THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
149
EPILEPSIYA: KLINIK TURLARI, PATOFIZIOLOGIYASI VA
ANTIEPILEPTIK PREPARATLAR
Kamoliddinov Dilshodbek Xusniddinovich
Alfraganus universiteti, “Davolash ishi” fakulteti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.16253190
Annotatsiya
Ushbu maqolada epilepsiya kasalligining klinik turlari, patofiziologik
mexanizmlari va zamonaviy antiepileptik preparatlari tahlil qilingan. Epilepsiya
— bu markaziy asab tizimining surunkali nevrologik kasalligi bo’lib, u
takrorlanuvchi tutqanoqlar bilan namoyon bo’ladi. Maqolada generalize va fokal
turdagi epilepsiyalar, ularning asosiy klinik ko’rinishlari va diagnostika usullari
ko’rib chiqilgan. Shuningdek, epilepsiyaning asosida yotuvchi ion kanallari
disfunktsiyasi,
neyrotransmitterlar
muvozanati,
genetik
omillar
va
neyroinflamatsiya mexanizmlari batafsil yoritilgan. Zamonaviy antiepileptik
preparatlar, ularning ta’sir mexanizmlari, farmakokinetik xususiyatlari va klinik
qo’llanilishi ham tahlil etilgan. Maqola epilepsiya bo’yicha chuqur ilmiy-
tadqiqotga asoslangan tahlillarni o’z ichiga olib, ushbu kasallikni zamonaviy
nuqtayi nazardan tushunishga xizmat qiladi.
Kalit so’zlar
: Epilepsiya, klinik turlar, patofiziologiya, antiepileptik dorilar,
ion kanallari, GABA, glutamat, neyroinflamatsiya, generalize tutqanoq.
Annotation
This article analyzes the clinical types, pathophysiological mechanisms, and
modern antiepileptic drugs for epilepsy. Epilepsy is a chronic neurological
disorder of the central nervous system characterized by recurrent seizures. The
paper reviews generalized and focal types of epilepsy, their main clinical
manifestations, and diagnostic methods. It also provides a detailed discussion of
underlying mechanisms such as ion channel dysfunction, neurotransmitter
imbalance, genetic factors, and neuroinflammation. Furthermore, modern
antiepileptic drugs, their mechanisms of action, pharmacokinetic properties, and
clinical applications are examined. The article offers a comprehensive scientific
analysis aimed at understanding epilepsy from a modern medical perspective.
Keywords:
Epilepsy, clinical types, pathophysiology, antiepileptic drugs,
ion channels, GABA, glutamate, neuroinflammation, generalized seizure.
Аннотация
В
данной
статье
проанализированы
клинические
формы,
патофизиологические механизмы и современные противоэпилептические
препараты при эпилепсии. Эпилепсия — это хроническое неврологическое
заболевание центральной нервной системы, характеризующееся
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
150
повторяющимися судорожными приступами. В статье рассматриваются
генерализованные и фокальные формы эпилепсии, их основные
клинические проявления и методы диагностики. Также подробно
освещены механизмы, лежащие в основе заболевания: дисфункция
ионных каналов, дисбаланс нейромедиаторов, генетические факторы и
нейровоспаление.
Кроме
того,
проанализированы
современные
противоэпилептические
препараты,
их
механизм
действия,
фармакокинетические особенности и клиническое применение. Статья
представляет собой глубокий научный анализ, способствующий
современному пониманию эпилепсии.
Ключевые слова:
Эпилепсия, клинические формы, патофизиология,
противоэпилептические препараты, ионные каналы, ГАМК, глутамат,
нейровоспаление, генерализованный приступ.
Epilepsiya — bu dunyo bo’yicha millionlab odamlarni qiynayotgan
nevrologik kasallik bo’lib, asosan takrorlanuvchi, nazoratsiz nevral impulslar
natijasida yuzaga keladigan tutqanoqlar bilan tavsiflanadi. JSST ma’lumotlariga
ko’ra, epilepsiya global sog’liq muammolaridan biridir. Har yili 2.4 milliondan
ortiq yangi holatlar qayd etiladi. Kasallik har qanday yoshda boshlanishi
mumkin bo’lsa-da, bolalik va qarilik davrida ayniqsa ko’p uchraydi. Epilepsiya
sababli insonda ongni yo’qotish, xatti-harakatlar o’zgarishi, psixik buzilishlar va
ijtimoiy cheklovlar yuzaga keladi. Ushbu maqola epilepsiyaning asosiy klinik
shakllari, uning murakkab patofiziologik mexanizmlari va eng ko’p
qo’llaniladigan antiepileptik preparatlarni ilmiy adabiyotlar asosida tahlil
qilishga qaratilgan.
Epilepsiyaning klinik turlari
Epilepsiyaning klinik tasnifi xalqaro miqyosda ILAE (International League
Against Epilepsy) tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, tutqanoq turlariga qarab bir
necha asosiy shakllarga bo’linadi:
1.
Fokal (lokal) epilepsiya
— miya faolligining muayyan hududida
boshlanadigan tutqanoqlar bilan xarakterlanadi. Klinik jihatdan harakat
buzilishi, sezgi o’zgarishi, ko’rish yoki eshitish halusinatsiyalari kuzatiladi.
2.
Generalize epilepsiya
— tutqanoq butun miyani qamrab oladi.
Bunga tonik-klonik (grand mal), mioklonik, atonik, va absans (petit mal)
tutqanoqlari kiradi.
3.
Kombinatsiyalashgan (fokal va generalize aralash) epilepsiya
— bu holatda bemor turli klinik belgilarni bir vaqtda ko’rsatadi.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
151
4.
Kriptogenik va idiopatik epilepsiya
— sababi aniqlanmagan
(kriptogenik) yoki genetik asosga ega (idiopatik) turlari mavjud.
5.
Reflektor epilepsiya
— yorug’lik, ovoz yoki boshqa tashqi stimullar
ta’sirida paydo bo’ladigan tutqanoqlar.
Har bir klinik tur o’ziga xos diagnostika va davolash yondashuvini talab
qiladi. Masalan, absans tutqanoqlari odatda bolalarda uchrab, qisqa ong
yo’qotilishi bilan kechadi. Tonik-klonik tutqanoqlar esa tananing kuchli tortilishi
va keyin gevşemesi bilan namoyon bo’ladi.
Epilepsiyaning patofiziologiyasi
Epilepsiya patofiziologiyasi murakkab va ko’p qirrali bo’lib, markaziy asab
tizimidagi neyronlar faolligining anormal kuchayishi bilan bog’liq. Asosiy
mexanizmlar quyidagilardan iborat:
1.
Ion kanallari disfunktsiyasi
— epileptik neyronlar natriy (Na⁺),
kaliy (K⁺) va kaltsiy (Ca²⁺) ion kanallaridagi muvozanatsizlik tufayli
giperexcitabil holatga o’tadi. Masalan, voltage-gated sodium channels (Nav1.1,
Nav1.2) mutatsiyasi epileptik sindromlar bilan bog’liq.
2.
Neyrotransmitterlar disbalansi
— asosan GABA (gamma-
aminobutirik kislota) inhibitiv va glutamat eksitator neyrotransmitterlarining
muvozanatsizligi epileptik faollikni yuzaga keltiradi. GABA miqdorining
pasayishi yoki glutamatning ortishi tutqanoqlarni qo’zg’atadi.
3.
Neyroinflamatsiya
— yallig’lanish mediatorlari (interleykinlar,
TNF-alfa) va mikroglial faollik epilepsiyaning surunkali shaklida rol o’ynaydi. Bu
jarayonlar gematoensefalik to’siqning buzilishiga olib keladi.
4.
Genetik omillar
— SCN1A, SCN2A, GABRG2 kabi genlar mutatsiyasi
ba’zi epileptik sindromlarga (masalan, Dravet sindromi) sabab bo’ladi.
5.
Epileptogenez jarayoni
— bu epilepsiyaning shakllanish
bosqichidir. Miya shikastlanishi, infeksiyalar yoki insul'tdan so’ng, sog’lom
neyronlar patologik faol holatga o’tadi. Bu jarayon bir necha oy yoki yillar
davom etishi mumkin.
Epilepsiyaning patofiziologik asoslarini chuqur tushunish samarali
farmakologik terapiya va neyroxirurgik aralashuvlarni tanlashda muhim
ahamiyatga ega.
Antiepileptik preparatlar
Epilepsiyani davolashda antiepileptik preparatlar muhim rol o’ynaydi. Ular
eksitator va inhibitor muvozanatni tiklab, tutqanoqlarni kamaytiradi.
Epilepsiyaga qarshi preparatlar: Jadval ko’rinishida
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
152
Avlodi
Preparat
nomi
Ta’sir mexanizmi Qo’llanilishi
Afzalliklari
Kamchiliklar
i
/
Yon
ta’sirlari
1-avlod
Fenitoin
Na⁺
kanallarni
bloklaydi
Generalize
va
fokal tutqanoqlar
Arzon,
samarali
Ataksiya, gem
dardlar,
teratogenlik
Karbamazepin
Na⁺
kanallarni
bloklaydi
Fokal epilepsiya
Keng
qo’llaniladi
Uyquchanlik,
diplopiya,
SIADH
Valproat
kislota
GABA miqdorini
oshiradi,
Na⁺
kanallarni
bloklaydi
Har
xil
tutqanoqlarda
Keng spektr,
samarali
Gepatotoksik,
teratogen
Fenobarbital
GABA
retseptorlarini
faollashtiradi
Har
xil
tutqanoqlar
Juda
arzon,
uzoq
yarim
umr
Sedatsiya,
intellektual
pasayish,
odatlashuv
2-avlod
Lamotrigin
Na⁺
va
Ca²⁺
kanallarni
bloklaydi
Fokal, generalize,
bipolyar buzilish
Depressiyada
foydali
Teriga
ta’siri
(Steven-
Johnson)
Levetirasetam
SV2A
sinaptik
oqsiliga
ta’sir
qiladi
Har
xil
tutqanoqlarda
Kam
yon
ta’sirli,
muvozanatli
Asabiylik,
kayfiyat
o’zgarishi
Topiramat
AMPA blokatori,
GABA agonisti
Mioklonik,
generalize
tutqanoqlar
Keng spektr,
ozdiruvchi
ta’sir
So’zlashuv
buzilishi,
buyrak toshlari
Lacosamid
Na⁺
kanalining
sekin
inaktivatsiyasini
kuchaytiradi
Fokal tutqanoqlar
Yaxshi
muvozanat
Bosh aylanishi,
ko’ngil aynishi
3-avlod
(yangi)
Brivaracetam
SV2A retseptoriga
yuqori
affinitet
bilan ta’sir qiladi
Levetirasetamga
o’xshash
Yangi, yaxshi
tolere qilinadi
Hali
to’liq
o’rganilmagan
Cenobamate
GABA-A
modulyatori
va
Na⁺
kanal
blokatori
Og’ir
fokal
tutqanoqlar
Kuchli
samaradorlik
QT qisqarishi,
ehtiyot bilan
Perampanel
AMPA
glutamat Generalize
Yangi
Psixoz,
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
153
Avlodi
Preparat
nomi
Ta’sir mexanizmi Qo’llanilishi
Afzalliklari
Kamchiliklar
i
/
Yon
ta’sirlari
retseptor
antagonisti
epilepsiya
mexanizm
tajovuzkorlik
Xulosa
Epilepsiya — bu murakkab va ko’p omilli nevrologik kasallik bo’lib, uning
klinik ko’rinishlari, patofiziologiyasi va davolash usullari turlicha bo’lishi
mumkin. Maqolada ko’rib chiqilganidek, kasallikning klinik turlari bemorga
individual yondashuvni talab qiladi. Patofiziologik mexanizmlarning chuqur
tahlili asosida samarali farmakoterapiya tanlanadi. Zamonaviy antiepileptik
preparatlar keng doirada qo’llanilmoqda, biroq ularning har biri o’ziga xos ta’sir
mexanizmi va yon ta’sirlarga ega. Kelajakdagi ilmiy izlanishlar genetik
asoslangan terapiya va neyromodulyatsiya texnologiyalarining rivojlanishi
orqali epilepsiya bilan yashash sifatini yanada oshiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.World Health Organization (WHO). (n.d.) Epilepsy. Available at:
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/epilepsy (Accessed: 7 July
2025).
2.Fisher, R.S., Acevedo, C., Arzimanoglou, A., Bogacz, A., Cross, J.H., Elger, C.E.,
Engel, J., Forsgren, L., French, J.A., Glynn, M., Hesdorffer, D.C., Lee, B.I., Mathern,
G.W., Moshé, S.L., Perucca, E., Scheffer, I.E., Tomson, T., Watanabe, M. and Wiebe,
S. (2005) ‘Epileptic seizures and epilepsy: ILAE definitions’, Epilepsia, 46(4), pp.
470–472.
3.Löscher, W., Klitgaard, H., Twyman, R.E. and Schmidt, D. (2011) ‘New avenues
for anti-epileptic drug discovery and development’, Epilepsy Research, 97(3),
pp. 195–202.
4.Devinsky, O., Vezzani, A., O’Brien, T.J., Jette, N., Scheffer, I.E., de Curtis, M. and
Perucca, P. (2018) ‘Epilepsy’, Nature Reviews Disease Primers, 4(1), p. 18024.
5.Brodie, M.J., Zuberi, S.M. and Scheffer, I.E. (2016) ‘Antiepileptic drug therapy:
Does mechanism of action matter?’, Seizure, 39, pp. 4–10.
6.Perucca, E. and Tomson, T. (2011) ‘The pharmacological treatment of epilepsy
in adults’, The Lancet Neurology, 10(5), pp. 446–456.
7.Karimov B.K. Epilepsiya va uning klinik farmakologiyasi. Tibbiyot nashriyoti,
2021
8.Mirzabekova M.S. Nevrologiya asoslari. Toshkent tibbiyot akademiyasi, 2020
