All articles - Architecture

Мавзунинг долзарблиги. Маданий-маънавий мсроснинг кўплиги, бой ва ранг-баранглиги хамда кадимийлиги билан Узбекистан дунёда етакчи ўринлардан бирида туради. Шуниси эътиборлики, бугунги кунга қадар Ўрта Осиё давлатларида жойлашган 6 та маданий мсрос объсктлари “Бутунжахон маданий мсрослари рўйхати”дан жой олган бўлса, шундан 5 таси Узбекистан Рсспубликаси ҳудудида жойлашган. Ҳозирги вақтда барча тарихий объсктларни ҳимоялаш, саклаб колишда давлат назорати ўрнатилган. Мустакиллик йиллари халқимизнинг ўзлигини уйғотиб, руҳий-маънавий юксалтириш ва миллий таракқиётимизни таъминлаш учун ўтмиш мсросимизни тиклаш ва ривожлантириш мамлакатимизда давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Эндиликда улуғ аждодларимиз яратиб қолдирган ғоят бой ва ранг-баранг моддий ҳамда маънавий мсрослар тикланиб, халкимиз ҳаётига янги мазмун бахш этмокда. Улар биз учун факат ўтмишдан колган ёдгорликларгина эмас, балки аждодларимизнинг мсхнати, акл-идроки ва тафаккурининг улкан ютуғи, бсбаҳо бойлигимиз, маънавиятимиз шаклланишининг битмас манбаидир.
Юртимизнинг ссрқирра ва кадимги мсъморий ёдгорликларини сақлаб қолиш борасидаги таъмир ишларини илмий ўрганиш ва замонавий музей-қўриқхона сифатида янги туризм инфраструктурасини яратиш нафақат Узбекистан ва бутун Урта Осиё миқёсида, шунингдек жаҳон илмий тадқикотчилари ўртасида ҳам катта кизиқиш уйғотмокда. Таъмиршуносликда эски услубларни чуқур тадкиқ этган ҳолда, янги услубларни ёдгорликларнинг ижобий таъмирланиши борасида уйгунлаштирилиши ва қўлланилиши ҳолатлари ҳамда замонавий музейлаштириш муаммолари назарий баён этилмаган бўлиб, фақатгина амалий кўринишларида акс эттирилиб, умумий архив ҳужжатларида кискача баён этиб ўтилган. Биз ушбу илмий иш борасида мавзу доирасидаги турли мсъморлар томонидан таъмир жараёнлари кайд этилган дсярли барча маълумотларни жамлаб, ёдгорликларда олиб борилган таъмирлаш, тиклаш ишларини яхлит кўринишда бсришга харакат қиламиз. Таъмирлаш ишлари бсвосита ёдгорликларнинг бадиий кийматини сақлаб қолиб, уларни оммага тадбиқ этиш вазифасини хам камраб олади. Ушбу маънавий ва моддий бойликларимизни сақлаш услубиятини ўрганиш, ундаги салбий оқибатларга олиб келадиган холатларни бартараф этиш ва уларни замонавий музсйлаштириш малакавий битирув ишимизнинг асоси хисобланади. Шу туфайли хам бу мавзу алохида ахамият касб этади ва илмий ўрганиш учун долзарб бўлиб колади.
Мақсад ва вазифалар. Ўрта Осиёда меъморий ёдгорликларни таъмирлаш амалиёти тарихининг вужудга кслиши, унинг илк асосчилари, ушбу борада кенг изланишлар олиб борган ташкилотлар, замонавий таъмир амалиётлари ҳамда замонавий музейлаштириш ҳакида маълумот бсриш, шунингдек илк таъмир ишларининг салбий ва ижобий ҳолатлари, халк усталарининг тажрибаларидан фойдаланиш амалиёти тарихини ўрганиш ва бу услубларни замонавий таъмир услубларига тадбиқ этиш малакавий битирув ишимизнинг асосий максади ҳисобланади. Санъат ёдгорликлари асрлар давомида ҳар кандай фалокатларни енгиб ўтиб, ўз кўрку жамолини, жозибаси ва умри боқий бўёқларини кўз-кўз қилиб турган обидалардаги таъмир жараёнлари кай тарзда шаклланиши хам бу борада муҳим аҳамиятга эта. Таъмирловчи усталар аждодларимиз табаррук хотираси олдида ҳамиша таъзимда бўлиб, уларнинг ҳаёт синовларидан мардона ўтган иш услубларига қатъий риоя қилиши, шарафли касбига садоқатини бундан ксйин хам бир неча асрлар давомида намойиш этиш тарихини баён этиш хам малакавий битирув ишимиз асосида кўриб ўтилади.
Малакавий битирув ишимизнинг асосий вазифаси таъмир этилган барча ёдгорликларни ўз жойида рўйхатга олиш, мухофазалаш ва музей-қўриқхона таркибига халқаро тажрибалар асосида киритиш учун бир қанча талаб ва таклифларни ўрганган холда, янги услубларни тадбиқ этиш муаммоларини ўрганиш ҳамда замонавий музейлаштириш бўйича ижобий ҳолатларни кашф этилиши каби муаммоларни ўрганишдан иборат. Шунингдек, таъмир ишларидаги нуқсонларни бартараф этиш, фан-техника ютуқларидан окилона фойдаланиш, классик ва замонавий мсъморчиликнинг энг яхши кирраларини ўзаро уйғунлаштириш учун барча чора-тадбирларни кўриш шу куннинг долзарб вазифаси сифатида тадбиқ этилади.
Хулоса.
Илмий тадқикот ишларини олиб бориш жараёнида Кириш кисмида кўрсатилган максад ва вазифалар асосида тадкиқотлар олиб борилди ва натижада қуйидаги хулоса ва якунлар хал этилди.
Узбекистан ёдгорликлари кадимийлиги ва ўз санъатининг гўзаллиги билан дунёга машҳурдир. Бизнинг бу тарихий ёдгорликларимиз ҳозирги кунгача ўз мафтункор жилвасини йўкотмаган. Юксак дид билан ишланган бсзаклар бизни хозиргача ҳайратга солиб келмокда. Ҳакикатдан хам, мсъморчилик ёдгорликлари Урта Осиё халкларининг ўлмас солномасидир: у дидларни чархлайди, гўзаллик туйғуларини тарбиялайди, ўз даврининг ғоялари, мақсадлари ва орзу-ўйларини ифодалайди”.
Асрлар ўтиши билан ҳар хил даҳшатли урушлар ва табиий офатлар кўпгина ёдгорликлар багридаги такрорланмас жозибани смиришга, кошинларнинг кўчишига хамда иморатларнинг кулашига олиб келади.
Узбскистоннинг ссркирра ва қадимги ёдгорликларини ўрганиш ва уни сақлаб колиш борасидаги таъмир ишларини кузатиб, назарий ва амалий аҳамиятини тўлақонли ёритиб бсриш, шунингдек замонавий музей-қўриқхона сифатида янги туризм инфраструктурасини яратиш услубияти илмий ишимизнинг асосий қисмида кўриб ўтилди.
Малакавий битирув ишининг биринчи бобида Узбеки стон мсъморий ёдгорликларини таъмирлаш амалиёти тарихининг вужудга кслиши, бу соҳадаги муаммолар XX аернинг 20-йилларидан бошлаб ўрганиб чиқилди. Шундай қилиб, 1921 Йили музей ишлари, қадимий мсъморчилик обидаларини сақлаш бўйича Туркистон комитета (Турккомстарис), 1925 йилда Ўрта Осиё комитета (Средкомстарис), 1932 йилда Ўрта Осиё ташкилоти Бухорода ўз филиалини очган. Бухоро ташкилотида (Бухкомстарис) олиб борилган ишлар ва таниқли таъмиршунос олимлар В.А.Шишкин, И.И.Умняков, Муса Саиджонов олиб борган таъмир услубларини амалиётда халк усталари билан хамкорликда олиб борган ишлари тадқиқ қилинди.
Мустақиллик йилларида юртимизнинг қадимий шаҳарларида олиб борилган йирик таъмир ишлари бор маълумотлар асосида тўлиқ ёритилган.
Музей-қўриқхонанинг шаклланишида янги босқич бошланиши, музейшуносликда ёдгорликлар билан ишлаш бўйича асосий вазифа -маданий бойликларимизни асраш, обидаларнинг эстетик ва бадиий қийматини оммага стказиш услублари ўрганиб чикилди.
Иқтисоднинг ривожланиши, замонавий туризм индустриясидан тушган реал даромад асосида музей-қўрикхонада янги услубларни жорий этилиши кўриб ўтилди. Таъмирланган хар бир бино катта маблаг асосида қайта тикланади, ана шу сарф этилган барча харажатларни музей-қўрикхонадан оқилона, биноларига зарар етказмасдан туристик маршрутлар ташкил этиш билан давлат ғазнасига қайтариш мумкин бўлган йўллар ўрганиб чиқилди.
Узбекистан мсъморчилик ёдгорликлари ўзига хослиги, гўзаллиги, салобати, композицион тузилишининг ўта уйғунлиги ва мутаносиблиги, улугворлиги, нафосатга бойлиги билан жаҳонга машҳурдир. Лскин кудратли вакт улар дан кўпчилигининг бағрида чукур асорат колдирган. Шу туфайли иншоотлар таъмирга мухтождир. Таъмир иши эса кишидан юксак тажриба, чукур билим, юқори махорат ва малака талаб қилади. Зотан, бу гўзаллик обидаларига иккинчи умр бахш этиш иштиёки билан ёнган халқ усталари зиммасида муқаддас, шарафли, айни пайтда машаққатли бурч турибди.
Албатта, кўҳна обидаларни таъмирлаш умумхалк ахамиятидаги иш бўлиб, бу сохада юксак даражадаги сифат ва самарадорлик сув билан хаводек зарур. Зотан, кадимги мсъморлар масаланинг мана шу жихатига жиддий эътибор бсришган. Мсъморчилик ва бинокорлик ишларида, лойиҳалашда иложи борича нуқсонларга йўл қўймасликка, энг муҳими мсъморчиликда зарур бўлган матсриалларнинг пишиқ, чидамли бўлишига ҳаракат қилишган.
Шу туфайли бу санъат ёдгорликлари асрлар давомида ҳар қандай фалокатларни енгиб ўтиб, ўз кўрку жамолини, жозибаси ва умри боқий бўёқларини кўз-кўз қилиб турибди. Таъмирловчи усталар аждодларимиз табаррук хотираси олдида ҳамиша таъзимда бўлиб, уларнинг ҳаёт синовларидан мардона ўтган иш услубларига қатъий риоя қилиши, шарафли касбига садоқатини бундан ксйин ҳам бир неча асрлар давомида намойиш этиши ксрак.
Хулоса қилиб айтганда, таъмир ишларидаги нуксонларни бартараф этиш, фан-техника ютукларидан оқилона фойдаланиш, классик ва замонавий мсъморчиликнинг энг яхши кирраларини ўзаро уйғунлаштириш учун барча чора-тадбирларни кўриш шу куннинг долзарб масалаларидан биридир.

Subjects of the research: the courtyard belonging to the residential houses, public buildings and architectural ensembles in the traditional architecture of Central Asia, their architectural and planning solutions, the forms of yard traditions in modern architecture.
Aim of the research: To study the formation and development of yard traditions in architecture in Uzbekistan, and development issues in the implementation of modern architecture.
Methods of research: Historical and architectural resources devoted to building yard traditions in architecture in Central Asia, the scientific review and summarize the measure and plan drawings of buildings and structures.
The results achieved and their novelty: for the first time in the architectural research had been developed the processes of courts, their ways of formation and development, classification yards, their place and role in creating the microclimate in the social sphere, as well as recommendations for use and application of methods and traditions of the creation of households in the modern architecture. For the first time are specifically studied and summarized the collected scientific data on the formation and development of yard traditions in architecture in Central Asia, and made new scientific findings.
Practical value: The results enrich and deepen the knowledge of the history and theory of architecture in Central Asia , are of great practical importance in modern architecture for design of houses, taking into account the traditions and climate conditions. The scientific advice and guidance can be made to SNIP and regulations for the design.
Degree of embed and economic effectivity: According to the results of research, lectures are read at universities, national and international conferences held in Sam GASI, TASI and Russia (Penza), results published in scientific journals, put into practice. The effectiveness of the significant social, architectural design and education system.
Field of application: The scientific results can be used as a guide for architects designing low-rise buildings, public buildings and architectural ensembles, and also during training students of Architecture and Construction Institute on “The history of architecture" and "Architectural Design".

The aim of the research work is to improve the criteria for the formation of architectural ensembles and complexes, aimed at the further development of townplanning in Uzbekistan.
Scientific novelty of the research work is as follows:
justified that the urban aesthetics of the medieval traditional architecture of Uzbekistan was formed on the basis of the mutual arrangement of ensembles and complexes on the principle of enfilade, ramified enfilade and compact rods;
clarified the relationship between inherent in traditional medieval urban planning the main urban center of the city, and minor centers of architectural ensembles and the centers of Mahalla;
in the formation of the panorama of the city, criteria for the inseparable connection of the vertical accents of densely populated areas have been developed;
worked out experimental projects on creation of squares and ensembles by modernizing traditional methods of building ensembles;
established that in the years of Independence methods of planning of peculiar ensembles and complexes have been formed and a mechanism for their wide application has been created.

The aim of the research work. Improving the formation of the service complexes on the Uzbek national roadway.
Scientific novelty of the research work is as follows:
On the routes of the Great Silk Road along the territory of Uzbekistan, caravan sites are defined after passing certain marshals (1-day or a week-long route). Using the example of the Rabati Malik monument, methods of preserving and using the historical sites on the routes of the Uzbek national roadway of discounts, caravanserai, Khazora (defensive structures), the Yomkhana (storage for tanks with water), wells, kariz and sardoba;
The schemes, experimental projects of placing the complexes of services and services at the distances of 50-100, 200-300 km at the Uzbek national roadway are considered, taking into account the regularities in the formation of service objects;
A mechanism has been developed for the integrated location of roadside infrastructure facilities of the Uzbek national roadway at the points of entry to large cities and at certain distances;
Proposals have been developed to improve the protective zones by installing multi-functional protective barriers in populated areas designed with panels of solar panels located at a height of 2.5 to 6-7 meters, lowering the level of the main routes downwards and creating artificial heights, which will minimize the noise of machines, installations Special lattice fences of 2-2.5 m high near roads in the steppe and mountainous terrain to prevent road accidents, the creation of special underground transitions for the Rutting of cattle;
The main criteria of the architectural solution of service complexes for the formation of objects of roadside infrastructure of the Uzbek national roadway are developed.

The scientific novelty of the research is as follows:
historical and traditional, typological, landscaping and environmental, architectural planning, composition and landscape-specific solutions and design architectural methods to create and develop the rural landscape architecture have been identified;
objects of rural landscape architecture are categorized and comprehensive factors are defined that affect the rural landscape architecture formation;
general town-planning requirements are elaborated with the due regard for trees, bushes, flower gardens and artificial ponds appropriate for the rural landscaping architecture;
the “wind effect” method is substantiated in terms of soft landscaping and creation of green environment in rural settlements;
the approach is developed to select decorative greenery used for rural landscaping architecture of rural settlements located in different climatic and geographic regions of the republic;
criteria soundly based on theory of urban planning, architectural planning and landscaping for green park area of general and restricted use;
the pattern is developed to create the system of parks and landscaping architecture of rural settlements in steppe, piedmont and high-mountain landscape and climatic zones in Uzbekistan.

Мазкур ўқув қўлланма 16 та тематик мавзулар мажмуаси (архитектура ва қурилиш соҳасидаги матнлар)дан иборат бўлиб, машқлар кетма-кетлиги ва хар бир даре сўнггида талабаларнинг ўзлаштиришиии аниқлаш мақсадида махсус тест саволлари ҳам келтирилган. Ушбу ўқув қўлланма иофилологик олий таълим муассасаларининг архитектура, курилиш, дизайн ва қурилиш материаллари йўналишларида таълим олаётган талабалар учун мўлжалланган. Архитсктура-қурилиш соҳасида мутахассисликка оид матнлар, терминлар ва улардан мақсадли фойдаланишга қаратилган иллюстратив расмлар билан такомиллаштирилган.
Ушбу ўқув қўлланма Республикамизнинг мустақиллик йилларида қўлга киритган ижтимоий-иқтисодий ютуқларини архитектура курилиш соҳасида акс эгтирувчи статистик маълумотлар билан бойитилган. Қолаверса, тарихий меросимизнинг ажралмас қисми ҳисобланган кадимий обидаларни, иморатларни куриш жараёнида ишлатиладиган курилиш матсриаллари ифодаловчи терминлар хам мазкур дарсликнинг ажралмас кисми сифатида шакллантирилган. Шунингдек, мазкур ўқув кўлланма ўз мехнат фаолиятида архитектура ва курилиш терминларига мурожаат этувчи архитектор-қурувчилар, шу соҳа билан қизиқувчилар учуй ҳам фойдадан холи бўлмайди.