7
XODIMLARNING DAROMADLARI (19-SON BHXS) STANDARTINI
AMALIYOTDA QO’LLASH MASALALARI (“HAMKORBANK” ATB MISOLIDA)
Azimov Nozimjon Kazimovich
O’zbekiston Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16750251
Bugungi kunda bank tizimida moliyaviy hisobdorlikning xalqaro standartlari asosida
yuritilishi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Xususan, 19-sonli BHXS – “Xodimlarning
daromadlari” standarti banklar moliyaviy hisobotlarida xodimlar bilan bog‘liq majburiyatlar va
xarajatlarni to‘g‘ri aks ettirish imkonini yaratadi. Ushbu standartning amaliyotda qo‘llanilishi
banklarning moliyaviy shaffofligini ta'minlash, manfaatdor tomonlarga aniq va ishonchli
ma’lumotlar yetkazib berish, shuningdek, inson resurslarini strategik boshqarishda muhim
vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Xodimlarning daromadlari keng ko‘lamli to‘lov va imtiyozlarni o‘z ichiga oladi. Ular
jumlasiga ish haqi, mukofot pullari, bonuslar, ijtimoiy sug‘urta badallari, pensiya
jamg‘armalariga badallar, mehnatga layoqatsizlik to‘lovlari, ish joyidagi boshqa ijtimoiy
imtiyozlar va nafaqalar kiradi. 19-son BHXS ushbu daromadlar va ularga tegishli
majburiyatlarning hisobga olinishi, e’tirof etilishi va hisobotlarda ochiqlanishini aniq belgilab
beradi.
“Hamkorbank” ATB faoliyatini tahlil qilish orqali 19-son BHXSning amaliy qo‘llanilishiga
doir qator muhim jihatlarni yoritish mumkin. Mazkur bankda xodimlarga to‘lanadigan to‘lovlar
va imtiyozlar aniq tizimlashtirilgan bo‘lib, moliyaviy hisobotlarda belgilangan standartlarga
muvofiq aks ettiriladi. Jumladan, doimiy va o‘zgaruvchan daromadlar, ish haqi fondi bo‘yicha
rezervlar, muddati kechiktirilgan majburiyatlar va boshqa masalalar har chorak va yillik
hisobotlarda to‘liq ifodalab boriladi.
Standartga muvofiq, daromadlar besh asosiy guruhga bo‘linadi: (1) qisqa muddatli
xodimlar daromadlari, (2) mehnat faoliyati tugagandan keyingi daromadlar (pensiya va
kompensatsiyalar), (3) ishdan bo‘shash to‘lovlari, (4) aksiyalarga asoslangan to‘lovlar, va (5)
boshqa uzoq muddatli xodimlar imtiyozlari. “Hamkorbank” amaliyotida bu to‘lovlar
xodimlarning ish muddati, lavozimi, malaka darajasi va boshqa omillar asosida hisoblab
chiqiladi.
Qisqa muddatli daromadlar orasida bank xodimlariga har oylik maosh, ustama va
mukofotlar asosiy o‘rin tutadi. Ushbu to‘lovlar uchun har yili bank budjetida alohida band
ajratilib, amaldagi mehnat shartnomalari va ichki reglamentlarga asosan to‘lanadi. 19-son
BHXSga binoan, bu to‘lovlar majburiyat sifatida tan olinadi va tegishli xarajatlar sifatida e’tirof
etiladi.
Uzoq muddatli majburiyatlar tarkibida esa eng muhim ko‘rsatkich bu pensiya fondlariga
ajratmalar hisoblanadi. “Hamkorbank” davlat ijtimoiy sug‘urtasi bilan bir qatorda, xodimlar
uchun qo‘shimcha pensiya jamg‘armalariga ham badal to‘lash tajribasiga ega. Bu esa bankning
xodimlar oldidagi ijtimoiy mas’uliyatini aks ettiradi. Standartda bu turdagi majburiyatlar
hozirgi qiymatda aniqlanishi va diskont stavkasi asosida hisob-kitob qilinishi belgilangan.
Shuningdek, bank tomonidan xodimlarning sog‘ligi va ijtimoiy himoyasi uchun sug‘urta
dasturlari yo‘lga qo‘yilgan. Tibbiy xizmatlar va ijtimoiy yordamlar uchun mablag‘lar ajratilishi
8
mehnat unumdorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 19-son BHXS bu xarajatlarni to‘g‘ri vaqtida e’tirof
etish va moliyaviy hisobotlarda ochiqlashni talab qiladi.
Xodimlarning mehnat faoliyati tugaganidan keyingi to‘lovlari esa “ishdan ketish to‘lovlari”
va “pensiya nafaqasi” to‘lovlari sifatida e’tiborga olinadi. Bank bunday xarajatlarni kelajakdagi
kutilayotgan oqimlar sifatida hisobga oladi va majburiyatlarni tan olishda tegishli moliyaviy
rejalashtirish usullarini qo‘llaydi. Bu yerda aktuar taxminlar, inflyatsiya ko‘rsatkichlari va
ishchi kuchining aylanish tezligi asosiy omillar sifatida hisobga olinadi.
Aksiyalarga asoslangan to‘lovlar hozircha “Hamkorbank” ATB faoliyatida amalda
qo‘llanilmayapti, biroq bu yo‘nalish bo‘yicha xalqaro tajribani o‘rganish va kelajakda joriy qilish
bankning raqobatbardosh kadr siyosatini shakllantirishda foydali bo‘lishi mumkin. Bu to‘lov
shakli xodimlar motivatsiyasini oshirish vositasi sifatida ko‘riladi.
Ushbu standartni to‘liq va to‘g‘ri qo‘llash uchun “Hamkorbank” tomonidan ichki nazorat
va audit tizimlari takomillashtirilmoqda. Hisobotlarni xalqaro talablarga moslashtirish,
xodimlar bilan ishlash bo‘limi va buxgalteriya xizmatining hamkorligi muhim ahamiyat kasb
etadi. Bankda joriy etilgan elektron ma’lumotlar bazasi va mehnat resurslarini boshqarish
tizimi bu borada samaradorlikni oshirgan.
19-son BHXSni amaliyotda qo‘llash jarayonida bir qator muammolar ham yuzaga
chiqmoqda. Ularga me’yoriy-huquqiy hujjatlarning to‘liq mos emasligi, ayrim xodimlar
imtiyozlarining hujjatlashtirilmaganligi, aktuar hisob-kitoblar uchun yetarli malakali
mutaxassislar yetishmasligi kabilarni kiritish mumkin. Shu bilan birga, mahalliy soliq
qonunchiligi bilan BHXS talablari o‘rtasida tafovutlar mavjud bo‘lib, bu moliyaviy
hisobotlarning tuzilishida qarama-qarshiliklarga olib keladi.
Mazkur kamchiliklarni bartaraf etish uchun bank ichki me’yoriy hujjatlarni BHXSga
muvofiqlashtirish, buxgalterlar malakasini oshirish, tashqi audit xulosalarini tahlil qilish va
raqamli texnologiyalarga asoslangan monitoring tizimini joriy etish choralarini ko‘rmoqda. Shu
bilan birga, xalqaro moliyaviy hisobot standartlarini amaliyotga to‘liq integratsiya qilish
O‘zbekiston bank tizimining ishonchliligi va jahon moliya bozoriga integratsiyalashuvi uchun
muhim shart hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, “Hamkorbank” ATB misolida 19-son BHXSni amaliyotda qo‘llash
bo‘yicha ijobiy tajribalar mavjud bo‘lsa-da, bu borada tizimli yondashuvni kuchaytirish,
xodimlar bilan bog‘liq majburiyatlarni aniqlik bilan hisobga olish, hamda moliyaviy
hisobotlarning xalqaro talablar darajasida yuritilishini ta’minlash zarurdir. Xodimlarning
daromadlariga oid axborotlarning shaffof va to‘liq ochiqlanishi, bank faoliyatining umumiy
samaradorligiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Bu esa, uzoq muddatli istiqbolda barqaror inson
resurslari siyosatini shakllantirish va bank raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-iyuldagi PQ–4796-sonli “Bank
tizimida raqobatni oshirish va moliyaviy barqarorlikni ta'minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
qarori.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi. – Toshkent: Adolat, 2022.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi. (2022). Moliyaviy hisobotlar xalqaro
9
standartlari to‘plami. – Toshkent: Moliya nashriyoti.
4.
Normatov, A. (2021). Xalqaro buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot standartlari. –
Toshkent: Iqtisod-Moliya.
5.
Xolboev, M., & Jo‘raev, A. (2020). Buxgalteriya hisobi va moliyaviy tahlil. – Toshkent:
Iqtisodiyot.
6.
Xasanov, M. (2021). Banklar va moliyaviy tashkilotlarda buxgalteriya hisobi. – Toshkent:
“IQTISOD” nashriyoti.
7.
Rahimova, Z. (2023). Korporativ moliya va xalqaro standartlar. – Toshkent: Innovatsiya.
8.
Shermuhamedov, U. (2019). Xodimlar bilan hisob-kitoblar hisobi. – Toshkent: Fan va
texnologiya.
9.
Sodikova, G. (2022). Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari asosida buxgalteriya hisobi. –
Toshkent: Moliya.
10.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki buleteni. (2023). – Toshkent: MB nashriyoti.
11.
Saidova, N. (2021). Mehnatga haq to‘lash tizimi va uning buxgalteriyada aks ettirilishi. –
Toshkent: Talqin nashriyoti.
12.
Qo‘chqorov, T. (2022). Moliyaviy hisobotlar tahlili va audit. – Toshkent: Bank ishi.
