63
BULUTLI VА TАQSIMLАNGАN HISОBLАSHNING FАRQLI JIHАTLАRI
Qodirov Farrux Ergash oʻgʻli
Matematika va taʼlimda axborot texnologiyasi kafedrasi mudiri, Ilmiy rahbar
Mamadaliyeva Mashxura Salim qizi
Toʻrayeva Charos Jumanazar qizi
Shahrisabz Davlat Pedagogika instituti Pedagogika fakulteti Matematika va
Informatika yoʻnalishi 2-bosqich talabalari
https://doi.org/10.5281/zenodo.15075636
Annotatsiya.
Ushbu maqolada bulutli va taqsimlangan hisoblash tizimlari o‘rtasidagi
asosiy farqlarni tahlil qilinadi. Bulutli hisoblash internet orqali resurslarni markazlashgan
holda taqdim etish tizimiga asoslangan bo‘lsa, taqsimlangan hisoblash bir nechta mustaqil
kompyuter yoki tugunlarning birgalikda ishlashiga asoslanadi. Maqolada ushbu
texnologiyalarning ishlash tamoyillari, afzallik va kamchiliklari, xavfsizlik darajasi,
ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash usullari ko‘rib chiqiladi. Bundan tashqari, ularning real
hayotdagi qo‘llanilishi, samaradorlik darajasi va o‘zaro aloqasi haqida ham ma’lumotlar
beriladi. Mazkur tadqiqot bulutli va taqsimlangan hisoblash texnologiyalarining zamonaviy IT
sohasidagi ahamiyatini yoritib, ularni tushunishda yordam beradi.
Аннотация:
В данной статье анализируются основные различия между
облачными и распределёнными вычислительными системами. Облачные вычисления
основаны на централизованном предоставлении ресурсов через Интернет, в то время
как распределённые вычисления предполагают совместную работу нескольких
независимых компьютеров или узлов. В статье рассматриваются принципы работы
этих технологий, их преимущества и недостатки, уровень безопасности, методы
хранения и обработки данных. Кроме того, приводится информация об их применении
в реальной жизни, уровне эффективности и взаимосвязи. Данное исследование
раскрывает значение облачных и распределённых вычислений в современной IT-сфере
и помогает лучше понять их особенности.
Annotation:
This article analyzes the key differences between cloud computing and
distributed computing systems. Cloud computing is based on the centralized provision of
resources via the Internet, whereas distributed computing involves the collaborative
operation of multiple independent computers or nodes. The article examines the working
principles of these technologies, their advantages and disadvantages, security levels, data
storage, and processing methods. Additionally, it provides insights into their real-world
applications, efficiency levels, and interconnections. This research highlights the significance
of cloud and distributed computing in the modern IT field and helps to better understand
their features.
Kalit so‘zlar:
Bulutli hisoblash, Taqsimlangan hisoblash, Markazlashgan tizim, Tarmoq
arxitekturasi, Ma'lumotlarni qayta ishlash, Hisoblash resurslari, Xavfsizlik, Samaradorlik, IT
infratuzilma, Ma'lumotlarni saqlash.
Ключевое слово:
Облачные вычисления, Распределённые вычисления
Централизованная система, Сетевая архитектура, Обработка данных, Вычислительные
ресурсы, Безопасность, Эффективность, IT-инфраструктура, Хранение данных.
Keywords:
Cloud computing, Distributed computing, Centralized system, Network
architecture, Data processing, Computing resources, Security, Efficiency, IT infrastructure,
Data storage.
64
Kirish:
Zamonaviy axborot texnologiyalari rivojlanishi bilan hisoblash tizimlarining
samaradorligi va ma'lumotlarni qayta ishlash usullari yanada takomillashmoqda. Ayniqsa,
bulutli va taqsimlangan hisoblash texnologiyalari axborot texnologiyalari sohasida katta
ahamiyat kasb etmoqda. Bulutli hisoblash internet orqali hisoblash resurslarini masofaviy
taqdim etishga asoslangan bo‘lsa, taqsimlangan hisoblash esa bir nechta mustaqil kompyuter
yoki serverlarning birgalikda ishlashini ta’minlaydi.
Ushbu maqolada bulutli va taqsimlangan hisoblash tizimlarining asosiy tamoyillari,
ularning afzallik va kamchiliklari hamda qo‘llanilish sohalari tahlil qilinadi. Shuningdek, bu
texnologiyalarning xavfsizlik darajasi, samaradorligi va ma'lumotlarni qayta ishlash
imkoniyatlari haqida ham so‘z yuritiladi. Zamonaviy IT infratuzilmasida ushbu texnologiyalar
qanday o‘rin tutishi va kelajakda ularning rivojlanish istiqbollari ham muhokama qilinadi.
Axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi bilan hisoblash tizimlari doimiy ravishda
takomillashib, yanada samarali va qulay yechimlarni taqdim etmoqda. Bulutli va taqsimlangan
hisoblash texnologiyalari hozirgi kunda IT infratuzilmasining ajralmas qismi bo‘lib, ulardan
korporativ tizimlardan tortib, kundalik foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan xizmatlargacha
keng qo‘llanilmoqda. Ushbu texnologiyalar ma’lumotlarni saqlash, qayta ishlash va ularga
kirishni osonlashtirish bilan birga, xarajatlarni optimallashtirish va tizimning ishonchliligini
oshirish imkoniyatini ham beradi.
Bulutli hisoblash internet orqali hisoblash resurslarini masofadan taqdim etish
tamoyiliga asoslanib, foydalanuvchilarga server infratuzilmasi, dasturiy ta’minot va saqlash
resurslaridan istalgan joyda foydalanish imkonini yaratadi. Bu model bizneslar uchun
xarajatlarni kamaytirish, xizmatlarning moslashuvchanligini oshirish va texnik xizmat
ko‘rsatish jarayonlarini yengillashtirish imkonini beradi.
Taqsimlangan hisoblash esa turli geografik hududlarda joylashgan, bir-biri bilan
bog‘langan kompyuter yoki serverlarning birgalikda ishlashiga asoslangan bo‘lib, murakkab
hisob-kitoblarni bajarish, ma’lumotlarni katta hajmda qayta ishlash va tizim yuklamasini
samarali taqsimlash uchun ishlatiladi. Bunday yondashuv ilmiy hisoblashlar, katta hajmdagi
ma’lumotlar bilan ishlovchi tizimlar va real vaqtda ishlovchi ilovalarda keng qo‘llaniladi.
Bugungi kunda raqamli texnologiyalar hayotimizning deyarli barcha jabhalariga kirib
kelgan bo‘lib, ularsiz zamonaviy biznes, fan, ta’lim va kundalik faoliyatni tasavvur qilish qiyin.
Hisoblash texnologiyalari sohasida sodir bo‘layotgan innovatsiyalar natijasida bulutli va
taqsimlangan hisoblash tizimlari tobora ommalashib bormoqda. Ushbu texnologiyalar
foydalanuvchilarga katta hajmdagi hisoblash quvvatlaridan samarali foydalanish,
ma’lumotlarni tezkor qayta ishlash hamda tizimlarning ishonchliligini oshirish imkoniyatini
beradi.
Bulutli hisoblash (Cloud Computing)
– internet orqali hisoblash resurslarini taqdim
etuvchi texnologiya bo‘lib, bu model foydalanuvchilarga o‘zlarining shaxsiy serverlariga yoki
kuchli kompyuterlarga ehtiyoj sezmasdan turib, istalgan joydan resurslardan foydalanish
imkonini beradi. Bugungi kunda ushbu texnologiya Amazon Web Services (AWS), Microsoft
Azure, Google Cloud Platform kabi yirik xizmatlar orqali keng qo‘llanilmoqda.
65
1-rasm
(bulutli hisoblash arxitekturasi sxemasi)
2-rasm
(taqsimlangan hisoblash
tizimining ishlash jarayoni sxemasi)
Taqsimlangan hisoblash (Distributed Computing)
esa turli geografik hududlarda
joylashgan va birgalikda ishlaydigan kompyuter tizimlaridan iborat bo‘lib, ular yagona
maqsad yo‘lida ma’lumotlarni qayta ishlaydi. Ushbu yondashuv ilmiy tadqiqotlar, sun’iy
intellekt, katta hajmdagi ma’lumotlar
(Big Data)
bilan ishlovchi tizimlar hamda real vaqt
rejimida ishlovchi dasturlar uchun juda muhim hisoblanadi.
Har ikkala texnologiyaning ham o‘ziga xos
afzallik
va
kamchiliklari
mavjud. Bulutli
hisoblash biznes va oddiy foydalanuvchilar uchun qulaylik va iqtisodiy samaradorlik taqdim
etsa, taqsimlangan hisoblash yirik va murakkab tizimlarning samarali ishlashini ta’minlaydi.
Shu sababli, har ikkala texnologiyani tushunish va ularning qanday ishlashini bilish bugungi
IT sohasi mutaxassislari va tadqiqotchilar uchun dolzarb masala hisoblanadi.
3-rasm
(bulutli va taqsimlangan hisoblash tizimlarining taqqoslanishi bo‘yicha blok-
sxema)
Bulutli va taqsimlangan hisoblash tizimlari hozirgi kunda IT sohasi va hisoblash
texnologiyalarining eng dolzarb yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, ushbu mavzuda turli manbalar va
tadqiqotlar mavjud. Quyida bu boradagi muhim adabiyotlarni tahlil qilamiz.
1.
"Bulutli texnologiyalar" – Ravshan Hamdamovich Ayupov
Ushbu kitobda bulutli texnologiyalarning ishlash mexanizmi, ularning afzallik va kamchiliklari
hamda biznes va ta’lim sohasida qo‘llanilishi yoritilgan. Kitob Microsoft Cloud kabi yirik
66
xizmatlarga alohida e’tibor qaratgan. Biroq, unda taqsimlangan hisoblash bilan taqqoslash
yetarlicha batafsil yoritilmagan. Adabiyotdagi muhim jihatlar:
Bulutli texnologiyalarning asosiy turlari va afzalliklari tushuntirilgan.
Microsoft Cloud asosida amaliy misollar keltirilgan.
Taqsimlangan hisoblash bilan bog‘liq ma’lumotlar biroz kamroq yoritilgan.
2. "Bulutli hisoblash texnologiyalari va CloudSim platformasi"
Ushbu ilmiy maqola bulutli hisoblashning nazariy va amaliy jihatlarini o‘rganadi. CloudSim
platformasi yordamida bulutli infratuzilmani modellashtirish va testdan o‘tkazish usullari
tushuntiriladi. Taqsimlangan hisoblash bilan bog‘liq jihatlar ham muhokama qilingan.
Maqoladagi muhim jihatlari:
CloudSim orqali bulutli infratuzilmani modellashtirish imkoniyatlari ko‘rsatilgan.
Hisoblash resurslarini optimallashtirish usullari yoritilgan.
Amaliy dasturlash va real tizimlarga oid misollar yetarli emas.
3. "Bulut texnologiyasi asosida ishlaydigan axborot tizimlari"
Ushbu tadqiqot ishi bulut texnologiyalarining axborot tizimlarida qo‘llanilishi, ma’lumotlarni
saqlash va qayta ishlash jarayonlari haqida batafsil ma’lumot beradi. Unda bulutli
xizmatlarning iqtisodiy jihatlari ham ko‘rib chiqilgan. Maqoladagi muhim jihatlari:
Axborot tizimlari uchun bulut texnologiyalarining ahamiyati tahlil qilingan.
Bulutli hisoblash xizmatlarining samaradorligi iqtisodiy nuqtayi nazardan baholangan.
Taqsimlangan hisoblash va bulutli hisoblashning o‘zaro farqlari kam yoritilgan.
4. "Bulutli xizmatlarning kamchiliklari va afzalliklari"
Ushbu maqolada bulutli texnologiyalarning afzallik va kamchiliklari aniq misollar bilan
yoritilgan. Bulutli xizmatlarning xavfsizlik, ishonchlilik va ishlash samaradorligi tahlil qilingan
bo‘lsa-da, taqsimlangan hisoblash bilan solishtirishga unchalik ko‘p e’tibor qaratilmagan.
Maqoladagi muhim jihatlari:
Bulutli texnologiyalarning xavfsizlik jihatlari tahlil qilingan.
Kamchiliklar va ularni bartaraf etish yo‘llari ko‘rsatib o‘tilgan.
Taqsimlangan hisoblash bilan bog‘liq tahliliy qism sust.
5. "Zamonaviy xizmatlar endi bulutli hisoblashga asoslanadi"
Ushbu maqolada zamonaviy biznes va axborot tizimlarining bulutli texnologiyalarga ko‘chishi
va IT autsorsing tendentsiyalari muhokama qilingan. Taqsimlangan hisoblash haqida to‘liq
ma’lumot berilman. Maqoladagi muhim jihatlar:
Zamonaviy xizmatlarning bulutga o‘tish jarayoni tahlil qilingan.
IT autsorsingning ahamiyati va rivojlanish tendensiyalari tushuntirilgan.
Taqsimlangan hisoblash tizimlari haqida batafsil ma’lumot berilmagan.
Tahlil qilingan adabiyotlar shuni ko‘rsatadiki, bulutli hisoblash texnologiyalari haqida
yetarli tadqiqotlar mavjud bo‘lsa-da, bulutli va taqsimlangan hisoblash tizimlarining o‘zaro
taqqoslanishi bo‘yicha mukammal tahliliy materiallar kam. Ba’zi adabiyotlar asosan bulutli
texnologiyalarni o‘rganishga qaratilgan bo‘lsa, boshqalari taqsimlangan hisoblash
tamoyillariga yuzaki to‘xtalgan.
Shu sababli, kelajakdagi tadqiqotlar ushbu ikki texnologiyaning o‘zaro bog‘liqligi,
ularning real hayotdagi qo‘llanilishi va ularning o‘zaro farqlarini chuqur tahlil qilishga
qaratilishi lozim.
67
Bulutli va taqsimlangan hisoblash texnologiyalari zamonaviy IT infratuzilmasining
ajralmas qismi bo‘lib, har biri o‘ziga xos afzallik va kamchiliklarga ega. Bulutli hisoblash
internet orqali hisoblash resurslarini taqdim etish imkonini berib, foydalanuvchilarga
xarajatlarni kamaytirish, moslashuvchanlik va qulaylikni ta’minlaydi. Shu bilan birga, uning
xavfsizlik, ma’lumotlarga egalik va tarmoqqa bog‘liqlik kabi muammolari ham mavjud.
Taqsimlangan hisoblash esa murakkab hisob-kitoblarni bajarish, katta hajmdagi
ma’lumotlarni qayta ishlash va tizim yuklamasini samarali taqsimlash imkonini beradi. Ushbu
texnologiya ilmiy tadqiqotlar, sun’iy intellekt va katta hajmdagi ma’lumotlar bilan ishlovchi
tizimlar uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Takliflar:
1. Bulutli va taqsimlangan hisoblash integratsiyasini chuqur o‘rganish
– Hozirgi vaqtda ko‘plab tizimlar ushbu texnologiyalarning kombinatsiyasidan
foydalanadi. Shuning uchun ularning o‘zaro ta’siri, integratsiya qilish usullari va samaradorligi
bo‘yicha tadqiqotlar olib borish lozim.
2. Xavfsizlik va ma’lumotlarni himoya qilish choralarini kuchaytirish
– Bulutli hisoblash foydalanuvchilarga qulaylik yaratgan bo‘lsa-da, axborot xavfsizligi va
maxfiylik bilan bog‘liq muammolar saqlanib qolmoqda. Shu sababli, ma’lumotlarni shifrlash,
autentifikatsiya va ruxsatlarni boshqarish bo‘yicha yangi tadqiqotlarni rivojlantirish lozim.
3. Resurslarni optimal taqsimlash mexanizmlarini ishlab chiqish
– Taqsimlangan hisoblash tizimlarida resurslarni samarali taqsimlash katta ahamiyatga
ega. Kelajakda bulutli va taqsimlangan hisoblash tizimlarining optimal ishlashini ta’minlash
uchun sun’iy intellekt asosida resurslarni boshqarish algoritmlarini ishlab chiqish kerak.
4. Bulutli hisoblash xizmatlarini yanada arzonlashtirish
– Hozirda ko‘plab yirik korporatsiyalar (Amazon AWS, Microsoft Azure, Google Cloud)
bulutli hisoblash xizmatlarini taqdim etmoqda. Biroq, kichik biznes va startaplar uchun
narxlar hanuz yuqori. Shu sababli, ko‘proq ochiq manbali (open-source) bulutli platformalar
ishlab chiqish va ulardan foydalanishni targ‘ib qilish zarur.
5. Ilmiy va amaliy qo‘llanmalarni ko‘paytirish
– Hozirgi mavjud adabiyotlar asosan nazariy tahlillarga asoslangan bo‘lib, amaliy
qo‘llanma va real tajribalar yetishmaydi. Shu bois, sohaga oid qo‘llanmalar, kurslar va
amaliyot dasturlarini ishlab chiqish lozim.
Bulutli va taqsimlangan hisoblash texnologiyalari hozirgi va kelajakdagi IT tizimlarining
ajralmas qismi hisoblanadi. Ularning samarali ishlashini ta’minlash, xavfsizligini oshirish va
integratsiyasini rivojlantirish uchun ilmiy va amaliy tadqiqotlarni kengaytirish muhim
ahamiyat kasb etadi. Kelajakda ushbu sohalar bo‘yicha innovatsion texnologiyalar va samarali
tizimlar yaratilishi kutilmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Esanovna, D. B. "ELECTRONIC TEXTBOOK AS A BASIS FOR INNOVATIVE TEACHING."
MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY ANJUMAN: 660.
2.
Zoxidov, J. B., F. E. Qodirov, and I. J. Bozorova. "QUARTUS II PROJECT CONCEPT AND ITS
OPPORTUNITIES AND PROBLEMS." АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ТЕХНИЧЕСКОГО И
ТЕХНОЛОГИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ. 2019.
68
3.
Bozorova, Irina Jumanazarovna, and Dilfuzaxon Mamasharipovna Karayeva. "Modern
programming technologies and their role." интеллектуальный капитал xxi века. 2020.
4.
Bozorova, I. J., et al. "COMPUTER VISION AND PATTERN RECOGNITION."
СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ (2020): 23.
5.
Bozorova, I. J. "Methods of processing and analysis of bio signals in
electrocardiography." проблемы современных интеграционных процессов и поиск
инновационных решений (2020): 97-99.
6.
Бозорова, Ирина. "Сущность, содержание и значение категории “цифровая
экономика”." YASHIL IQTISODIYOT VA TARAQQIYOT 2.9 (2024).
7.
Jumanazarovna, Bozorova Irina, and Кodirov Farruh Ergash O'G'Li. "Principle of
electrocardiographic work and its role in modern medicine." Вопросы науки и образования
15 (99) (2020): 31-36.
8.
Бозорова, Ирина Жуманазаровна. "ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫЕ
ТЕХНОЛОГИИ КАК ФАКТОР СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ЭКОНОМИКИ В УСЛОВИЯХ
ИНФОРМАЦИОННОГО ОБЩЕСТВА." Indexing 1.1 (2024).
9.
Daminova, B. E., et al. "METHODOLOGICAL ASPECTS OF THE USE OF INTERACTIVE
DIGITAL TECHNOLOGIES IN TEACHING A FOREIGN LANGUAGE." Экономика и социум 5-1
(120) (2024): 237-240.
10.
Irina Bozorova. "ELECTRONIC EDUCATIONAL RESOURCE AS A MODERN DIDACTIC
LEARNING TOOL". Евразийский журнал математической теории и компьютерных наук.
2022/4/5. ст 26-30
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux, and Bozorova Irina Jumanazarovna. "METHODS OF
DISPLAYING MAIN MEMORY ON CACHE." Ответственный редактор (2020): 6.
12.
Bozorova, I. J., Mirzayeva F. Sh, and M. A. Rustamov. "NEURAL NETWORKS. NEURAL
NETWORKS: TYPES, PRINCIPLE OF OPERATION AND FIELDS OF APPLICATION." РОЛЬ
ИННОВАЦИЙ В ТРАНСФОРМАЦИИ И УСТОЙЧИВОМ РАЗВИТИИ СОВРЕМЕННОЙ (2020):
130.
13.
Маматмурадова, М. У., И. Ж. Бозорова, and Ф. Э. Кодиров. "СОЗДАНИЕ И
ЭФФЕКТИВНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ И РЕСУРСОВ
ЭЛЕКТРОННОГО ОБУЧЕНИЯ В НЕПРЕРЫВНОМ ОБРАЗОВАНИИ." Инновации в
технологиях и образовании. 2019.
14.
Маматмурадова, М. У., И. Ж. Бозорова, and Ф. Э. Кодиров. "Проблемы современных
программных и компьютерно-инженерных технологий и современные технологии
создания программного обеспечения." Инновации в технологиях и образовании. 2019.
15.
Бозорова, Ирина Жуманазаровна. "Создание программного обеспечения
электронной библиотечной системы на основе QR-кодовой технологии." Теория и
практика современной науки. 2020.
16.
Бозорова, Ирина Жуманазаровна. "Принцип работы электрокардиографа и его
роль в современной медицине." научные достижения студентов и учащихся. 2020.
17.
Бозорова, Ирина Жуманазаровна, УМОТ ЗАПАСОВ, and INNOVATSION
IQTISODIYOTNI
SHAKLLANTIRISHDA
AXBOROT
KOMMUNIKATSIYA
TEXNOLOGIYALARINING. "TUTGAN O'RNI.-2023."14. Shamsiddinov Gʼiyosjon and Raxmatova
69
Gulandom "MOLIYAVIY TEXNOLOGIYALAR (FINTECH) VA BANK XIZMATLARINING
RAQAMLASHTIRILISHI" Прикладные науки в современном мире: проблемы и решения
3.11 (2024): 33-37
18.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI." Solution of social problems in
management and economy 3.4 (2024): 45-57.
19.
Shamsiddinov Gʼiyosjon and Raxmatova Gulandom "MOLIYAVIY TEXNOLOGIYALAR
(FINTECH) VA BANK XIZMATLARINING RAQAMLASHTIRILISHI " Прикладные науки в
современном мире: проблемы и решения 3.11 (2024): 33-37
