72
IJTIMOIY PROFILAKTIKA SUB’EKTLAR FAOLIYATINI TAKOMILLASHTIRISH
MASALALARI
Xudoyqulov Sadilla Qaxramon o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi kursanti, safdor
Umurqulov Mirshohid Alisher o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi kursanti, safdor
https://doi.org/10.5281/zenodo.14550746
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev, “zamon shiddat bilan o‘zgaryapti
Mahallani joylarda muammolarni chinakam hal qiladigan institutga aylantirishimiz zarur.
Yana tajriba orttiramiz, yana o‘zgartiramiz. Hayot bizni shunga majbur qilyapti. Hozirgi
tahlikalarga yechim topamiz desak, bizning yagona yo‘limiz – mahalla, mahalla, mahalla va bir
marta mahalla. Mahalla tizimi obro‘yini qancha ko‘tarsak, odamlar ishonadi, odamlar bizdan
rozi bo‘ladi”
1
deb, bejiz ta’kidlamagan. Bugungi kunda huquqbuzarliklarni bevosita amalga
oshiruvchi va unda ishtirok etuvchi sub’ektlarning “Obod va xavfsiz mahalla” tamoi ili asosida
respublika mahallalarida huquqbuzarlik sodir etishga moi il bu lgan ye xud huquqbuzarlikdan
jabrlanish ehtimoli yuqori bu lgan shaxslar bilan kunlik yakka tartibda ishlash bu i icha
manzilli chora-tadbirlarni amalga oshirish tartibini belgilangan
2
.
Bu borada, 2023 yilning sentyabr oyida O‘bekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoev “Mahalla beshligi”dan “ettilikka” aylantirilishini e’lon qilar ekan, bu tizim
“eshituvchi davlat” konsepsiyasini amalga oshirish maqsadida yaratilganini bejiz ta’kidlab
o‘tmagan
3
. Mazkur chora-tadbirlar ijrosini ta’minlash asnosida “Mahalla yettiligi” joriy etilib,
uning a’zolari bo‘lgan mahalla raisi, hokim yordamchisi, yoshlar yetakchisi, xotin-qizlar faoli,
profilaktika inspektori, ijtimoiy xodim va soliq inspektorlari hamkorlikda “ijtimoiy
profilaktika ob’ektlari”ga vakolatlari doirasida holisona ko‘maklashishdan iboratdir
4
.
Biroq, shuni alohida ta’kidlash joizki, “Mahalla yettiligi”ning vazifalariga yetarlicha ye
ndoshilmaganligi hamda “oilalardagi notinchlik, nizolarning o‘z vaqtida hal etilmasligi mahalla
faollari va keng jamoatchilikning e’tiboridan chetda qolganligi oqibatida o‘ta og‘ir jinoyatlar
sodir etilmoqda. Masalan, 2023 yil 12 oyida sodir etilgan 363 ta qotillikning 141 tasi yoki 38,8
foizi oila-turmush doirasidagi nizolar oqibatida kelib chiqqan”4ligini statistik tahlillar asosida
ko‘rish mumkin. Shu sababli oiladagi yoki boshqa huquqbuzarliklarning kelib chiqish sabab va
sharoitlarini aniqlash va tahlil qilish maqsadida, jazoni ijro etish kaloniyasida jazo muddatini
o‘tayotgan 230 nafar mahkumlar o‘rtasida anketa so‘rovi o‘tkazilib, ularga “Sizningcha,
jinoyatchilikni kamaytirish uchun nimalarga e’tibor qaratish lozim? ekanligi xaqida berilgan
savolga respondent-mahkumlarning 59 % – odamlarning yashash sharoitlarini yaxshilab,
kambag‘allikni kamaytirish kerakligini; 37 % – ta’lim tarbiyaga ko‘proq e’tibor berish
kerakligini; 4 % – ichki ishlar organi va boshqa davlat organlari hamda mahallaning
1
Aslanov B., Cayfullaev O‘. “Mahalla yettiligi” ning huquqbuzarlik sodir etish ehtimoli past bo‘lgan shaxslar toifalari
bilan ishlashning o‘ziga xos bo‘lgan jihatlari //Sentralnoaziatskiy jurnal mejdissiplinarnыx issledovaniy i issledovaniy v
oblasti upravleniya. – 2024. – T. 3. – №. Special Issue 6. – S. 101-106.
2
Prezident Sh.M. Mirziyoev. O‘zbekistonda “mahalla yettiligi” tashkil etildi. Tizim to‘liq raqamlashtiriladi. [Murojaat
vaqti: 01.05.2024]. URL: //https://www.gazeta.uz/uz/2023/09/27/mahalla/
3
Prezident Sh.M. Mirziyoev “Bizni bitta narsa qutqaradi – sadoqat, vatanga muhabbat va fidoyilik” [Murojaat vaqti:
01.05.2024]. URL: //https://www.gazeta.uz/uz/2023/09/27/hearing-state/
4
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mahalla institutining jamiyatdagi rolini tubdan oshirish va uning aholi
muammolarini hal etishda birinchi bo‘g‘in sifatida ishlashini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 209-
son (2023) Farmoni. [Murojaat vaqti: 01.02.2024]. //URL https://lex.uz/docs/6705763.
73
nazoratini kuchaytirish va jazolarni og‘irlashtirish kerak”, deb javob berishgan.
Tadqiqotlar natijasidan ko‘rinib turibdiki, “ijtimoiy profilaktika sub’ektlari” tomonidan
“ijtimoiy profilaktika ob’ektlari”ni aniqlash, ijtimoiy holatini o‘rganish, hamda ularning
ro‘yxatlarini shakllantirgan holda e’tiyojlarini yaratib berilsa, mahalla xududlarida
huquqbuzarliklarni kamayishiga erishish va ijtimoiy profilaktikasini ta’minlashga xizmat
qiladi. Ijtimoiy profilaktika bu – huquqbuzarlik sodir etishga moi il ye xud huquqbuzarlikdan
jabrlanish ehtimoli yuqori bu lgan shaxslarga huquqii , ijtimoii , psixologik, tibbii , pedagogik
va boshqa turdagi ye rdam ku rsatishga, shuningdek ularga jamiyatda qabul qilingan xulq-
atvor normalari va qoidalarini singdirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui tushuniladi.
Nazarimizda, ishsizlar, ijtimoii va iqtisodii jihatdan kam tam’minlangan oilalar,
boquvchisini i u qotgan ye lg‘iz yashovchi xotin-qizlar va bolalar hamda g‘ai riijtimoimi xulq-
atvorga ega bo‘lgan yoshlarning hayoti qii inchilik yoki ruhii tushkunliklarining mavjudligi
huquqbuzarliklarni kelib chiqish ehtimolini yuzaga keltiradi.
Tahlillar shuni ku rsatmoqdaki, 2024 i il 8 yanvar oi i holatiga ku ra, O‘zbekiston
Respublikasida ishsizlarning soni 1 million 300 ming nafarni tashkil qilgan bo‘lib, davlat
tomonidan “2024 yil mobaynida 5 million aholining doimiy, mavsumiy va vaqtinchalik
ishlarda bandligini ta’minlashi”
5
rejalashtirilgan.
Bu borada, ijtimoiy himoya bo‘yicha milliy strategiya ishlab chiqilgan bo‘lib, uning
doirasida ijtimoiy yordamga muhtoj fuqarolar bo‘yicha alohida ma’lumotlar bazasi yaratilib,
barcha “daftarlar” ijtimoiy himoya yagona reestriga birlashtirildi. Yordamga muhtoj barcha
oilalar va shaxslarni ijtimoiy himoya qilish bo‘yicha milliy strategiya ishlab chiqildi va
2022−2026 yillarga mo‘ljallangan “Taraqqiyot strategiyasi loyihasi”da qayd etilgan
6
. Xususan,
“ijtimoiy profilaktika ob’ektlari” uchun “Temir, Ayollar va Yoshlar daftarlarining” joriy etilishi
va ijtimoiy himoyalarning amalda qo‘llanilishi:
birinchidan, huquqbuzarlik sodir etish ehtimoli past bo‘lgan shaxslar toifalarini
nazoratga olinilishi;
ikkinchidan, mahallalarda ijtimoiy va iqitisodiy muhitni barqarorlashtirilishiga olib
keladi.
FOYDALANİLGAN ADABİYOTLAR:
1.
Aslanov B., Cayfullaev O‘. “Mahalla yettiligi” ning huquqbuzarlik sodir etish ehtimoli past
bo‘lgan shaxslar toifalari bilan ishlashning o‘ziga xos bo‘lgan jihatlari //Sentralnoaziatskiy
jurnal mejdissiplinarnыx issledovaniy i issledovaniy v oblasti upravleniya. – 2024. – T. 3. – №.
Special Issue 6. – S. 101-106.
2.
Prezident Sh.M. Mirziyoev. O‘zbekistonda “mahalla yettiligi” tashkil etildi. Tizim to‘liq
raqamlashtiriladi.
[Murojaat
vaqti:
01.05.2024].
URL:
//https://www.gazeta.uz/uz/2023/09/27/mahalla/
3.
Prezident Sh.M. Mirziyoev “Bizni bitta narsa qutqaradi – sadoqat, vatanga muhabbat va
fidoyilik”
[Murojaat
vaqti:
01.05.2024].
URL:
5
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2024 yilda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligiga
ko‘maklashish
dasturi
to‘g‘risida”gi
7-sonli
Qarori.
[Murojaat
vaqti:
01.02.2024].
//URL
https://old.lex.uz/docs/6752402
6
O‘zbekiston Prezidentining “Yangi O‘zbekistonning 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan taraqqiyot
:https://regulation.gov.uz/uz/d/55274
74
//https://www.gazeta.uz/uz/2023/09/27/hearing-state/
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mahalla institutining jamiyatdagi rolini tubdan
oshirish va uning aholi muammolarini hal etishda birinchi bo‘g‘in sifatida ishlashini
ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 209-son (2023) Farmoni. [Murojaat
vaqti: 01.02.2024]. //URL https://lex.uz/docs/6705763.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2024 yilda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va
aholi bandligiga ko‘maklashish dasturi to‘g‘risida”gi 7-sonli Qarori. [Murojaat vaqti:
01.02.2024]. //URL https://old.lex.uz/docs/6752402
6.
O‘zbekiston Prezidentining “Yangi O‘zbekistonning 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan
taraqqiyot :https://regulation.gov.uz/uz/d/55274
