25
KRATON ALDEGIDDAN BUTANOLNING LABORATORIYA SHAROITIDA
SINTEZI
Omanov Behruzjon Shuhrat o‘g‘li
T.f. (PhD), Kimyo kafedrasi dotsenti, Navoiy davlat universiteti
Suyerkulova Zuhra Azamat qizi
Magistr, Navoiy davlat universiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14324783
Annotatsiya.
Hozirgi zamonda butanol ishlab chiqarish jarayoni sanoatda keng
qo’llaniladi va uning ishlab chiqarilishi samarali usullarini toppish muhim ahamiyatga ega.
Butanol ishlab chiqarish bo’yicha bir qancha olimlar tadqiqot olib bormoqda, ayniqsa
biobutanol ishlab chiqarish sohasida keng ishlar olib borilmoqda.
Kalit so’zlar:
Butanol, katalizator, butanal aldol kondensatsiya, suv, kroton aldegid.
Butanolning katalitik sintezi aldegiddan o‘tadigan asosiy reaksiyalardan biri Guerbet
reaksiyasi deb ataladi. Bu jarayon aldegidni katalizator yordamida oson qayta tiklash orqali
butanolda o‘sish reaksiyasidir. Guerbet reaksiyasi quyidagi asosiy bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
1. Aldegidni kondensatsiya qilish.
Avval, aldegid molekulalari aldol kondensatsiya
reaktsiyasida ishtirok etadi. Masalan, butiraldegid (butanal) aldol kondensatsiyasiga uchrab,
beta-gidroksialdegid hosil qiladi:
2R-CHO→R-CH(OH)-CH(R)-CHO
2. Degidratatsiya.
Hosil bo‘lgan beta-gidroksialdegid suv ajralib chiqishi natijasida α,β-
to‘yinmagan aldehid hosil qiladi:
R-CH(OH)-CH(R)-CHO→ R-CH=CH(R)-CHO+H
2
O
Adabiy tahlil bo‘yicha, krotontol aldehididan n-butilolni olish yo‘nalishida olib borilgan
ishlar shuni ko‘rsatadiki, aldehidlarni spirtlarga tiklash uchun Cu-katalizatorlarni 180-220°C
haroratda ishlatish eng ma'qul, chunki nikel katalizatorlari 220°C dan yuqori haroratda
ishlatganda, aldehid-vidorod tizimi murakkab efirlar hosil qiladi (2).
Boshqa manbalarga ko‘ra, butanolni parofazli gidrlash orqali krotontol aldehidini 200-
240°C haroratda va atmosferada pemzaga joylashgan mis katalizatori yordamida olish
mumkin. Reaksiya quyidagi shaklda kechadi:
CH
3
CH=CHCHO+2H
2
→CH
3
CH
2
CH
2
CH
2
OH
Bu jarayonning yon mahsuloti sifatida n-maslyali aldehid hosil bo‘ladi. Krotontol
aldehidini gidrlashni shuningdek, 100-130°C haroratda va 300 at bosimda aktivlashtirilgan mis
va nikel aralashmasi katalizatori yordamida suyuq fazada ham amalga oshirish mumkin.
Krotontol aldegidini mustahkamlash
jarayoni laboratoriya o‘rnatmasida (1-rasm)
quyidagi usulda amalga oshirilgan:
Uskuna tarkibi:
1.
Yig‘ilgan kolba (ikki qo‘li bilan, bug‘lanish kubi) (1);
2.
Kolbanag‘ratish qurilmasi (2);
3.
Suvli sovutgich (3);
4.
Termometrlar (kubi va bug‘larning haroratini o‘lchash uchun) (4);
5.
Vyurs uskunasi (5);
6.
Alohida sovutgich (6);
7.
Qabul qiluvchi kolba (7).
26
1-rasm. Butanolni laboratoriyada olish
Kolbaga 174 g (200 sm³) krotontol fraksiyasi (uning hajmining 70%i) quyildi.
Kolbaga bir tekis qaynashni ta'minlash uchun qaynoq to‘plamlar joylashtirildi.
Kolbanag‘ratish qurilmasi ishga tushurildi va ob'ektni qizdirish jarayoni boshlandi.
Xulosa qilib shuni ayta olamizki, Kraton aldegididan butanolning katalitik sintezi sanoat
va ilmiy sohalarda katta ahamiyatga ega. Ushbu jarayon katalizatorlar yordamida amalga
oshiriladi va bu nafaqat jarayon samaradorligini oshiradi, balki chiqindilarni kamaytirish va
ekologik toza mahsulot olish imkonini beradi. Xususan, metall katalizatorlari (masalan, mis
yoki palladiy asosidagi) gidrogenatsiya jarayonida keng qo‘llaniladi, bu esa yuqori selektivlik
va yuqori chiqimga erishishga yordam beradi. Shu sababli, kraton aldegididan butanol olish
jarayonida katalizatorlar foydalanish nafaqat iqtisodiy jihatdan foydali, balki ekologik toza va
samarali usul sifatida katta qiziqish uyg‘otmoqda.
References:
1.
Abd-Alla, M., El-Enany, M. "Microbial fermentation and catalytic processes in butanol
synthesis." Sustainable Chemical Processes Journal, 2023.
2.
Liu, Y., Zhang, X. "Hydrogenation of aldehydes for butanol production: A review of
catalytic methods." Journal of Industrial Catalysis, 2020.
3.
Dürre, P. "Recent advances in butanol production using catalytic conversion of
aldehydes." Biotechnology Advances, 2015.
