125
SHARQ TILLARINI O‘QITISHNING ILMIY VA AMALIY AHAMIYATI
Shurat Muhammedov
TDPU o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15211592
Annotatsiya:
Mazkur maqolada Sharq tillari, xususan fors tilining o‘qitilishi va
o‘rganilishi bugungi ilmiy, madaniy hamda ijtimoiy sharoitdagi o‘rni yoritiladi. Fors tilining
tarixiy ildizlari, ilmiy-ma’naviy merosdagi roli va hozirgi davrdagi dolzarbligi tahlil etiladi.
Shuningdek, bu tilni o‘rganishning mintaqaviy hamkorlik va xalqaro muloqotdagi ahamiyati
asoslanadi.
Kalit so‘zlar:
sharq tillari, ilm, maorif, tadqiqot, tolib, ma’rifat, til, uslub.
Bugungi globallashuv sharoitida Eron, Afg‘oniston, Tojikiston kabi mamlakatlar bilan
aloqalar kengayib bormoqda. Ushbu davlatlarda fors tili rasmiy til hisoblanadi va ular bilan
hamkorlikda ishlash uchun ushbu tilni o‘rganish zarurdir. Xalqaro diplomatiya, iqtisodiy
munosabatlar, jurnalistika, tarjimonlik kabi sohalarda fors tilini bilgan kadrlar muhim rol
o‘ynaydi.
Shunday qilib, globallashuv jarayonida xorijiy tillarni o‘rganish va o‘qitish har
qachongidan ham dolzarb masalaga aylangan. Ayniqsa, Sharq tillari – arab, fors, urdu, hind va
boshqa tillar – o‘zlarining boy ilmiy, madaniy, diniy va tarixiy merosi bilan alohida o‘rinni
egallaydi. Ulardan fors tili nafaqat adabiy boylik, balki mintaqaviy diplomatiya va ilmiy
taraqqiyotda muhim vosita sifatida ajralib turadi. XXI asrda ilm-fan, texnologiya va
madaniyatlararo muloqot keskin rivojlanayotgan davrda xorijiy tillarni o‘rganish va ularni
tizimli ravishda o‘qitish masalasi muhim strategik yo‘nalish sifatida e’tirof etilmoqda. Xususan,
Sharq sivilizatsiyasi vakili bo‘lgan fors tili o‘zining tarixiy, madaniy va ilmiy boyligi bilan ajralib
turadi. Fors tilini chuqur o‘rganish Sharqona tafakkurni anglash, boy merosdan samarali
foydalanish va bugungi globallashuv sharoitida o‘z o‘rnini topish uchun muhim vosita
hisoblanadi.
Fors tili asrlar davomida Markaziy Osiyo, Yaqin Sharq va Janubiy Osiyo hududlarida ilm-
fan, adabiyot va diplomatiya tili bo‘lib xizmat qilgan. O‘zbek mumtoz adabiyotining ko‘plab
namoyandalari, jumladan Alisher Navoiy, Bobur, Bedil kabi ulug‘ shoirlar fors tilida ham asarlar
yaratgan. Ushbu merosni to‘liq anglash va uni o‘rganish uchun fors tilini bilish muhim omil
hisoblanadi. Fors adabiyoti, xususan Hofiz, Sa’diy, Rumi kabi mutafakkirlar ijodi insoniyat
tafakkurining yuksak namunalaridan biridir.
Fors tilini o‘qitishda yangi metod yaratish yoki taklif qilishda asosiy maqsad —
talabalarning tilni o‘zlashtirishini samarali, interaktiv va motivatsion qilishdir. Quyida fors tilini
o‘qitishda foydalanilishi mumkin bo‘lgan yangi metodni tavsiya qilmoqchimiz:
Metod nomi “Fors tilini ssenariy asosida o‘rganish” bo‘lib, bu usul mohiyatan talabalar har
bir darsni muayyan voqea yoki ssenariy doirasida o‘rganishiga yordam beradi. Har bir mavzu
atrofida fors madaniyatiga oid bir hikoya (real yoki fantaziya) yaratiladi va til o‘rganish shu
hikoya asosida olib boriladi.
Hikoya markazida til bo‘lib, h
ar bir grammatik mavzu yoki lug‘at bloki real hayotiy yoki
madaniy hikoya doirasida o‘rgatiladi.
Masalan
, "bozorga borish" mavzusi bo‘yicha hikoya: Ali birinchi marta Eron bozoriga
boradi...
Audio/Video materiallar:
Har bir dars uchun qisqa metrajli fors tilidagi videolar yoki
126
ovozli hikoyalar ishlatiladi. Talabalar bu orqali talaffuz, eshitish va kontekstda so‘z o‘rganishni
chuqurlashtiradi.
Rol o‘ynash
usulida esa talabalar hikoya qahramonlariga aylanib, ular o‘rnida muloqot
qilishadi. Bu orqali ular tilni "real holatda" qo‘llashga o‘rganishadi.
Shunday qilib ushbu metod, orqali madaniyat bilan integratsiya qilinib, har bir mavzu
Eron madaniyati, urf-odatlari yoki tarixiy shaxslar bilan bog‘lanadi. Bu esa til o‘rganishni
qiziqarli va mazmunli qiladi.
Hikoya asosida vazifalar, testlar, mini-o‘yinlar tuziladi. Bu raqobatbardoshlikni oshirib,
o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli qiladi.
Ushbu metodning afzalliklari qo‘yidagilardan iborat:
-
Talabalar zerikmaydi — har safar yangi voqea, yangi vaziyat!
-
So‘z boyligi kontekstda o‘rganiladi — yod olish osonroq.
-
Madaniy komponent motivatsiyani oshiradi.
-
Nutq amaliyotiga urg‘u beriladi — talabalar faol muloqotga kirishadi.
Ko‘plab islomiy ilmiy meros – fiqh, kalom, tasavvuf, falsafa, tibbiyot – asarlari fors tilida
yozilgan. Jumladan, Imom G‘azzoliy, Shayx Sa’diy, Jaloliddin Rumiy kabi allomalarning
asarlarini asl tilida o‘rganish ularning mazmun-mohiyatini chuqur anglashga xizmat qiladi. Fors
tilini bilgan shaxs diniy va ma’naviy bilimlarni yanada to‘laqonli egallaydi.
Fors tili bugungi kunda Eron, Afg‘oniston va Tojikiston kabi davlatlarda rasmiy til sifatida
qo‘llaniladi. Bu davlatlar bilan bo‘layotgan siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ta’limiy aloqalarda fors
tilini biluvchi kadrlar alohida ahamiyat kasb etadi. Jumladan, diplomatiya, tarjimonlik, xalqaro
jurnalistika va turizm sohalarida fors tilini bilish katta ustunlik beradi.
Har bir til o‘ziga xos tafakkur tarzini, dunyoqarashni ifodalaydi. Fors tilini o‘rganish orqali
inson nafaqat yangi lug‘at va grammatikani, balki butun bir xalqning tafakkurini, madaniyatini
anglaydi. Bu esa o‘zaro anglashuv va muloqotni chuqurlashtirishga xizmat qiladi.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, fors tilini o‘rganish va o‘qitish nafaqat tarixiy va adabiy merosni
o‘zlashtirish, balki hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan yetuk, bilimdon va zamonaviy
mutaxassislarni tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Sharq tillariga, xususan fors tiliga
bo‘lgan e’tibor – bu madaniy mustaqillik, ilmiy taraqqiyot va xalqaro muloqotga ochilgan
eshikdir. Bu yo‘nalishdagi ilmiy izlanishlar, metodikalar va o‘quv dasturlarini rivojlantirish
orqali biz xalqaro miqyosda raqobatbardosh mutaxassislar yetishtira olamiz. Fors tiliga bo‘lgan
ilmiy e’tibor — bu tarixiy o‘zlikni anglash va madaniy integratsiyaga erishish yo‘lidagi muhim
qadamlardan biridir.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Baxtiyorovna, S. Y. (2022). Initial correspondence features of incident grammatical
elements in personal correspondence. Asian Journal of Research in Social Sciences and
Humanities, 12(5), 31-34.
2.
Baxtiyorovna, Sevara Yoqubova. "Initial correspondence features of incident grammatical
elements in personal correspondence." Asian Journal of Research in Social Sciences and
Humanities 12.5 (2022): 31-34.
