79
O‘ZBEKISTON IJTIMOIY SIYOSATIDA INKLYUZIV AMALIYOT VA
TASHABBUSLAR
Maxmanazarova Malika Anvarovna
O‘zDJTU, Xalqaro jurnalistika fakulteti,
Siyosiy fanlar kafedrasi o‘qituvchisi,
O‘zDJTU tadqiqotchisi
osiyoazizovna@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15709243
Annotatsiya:
Ushbu tezisda,
O‘zbekistonda ijtimoiy siyosat doirasida amalga
oshirilayotgan inklyuziv amaliyot va tashabbuslar tahlil qilingan. Unda nogironligi bo‘lgan
shaxslar, yolg‘iz keksalar, bolalar, ayollar va yoshlarni ijtimoiy hayotga jalb etish maqsadida
qabul qilingan qonunlar, ijtimoiy xizmatlar tizimi, ta’lim va sog‘liqni saqlashda inklyuzivlikni
ta’minlashga qaratilgan strategik choralar yoritilgan. Shuningdek, “Mehribonlik uylari”,
“Ayollar daftari”, “Yoshlar daftari” kabi tizimlar orqali aholining ehtiyojmand qatlamlariga
ko‘rsatilayotgan yordam va yaratilayotgan qulayliklar tahlil etiladi. Inklyuziv siyosatning
ijtimoiy barqarorlik va taraqqiyotdagi o‘rni alohida ko‘rsatib berilgan.
Kalit so‘zlar:
inklyuziv siyosat, ijtimoiy himoya, ijtimoiy xizmatlar, nogironlar huquqlari,
yoshlar siyosati, Mehribonlik uylari, ta’limda inklyuzivlik.
Ijtimoiy siyosat — bu davlat tomonidan aholining farovonligini ta’minlash, ijtimoiy
tenglikni mustahkamlash va himoyaga muhtoj qatlamlarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan
chora-tadbirlar va dasturlar tizimidir. Bu siyosat aholining turmush darajasini oshirish,
ishsizlikni kamaytirish, sifatli ta’lim va sog‘liqni saqlash xizmatlarini taqdim etish, ijtimoiy
himoya tizimini rivojlantirish kabi ko‘plab yo‘nalishlarni qamrab oladi. U orqali nogironlar,
kam ta’minlangan oilalar, yolg‘iz keksalar kabi ehtiyojmand guruhlarga yordam ko‘rsatiladi.
Ijtimoiy siyosat iqtisodiy o‘sishni inson kapitali bilan uyg‘unlashtirib, jamiyatda barqarorlik va
adolatni ta’minlashga xizmat qiladi.
O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning hozirgi holati davlatning barqaror taraqqiyotga
erishishdagi ustuvor yo‘nalishlari bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, bir necha asosiy sohalarda
sezilarli ijobiy o‘zgarishlar kuzatilmoqda. 2022-yilda qabul qilingan ijtimoiy himoya
strategiyasi asosida 2023-yilda yagona ijtimoiy reyestr orqali 336 000 ga yaqin kam
ta’minlangan oilalar qamrab olindi. Natijada, bolalar orasida kambag‘allik darajasi 21,5
foizdan 13,7 foizga tushdi, bu 860 000 bola sonining qisqarishiga teng. 2024-yil uchun
ijtimoiy himoya sohasiga ajratilgan budjet 20,3 trillion so‘mga yetdi va bu yalpi ichki
mahsulotning 1,4 foizini tashkil etdi. Yangi tizimlar joriy qilinishi natijasida ijtimoiy yordam
samaradorligi ortdi va kambag‘allik 3 barobar kamaydi.
Ijtimoiy xizmatlar va inklyuzivlik yo‘nalishida “Inson” markazlari hamda 208 ta ijtimoiy
xizmat markazlari aholiga 95 turdagi xizmat ko‘rsatmoqda. Yolg‘iz keksalar va nogironlar
uchun mahallalarda ko‘mak ko‘rsatish amaliyoti yo‘lga qo‘yilgan. 2025-yil davomida yana 600
000 fuqaroga “ijtimoiy karta” joriy etilishi kutilmoqda. Ushbu karta orqali kommunal to‘lovlar
va transport xizmatlari uchun avtomatik subsidiya tizimi ishlab chiqilmoqda.
Bandlik va ijtimoiy sug‘urta sohasida 2024–2026 yillarga mo‘ljallangan strategiyada
ijtimoiy sug‘urta tarmog‘ini yaratish, kam ta’minlangan oilalarni shartnoma asosida qo‘llab-
quvvatlash, “Temir daftari”, “Yoshlar daftari” va “Ayollar daftari”ni yagona reyestrga
integratsiya qilish belgilangan. 2024-yilning 19-oktyabrida qabul qilingan qonun asosida
80
ijtimoiy xizmatlar tizimi yanada kengaytirildi va nogironlar hamda yordamga muhtoj
aholining qamrovi oshirildi.
Ta’lim va sog‘liqni saqlash sohalarida inklyuzivlikni oshirish ijtimoiy siyosatning ustuvor
yo‘nalishiga aylangan. Maktabgacha va maktab ta’limida inklyuziv o‘qituvchilar tayyorlash
yo‘lga qo‘yilgan, jumladan Fransiya tajribasi o‘rganilmoqda. Sog‘liqni saqlash tizimida esa
menejment kurslari tashkil etilib, soha xodimlarining boshqaruv salohiyati kuchaytirilmoqda.
Energetika va yashil iqtisodiyot sohasida ham inklyuziv yondashuv kuchaymoqda. “Ijtimoiy
davlat” tamoyiliga asoslangan “O‘zbekiston–2030” strategiyasi doirasida ekologiya, yoshlar va
ayollarni qo‘llab-quvvatlash, ekoinvestitsiyalarni rag‘batlantirish kabi tashabbuslar ilgari
surilgan.
Oʻzbekiston ijtimoiy siyosatida inklyuziv amaliyot va tashabbuslar so‘nggi yillarda
ustuvor yo‘nalishlardan biriga aylangan. “Hech kim e’tibordan chetda qolmasligi kerak”
tamoyili asosida hukumat aholining barcha qatlamlarini, ayniqsa nogironlar, yolg‘iz keksalar,
kam ta’minlanganlar, ayollar va yoshlarni ijtimoiy hayotga jalb qilish uchun keng qamrovli
inklyuziv tashabbuslarni yo‘lga qo‘ymoqda.
2021-yilda Oʻzbekiston Respublikasi “Nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari
to‘g‘risida”gi BMT konvensiyasiga qo‘shildi. Shundan so‘ng “Nogironlar huquqlari
to‘g‘risida”gi qonun va “Ijtimoiy xizmatlar to‘g‘risida”gi qonun kabi normativ-huquqiy asoslar
qabul qilindi. Ushbu qonunlar inklyuziv siyosatni huquqiy jihatdan mustahkamlab berdi.
Maktabgacha va maktab ta’limi tizimida nogironligi bo‘lgan bolalarga maxsus sharoitlar
yaratish ishlari olib borilmoqda. 2022-yilgi Prezident qarori asosida 150 dan ortiq maktabda
inklyuziv sinflar tashkil etildi. O‘qituvchilar uchun maxsus kurslar yo‘lga qo‘yilib, ularning
defektologik va psixologik tayyorgarligi kuchaytirilmoqda. Fransiya, Germaniya va Rossiya
tajribasi asosida kadrlar malakasi oshirilmoqda.
2023-yildan boshlab ehtiyojmand aholini aniqlashda “Yagona ijtimoiy reyestr” tizimi
joriy qilindi. Bu orqali kam ta’minlangan oilalar, nogironlar, yolg‘iz qarilar va boquvchisini
yo‘qotganlar aniqlandi va avtomatik tarzda yordamga yo‘naltirildi. Mahalliy ijtimoiy xizmat
markazlari 95 turdagi xizmatlarni ko‘rsatmoqda. Bu xizmatlar uyda parvarish, psixologik
yordam, tibbiy xizmatlar va huquqiy maslahatlarni o‘z ichiga oladi.
Bolalarni davlat tomonidan parvarish qilish tizimida ham inklyuzivlik kuchaymoqda.
Oila muhitini yaratish uchun “mehribonlik uylari”da kichik guruhli, oilaviy muhitga yaqin
sharoitlar yaratilmoqda. Bolalar uylaridagi tarbiyalanuvchilarning katta qismi umumta’lim
maktablariga integratsiyalashtirilgan. Ayollar va yoshlar siyosatida ham inklyuzivlik
kuchaymoqda. “Ayollar daftari”, “Yoshlar daftari”, “Temir daftar” orqali ijtimoiy himoyaga
muhtoj shaxslar aniqlanmoqda. Ayollar bandligini oshirish uchun “Ayollarni kasbga o‘rgatish
markazlari” va “Qizlar daftari” loyihalari boshlangan. Nogironligi bo‘lgan yoshlar uchun esa
alohida reabilitatsion markazlar tashkil etilmoqda.
Poytaxtda va ayrim yirik shaharlarda jamoat transporti, yo‘lakchalar, maktablar, banklar
va shifoxonalar nogironlar uchun moslashtirila boshlagan. 2025-yilgacha O‘zbekiston bo‘yicha
600 mingdan ortiq nogironlik darajasiga ega fuqaroga ijtimoiy karta berilib, transport va
kommunal to‘lovlar bo‘yicha imtiyozlar taqdim etilishi rejalashtirilgan.
Umuman olganda, O‘zbekiston ijtimoiy siyosatida inklyuzivlik asta-sekin an’anaviy
yondashuvdan tizimli siyosiy yondashuvga o‘tayotgan bosqichdadir. Inklyuziv amaliyotlar
nafaqat ijtimoiy tenglikni ta’minlaydi, balki barqaror rivojlanish uchun muhim poydevor
81
bo‘lib xizmat qilmoqda. Ammo hali ham joylarda infratuzilma yetishmovchiligi, kadrlar
tanqisligi va moliyaviy resurslarning cheklanganligi kabi muammolar mavjud. Shu sababli
inklyuziv siyosatni to‘laqonli amalga oshirishda xalqaro tajriba, texnik yordam va mahalliy
tashabbuslarning uyg‘unligi zarur.
Xulosa qilib aytganda,
O‘zbekistonda inklyuziv ijtimoiy siyosat yo‘nalishida joriy
etilgan qonuniy asoslar va amaliy tashabbuslar aholining turli ehtiyojmand qatlamlarini
qo‘llab-quvvatlash va ularni jamiyat hayotiga to‘laqonli jalb qilishga xizmat qilmoqda. Bu
boradagi yutuqlar nogironlar, ayollar, yoshlar va bolalar uchun teng imkoniyatlar yaratishda
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shu bilan birga, tizimni to‘laqonli ishlatish uchun joylardagi
infratuzilmani rivojlantirish, kadrlar malakasini oshirish va xalqaro tajribani keng joriy etish
zarur. Inklyuzivlikning barqaror rivojlanishga hissa qo‘shishi uchun davlat, fuqarolik jamiyati
va xalqaro hamkorlik o‘rtasida uzviy hamkorlik muhim hisoblanadi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
A. Karimov, “Ijtimoiy himoya tizimining yangi bosqichi: inklyuzivlik sari intilish”, Yangi
O‘zbekiston, 2023, №12, bet. 18–21.
2.
S. Raximova, “O‘zbekiston ijtimoiy siyosatida nogironlar huquqlari”, Xalq ta’limi, 2022,
№3, bet. 40–43.
3.
B. Mamajonov, “Yagona ijtimoiy reyestr orqali yordam samaradorligini oshirish
mexanizmlari”,
Iqtisodiyot
va
jamiyat,
2023,
№8,
bet.
66–70.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “O‘zbekiston–2030” strategiyasi
asosidagi ijtimoiy islohotlar haqida nutqi.
4.
A. Jo‘rayev, “Inklyuziv ta’lim: xalqaro tajriba va O‘zbekiston amaliyoti”, Ta’lim va
taraqqiyot, 2023, №6, bet. 55–59.
5.
N. Abdullayeva, “Ijtimoiy siyosatda gender va yoshlar bilan ishlash mexanizmlari”,
Davlat boshqaruvi va jamiyat, 2023, №4, bet. 35–38.
6.
O‘zbekiston Respublikasi “Nogironlar huquqlari to‘g‘risida”gi qonuni. Qabul qilingan
sana: 2021-yil 15-iyun.
