32
INSON QADRI VA GO‘ZALLIKNI O‘ZARO UYG‘UNLASHTIRISHNING IJTIMOIY
VA ESTETIK AHAMIYATI
Qaxorov Pulotjon Xursanmurodovich
Samarqand davlat universitetining Urgut filiali
“Pedagogika va jismoniy madaniyat” kafedrasi PhD dotsenti;
Emаil: pulatsamdu1988@mаil.ru, +998995665940
https://doi.org/10.5281/zenodo.15140925
Annotatsiya:
Maqola "Inson qadri va go‘zallikni o‘zaro uyg‘unlashtirishning ijtimoiy va
estetik ahamiyati" mavzusida inson qadri va go‘zallik tushunchalarining o‘zaro aloqasi,
ularning ijtimoiy va estetik kontekstda ahamiyati tahlil qilinadi. Ushbu maqola, go‘zallikni
faqat tashqi ko‘rinish bilan emas, balki ichki axloqiy fazilatlar bilan ham bog‘lash zarurligini
ta’kidlaydi. Inson qadri va go‘zallikning uyg‘unligi, jamiyatda adolat, tenglik va etika
me’yorlarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Maqolada, shuningdek, go‘zallikni
qadrlashdagi ijtimoiy me’yorlar va estetik qarashlar o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirlar ko‘rib chiqiladi.
Kalit so‘zlar:
Inson qadri, go‘zallik, uyg‘unlik, ijtimoiy ahamiyat, estetik qarashlar,
axloqiy me’yorlar.
Kirish.
Inson qadri va go‘zallik tushunchalari har doim ijtimoiy va estetik nazariyalarda
markaziy o‘rin tutgan. Ularning o‘zaro uyg‘unlashuvi jamiyatdagi axloqiy va estetik
qadriyatlarning shakllanishida muhim rol o‘ynaydi. Inson qadri nafaqat uning fizikaviy yoki
tashqi ko‘rinishi, balki ichki dunyosi, axloqiy fazilatlari, jamiyatga bo‘lgan munosabati bilan
ham belgilangan. Zero, “Inson qadri – ulug‘. U ertaga emas, uzoq kelajakda emas, aynan bugun
o‘z hayotidan rozi va mamnun bo‘lib yashashi kerak” [2;3]. Go‘zallik esa, ko‘pincha tashqi
qiyofa bilan bog‘liq bo‘lsa-da, uning ichki mazmuni, ya’ni insonning aql-idroki, his-tuyg‘ulari
va ma’naviy jihatlari bilan o‘zaro chambarchas bog‘liqdir.
Go‘zallikni faqat tashqi ko‘rinishdan iborat deb qarash, ko‘plab ijtimoiy va madaniy
stereotiplarga olib kelishi mumkin. Zamonaviy jamiyatda go‘zallik normasi ko‘pincha yuzaki
ko‘rinishlarga asoslangan bo‘lib, bu inson qadriyatlarini e’tiborga olishda adolatsizlikka olib
kelishi mumkin. Shu bilan birga, go‘zallikni faqat tashqi ko‘rinish bilan bog‘lash axloqiy va
estetik me’yorlarga zarar yetkazadi. Insonning ichki go‘zalligi, uning ma’naviy o‘sishi va
axloqiy qadriyatlari, jamiyatda tenglik va adolat tamoyillarining rivojlanishida muhim
ahamiyatga ega. “Insonning botiniy go‘zalligi uning odob, xulq va axloqiy fazilatlari bilan
belgilanadi. Buni nafosat ilmi xulqiy go‘zallik deb nomlaydi”[2;217].
Inson qadri va go‘zallikni o‘zaro uyg‘unlashtirish ijtimoiy hayotda adolat, tenglik va
axloqiy me’yorlarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Go‘zallikning estetik jihatlari insonning
tashqi ko‘rinishi bilan bog‘liq bo‘lsa-da, uning axloqiy jihatlari ko‘proq ichki dunyo va insoniy
fazilatlar bilan bog‘liqdir. Ularning uyg‘unlashuvi, faqat tashqi go‘zallikni emas, balki axloqiy
go‘zallikni ham qadrlashni ta’minlashga yordam beradi. Bu esa, o‘z navbatida, jamiyatda
ahloqiy xulq-atvor va estetik me’yorlarning shakllanishiga olib keladi.
Maqolada inson qadri va go‘zallikni o‘zaro uyg‘unlashtirishning ijtimoiy va estetik
ahamiyati, ularning jamiyatda o‘rni va ahloqiy-estetik me’yorlarni rivojlantirishdagi roli tahlil
qilinadi. Shuningdek, go‘zallik va inson qadri o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar va bu uyg‘unlikning
jamiyatga qanday ta’sir ko‘rsatishi ko‘rib chiqiladi.
Asosiy qism.
Inson qadri va go‘zallik o‘rtasidagi uyg‘unlik jamiyatdagi asosiy axloqiy va
33
estetik qadriyatlarni shakllantiruvchi muhim omildir. Inson qadri, uning inson sifatida
hurmatga loyiq ekanligini anglatadi. Bu tushuncha, birinchi navbatda, insonning ichki
dunyosiga, axloqiy fazilatlari, ma’naviy o‘sishi va jamiyatga bo‘lgan munosabatlariga
asoslanadi. Go‘zallik esa ko‘pincha tashqi ko‘rinish bilan bog‘lanadi, lekin uning estetik
qiymati insonning ichki dunyo va axloqiy jihatlari bilan chambarchas bog‘liqdir. Go‘zallikning
o‘zaro uyg‘unlashishi inson qadriyatlari va axloqiy me’yorlarni yaxshilashda muhim rol
o‘ynaydi. Darhaqiqat, “Ma’naviy barkamollik insonning go‘zalligi, dunyoqarashi, e’tiqodi,
ruhiyati, xulq-atvor normalari, axloq-odobi bilan bevosita aloqadorligi bilan ajralib turadi” [3].
Ijtimoiy jihatdan, go‘zallik normasi ko‘plab madaniyatlarda va jamiyatlarda yuzaki
ko‘rinishlarga asoslangan bo‘lishi mumkin. Bu esa, odatda, tashqi go‘zallikni baholashda faqat
fizik xususiyatlar yoki tashqi ko‘rinishlarga e’tibor qaratilishiga olib keladi. Bunday
yondashuv, o‘z navbatida, insonning ichki go‘zalligi yoki axloqiy fazilatlarini kam baholashga
sabab bo‘lishi mumkin. Jamiyatdagi bunday yondashuvlar, ko‘pincha, estetik normaning
yuqori bo‘lishi yoki bo‘lmasligi asosida insonlarni ajratishga, ularni tazyiqqa solishga olib
keladi. Natijada, inson qadri kamayadi va ijtimoiy adolatsizlik yuzaga keladi. Shuning uchun,
go‘zallik va inson qadri o‘rtasidagi uyg‘unlikni shakllantirish muhimdir.
Estetik jihatdan, go‘zallik faqat tashqi ko‘rinish bilan cheklanmaydi, balki insonning
ruhiy holati, ma’naviy qadriyatlari va axloqiy fazilatlari bilan bog‘liqdir. Go‘zallikni baholashda
ichki go‘zallikning ahamiyati kattadir, chunki faqat tashqi ko‘rinish jamiyatda estetik qiymatga
ega bo‘lmasligi mumkin. Insonning ichki go‘zalligi, uning samimiyligi, haqiqatga bo‘lgan
sadoqati va ijtimoiy xulq-atvori, go‘zallikning haqiqiy ifodasidir. Shu sababli, estetik qarashlar
nafaqat tashqi ko‘rinish, balki insonning ichki fazilatlariga ham asoslanishi lozim.
Go‘zallikni ichki va tashqi jihatlari bilan uyg‘unlashtirish, ijtimoiy adolatni
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Bunday yondashuv, insonlarni tashqi ko‘rinishiga
qarab ajratishning oldini olishga yordam beradi. Bu, o‘z navbatida, jamiyatda tenglik, hurmat
va yaxshilikni rivojlantirishga olib keladi. Zero, “Ma’naviyat tizimidagi ijtimoiy hodisalarning
axloq bilan munosabatlarini mana shu qisqacha tarzda ko‘rib chiqishimizning o‘ziyoq bizda
axloqning o‘mi haqida aniq tasavvur uyg‘otadi. Shu narsa ayonki, axloq mazkur ijtimoiy
hodisalar markazida turadi. U nafaqat markaziy ijtimoiy hodisa, balki boshqa ijtimoiy
hodisalarni harakatlantiruvchi ma’naviy kuch sifatida namoyon bo‘ladi”[4;239].
Go‘zallikni faqat tashqi ko‘rinish bilan bog‘lash, insonlarni o‘zining ichki fazilatlari
asosida baholashda muammo yuzaga keltiradi. Agar go‘zallik faqat tashqi qiyofaga asoslansa,
jamiyatda yuzaki qarashlar, stereotiplar va ijtimoiy qabul qilishda ayrim o‘zgarishlar yuz
berishi mumkin. Shuning uchun, go‘zallik va inson qadri o‘rtasida uyg‘unlikni ta’minlash,
adolatli va muvozanatli ijtimoiy hayotni yaratish uchun zarurdir.
Estetik yondashuvlarni ijtimoiy me’yorlar bilan uyg‘unlashtirish, nafaqat tashqi
go‘zallikni qadrlashni, balki ichki go‘zallikni ham qadrlashni ta’minlaydi. Shunday qilib,
go‘zallik va inson qadri o‘rtasidagi uyg‘unlik jamiyatda ijtimoiy hamjihatlikni, ma’naviy
o‘sishni va axloqiy me’yorlarning kuchayishini ta’minlaydi. Bu jarayon, go‘zallikning faqat
tashqi ko‘rinish bilan cheklanmasligini, balki uning ichki go‘zallikni ham qamrab olishini
anglatadi. Bunday yondashuv, jamiyatda o‘zaro hurmat va mehr-oqibatni rivojlantiradi,
shuningdek, inson qadriyatlari va estetik me’yorlarni yangi darajaga ko‘taradi.
Xulosa.
Inson qadri va go‘zallikni o‘zaro uyg‘unlashtirish, jamiyatda axloqiy va estetik
qadriyatlarni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Go‘zallik nafaqat tashqi ko‘rinish bilan,
34
balki insonning ichki dunyosi, axloqiy fazilatlari va ijtimoiy mas’uliyati bilan ham
chambarchas bog‘liqdir. Tashqi go‘zallikni qadrlashning ijtimoiy stereotiplari va yuzaki
qarashlari ko‘plab muammolarga olib kelishi mumkin, chunki u insonning haqiqiy
qadriyatlarini, uning ichki go‘zalligini e’tibordan chetda qoldiradi. Shu sababli, go‘zallikni
faqat tashqi ko‘rinish bilan bog‘lashning o‘rniga, insonning ma’naviy va axloqiy fazilatlarini
ham hisobga olish zarur. Zero, axloqiy madaniyat axloqiy tafakkur madaniyatining qator
unsurlarini o‘z ichiga olgan tuzilmadir. U shaxsning o‘zgalar bilan o‘zaro munosabatlarida
namoyon bo‘ladi”[5;138].
Go‘zallik va inson qadri o‘rtasidagi uyg‘unlik, ijtimoiy adolat va tenglikni ta’minlashda
muhim rol o‘ynaydi. Go‘zallikni baholashda estetik va axloqiy nuqtai nazarlarni birlashtirish,
jamiyatda o‘zaro hurmat, sevgi va ma’naviy yaxlitlikni mustahkamlaydi. Insonning haqiqiy
go‘zalligi, uning yurakdan va samimiyat bilan amalga oshiradigan yaxshi niyatlari,
boshqalarga nisbatan mehr-oqibati va ahloqiy qadriyatlariga asoslanadi.
Bundan tashqari, go‘zallik va inson qadri o‘rtasidagi uyg‘unlik, jamiyatda ijtimoiy
me’yorlarning yanada takomillashishiga olib keladi. Bu, o‘z navbatida, stereotiplarni
kamaytirishga, insonlarni tashqi ko‘rinishiga qarab baholashdan saqlanishga yordam beradi.
Go‘zallikni nafaqat tashqi, balki ichki ko‘rinishi bilan ham qadrlash, insonni yaxshiroq
anglashga va ularni o‘zining haqiqiy qadriyatlariga mos ravishda baholashga imkon yaratadi.
Shu sababli, inson qadri va go‘zallikni o‘zaro uyg‘unlashtirish, jamiyatda estetik va
axloqiy me’yorlarning o‘zaro ta’sirini kuchaytiradi va jamiyatda yaxshilik, tenglik va adolatni
rivojlantirishga olib keladi. Bu jarayon, ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, inson huquqlarini
hurmat qilish va ma’naviy boylikni oshirishga xizmat qiladi. Go‘zallikning har ikki – ichki va
tashqi – jihatlari, insoniyatning haqiqiy qadriyatlarini aniqlashda asosiy o‘rin tutadi va
ijtimoiy hamjihatlikni kuchaytiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Инсон қадри – улуғ // Халқ сўзи. – 2018 йил. 29 июнь, № 131 (7089).
2.
G‘aybullayev O.M. Nafosat falsafasi. Darslik. – Samarqand: “Samarqand davlat chet tiilar
instituti” nashriyoti, 2024. – bet 544.
3.
Abdurazaqova G., Yetmishboyev Sh. Komil va barkamol inson tushunchalari // Theory
and analytical aspects of recent research, International scientific-online conference Part 1,
Issue 5: May 31st 2022 – P. 16-20. www.interonconf.com.
4.
Sher, Abdulla. Axloqshunoslik. Darslik. – Toshkent: O‘zbekiston faylasuflari milliy
jamiyati nashriyoti, 2010. – bet 328.
5.
Muhammadjanova L., Sher, Abdulla, Shadimetova G. Axloq falsafasi. Darslik. – Toshkent.,
2023. – bet 208.
