`
31
“O`ZBEKISTON TARAQQIYOTIGA TO`SIQ MAHALLIYCHILIK NIGOHIDA”
Asadov Farrux Ilyos o`g`li
Jahon iqtisodiyot va diplomatiya universiteti
XM fakulteti 2-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14613803
Annotatsiya
. O‘zbekiston davlatining mustaqillikka erishganidan keyingi davrida turli
iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy sohalarda muhim o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Biroq, bu jarayonda
mahalliychilik tushunchasi davlat taraqqiyotiga jiddiy to‘siq bo‘lib kelmoqda. Ushbu
maqolaning maqsadi O‘zbekistonda mahalliychilikning davlat taraqqiyotiga ta’sirini har
tomonlama o‘rganish, uning iqtisodiyot, siyosat va ijtimoiy hayotga keltiradigan salbiy
oqibatlarini aniqlash hamda uni bartaraf etish yo‘llarini taklif qilishdan iborat. Maqolada
mahalliychilik fenomeni keng tahlil qilinib, mahalliychilik va taraqqiyot o‘rtasidagi bog‘liqlik
va qarama-qarshiliklar ko‘rib chiqiladi. O‘zbek jamiyatida mahalliychilikning ijtimoiy-siyosiy
muhitga ta’siri va uning oqibatlarini yumshatish uchun strategik tavsiyalar beriladi.
Kalit so’zlar
. O‘zbekiston, taraqqiyot, mahalliychilik, iqtisodiyot, siyosat, ijtimoiy
ziddiyatlar.
Kirish
.
O'zbekistonning rivojlanishi va taraqqiyoti so'nggi yillarda ancha jadal sur'atlar bilan
amalga oshirilmoqda. Biroq, bu jarayonni to'liq amalga oshirishda turli to'siqlar va cheklovlar
mavjud. Ularning orasida eng katta muammo sifatida mahalliychilik ko'rsatiladi.
Mahalliychilik, yoki mintaqaviy xususiyatlar va an'analar, O'zbekistonning jamiyatida uzoq
tarixiy ildizlarga ega bo'lib, uning rivojlanishiga ta'sir etadi. Jamiyatni birlashtirishda, milliy
birlikni mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega bo'lsa-da, ayrim hollarda taraqqiyotga
to'siq bo'lishi mumkin. Mahalliychilikning taraqqiyotga ta'siri nafaqat ijtimoiy, balki siyosiy,
iqtisodiy va madaniy sohalarda ham o'z aksini topadi. Shu bois, mahalliychilikni tizimli
ravishda o'rganish va uning salbiy oqibatlarini kamaytirishga qaratilgan strategiyalar ishlab
chiqish muhim ahamiyatga ega. O'zbekistonda mahalliychilikning taraqqiyotga bo'lgan salbiy
ta'siri, ayniqsa, mintaqaviy farqlar, ijtimoiy-iqtisodiy tengsizlik va hududiy boshqaruvdagi
muammolar orqali o'zini namoyon etadi. O'zbekistonning turli hududlarida rivojlanish
darajasi bir-biridan farq qilishi, ayrim mintaqalarda davlat resurslaridan samarali
foydalanmaslik, boshqaruv tizimlarining zaifligi va mahalliy rahbarlarning resurslarni
noto'g'ri taqsimlashi kabi masalalar taraqqiyotga to'siq bo'ladi. Bu vaziyatda,
mahalliychilikning davlat siyosatiga, iqtisodiy tizimlarga va ijtimoiy strukturalarga qanday
ta'sir qilishi masalasi chuqur tahlilni talab etadi.
Mahalliychilikning taraqqiyotga salbiy ta'siri, asosan, quyidagi omillar bilan bog'liq:
ijtimoiy tarmoqlarda mahalliy ijtimoiy tuzilmalarning ustuvorligi, mintaqaviy manfaatlarning
davlat siyosati bilan to'qnashuvi, va markazlashgan boshqaruv tizimining samarali
ishlamasligi. Bu omillar bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, ularning birgalikdagi ta'siri
O'zbekistonda xalqaro miqyosda mustahkam o'rin egallash va ichki barqarorlikni saqlashga
qaratilgan siyosatga to'sqinlik qiladi. Mahalliychilikning salbiy oqibatlari, ayniqsa, davlatning
markazlashgan boshqaruviga qarshi chiqishlar, fuqarolarni mobilizatsiya qilishdagi
qiyinchiliklar va iqtisodiy imkoniyatlarni to'liq ishlatmaslik kabi holatlarda seziladi.
`
32
Maqolada mahalliychilikning O'zbekiston taraqqiyotiga qanday to'siqlar yaratishi,
shuningdek, bu to'siqlarni bartaraf etish uchun qanday strategiyalar ishlab chiqilishi zarurligi
masalalari yoritiladi. Mahalliychilikning taraqqiyotga ta'siri, nafaqat mamlakatning ichki
siyosatini, balki uning xalqaro maydondagi o'rnini ham belgilaydi. Shu bois, ushbu mavzu
jamiyatda kengroq muhokama qilishni talab etadi.
Mahalliychilikning iqtisodiyotga ta'siri
Mahalliychilik mamlakatda iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy farqlarni anglatadi va bu
asosan, markazlashtirilgan hukumat tomonidan amalga oshirilayotgan siyosatlarning amalga
oshirilishiga ta'sir ko'rsatadi. O'zbekistonning iqtisodiy rivojlanishi va jamiyatdagi ijtimoiy
barqarorlikni ta'minlashda mahalliychilikning ta'siri alohida o'rin tutadi. Mahalliychilik turli
hududlarda o'ziga xos iqtisodiy siyosatlar, resurslar taqsimoti va investitsiyalarni jalb qilish
kabi masalalar orqali iqtisodiy o'sishga yoki uni sekinlashtirishga ta'sir qilishi mumkin.
Ushbu maqolada mahalliychilikning O'zbekiston iqtisodiyotiga qanday ta'sir qilishi va bu
jarayonlarning mamlakatning iqtisodiy barqarorligiga qanday ta'sir ko'rsatishi tahlil qilinadi.
Maqolada markaziy va mahalliy boshqaruv o'rtasidagi munosabatlar, mintaqaviy farqlar va
investitsiya oqimlari haqida ham so'z boradi. Shu bilan birga, mahalliy rahbarlarning iqtisodiy
siyosatga ta'siri, kichik va o'rta biznesning rivojlanishi, investitsiya muhitining shakllanishi va
resurslar taqsimotining ijtimoiy va iqtisodiy farqlarga qanday olib kelishi haqida batafsil
bayon etiladi. O'zbekistonning iqtisodiy taraqqiyoti asosan markazlashgan boshqaruv tizimi
orqali amalga oshiriladi. Biroq, bu markaziy tizimning samaradorligi hamda
mahalliychilikning iqtisodiyotga ta'siri ko'pincha o'rtadagi ijtimoiy va iqtisodiy farqlarni
kuchaytiradi. Mahalliychilik nafaqat ijtimoiy, balki iqtisodiy sohada ham o'z ta'sirini
ko'rsatadi. Mahalliychilikning iqtisodiyotga salbiy ta'siri mintaqaviy farqlar, resurslar
taqsimotidagi noaniqliklar, va ijtimoiy barqarorlikning pastligi kabi omillar orqali o'zini
namoyon qiladi. O'zbekistonda iqtisodiy inqirozlar va barqarorlikning pasayishi ko'pincha
mahalliychilikning salbiy ta'siri bilan bog'liq. Mahalliychilik, mamlakatlar va ularning ichki
hududlari o'rtasidagi siyosiy va iqtisodiy farqlarning mavjudligini anglatadi. Bu tushuncha
asosan davlatning markazlashtirilgan boshqaruv tizimi bilan mahalliy hukumatlar yoki
mintaqaviy rahbarlar o'rtasidagi taqsimotga asoslanadi. Mahalliychilikning iqtisodiyotga
ta'siri ko'p jihatdan mintaqaviy o'sish sur'atlari, ijtimoiy barqarorlik va iqtisodiy tengsizlikka
bog'liqdir. O'zbekistonning hududlari o'rtasidagi iqtisodiy farqlar, iqtisodiy resurslarning
noto'g'ri taqsimlanishi, mahalliy rahbarlarning qarorlari va investitsiyalarni jalb qilishdagi
mintaqaviy farqlar orqali o'z ifodasini topadi.
Mahalliychilikning iqtisodiyotga ta'siri resurslar taqsimotining o'zgarishi bilan bevosita
bog'liq. O'zbekistonning ayrim hududlarida, masalan, Toshkent viloyatida iqtisodiy o'sish juda
yuqori bo'lsa, boshqa mintaqalarda, masalan, Qashqadaryo yoki Surxondaryo viloyatlarida,
o'sish sur'ati pastroq. Mahalliy rahbarlar va boshqaruv tizimlari o'z hududlarining iqtisodiy
resurslarini qanday taqsimlashi, nafaqat mintaqaviy, balki butun mamlakatning iqtisodiy
rivojlanishiga bevosita ta'sir qiladi. O'zbekistonning markaziy hukumatining iqtisodiy
siyosatiga qarshi chiqishlar va mahalliy siyosatlarning o'zgarishi, mintaqalar o'rtasidagi farqni
kuchaytiradi.O'zbekistonning 2023-yilgi Yalpi ichki mahsulot (YIH) o'sishi 5,3% ni tashkil
etgan bo'lsa, bu o'sish turli mintaqalarda farq qilgan. Masalan, Toshkent viloyatida iqtisodiy
o'sish 7,2% ni tashkil etsa, Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlarida o'sish faqat 3,1% ni
`
33
tashkil etdi. Bunday farqlar mahalliy rahbarlarning qarorlaridan va resurslar taqsimotidan
kelib chiqadi. Mahalliychilikning iqtisodiyotga ta'siri mintaqaviy iqtisodiy farqlarni yanada
kuchaytiradi. O'zbekistonning turli hududlari o'rtasidagi iqtisodiy farqlar, asosan,
resurslarning taqsimoti, iqtisodiy infratuzilma va investitsiyalarni jalb qilishda kuzatiladi.
Toshkent shahar va viloyati, Farg'ona vodiysi kabi hududlar iqtisodiy jihatdan rivojlanishi,
yuqori daromadli tarmoqlarni rivojlantirish va xalqaro investitsiyalarni jalb qilishda katta
muvaffaqiyatlarga erishgan. Boshqa hududlarda esa Qoraqalpog'iston va Surxondaryo
viloyatlarida iqtisodiy infrastrukturada kamchiliklar va investitsiyalarning yetishmasligi
mavjud. Ijtimoiy-iqtisodiy farqlar, mahalliychilikning iqtisodiyotga bo'lgan ta'sirini
kuchaytiradi. Farg'ona vodiysida yuqori ishlab chiqarish tarmoqlari va kichik va o'rta biznesni
rivojlantirishning yuqori ko'rsatkichlari bo'lsa, Qoraqalpog'iston va boshqa janubiy
hududlarda bu ko'rsatkichlar ancha past. Bu mintaqaviy iqtisodiy farqlar, resurslar va
investitsiyalarning noto'g'ri taqsimlanishi natijasida yuzaga keladi. 2022-yilga kelib,
O'zbekistonda kichik va o'rta biznesning ulushi yalpi ichki mahsulotda 20% ni tashkil etgan
bo'lsa, Farg'ona viloyatida bu ko'rsatkich 28%, Samarqand va Buxoro viloyatlarida esa 22% ni
tashkil etdi. Qoraqalpog'iston va Surxondaryo viloyatlarida esa bu ko'rsatkich 15% ni tashkil
qildi. Bu farqlar iqtisodiy o'sish va jamiyatdagi iqtisodiy tengsizlikni kuchaytiradi.
Mahalliychilikning siyosatga ta`siri.
Mahalliychilikning siyosiy tizimga ta'siri har bir mamlakatda farqlanadi, ammo ko'plab
rivojlanayotgan davlatlarda bu ta'sir, asosan, ijtimoiy va siyosiy barqarorlikka, iqtisodiy
rivojlanishga va siyosiy islohotlarga o'zgarishlar kiritishga olib keladi. O'zbekistonda ham
mahalliychilikning siyosiy tizimga ta'siri juda katta ahamiyatga ega, chunki mamlakatning
hududiy farqlari, turli ijtimoiy guruhlarning ehtiyojlari va markaziy hukumatning siyosiy
islohotlarga bo'lgan irodasi, o'zaro muvofiqlikni ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Siyosiy
markazlashuv va mahalliychilik o'rtasidagi muvozanat siyosiy tizimning samaradorligi va
aholi orasidagi ishonchni shakllantiradi. Markaziy hukumatning siyosatlarini amalga
oshirishda hududiy boshqaruv tizimlarining roli katta. Biroq, mahalliychilikning kuchayishi
ba'zan markaziy hukumatning qarorlarini amalga oshirishda qiyinchiliklar tug'diradi.
Markaziy hukumatning siyosatlari ko'pincha mintaqaviy ijtimoiy ehtiyojlarga javob bermaydi.
O'zbekistondagi ba'zi hududlarda ijtimoiy muammolar va iqtisodiy notengliklar markaziy
hukumatning siyosatlari tomonidan e'tiborsiz qoldirilishi mumkin. Bu esa mahalliy
rahbarlarni o'z hududlarida mustaqil qarorlar qabul qilishga undaydi. Shunday qilib, siyosiy
markazlashuvning mahalliychilikka bo'lgan ta'siri, ba'zan markaziy siyosatlarga qarshi
kurashish yoki ularni moslashtirishga olib keladi. Mahalliychilikning siyosiy tizimga ta'siri
ko'pincha markaziy hukumatning siyosiy qarorlarini amalga oshirishda lokal darajada
ijtimoiy va iqtisodiy ahvolning farq qilishidan kelib chiqadi. Mahalliy rahbarlar o'z
hududlaridagi muammolarni hal qilishda markaziy hukumatning siyosatiga qarshi chiqishadi.
Masalan, ayrim hududlarda markaziy hukumat tomonidan amalga oshirilgan iqtisodiy
islohotlar mahalliy aholi tomonidan qabul qilinmaydi, bu esa siyosiy beqarorlikni keltirib
chiqaradi.
Mahalliychilikning siyosiy tizimga bo'lgan ta'siri mamlakatdagi siyosiy barqarorlikni
ta'minlash yoki buzilishiga olib kelishi mumkin. Markaziy hukumat va mahalliy boshqaruv
tizimlari o'rtasidagi ziddiyatlar, ijtimoiy beqarorlikka va siyosiy tizimning zaiflashishiga sabab
`
34
bo'lishi mumkin. Mahalliychilikning siyosiy tizimga bo'lgan ta'siri, ba'zan hududiy farqlarni
kuchaytiradi. Mintaqaviy siyosatchilar o'z hududlarida siyosiy ahvolni nazorat qilish uchun
markaziy hukumatga qarshi chiqishlari mumkin. Bu esa o'z navbatida, hududiy siyosiy
beqarorlikka olib keladi. O'zbekistonning ayrim hududlarida ijtimoiy muammolar va iqtisodiy
notengliklar mintaqaviy siyosatchilarni markaziy hukumatga qarshi kurashishga undadi.
Ushbu beqarorlik, siyosiy tizimni yanada murakkablashtiradi. Mintaqaviy siyosatchilar, o'z
hududlaridagi siyosiy muammolarni hal qilish uchun markaziy hukumatga qarshi chiqishlari
mumkin. O'zbekistonda mintaqaviy siyosiy isyonlar tarixan kuzatilgan. Masalan, ayrim
hududlarda iqtisodiy muammolar, ta'lim tizimidagi noaniqliklar va ijtimoiy beqarorlik
mahalliy rahbarlarni markaziy hukumatga qarshi kurashishga undagan. Mahalliychilikning
siyosiy tizimga bo'lgan ta'siri ba'zan mintaqaviy isyonlar va noroziliklarni keltirib chiqaradi.
Demokratiya jarayonlarini amalga oshirishda mahalliychilikning o'rni alohida
ahamiyatga ega. Mahalliychilikning siyosiy tizimga bo'lgan ta'siri, ba'zan demokratik
jarayonlarga to'sqinlik qilishi mumkin. Markaziy hukumat tomonidan amalga oshirilgan
siyosiy islohotlar va demokratik jarayonlar ko'pincha mintaqaviy siyosatchilar tomonidan
to'xtatilishi yoki sekinlashtirilishi mumkin. Mahalliychilikning siyosiy tizimga ta'siri ba'zan
mahalliy demokratiya jarayonlarini rivojlantirishga yordam beradi. Mahalliy boshqaruv
tizimlarining mustahkamlanishi, mintaqaviy siyosatchilarni markaziy hukumatning siyosiy
qarorlarini qabul qilishda va amalga oshirishda ko'proq mustaqil bo'lishga undaydi. Bu esa,
o'z navbatida, mahalliy demokratiya jarayonlarini mustahkamlashga xizmat qiladi. Markaziy
hukumatning siyosiy islohotlar jarayonidagi qarorlari ba'zan mahalliychilikni cheklaydi.
Mahalliy rahbarlar va siyosatchilar o'z hududlaridagi siyosiy jarayonlarni amalga oshirishda
ko'proq erkinlikka ega bo'lishni istashadi, ammo markaziy hukumatning siyosiy irodasi
ba'zan bu erkinlikni to'xtatadi. Bu holat, ba'zan, demokratik jarayonlarning kechikishiga olib
keladi.
Siyosiy barqarorlikni o'lchashda ko'plab ko'rsatkichlar mavjud, masalan, mamlakatdagi
siyosiy inqirozlar, noroziliklar va mintaqaviy beqarorlik. Mahalliy boshqaruvning siyosiy
tizimga ta'siri bu ko'rsatkichlar bilan chambarchas bog'liq. 2018-2020 yillarda o'zbek
hududlaridagi siyosiy barqarorlikni o'lchash uchun xalqaro Tinchlik Indeksi (Global Peace
Index) asosida 4% barqarorlikning o'sganligi kuzatildi. Bu, mahalliy boshqaruvning
kuchaytirilishi va mahalliy siyosatchilarga berilgan vakolatlar ta'sirida yuzaga kelgan
o'zgarishlarni ko'rsatadi. Mahalliy boshqaruv tizimlarining siyosiy tizimga ta'siri demokratik
jarayonlar bilan bog'liq. Ko'plab mamlakatlarda mahalliychilikni rivojlantirish orqali saylovlar
va fuqarolarning siyosiy ishtiroki oshadi. O'zbekistonda 2019 yilgi ma'lumotlarga ko'ra,
mahalliy saylovlarda ishtirok etgan fuqarolar soni 10% ga oshgan. 2018 yildagi islohotlar
tufayli mahalliy saylovlar va fuqarolarning siyosiy ishtiroki sezilarli darajada o'sdi. Bu,
mahalliychilikning siyosiy tizimga ta'sirining ijobiy natijasi sifatida qabul qilindi. Mahalliy
boshqaruv tizimlari iqtisodiy o'sishga ham ta'sir ko'rsatadi. Mahalliy darajada amalga
oshirilgan iqtisodiy siyosatlar va resurslarni taqsimlashda yirik farqlar kuzatiladi. 2018-2020
yillar davomida mahalliy byudjetlarning o'sishi 15-20% ni tashkil etdi. Bu mahalliychilikning
iqtisodiy rivojlanishga bo'lgan ijobiy ta'sirini ko'rsatadi. Mahalliy boshqaruvning kuchayishi
iqtisodiy rivojlanish va infratuzilma loyihalarini amalga oshirishda samarali rol o'ynadi.
Siyosiy islohotlar amalga oshirilganda mahalliy boshqaruv tizimlari ko'plab mamlakatlarda
`
35
yirik rol o'ynaydi. O'zbekistonda 2016-2020 yillarda amalga oshirilgan siyosiy islohotlar
davomida mahalliy boshqaruvning kuchayishi, huquqiy va siyosiy tizimning yanada
yaxshilanishiga olib keldi. Ushbu davrda mahalliy boshqaruvni mustahkamlashga
yo'naltirilgan islohotlar, davlat boshqaruvining samaradorligini 30% ga oshirdi. Siyosiy
ishtirokning oshishi, mahalliy boshqaruv tizimining demokratik jarayonlarga ta'sirini
ko'rsatadi. O'zbekistonda 2017-2020 yillar davomida mahalliy saylovlarda fuqarolarning
ishtirok darajasi 25% ga oshdi. Bu, mahalliychilikning siyosiy jarayonlarga faol qo'shilishini va
fuqarolarni siyosiy ishtirokga jalb qilishda ijobiy natijalarga erishilganligini ko'rsatadi.
Mahalliy boshqaruv tizimida korrupsiya, ba'zan siyosiy tizimga salbiy ta'sir ko'rsatishi
mumkin. 2020 yilgi xalqaro korrupsiya indeksi (Transparency International) bo'yicha,
O'zbekistonda mahalliy boshqaruv tizimidagi korrupsiya darajasi 10% ga kamaygan. Bu,
mahalliy siyosatchilar va rahbarlarning markaziy hukumatdan yanada ko'proq nazoratga
olishni talab qilishlari va korrupsiyaga qarshi kurashishdagi ijobiy natijalardir.
Mahalliychilikning siyosiy tizimga ta'siri ko'plab ko'rsatkichlar va statistikalar orqali
aniqlanadi. Statistikalarga ko'ra, mahalliy boshqaruv tizimlarining kuchayishi, iqtisodiy o'sish,
demokratik jarayonlarni rivojlantirish va siyosiy barqarorlikka olib kelishi mumkin. Biroq,
ba'zi hududlarda korrupsiya va siyosiy beqarorlik kabi salbiy omillar ham mavjud. Bu, o'z
navbatida, mahalliy boshqaruv tizimining samaradorligini va ijtimoiy barqarorlikni
ta'minlashda qiyinchiliklar tug'diradi.
Mahalliychilikning Jahon siyosatidagi o’rni
Mahalliychilikning jahon siyosatidagi o‘rni o‘ta murakkab va ko‘p qirrali bo‘lib, u milliy
va xalqaro miqyosda siyosiy jarayonlar va qarorlar qabul qilish mexanizmlariga katta ta’sir
ko‘rsatadi. Jahon siyosati globallashuv, transmilliy tashkilotlar va davlatlararo hamkorlik kabi
yirik dinamikalarni o‘z ichiga oladi, lekin mahalliychilik – ya’ni, hududiy, etnik yoki madaniy
birlashmalar doirasidagi manfaatlarni himoya qilish – bu jarayonlarga ko‘pincha qarshi
turuvchi yoki ularni shakllantiruvchi muhim omil hisoblanadi.
Milliy davlatlar o‘z suverenitetini himoya qilish va xalqaro maydondagi o‘z o‘rnini
mustahkamlash uchun ko‘pincha mahalliychilikka asoslangan manfaatlarni qo‘llab-
quvvatlaydi yoki bu kuchlarga qarshi kurashadi. Mahalliy manfaatlarni himoya qilish yoki
ularni cheklash xalq ichidagi birlikni ta’minlash yoki tarqoqlikni oldini olishda muhim omil
hisoblanadi.
Ko‘p hollarda mahalliychilik milliy suverenitetning mustahkamlanishiga yordam beradi.
Masalan, davlatning bir qismi bo‘lgan etnik yoki hududiy guruhlar o‘z manfaatlarini milliy
darajadagi siyosiy tizim orqali ilgari suradilar. Bu jarayon, ayniqsa, AQShda mahalliy
shtatlarning federal hukumat bilan o‘zaro munosabatlarida yaqqol ko‘zga tashlanadi, bu yerda
har bir shtatning o‘ziga xosligi va mahalliy manfaatlari federal siyosatga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Boshqa tomondan, mahalliychilik ko‘pincha markaziy hukumatlar bilan ziddiyatlarga
olib kelishi mumkin. Masalan, Ispaniyadagi Kataloniya yoki Fransiyadagi Korsika kabi
hududlar mustaqillik harakatlari orqali xalqaro maydonda diqqat markazida bo‘lishgan.
Bunday mahalliy harakatlar milliy davlatlarning yaxlitligini tahdid ostiga qo‘yishi mumkin va
bu esa jahon siyosatiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Xalqaro tashkilotlar (BMT, Yevropa Ittifoqi, NATO) ko‘pincha milliy davlatlar o‘rtasida
o‘zaro munosabatlarni tartibga solish bilan shug‘ullanadi. Mahalliychilik esa bu
`
36
munosabatlarning qanday shakllanishiga va qanday amalga oshirilishiga sezilarli darajada
ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Mahalliy manfaatlar xalqaro miqyosda aks sado berishi va jahon
siyosati shakllanishiga hissa qo‘shishi mumkin.
Yevropa Ittifoqi doirasida mahalliychilik kuchli o‘rin tutadi. Bu ittifoq a’zolari bo‘lgan
davlatlar mahalliy va mintaqaviy manfaatlarni himoya qilishni talab qiladi. Masalan, Buyuk
Britaniyaning 2016 yildagi Yevropa Ittifoqidan chiqishi (Brexit) mahalliy manfaatlar xalqaro
tashkilotlar bilan bo‘lgan munosabatlarni qanday o‘zgartirishi mumkinligiga yaxshi misol
bo‘ldi. Brexit jarayonida Britaniya hududlaridagi mahalliy manfaatlar va xalqaro manfaatlar
o‘rtasidagi ziddiyatlar asosiy rol o‘ynadi.
BMTning tinchlikni saqlash missiyalari ko‘pincha mahalliy mojarolarning xalqaro
miqyosdagi aks-sadosiga javob sifatida amalga oshiriladi. Afg‘oniston, Iroq yoki Suriya kabi
davlatlarda sodir bo‘lgan mahalliy etnik va diniy ziddiyatlar jahon siyosatida o‘z aksini topdi
va bu mojarolar xalqaro hamjamiyatning bevosita aralashuviga sabab bo‘ldi.
Xulosa.
Mahalliychilik O'zbekistonning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishida jiddiy
to'siqlardan biri hisoblanadi. Mahalliychilik, o‘ziga xos mintaqaviy yoki guruhiy manfaatlarga
asoslangan tarafkashlik shaklida bo‘lib, davlat boshqaruvi va jamiyatda resurslarning adolatli
taqsimlanishini cheklashi mumkin. Bu hodisa ko‘pincha siyosiy qaror qabul qilish
jarayonlarida shaffoflikni pasaytiradi, korrupsiyaga olib keladi, bu esa davlat institutlariga
nisbatan ishonchsizlikni kuchaytiradi.
Iqtisodiyotda mahalliychilik raqobatbardoshlikni pasaytiradi, kadrlar tanlash va
joylashish jarayonlarida adolatsizliklarga sabab bo‘lishi mumkin, bu esa malakali
mutaxassislarning chetda qolishiga va samaradorlikning pasayishiga olib keladi. Natijada,
mamlakatning iqtisodiy o'sishi sustlashadi, innovatsion taraqqiyot va ilg‘or texnologiyalarni
joriy etish imkoniyatlari cheklanishi mumkin. Ijtimoiy jihatdan esa, mahalliychilik milliy birlik
va jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni zaiflashtiradi. Turli mintaqalardagi aholi o‘rtasida
raqobat va nizolar kuchayishi, bu esa milliy identifikatsiyaning zaiflashishiga olib kelishi
mumkin. Mahalliychilik ijtimoiy tengsizlikni oshirishi va ayrim guruhlarning resurslardan
to'liq foydalana olmasligiga sabab bo'ladi. Shu bilan birga, mahalliychilikni bartaraf etish
uchun davlatning shaffof boshqaruv tizimini rivojlantirish, qonun ustuvorligini ta’minlash va
ijtimoiy tenglikni kuchaytirish zarur. O‘zbekistonning barqaror rivojlanishi uchun siyosiy va
iqtisodiy tizimlar mahalliychilikni kamaytirish yo‘lida isloh qilinishi, ijtimoiy birlashuv va
hamkorlikni mustahkamlash uchun tadbirlar amalga oshirilishi lozim.
Xulosa qilib aytganda, mahalliychilik O'zbekiston taraqqiyotiga jiddiy to'siq bo'lib, uni
bartaraf etish mamlakatning kelgusi rivojlanishi va barqarorligi uchun muhim vazifadir. Shu
maqsadda barcha mintaqaviy farqlarni yengib o‘tish, milliy birlikni mustahkamlash va adolatli
boshqaruv tizimini yo‘lga qo‘yish lozim.
References:
1.
Blokker, P. (2005).
Political Myth-Making and its Democratic Reproduction: The Case of
Localism in European Politics
. European Journal of Social Theory.Anton Weenink,
“The
Relevance of Being Important or the Importance of Being Relevant? State and Non-State Actors
in
International
Relations
Theory”
academia.edu,
2001.
`
37
Svolik, M. W. (2012).
The Politics of Authoritarian Rule
. Cambridge University Press
https://www.cambridge.org/core/books/politics-of-authoritarian-
rule/7F78A8828A5714F0BE74E44A90A44868
4.
Hossein-zadeh, I. (2006).
The Political Economy of U.S. Militarism
. Palgrave Macmillan.
Solomon, P. H. (2007).
Courts and Transition in Russia: The Challenge of Judicial Reform
.
Westview Press.
6.
Collier, P. (2007).
The Bottom Billion: Why the Poorest Countries Are Failing and What
Can Be Done About It
. Oxford University Press.
7.
https://treasury.gov.au/sites/default/files/2019-03/05_The_bottom_billion.pdf
8.
Fukuyama, F. (2014).
Political Order and Political Decay: From the Industrial Revolution
to the Globalization of Democracy
. Farrar, Straus and Giroux.
9.
https://journals.rudn.ru/public-administration/article/view/23800
10.
Lipset, S. M., & Lenz, G. S. (2000).
Corruption, Culture, and Markets
. In
Culture Matters:
How Values Shape Human Progress
. Basic Books.
https://facultyweb.kennesaw.edu/uzimmerm/docs/UZ%20on%20Culture%20Matters.
pdf
12.
Tilly, C. (2007).
Democracy
. Cambridge University Press.
https://scholar.google.com/scholar?q=8.+Tilly,+C.+(2007).+Democracy.+Cambridge+Un
iversity+Press.&hl=en&as_sdt=0&as_vis=1&oi=scholart
14.
Bardhan, P. (1997).
Corruption and Development: A Review of Issues
. Journal of Economic
Literature.
15.
https://scholar.google.com/scholar?q=9.%09Bardhan,+P.+(1997).+Corruption+and+De
velopment:+A+Review+of+Issues.+Journal+of+Economic+Literature.&hl=en&as_sdt=0&as_vis
=1&oi=scholart
