22
HARBIY TA’LIMDA “FIDBECK” VA “REFLEKSIYA”NING DOLZARBLIGI
Soxiboyev Zoyirjon Erkinovich
1
Dotsent, podpolkovnik, Chirchiq
OTQMBYU Taktika kafedrasi katta o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15076111
Annotatsiya:
Ushbu maqolada harbiy-pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak
komandirlarni “Soft Skills” ko‘nikmalarini rivojlantirishda “Fidbek” va “Refleksiya”ning o‘ziga
xos xususiyatlari, ularni asl mohiyati “Soft Skills” ko‘nikmalarini shakllantirishda ularning
o‘rni va roli yoritib berilgan.
Tayanch so‘zlar.
axborot, fikrlash, shaxs, anonim fikr, ko‘nikma, natija, uslub,
“Reflektsiya”, “Fidbek”, muloqot, noverbal ko'nikmalar, rivojlanish.
Аннотация.
В данной статье рассматриваются уникальные особенности
«Обратная связь», «Рефлекция», в развитии навыков “Soft Skills” у будущих командиров
в в процессе военно- педагогического образования, их истинная сущность и роль в
формировании “Soft Skills”.
Ключевые слова.
информация, мышление, личность, анонимное мнение, умение,
результат, способ, результат, обратная связь, рефлекция, общение, невербальные
навыки, развитие.
Annotation.
This article, examines the unique features of “Feedback”, “Reflection” in the
development of “Soft Skills” in future commanders in the process of military pedagogical
education, their true essence and role in the formation of “Soft Skills”.
Keywords.
Information, thinking, personality, anonymous opinion, skill, result,
method,
outcome, Feedback, Reflection, communication, non-verbal skills, development.
XXI-asr tom ma’noda ta’lim va tarbiya tizimda juda katta o‘zgarishlar, yutuqlarga boy
davrda, ta’lim tizimining islohotlari zamonaviy fikrlash, jahon standartlariga mos ravishda
o‘qitish va ta’lim berish sohasida ham bir qator yangi o‘zgarishlarni taqozo qilmoqda.
Zamonaviy qarashlar, shaxslar aro samarali muloqot qilish qobiliyati tobora muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Muvaffaqiyatli ishbilarmonlik muloqotidan kuchli shaxsiy
munosabatlarni o‘rnatishgacha, muloqot qobiliyatlari hayotning ko‘plab sohalarida va
shuningdek oliy harbiy ta’lim muassasalarida tahsil olayotgan bitiruvchi bosqich bo‘lajak yosh
ofitserlarni rahbariy va yetakchilik faoliyati davomida muvaffaqiyatga erishishning asosiy
omili bo‘lib hisoblanib kelmoqda. Lekin siz qanchalik yaxshi muloqot qilishingizni qanday
bilasiz? Muloqot qobiliyatingizni qanday baholash mumkin? Degan savollarga aynan shu
maqolada javob olishingiz mumkin.
Har qanday sohada zamonaviy kadrlarning professionallik darajasiga jiddiy talablar
qo‘yilmoqda. Bunda mutaxassislarning nafaqat o‘z kasbini chuqur bilishi, balki shu bilan birga
yuksak intellektual salohiyatga va keng dunyoqarashga ega bo‘lishi, o‘z bilimlari va tajribasini
nostandart vaziyatlarda muvaffaqiyatli qo‘llay olishi, insonlar bilan samarali muloqot o‘rnata
olishi muhim ahamiyat kasb etadi.
Keling endi siz bilan
“Fidbeck”
va
“Refleksiya
”ning o‘ziga xos xususiyatlari haqida fikr
yuritamiz. Rahbariy faoliyat davomida boshqaruvchanlik qobiliyatining asosiy kaliti bu to‘g‘ri
muloqot o‘rnatishdir. Demak ushbu usullar yordamida bo‘lajak ofitserlarning faoliyati
davomida “Fidbek” va “Refleksiya”ning o‘ziga xos xususiyatlarini bilib olamiz.
23
“Fidbeck”
(
teskari aloqa)
axborotni jo‘natuvchi va oluvchi o‘rtasidagi o‘zaro aloqadir,
buning natijasida jo‘natuvchiga habarni uzatishda uning samaradorligi to‘g‘risida xabar
beriladi. Fikr-mulohazalar ijobiy, salbiy yoki neytral bo‘lishi mumkin va aloqa, samaradorlik
va ish sifatini yaxshilashga yordam beradi. Bundan
tashqari, fikr-mulohazalar sizning harakatlaringiz, xatti-
harakatlaringiz va natijalaringizni baholash va kerakli
tuzatishlar kiritish imkonini beradi.
Fikrlash
- bu bizning faoliyat davomida olib
boradigan fikrlarimiz, his-tuyg'ularimiz, harakatlarimiz
va tajribalarimizdan xabardor bo‘lish, tahlil qilish va
izohlash jarayoni. Bu jarayon bizga o‘zimizni,
qadriyatlarimiz
va
e'tiqodlarimizni
yaxshiroq
tushunishga va atrofimizdagi dunyo bilan o‘zaro munosabatlarimizni yaxshiroq tushunishga
imkon beradi. Harbiy xizmatchilar bilan
mulohaza
qilish o‘zimizning rahbariy faoliyatda,
o‘sish va rivojlanishimizga, kuchli va zaif tomonlarimizni tan olishga va yanada oqilona
qarorlar qabul qilishga yordam beradi.
Fikr-mulohaza
- bu rahbar yoki shaxsning o‘z xatti-harakati yoki xatti-harakati haqida
boshqa shaxs yoki harbiy jamoadan oladigan fikr-mulohazasi.
Teskari aloqa
aloqaning
ajralmas qismi bo‘lib, harbiy faoliyat davomida qo‘l ostidagi shaxsiy tarkib, jamoa (bo‘linma)
bilan munosabatlar sifatini oshirishda muhim rol o‘ynaydi.
Qo‘l ostidagi bo‘ysinuvchi shaxsiy tarkib fikrlarini yaxshiroq tushunishga va
malakangizni oshirishga yordam beradigan fikr-mulohazalarni o‘tkazishning bir necha
usullari mavjud.
Ushbu usullardan biri
og‘zaki qayta aloqadir.
U shaxsiy suhbatda ham, guruh
muhokamasining bir qismi sifatida ham berilishi mumkin. Og‘zaki fikr-mulohazalar sizning
harakatlaringizga zudlik bilan ochiq munosabatda bo‘lish va nimani yaxshilash mumkinligini
tushunish imkonini beradi.
Fikr bildirishning yana bir usuli -
yozma
. Ushbu usul ko‘pincha ish muhitida yoki
mashg'ulotlarda qo‘llaniladi. Yozma fikr-mulohazalar insonning kuchli va zaif tomonlarini
batafsil tavsiflash, shuningdek, ularni yaxshilash bo‘yicha tavsiyalar berish imkonini beradi.
Anonim fikr-mulohazalar
ham mavjud bo‘lib, bu sizning harbiy jamoa oldida xatti-
harakatingiz yoki xatti-harakatlaringizni hukm qilishdan qo‘rqmasdan ochiq baholash
imkonini beradi. Anonim fikr-mulohazalar o‘z-o‘zini rivojlantirish uchun ham, harbiy
jamoadagi munosabatlarni yaxshilash uchun ham foydali bo‘lishi mumkin.
Shuni yodda tutish kerakki, fikr-mulohazalar konstruktiv bo‘lishi va shaxsiy tarkib
uchun foydali ma`lumotlarni taqdim etishi kerak. Harbiy jamoaning ochiq va xolis fikri sizning
xatolaringiz va kamchiliklaringizni ko‘rishga yordam beradi, bu esa shaxsiy o‘sish va kasbiy
rivojlanishga yordam beradi.
Umuman olganda, fikr-mulohazalar shaxsiy tarkib o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning
muhim vositasi bo‘lib, u munosabatlarni yaxshilash va ish sifatini yaxshilashga yordam beradi.
Fikr-mulohazalarni o‘tkazish ehtiyotkorlik, bag‘rikenglik va boshqalarning fikrlarini tinglash
qobiliyatini talab qiladi, ammo oxir-oqibat bu aniq natijalarga olib keladi va yetakchilik
faoliyati davomida yaxshi va hurmat qozonishga yordam beradi.
1-Rasm. Fidbeck aloqa
24
Reflektsiya
- bu sizning fikrlaringiz, his-tuyg‘ularingiz va harakatlaringizni tushunish
jarayoni. Bu jarayon o‘zimizni, atrofimizdagi dunyoga va hayotimizda sodir bo‘layotgan
voqealarga munosabatimizni yaxshiroq tushunishimizga yordam beradi. Mulohaza bizning
rivojlanishimizda muhim rol o‘ynaydi, o‘zimizni anglash va o‘zimizni tanqid qilishimizga
yordam beradi.
Mulohaza yuritishning usullaridan biri
kundalik
yuritishdir. Fikrlarimiz va his-
tuyg‘ularimizni yozib, biz o‘zimizni yaxshiroq tushunishimiz va hayotimizda paydo bo‘ladigan
savollarga javob topishimiz mumkin. Boshqa odamlarning nuqtai nazarini eshitish va yangi
g‘oyalarga ega bo‘lish uchun o‘z g‘oyalaringiz va muammolaringizni muhokama qilish ham
foydalidir.
Mulohaza yuritish bizga xatolardan saboq olishga va yaxshiroq bo‘lishga intilishimizga
yordam beradi. Bu bizning kuchli va zaif tomonlarimizni aniqlashga yordam beradi,
shuningdek, yanada muvaffaqiyatli va baxtli bo‘lish uchun hayotimizda qanday o‘zgarishlar
qilishimiz kerakligini tushunishga yordam beradi.
Bundan tashqari, fikrlash shaxsiy o‘sishga va o‘z-o‘zini takomillashtirishga yordam
beradi. Bu bizga o‘zimizni shaxs sifatida rivojlantirishga, ko‘nikma va fazilatlarimizni
yaxshilashga, qaror qabul qilishda maqsadli va xabardor bo‘lishga yordam beradi.
Shunday qilib, fikrlash bizning hayotimizda muhim rol o‘ynaydi, bizni rivojlantirish va
yaxshi inson bo‘lishga yordam beradi. Bu jarayondan foyda olish va shaxsiy o‘sishga erishish
uchun unga yetarlicha vaqt va e`tibor berish kerak.
Yurtimizdagi barcha oliy harbiy ta’lim muassasalarda mavjud bo‘lgan barcha fanlardan
olib boriladigan ta’lim-tarbiya jarayonida bo‘lajak yosh ofitserlarni har tomonlama yetuk
mutaxassis va keng dunyoqarash, fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda ularning shaxsiy
fikr-mulohaza o‘z bo‘ysunuvidagi harbiy xizmatchilar bilan yakka va jamoa tarkibida samarali
muloqot qilish ko‘nikmasi alohida o‘rin tutadi.
Keling sizlar bilan biz hozir muloqot qobiliyatlarini o‘z-o‘zini baholash: siz
qanchalik yaxshi muloqot qilishingiz mumkinligini qanday tushunish mumkinligini
o‘rganib olamiz?
Hozirgi zamonaviy harbiy harakatlar rivojlanish davrida samarali muloqot qilish
qobiliyati tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Muvaffaqiyatli ishbilarmonlik muloqotidan
kuchli shaxsiy munosabatlarni o‘rnatishgacha, muloqot qobiliyatlari hayotning ko‘plab
sohalarida muvaffaqiyatga erishishning asosiy omilidir.
Shu o‘rinda savol tug‘iladi;
1. Siz qanchalik yaxshi muloqot qilishingizni qanday bilasiz?
2. Muloqot qobiliyatingizni qanday baholash mumkin?
Rahbar yoki komandirning o‘z-o‘zini baholashning asosiy bosqichlari:
Asosiy muloqot qobiliyatlarini aniqlang.
Og‘zaki ko‘nikmalar:
Nutqning ravshanligi, savodxonligi, fikrni shakllantirish, mos
so‘zlarni tanlash qobiliyati.
Noverbal ko‘nikmalar:
yuz ifodalari, imo-ishoralar, ko‘z bilan aloqa qilish, intonatsiya.
Tinglash:
shaxsiy tarkib fikrini diqqat bilan tinglash, hamdardlik ko‘rsatish va ularga
aniq savollar berish qobiliyati.
Yozma muloqot:
shaxsiy tarkib orasida savodxonlik, mantiqiylik, taqdimotning
ravshanligi va ixchamligi.
25
Harbiy faoliyat davomida o‘zingizning kuchli va zaif tomonlaringizni tahlil qilish
uslubi.
O‘z-o‘zini mulohaza yuritish:
shaxsiy tarkib bilan muloqot qilishda o‘zingizni qulay va
ishonchli his qilgan vaziyatlarni o‘ylab ko‘ring. Ular bilan samarali muloqotni aynan nima
muvaffaqiyatli qildi?
Har qanday vaziyatda mavjud bo‘lgan qiyinchiliklarni aniqlang: Qaysi vaziyatlarda
muloqot qilish qiyin bo‘lgan? Fikrlaringizni ifoda etishingizga yoki harbiy jamoani
tushunishingizga nima xalaqit berdi?
Boshqa hamkasblardan fikr-mulohazalarni yig‘ish:
O‘zingizni faoliyatingizga yaqin hamkasblardan so‘rang:
Do‘stlaringiz, hamkasblaringiz
va oila a‘zolaringizdan muloqot qobiliyatingizni halol baholashlarini so‘rang.
Shaxsiy tarkibning reaktsiyalariga e‘tibor bering:
ular sizning so‘zlaringiz, imo-
ishoralaringiz, mimikalaringizga qanday munosabatda bo‘lishadi?
Sinov:
Onlayn, Oflayn testlar:
Internetda turli jihatlarda muloqot qobiliyatingizni baholashga
yordam beradigan ko‘plab testlarni yechish bilan shug‘ullaning.
Rolli o‘yinlar:
Har xil muloqot holatlariga taqlid qilishga harakat qiling, masalan,
muzokaralar, taqdimotlar, nizolar.
Rivojlanish rejasini ishlab chiqish:
Imkoniyatlar ustunligi: Qaysi qobiliyatlarga e`tibor qaratmoqchisiz?
Shaxsiy tarkib bilan ishlashda maqsadlarni belgilang:
muloqot qobiliyatingizni
rivojlantirish orqali nimaga erishmoqchisiz?
Harbiy jamoa bilan muloqot qilishda muloqot usullarni tanlash:
Muloqot ko‘nikmalarini
oshirishning turli usullari mavjud: kurslar, treninglar, kitob o‘qish, mustaqil ta`lim.
Rahbar o‘z-o‘zini hurmat qilish uzluksiz rivojlanish jarayonidir.
Muloqot qobiliyatingizni
muntazam ravishda tahlil qilish va ularni yaxshilash uchun harakat qilish muhimdir.
Boshliq yoki mutaxassislardan yordam so‘rashdan qo‘rqmang.
Notiqlik kurslari va
samarali muloqot mashg‘ulotlari sizning ishonchingiz va muloqot samaradorligini sezilarli
darajada oshirishi mumkin. Muloqot ko‘nikmalaringizni rivojlantirish orqali siz nafaqat
muvaffaqiyat uchun vositaga ega bo‘lasiz, balki uyg‘un munosabatlar, shaxsiy o‘sish va
hayotingizdagi ijobiy o‘zgarishlar kalitiga ham ega bo‘lasiz.
Rahbar yoki komandir “Tekshiruv” usuli yordamida qanday baholaydi?
“Fidbek” (teskari
aloqa).
Fikr-mulohaza
- bu harbiy jamoa tomonidan, xoh u do‘stlar, hamkasblar, boshliqlardan
oladigan fikr-mulohazalardir. Bu og‘zaki bo‘lmagan (imo-ishoralar, yuz ifodalari) yoki yozma
bo‘lishi mumkin. Garchi u ko‘pincha biz uchun tashqi narsa sifatida qabul qilinsa ham, fikr-
mulohazalar insonning o‘zini o‘zi qadrlashida asosiy rol o‘ynaydi.
Savol:
Fikr-mulohaza rahbar uchun o‘z-o‘zini hurmat qilishga qanday ta`sir qiladi?
O‘z-o‘zini anglashni oshiradi:
fikr-mulohazalar bizning harakatlarimiz va so‘zlarimiz
boshqalar tomonidan qanday qabul qilinishini tushunishga yordam beradi. Bu bizga kundalik
hayotda sezilmaydigan kuchli va zaif tomonlarimizni ko‘rsatadi.
Muloqotni yaxshilaydi:
Fikr-mulohazalarni qabul qilish orqali biz boshqalar bilan
samaraliroq muloqot qilishni, ularning reaktsiyalarini hisobga olgan holda va shunga mos
ravishda javob berishni o‘rganamiz.
26
O‘sishni rag‘batlantiradi:
Ijobiy fikr-mulohazalar bizni rivojlanishga undaydi,
konstruktiv tanqid esa xatolarni bartaraf etish va mahoratimizni oshirishga yordam beradi.
Munosabatlarni mustahkamlaydi:
harbiy jamoa bilan fikr almashish va ularni qabul
qilish orqali biz ularga ularning fikri biz uchun muhimligini, muloqotga ochiq ekanligimizni va
o‘zaro tushunishga intilayotganimizni ko‘rsatadi.
Harbiy faoliyat davomida o‘z-o‘zini baholash uchun fikr-mulohazalardan qanday
to‘g‘ri foydalanish kerak.
Ochiq bo‘ling:
o‘z jamoangizdan fikr so‘rashdan qo‘rqmang va buni shaxsiy jiddiy qabul
qilmang. Esda tutingki, u o‘sish va rivojlanishingizga yordam beradi.
Tanqidiy bo‘ling:
harbiy jamoadagi har bir gapga ishonmang. Fikr-mulohazalarni tahlil
qiling, u olingan manbadagi aniqlikni ko‘rib chiqing.
Xususiyatlarni izlang:
harbiy faoliyat davomida umumiy gaplar bilan cheklanib
qolmang. Sizga nima uchun shaxsiy tarkib bunday fikr-mulohaza bildirilayotganining aniq
sabablarini, sizning harakatingiz muvaffaqiyatli yoki muvaffaqiyatsiz bo‘lishiga nima sabab
bo‘lganini so‘rang.
Qabul qiling va foydalaning:
Har doim ham yoqimli bo‘lmasa ham, fikr-mulohazalarni
e`tiborsiz qoldirmang. Harbiy jamoada uni yaxshilash va rivojlantirish uchun imkoniyat
sifatida foydalaning.
Teskari aloqa
yosh ofitserlarga va qolaversa barcha bo‘linma komandirlari uchun o‘z-
o‘zini baholash uchun qimmatli vositadir. Undan oqilona foydalaning va bu sizga o‘zingizni
yaxshiroq tushunishga, mahoratingizni oshirishga va jamoani boshqarish va yetakchilik
qilishda, shu asosda muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi.
Yuqoridagilarga qo‘shimcha ravishda, fikr-mulohazalar konstruktiv bo‘lishi kerakligini
ta`kidlash muhimdir. Bu aniq, aniq va fikr oluvchi uchun foydali bo‘lishi kerakligini anglatadi.
Salbiy tanqiddan saqlaning, bu o‘z-o‘zini hurmat qilishiga putur yetkazadi va sizni
demotivatsiya qiladi. Buning o‘rniga, ijobiy tomonlarga e`tibor qarating va yaxshilash bo‘yicha
aniq tavsiyalar bering.
Bundan tashqari, rahbar yoki komandir o‘z-o‘zini hurmat qilish dinamik jarayon
ekanligini unutmaslik kerak. Bu bizning yutuqlarimiz, muvaffaqiyatsizliklarimiz va biz olgan
fikr-mulohazalarimizga qarab o‘zgarishi mumkin. O‘zgarishlarga ochiq bo‘lish va o‘z qadr-
qimmatingizni yangi tajriba va bilimlarga muvofiq qayta ko‘rib chiqishdan qo‘rqmaslik
muhimdir.
ХULOSA
Yuqoridagi berilgan ma’lumotlardan kelib chiqib shuni xulosa qilish mumkinki harbiy
faoliyat davomida rahbar yoki bo‘linma komandiri harbiy jamoani kundalik va jangovar
harakatlar davomida shaxsiy tarkibni mohirona boshqarishda va oldiga qo‘yilgan jangovar
vazifalarni muvaffaqiyatli va samarali bajarishda “Fidbek” (teskari aloqa), Fikr-mulohaza juda
katta o‘rin tutadi. Chunki bular yordamida rahbar avvalo o‘z-o‘zini olib borayotgan faoliyatini
to‘g‘ri baholaydi, shaxsiy tarkib bilan muloqot qilishning turli xil uslublarni o‘rganib,
bo‘linmani oldiga qo‘yilgan xar qanday vazifalarni o‘z vaqtida samarali bajarilishini
ta’minlaydi. Bu esa hozirgi zamonaviy rahbar yoki bo‘linma komandirini shaxsiy tarkib
orasida yetakchilik qila olish xususiyatlarini asosini belgilab beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
27
1.
O‘zbekiston Respublikasining O‘RQ-637-sonli “Ta’lim to‘g‘risida” Qonuni 23.09.2020 y.
2.
O‘zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasi. 2018 yil 9 yanvar.
3.
Anderson, P. “Leadership and “Soft Skills” for Military officers, A Strategic Guide”.
Military press. Bo‘lajak ofitserlarda rahbardik va boshqaruv ko‘nikmalarini rivojlantirishga
qaratilgan o‘quv qo‘llanma. (2018).
4.
Goleman, D. “Emotional Intelligence Bantam Books”. (1995). Emotsional intellekt va
uning “Soft Skills” ko‘nikmalarini rivojlantirishdagi ahamiyatli mashhur asar.
5.
Katz, R.L. Menejment va rahbarlikdagi “Soft Skills” ko‘nikmalari haqidagi klassik maqola.
(1974).
6.
Satib-Aldiyev A. Pedagogik mahorat asoslari. O‘quv qo‘llanma.– T.:O‘R MV Uslubiy
markazi, 2013. – 86 b.
