83
ADABIY TA’LIMDA O‘QUV TOPSHIRIQLARI TIZIMINI TASHKIL ETISH
Rasulova Gulbaxor Kerimbayevna
Toshkent Amaliy fanlar universiteti v.b dotsenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14412534
Annotatsiya.
Maqolada o‘quv topshiriqlari tizimini tashkil etish shakllaridan biri
hisoblanishi haqida so‘z yuritiladi. Bunda xalqaro tajribada o‘quv topshiriqlari o‘zaro
muloqotning samarali bo‘lishiga qaratilgan va bu samarali natija berilishi bayon qilingan.
Kalit so‘zlar:
mustaqil ta’lim, xalqaro tajriba, o‘quv topshiriqlari, ish daftari, matn.
Аннотация.
В статье упоминается, что система учебных задач рассматривается
как одна из форм организации. При этом констатировалось, что в международном
опыте учебные задания направлены на эффективное общение и это даст действенный
результат.
Ключевые слова:
самостоятельное обучение, международный опыт, учебные
задачи, рабочая тетрадь, текст.
Annotation:
This article emphasizes that the tasks considered one of the forms of
organization.
In this case, it was stated that in the international experience, educational
assignments are aimed at effective communication and this will give an effective result.
Key words:
independent education, international experience, educational tasks,
workbook, text.
Kirish.
Hozirgi kunda xalqaro tajribada o‘quv topshiriqlari o‘zaro muloqotning samarali
bo‘lishiga qaratiladi. Amalda foydalaniladigan o‘quv topshiriqlari avvaldan belgilangan
ma’lum mezonlar asosida shakllantiriladi. Axborot asrida yashayotgan zamonaviy maktab
o‘quvchisi axborot oqimida harakat qilishni o‘rganishi kerak: uni izlash, tizimlashtirish,
taqqoslash, umumlashtirish va turli shakllarda taqdim etilgan ma’lumotlar bilan ishlashni
bilishi kerak. Bu shuni anglatadiki, daftarda axborot bilan ishlash qobiliyatini rivojlantirishga
qaratilgan har xil turdagi vazifalar bo‘lishi kerak.
Bizningcha, adabiy o‘qish bo‘yicha ish daftarchasi alohida hodisadir. Uning fundamental
asosini nafaqat daftar muallifi tomonidan o‘ylab topilgan vazifalar tizimi, balki topshiriq
shartlariga kiritilgan adabiy matnlar ham tashkil etadi. Shuning uchun adabiy o‘qish
qo‘llanmasida badiiy matnlarni tanlashga alohida e’tibor berish kerak. Badiiy asarni idrok
etishni yaxshilash uchun o‘quvchi hissiyotlardan ma’no kashfiyotiga o‘tishi kerak. Bizning
fikrimizcha, ish daftari ma’lum bir ta’lim o‘quv dasturining dasturiga mos kelishi va shu bilan
birga bolaga o‘rganish uchun yangi, darslikda bo‘lmagan matnlarni taklif qilishi kerak. Aks
holda, matnga va umuman daftar ustida ishlashga qiziqish yo‘qoladi. Darslik bilan birgalikda
ish daftari kurs materiallarini chuqurroq o‘zlashtirish uchun sharoit yaratishi kerak. Bundan
tashqari, daftar matnlari bolalarning yoshiga mos kelishi va turli uslublar, janrlar, mavzular,
vaqt va geografik adabiy qatlamlarni ifodalashi kerak. Matn zamonaviy bola uchun qiziqarli
bo‘lishi va qo‘llanmada faqat bir parcha bosilgan bo‘lsa, uni butun asarni o‘qishga undashi
kerak. Estetik qiymatga ega bo‘lgan matn uni mazmun va shakl darajasida o‘rganish, yangi
bilimlarni ochish uchun imkoniyatlar yaratishi kerak. Va yana bir talab, bizning fikrimizcha,
nafaqat qulaylik uchun, balki ish daftaridan foydalanish samaradorligi uchun ham muhimdir.
XX asrning 90-yillarida ta’lim tizimini qayta qurish fonida, ko‘plab muqobil maktab
dasturlari, darsliklar, o‘quv va uslubiy qo‘llanmalar. O‘sha paytda Ish daftari o‘quv qo‘llanma
84
sifatida yetarlicha o‘rganilmagan. Ushbu turdagi imtiyozlarning imkoniyatlarini tadqiqotchilar
O.A. Nilsson [189; 97] va I.E. Unt [192; 192] lar o‘rganadi. O.A. Nilsson ishchi daftarni
o‘quvchilarning mustaqil ishi uchun kurs dasturiga qat’iy mos keladigan va butun kursni yoki
uning bir qismini qamrab oladigan vazifalar to‘plami sifatida belgilaydi. Bunda uch turdagi
daftar ajratiladi. Ko‘p maqsadli (yangi bilimlarni ochish va o‘quv topshiriqlarini o‘z ichiga
olgan), tajribalar o‘tkazish uchun kundaliklar, kuzatishlar, matn va topshiriqlarni o‘z ichiga
olgan qo‘shma qo‘llanmalar. I.A. Unt faoliyatini boshqarish nuqtai nazaridan bunday
daftarlarni ikki guruhga ajratadi:
- o‘quvchining mustaqil ishi uchun qo‘llanmalar to‘plamidan iborat;
- o‘quvchining o‘qituvchi rahbarligida ishlashi uchun vazifalar to‘plamini o‘z ichiga oladi.
Xulosa.
Darslik bilan bog‘lanish nuqtai nazaridan daftarlar ham ikki xil bo‘ladi: har
qanday darslikka qat’iy aloqador va aniq darslikka aloqador bo‘lmagan. Olim mehnat
daftarlarini tuzuvchining boy tajribasi va ularni amalga oshirish tajribasiga asoslanib,
darslikka bevosita bog‘liq bo‘lgan va o‘qituvchiga bolalarning mustaqil ishlariga rahbarlik
qilish va o‘quv ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniyatini beradigan optimal daftar deb
hisoblaydi.
References:
1.
Болотова
A.И. Рабочая тетрадь как средство развития познавательной
самостоятельности при обучении математике младшего школьника: aвтореф. дис. ...
канд. пед. наук: 13.00.02 / Bolotova Aлёна Иванова – M.: 2012 - 24 с.
2.
Unt I.E. Индивидуализация и дефференциация обученияю/ I.E. Unt. –M.:
Педагогика. 1990. - 197 с.
3.
Leontev A.N. Problemы razvitiya psixiki. – M.: Pedagogika, 1972. – 576 s.
4.
Mолдaвская Н.Д. Литературное развитие школьников в процессе обучения. – M.:
Педагогика, 1976. -224с
5.
Rozikov O.R. va boshqalar. Didaktika. – T.: Fan, 1997. – 256 b.
6.
Hamroyev G‘. Ona tilidan o‘quv topshiriqlari tuzish metodikasi –Toshkent. Donishman
ziyosi, 2021. 157 b.
7.
Cho‘lpon. Adabiyot nadir? – Toshkent: Cho‘lpon nashriyoti, 1994. – 37-b.
8.
Dolimov S., Ubaydullaev H., Ahmedov Q. Adabiyot o‘qitish metodikasi. – Toshkent:
O‘qituvchi, 1967. – 225-b.
9.
Saidov M. O‘zbek maktablarining 5-sinflarida ona tili ta’limi jarayonida tafakkurni
rivojlantiruvchi o‘quv topshiriqlari va ulardan foydalanish metodikasi: ped. fan. nom-di diss.
avtoref.TDPU. –Toshkent, 2000. – 25 b.
10.
Hamroev G‘. Ona tili o‘qitishning samarali usullari. O‘qituvchilar uchun metodik
qo‘llanma. –T.: Bayoz. 2018. 18-b.
11.
Matjon S. Maktabda adabiyotdan mustaqil ishlar. – Toshkent: O‘qituvchi, 1996. – 27-b.
12.
Yo‘ldoshev Q. Adabiyot o‘qitishning asoslari / Global ta’lim va milliy metodika
taraqqiyoti. Respublika ilmiy-amaliy anjuman materiallari. – Toshkent, ToshDO‘TAU, 2018. –
B. 36.
