94
MAKTABGACHA TA'LIM MUASSASALARIDA VA BOSHLANG'ICH SINF
O'QUVCHILARI BILAN O'TKAZILADIGAN MILLIY VA HARAKATLI O'YINLAR:
O'ZBEKISTON TAJRIBASI
Qurbonov Nortoji Abbos oʻgʻli
Abirov Jo'rabek Xoltura o'g'li
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti,
Jismoniy tarbiya va sport kafedrasi talabalari
² Ilmiy rahbar
G’aniyev Suxrob Abduvali oʻgʻli
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti,
Jismoniy tarbiya va sport kafedrasi o'qituvchisi
E-mail: suxrobganiyev5@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15141367
Annotatsiya:
Mazkur tadqiqot O'zbekistonda maktabgacha ta'lim muassasalari va
boshlang'ich sinflarda qo'llaniladigan milliy va harakatli o'yinlarning bolalar rivojiga ta'sirini
o'rganishga qaratildi. Denov shahridagi ta'lim muassasalarida 50 nafar bola va 10 nafar
tarbiyachi ishtirokida o'tkazilgan kuzatuvlar asosida o'yinlarning motorli ko'nikmalar, jamoada
ishlash va madaniy o'zlikni shakllantirishdagi o'rni baholandi. Natijada, o'yinlar bolalarning
jismoniy faolligini sezilarli darajada oshirishi va ijtimoiy munosabatlarni mustahkamlashi
aniqlandi, lekin tashkiliy jihatdagi qiyinchiliklar ham e'tiborga olindi.
Kalit so'zlar:
maktabgacha ta'lim, boshlang'ich sinf, milliy o'yinlar, harakatli o'yinlar,
jismoniy tarbiya, O'zbekiston, pedagogika.
Kirish
Bolalarning dastlabki ta'lim bosqichlarida o'yin faoliyati ularning jismoniy va ruhiy
rivojlanishida muhim o'rin tutadi. O'zbek xalqining boy madaniy merosiga asoslangan milliy
o'yinlar, masalan, "Alpomish" yoki "Qo'chqorbozlik", nafaqat harakatga undaydi, balki yosh
avlodda o'ziga xoslik tuyg'usini ham shakllantiradi. Ushbu ishda O'zbekistonning Denov
shahridagi ta'lim muassasalarida ushbu o'yinlarning qo'llanilish amaliyoti o'rganilib, ularning
samarasi va muammolari ko'rib chiqildi. Tadqiqotning asosiy maqsadi – milliy o'yinlarning
ta'limdagi o'rnini aniqlash va ularni yanada samarali joriy etish yo'llarini taklif qilishdan iborat.
Metodologiya
1. Tadqiqot ishtirokchilari:
Denov shahridagi ikkita bog'cha va bitta maktabdan 3 yoshdan 9 yoshgacha bo'lgan 50
nafar bola va 10 nafar tarbiyachi/o'qituvchi tanlab olindi. Tanlov jarayoni tasodifiy usulda
amalga oshirildi.
2. Ma'lumot yig'ish:
Tadqiqot davomida to'rt hafta mobaynida harakatli o'yin mashg'ulotlari kuzatildi. Har bir
mashg'ulot haftada uch marta o'tkazilib, 30 daqiqadan davom etdi. Tarbiyachilar va ota-
onalardan so'rovnomalar yordamida fikr-mulohazalar olindi. Shuningdek, bolalarning jismoniy
qobiliyatlari, xususan, yugurish va sakrash ko'rsatkichlari mashg'ulotlardan oldin va keyin
o'lchandi.
3. Qo'llanilgan o'yinlar:
Tadqiqotda "Alpomish" (jamoaviy harakat), "Toshbaqa va quyon" (tezlik va muvozanat) va
"Qo'chqorbozlik" (kuch va chidamlilik) kabi o'yinlar sinovdan o'tkazildi.
4. Tahlil:
95
Yig'ilgan ma'lumotlar statistik dastur yordamida qayta ishlandi va o'rtacha farqlar
tekshirildi.
Natijalar
O'yin mashg'ulotlari natijasida bolalarning jismoniy ko'rsatkichlari yaxshilandi: yugurish
tezligi o'rtacha 15% gamelektron va sakrash masofasi 20% ga o'sdi. Tarbiyachilarning 80 foizi
o'yinlar bolalar o'rtasida hamkorlikni oshirganini qayd etdi. Biroq, tarbiyachilarning yarmidan
ko'pi o'yinlarni tashkil qilishda maxsus bilim yetishmasligini, shuningdek, jihozlar va
maydonchalarning kamligini ta'kidladi.
Muhokama
Kuzatuvlar shuni ko'rsatdiki, milliy o'yinlar bolalarni nafaqat jismonan faol qiladi, balki
ularni bir-biri bilan yaqinlashtiradi va madaniy qadimiyatlarni o'rgatadi. Bu esa ilgari o'tkazilgan
tadqiqotlar bilan hamohang. Shu bilan birga, amaliyotda duch kelinadigan qiyinchiliklar,
xususan, tarbiyachilar tayyorgarligi va infratuzilma masalalari e'tiborga molik. Bu muammolarni
hal qilish o'yinlarning ta'sirini yanada oshirishi mumkin.
Xulosa va takliflar
Milliy va harakatli o'yinlar bolalar ta'limida foydali usul sifatida o'zini ko'rsatdi. Ushbu
tajribani rivojlantirish uchun tarbiyachilarga maxsus kurslar tashkil qilish, o'yin
maydonchalarini yaxshilash va dars jadvalida o'yinlarga doimiy o'rin ajratish bo'yicha choralar
ko'rish zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Vigotskiy, L. S. (1978). Mind in Society. Harvard University Press.
2.
Smith J. (2010). Physical Games in Early Education. Journal of Physical Education, 45(3),
123-130.
3.
Rahmonov, A. (2020). O'zbek xalq o'yinlarining ta'limdagi o'rni. Ta'lim va fan, 12(4), 56-62.
4.
O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligi. (2023). Maktabgacha ta'lim
standartlari.
