17
MUSIQA DARSLARIDA KLASTER, AKSON, INSERT KABI ZAMONAVIY
METODLARDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI
Nurmatova Mayya Abdullayevna
Urganch davlat pedagogika instituti katta o‘qituvchisi
Matnazarov Amirbek Mansurbek o‘g‘li
Urganch davlat pedagogika instituti
“Musiqa ta’limi” yo‘nalishi 232 guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15357284
Kirish.
Musiqa ta’limi har doim inson estetik didi, ichki dunyosi va ijodiy tafakkurini
shakllantirishda muhim vosita bo‘lib kelgan. Bugungi kunda esa bu jarayon yangi bosqichga
ko‘tarilmoqda — raqamli texnologiyalar bilan uyg‘unlashib, o‘quvchilarning musiqiy bilim va
ko‘nikmalarini rivojlantirishda ilg‘or pedagogik imkoniyatlar ochilmoqda. Ayniqsa, raqamli
ta’lim muhiti sharoitida musiqa fanlarini o‘qitish nafaqat texnik jihatdan boyimoqda, balki
mazmunan ham yangilanmoqda.
Raqamli texnologiyalar yordamida musiqa fanlarini o‘qitish ta’lim jarayonining an’anaviy
modelini yangicha shakllantirishga xizmat qilmoqda. Endilikda o‘qituvchi nafaqat bilim beruvchi,
balki raqamli vositalar orqali ta’lim oluvchini faol ishtirokchi sifatida shakllantiruvchi metodik
yo‘lboshchiga aylanmoqda. Masalan, nota tahrirlovchi dasturlar (Finale, Sibelius, MuseScore)
musiqiy savodxonlikni interaktiv usullar bilan o‘rganish imkonini bersa, audio dasturlar
(BandLab, Audacity) orqali musiqa asarlarini tahlil qilish va qayta ishlash bo‘yicha mustaqil
mashqlarni tashkil etish mumkin. Bu jarayonda o‘quvchining ijodiy fikrlashi, eshitish madaniyati
va musiqiy tafakkuri rivojlanadi.
Raqamli vositalar musiqa darslariga multimodal yondashuv olib kiradi. O‘quvchi endi faqat
eshitib emas, balki ko‘rib, teginib, tajriba orqali o‘rganadi. Virtual pianino, ritm mashqlari uchun
simulyatorlar, vokal dasturlar yordamida musiqiy elementlarni amalda bajarar ekan, u nafaqat
nazariy bilimlarga, balki amaliy ko‘nikmalarga ham ega bo‘ladi. Ayniqsa, masofaviy va mustaqil
ta’lim uchun bu texnologiyalar katta imkoniyatlar ochadi — har bir o‘quvchi o‘zining individual
sur’ati va darajasiga mos resurslar bilan ishlashi mumkin.
Raqamli ta’lim muhitining yana bir muhim afzalligi bu — o‘quv faoliyatining shaffofligi va
natijadorlikni aniqlashdagi aniqlikdir. O‘qituvchi har bir o‘quvchining faoliyatini onlayn
baholash, diagnostika qilish va tahlil qilish orqali real pedagogik strategiyalarni tanlashi
mumkin. Bu esa ta’lim jarayonini shaxsga yo‘naltirilgan, differensial va reflektiv yondashuvlar
asosida olib borish imkonini yaratadi. Shunday qilib, raqamli ta’lim muhiti musiqa fanlarini
o‘qitishda keng pedagogik imkoniyatlarni taklif etmoqda. U o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi
o‘zaro hamkorlikni kuchaytiradi, musiqiy kompetensiyalarni chuqurlashtiradi hamda musiqiy
savodxonlikni rivojlantirishda yangi texnologik usullarni joriy etish orqali ta’lim samaradorligini
oshiradi. Bu esa kelajak musiqa pedagogikasining zamonaviy va innovatsion poydevorini
shakllantiradi.
Adabiyotlar tahlili:
Raqamli ta’lim texnologiyalarining musiqa ta’limi sohasiga joriy etilishi so‘nggi yillarda
pedagogik, psixologik va didaktik tadqiqotlar markaziga aylangan. Xususan, O‘zbekiston va
xorijiy olimlarning tadqiqotlarida raqamli muhitda o‘qitishning nazariy asoslari, texnologik
vositalari va ta’lim samaradorligiga ta’siri chuqur o‘rganilgan.
18
A. A. Hutorskoy[5; 20] o‘zining raqamli pedagogika nazariyasida ta’limning yangi
shakllarini – raqamli muhitda konstruktiv va interaktiv o‘qitish usullarini asoslab beradi. Muallif
multimediatik ta’lim resurslari yordamida o‘quvchilarning shaxsiylashtirilgan o‘zlashtirish
traektoriyasini yaratish pedagogik samaradorlikni oshirishda muhim omil ekanini ta’kidlaydi.
Xalqaro tajribalarda esa, masalan, P. Mishra va M. Koehler[2; 1054] tomonidan ilgari
surilgan TPACK modeli (Technological Pedagogical Content Knowledge) raqamli vositalarni fan
mazmuni va pedagogik yondashuvlar bilan uyg‘unlashtirishda o‘qituvchidan maxsus raqamli
kompetensiyalarni talab etishini ko‘rsatadi. Bu model asosida musiqa o‘qituvchisi nafaqat texnik
vositani bilishi, balki uni mazmunga muvofiq didaktik jihatdan to‘g‘ri qo‘llay olishi kerakligi
urg‘ulanadi.
O‘zbekiston pedagogik tadqiqotlarida ham raqamli ta’limni musiqa fanlariga tatbiq etish
masalalari o‘rganilgan. Xususan, G. Ibragimovaning ilmiy izlanishlarida[1; 91] raqamli vositalar
orqali musiqa savodxonligini rivojlantirishda audio-vizual sintez va interaktiv ish faoliyatining
o‘rni ochib berilgan. Shu bilan birga, B. Tursunov[2; 52] tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda
onlayn ta’limda musiqa nazariyasi darslarini tashkil etishdagi qiyinchiliklar – aloqa uzilishi, real
vaqtli muloqotning cheklanganligi, o‘quvchining mustaqil ishlash madaniyatining yetishmasligi
haqida tahliliy fikrlar bildirilgan. Yana bir muhim nazariy asos bu — G. Siemens[3; 10]
tomonidan ishlab chiqilgan konnektivizm nazariyasidir. Unga ko‘ra, bilimlar endilikda faqat
individual emas, balki raqamli tarmoqlar orqali kollektiv shaklda yaratiladi. Musiqa ta’limida bu
nazariya mashqlarni onlayn platformalarda amalga oshirish, ijodiy musobaqalarda qatnashish,
choralar bilan masofadan hamkorlik qilish kabi yangi didaktik imkoniyatlarni ochib beradi.
Shuningdek, musiqiy dasturlarning pedagogik salohiyati haqida ham ko‘plab manbalar
mavjud. Finale, MuseScore, EarMaster kabi dasturlar musiqiy eshituv, nota savodxonligi va
asbobiy ko‘nikmalarni shakllantirishda yuqori samaradorlikka ega ekanligi tajribaviy asosda
tasdiqlangan. Yuqoridagi nazariy manbalar tahlili shuni ko‘rsatadiki, raqamli ta’lim muhitida
musiqa fanlarini o‘qitish innovatsion pedagogik yondashuvlar bilan boyigan bo‘lib, bu jarayon
musiqiy kompetensiyalarni rivojlantirishda sifat jihatdan yangi bosqichga o‘tmoqda. Biroq bu
imkoniyatlardan to‘laqonli foydalanish uchun o‘qituvchining metodik saviyasi, texnologik
bilimlari va ijodiy yondashuvi muhim ahamiyat kasb etadi.
Muhokama
:
Bugungi raqamli transformatsiya sharoitida musiqa ta’limi nafaqat texnologik jihatdan,
balki mazmun va metodik jihatdan ham yangicha ko‘rinish kasb etmoqda. Endilikda dars
jarayonida o‘quvchi passiv bilim oluvchi emas, balki o‘zining raqamli vositalar orqali faol
ishtirokini namoyon etuvchi, mustaqil, tanqidiy fikrlovchi va ijodiy yondashuvga ega subyektga
aylanmoqda. Ushbu o‘zgarishlar ayniqsa musiqa fanlari misolida yaqqol namoyon bo‘lmoqda,
chunki musiqa — inson tafakkuri, estetik idroki va ijodiy o‘z ifodasini mujassamlashtiruvchi fan
sifatida, raqamli texnologiyalar bilan eng samarali uyg‘unlashuvchi sohalardan biridir.
Raqamli ta’lim muhitida taqdim etilayotgan imkoniyatlar — virtual musiqa asboblari, nota
tahriri dasturlari, onlayn vokal trenajyorlar, mashinasoz ritm va metronom ilovalari —
o‘quvchilarga o‘z musiqiy salohiyatini mustaqil rivojlantirish, tinglov va ijro ko‘nikmalarini
shakllantirish, hamda ijodiy jarayonlarga faol kirish imkonini beradi. Shu bilan birga, o‘qituvchi
uchun ham didaktik imkoniyatlar kengaymoqda — u dars jarayonini multimodal formatda
tashkil etishi, o‘quv materiallarini interaktiv taqdim etishi, baholashda avtomatlashtirilgan
vositalardan foydalanishi mumkin.
19
Ammo shuni ham ta’kidlash joizki, raqamli vositalarning o‘zi avtomatik tarzda ta’lim
sifatini oshirib yuborolmaydi. Har qanday texnologik vosita, avvalo, pedagogik maqsadga
yo‘naltirilgan holda qo‘llanilgandagina o‘z samarasini beradi. Ya’ni, o‘qituvchining raqamli
savodxonligi, metodik madaniyati, texnologiyani maqsadga muvofiq tanlash va qo‘llash qobiliyati
— bularning barchasi ta’lim samaradorligining asosiy omilidir. Masalan, virtual pianino dasturi
noto‘g‘ri metodik yondashuv bilan faqat texnik mashqlargagina yo‘naltirilsa, u musiqiy tafakkur
va eshitish madaniyatini rivojlantira olmaydi. Yana bir muhim jihat — o‘quvchilar orasidagi
raqamli tengsizlik muammosidir. Hamma ham bir xil texnik vositalarga ega emas, ayniqsa
viloyatlarda yoki kam ta’minlangan oila farzandlari uchun bu jiddiy to‘siq bo‘lishi mumkin.
Shuning uchun, raqamli ta’limni joriy etishda ijtimoiy adolat va imkoniyatlar tengligini
ta’minlash masalasi dolzarb bo‘lib qolmoqda.
Shuningdek, musiqa ta’limining hissiy-estetik tabiatini inobatga olgan holda, inson bilan
bevosita aloqa, musiqiy muhitda yuzma-yuz muloqot qilish, ansambl yoki orkestr
mashg‘ulotlarining o‘rnini to‘laqonli raqamli muhit bilan to‘ldirib bo‘lmasligi ham haqiqatdir. Bu
esa aralash (gibrid) ta’lim formatining dolzarbligini ko‘rsatadi — ya’ni raqamli va an’anaviy
yondashuvlar uyg‘unligini saqlagan holda sifatli musiqa ta’limini tashkil etish muhimdir. Raqamli
ta’lim muhiti musiqa fanlari uchun yangi pedagogik ufqlarni ochmoqda. Bu imkoniyatlardan
to‘liq foydalanish esa faqatgina texnologiyaga tayangan holda emas, balki chuqur metodik tahlil,
pedagogik mahorat va shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvlar orqali amalga oshadi. Shunday ekan,
musiqa o‘qituvchilari raqamli vositalarni nafaqat qo‘llash, balki ularni tanqidiy tahlil qilish,
innovatsion maqsadlarga xizmat qildirish va pedagogik mahorat bilan uyg‘unlashtirish orqali
yangi musiqiy ta’lim madaniyatini shakllantirishlari lozim.
Xulosa.
Olib borilgan tadqiqotlar natijasi shuni ko‘rsatadiki, raqamli ta’lim muhiti musiqa fanlarini
o‘qitishda yangi pedagogik imkoniyatlarni yuzaga chiqarib, ta’lim jarayonini interaktiv, shaxsga
yo‘naltirilgan va yuqori motivatsion darajada tashkil etish uchun muhim zamin yaratmoqda.
Raqamli vositalarning to‘g‘ri tanlanishi va metodik asosda qo‘llanilishi musiqa o‘quv fanlarining
mazmunan boyishini, didaktik jihatdan samaradorligini, shuningdek, o‘quvchilarda musiqiy
kompetensiyalar — eshitish, ijro, tahlil va yaratuvchanlik kabi ko‘nikmalarning rivojlanishini
ta’minlaydi.
Shuningdek, raqamli muhitda ta’lim olish o‘quvchilarning mustaqil ishlash, tanqidiy va
ijodiy fikrlash, texnologik savodxonlik kabi zamonaviy ko‘nikmalarini shakllantiradi. Biroq bu
jarayonda pedagogning metodik tayyorgarligi, raqamli didaktik materiallar sifatining yuqoriligi,
texnik infratuzilmaning mavjudligi va raqamli tengsizlik masalalariga jiddiy e’tibor qaratilishi
zarur. Xulosa qilib aytganda, raqamli ta’lim muhitida musiqa fanlarini o‘qitish zamonaviy
pedagogik jarayonni transformatsiyalovchi muhim omil sifatida namoyon bo‘lib, bu yo‘nalishda
ilmiy-nazariy yondashuvlar, amaliy modellar va texnologik innovatsiyalarni uyg‘unlashtirish
istiqbolli yo‘nalishlardan biri hisoblanadi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Ibragimova G. M. Raqamli texnologiyalar asosida musiqa savodxonligini rivojlantirish //
20
Pedagogika va psixologiya muammolari. – 2022. – №1(47). – B. 86–91.
2.
Mishra P., Koehler M. J. Technological Pedagogical Content Knowledge: A Framework for
Teacher Knowledge // Teachers College Record. – 2006. – Vol. 108, №6. – P. 1017–1054.
3.
Siemens G. Connectivism: A Learning Theory for the Digital Age // International Journal of
Instructional Technology and Distance Learning. – 2005. – Vol. 2, No. 1. – P. 3–10.
4.
Tursunov B. Raqamli ta’lim muhitida musiqa nazariyasini o‘qitish muammolari va
yechimlari // O‘zbek muzikashunosligi masalalari. – 2021. – №2. – B. 45–52.
5.
Хуторской А. В. Современные дидактические модели цифрового образования //
Педагогика. – 2020. – №7. – С. 14–20.
