UZOQ MUDDATLI DAVOLANISHGA MUHTOJ BOLALAR UCHUN TA’LIMNI TASHKIL ETISH

Marjona Begimova

41

UZOQ MUDDATLI DAVOLANISHGA MUHTOJ BOLALAR UCHUN TA’LIMNI

TASHKIL ETISH

Begimova Marjona

JDPU Pedagogika va psixologiya fakulteti

Maxsus pedagogika:logopediya yo’nalishi 510-23 talabasi

https://doi.org/10.5281/zenodo.15099128

Annotatsiya:

ushbu maqolada uzoq muddatli davolanuvchi bolalar uchun ta’lim tizimini

tashkil qilish to’g’risida yoritilgan. Bundan tashqari tyuter faoliyati haqida va u nima ish qilishi
haqida yozilgan.

Kalit so’zlar

: davolash profilaktika, sil kasalligi, tayanch tizimi kasalliklari, ruhiy asab

tizimi kasalliklari, tyutorlar, “Bolalarga tyutor yordami”, 250 ming nafari tibbiy tashkilot.

Davolash-profilaktika muassasalarida statsionar sharoitda uzoq muddat davolanishga

muhtoj bolalarga umumiy o‘rta ta'lim berish tartibi to‘g‘risidagi nizomga ko‘ra, davolash-
profilaktika muassasalari qoshidagi umumiy o‘rta ta'lim maktablari davlat ta'lim standartlari
hamda ular asosida ishlab chiqilgan maxsus ta'lim (aqli zaif va ruhiy rivojlanishda orqada qolgan
bolalar uchun) talablariga muvofiq har bir shaxsning ta'lim va tarbiya olishdagi konstitutsiyaviy
huquqini ro‘yobga chiqarish, ularning umumiy o‘rta ta'lim olishini va bilish imkoniyatlariga
muvofiq tarbiyalash maqsadida tashkil etiladi.

Davolash-profilaktika muassasalari qoshidagi umumiy o‘rta ta'lim maktablari

ixtisoslashuviga muvofiq quyidagi turlarga bo‘linadi:

I - sil kasalligi va uning shakllariga chalingan bolalar uchun davolash-profilaktika

muassasalari qoshidagi umumiy o‘rta ta'lim maktablari;

II - tayanch tizimi kasalliklari va ularning asoratlariga chalingan bolalar uchun davolash-

profilaktika muassasalari qoshidagi umumiy o‘rta ta'lim maktablari;

III - ruhiy asab kasalliklariga chalingan bolalar uchun davolash-profilaktika muassasalari

qoshidagi umumiy o‘rta ta'lim maktablari.

Uzoq muddatli davolanishga muhtoj bolalarni tibbiyot muassasalarida o‘qitishning

tarbiyaviy omillari. Tibbiyot muassasalarida uzoq muddatli statsionarda davolanishga muhtoj
bolalarni umumiy o‘rta ta’lim bilan ta’minlash tartibi to‘g‘risidagi Nizomga ko‘ra, tibbiyot
muassasalari huzuridagi umumta’lim maktablari davlat ta’lim standartlariga mos keladi va har
bir shaxsning o‘rta ta’lim olish bo‘yicha konstitutsiyaviy huquqini amalga oshirish maqsadida
tashkil etiladi. Davolash-profilaktika muassasalarining umum ta’lim maktablarida ta’lim bepul
amalga oshiriladi. Tibbiyot muassasalari huzuridagi umum ta’lim maktablarining asosiy
vazifalari quyidagilardan iborat:

• o‘quvchilarning muntazam ta’lim olishini ta’minlash, ularning ta’limga bo‘lgan

ehtiyojlarini qondirish;

• o‘quvchilarda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni uyg‘unlashtirish asosida yuksak

ma’naviy-axloqiy fazilatlarni tarbiyalash, ularning bilim olishi uchun sharoit yaratish;

• o‘quvchilarning umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlari va ular asosida ishlab

chiqilgan maxsus ta’lim talablariga muvofiq ta’lim olishini ta’minlash;

• dars jadvaliga rioya qilishni ta’minlash, o‘quv jarayonida o‘quvchilar salomatligini

muhofaza qilishni ta’minlash. Tibbiyot muassasalari qoshidagi umumiy ta’lim maktablari tibbiy
sabablarga ko‘ra 30 kun va undan ortiq statsionarda davolanayotgan maktab yoshidagi bolalar

42

uchun tashkil etiladi. Tibbiyot muassasalari qoshida umumta’lim maktablariga shahar va viloyat
sog‘liqni saqlash boshqarmalari, tibbiyot muassasalari qoshida esa belgilangan tartibda
umumta’lim maktablari tashkil etiladi. Tibbiyot muassasalari qoshidagi umumta’lim maktablari
mutaxassisliklariga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi: I — sil kasalligi va uning shakllari bilan
kasallangan bolalar uchun tibbiy muassasalar qoshidagi umumta’lim maktablari; II — tibbiyot
muassasalari negizida tayanch-harakat tizimi kasalliklari va ularning asoratlari bilan og‘rigan
bolalar uchun umumta’lim maktablari; III — davolash-profilaktika muassasalarida joylashgan
ruhiy kasalliklarga chalingan bolalar uchun umumiy ta’lim maktablari. Tibbiyot muassasalari
huzuridagi umumta’lim maktablarida umumiy o‘rta ta’lim kunduzgi ta’lim shaklida olib
boriladigan boshlang‘ich ta’lim (I-IV sinflar) va umumiy o‘rta ta’lim (I-XI sinflar)dan iborat.
O‘quvchilarga davlat ta’lim standartlari va talablariga muvofiq umumiy o‘rta ta’lim beriladi.
Ta’lim jarayoni umumiy o‘rta ta’limning davlat standartiga muvofiq belgilanadi. Maxsus o‘qitish
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan belgilangan tartibda, o‘quv rejalari va
dasturlari asosida maxsus korreksiya usullaridan foydalangan holda amalga oshiriladi.
Talabaning davolanish uchun tibbiy muassasaga qabul qilinishi uni davolash muassasasi
qoshidagi umumta’lim maktabiga qabul qilish uchun asos hisoblanadi. Tibbiyot muassasalari
huzuridagi umumta’lim maktablariga o‘quvchilarni qabul qilish va ularni o‘qitish belgilangan
tartibda vaqtincha tashkil etiladi. 30 kun va undan ortiq muddat davomida davolanayotgan
maktab yoshidagi bemorlar tibbiyot muassasasi qoshidagi umumta’lim maktabiga qabul
qilinganda o‘zlari tahsil olayotgan umumta’lim maktabi rahbariyati tomonidan imzo va muhr
bilan tasdiqlanadi hamda yozma ma’lumotnoma bilan ta’minlanadi. O‘quvchi o‘z yoshiga muvofiq
sinfga tayinlanadi va u tibbiyot muassasasiga qabul qilingan paytdan e’tiboran bir kun ichida
umumta’lim maktabi tomonidan berilgan ma’lumotnoma va u o‘qigan umumiy o‘rta ta’lim
maktabining direksiyasi davolanish boshlanishidan avval yuboradi. Tibbiyot muassasasining
umumta’lim maktabi sinflarida o‘quvchilar soni 10-20 kishini tashkil qiladi.

Sinfda oʻquvchilar soni yetarli boʻlmagan hollarda quyi sinf oʻquvchilari (1-3-sinflar, 2-4-

sinflar, 1-4-sinflar) toʻliq sinflarga birlashtiriladi, yuqori sinflarda esa oʻquvchilar soniga qarab
sinflar ochiladi. Tibbiyot muassasalarida uzoq muddatli davolanayotgan bolalar uchun ta’lim
muhitini tashkil etishning tarkibiy qismlari va ularning xususiyatlari. Turli sabablarga ko‘ra
nogiron bolalar soni doimiy ravishda oshib bormoqda. Mavzuning dolzarbligini hisobga olsak,
shuni aytishimiz mumkinki, statistik ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda bir yil davomida bir
necha million bola tibbiyot muassasalari shifoxonalarida davolanadi, shundan bir necha ming
bola uzoq muddatli statsionarlarda davolanmoqda. Ularga gematologik va onkologik, yuqumli
kasalliklar, og‘ir shikastlanishlar va kuyishlar oqibatida kasallangan va shikastlangan bolalar
kiradi. Tibbiyot muassasalarida tarkibiy o‘quv bo‘limining bo‘lishi va unga bo‘lgan ehtiyoj zarur
va aniqdir. Kasallik tufayli oylar va hatto yillar davomida davolanishga majbur bo‘lgan bolalarni
ta’lim jarayonidan butunlay uzib qo‘ymaslik kerak. Og‘ir kasallikka chalingan bolaning hayotida,
maxsus tayyorgarlikka e’ga bo‘lgan o‘qituvchilar bo‘lishi kerak. O‘zbekistonda xorijiy davlatlar
amaliyotiga suaynib uni o‘zlarining amaliyotida qo‘llashni asos qilib olgan o‘qituvchilar “
tyutorlar” hisoblanadi. Bugungi kunda “tyutorlar” lavozimi O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2020 yil 13 oktabrdagi “Alohida ta’limga muhtoj bolalarni o‘qitish va tarbiyalash
tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4860-son qarori bilan rasman
belgilangan. Bugungi kunda pedagogik atamalar orasida “Bolalarga tyutor yordami” tushunchasi
tobora ko‘proq foydalanilmoqda. Ta’lim olishda muammolarga duch kelgan bolalar pedagogik

43

yordamga juda muhtoj. Muammolarning sabablari bolaning jismoniy hamda aqliy va psixologik
rivojlanish xususiyatlariga bog‘liq bo‘lishi mumkin.

Tibbiyot muassasalarida bolalarning ta’lim olishi uchun maxsus sharoitlarni yaratish.

Rossiya Federatsiyasining Sog‘liqni saqlash vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, har yili 6 million
bolalar tibbiy shifoxonalarda ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam oladilar, ularning 250 ming nafari
tibbiy tashkilotda uzoq vaqt (21 kundan ortiq) bo‘ladilar. 1. Rossiya Federatsiyasining Sog‘liqni
saqlash vazirligi uzoq muddatli davolanishni talab qiladigan bolalar uchun eng keng tarqalgan
kasalliklar yoki sharoitlarning 60 turini aniqladi. Uzoq muddatli davolanish holati bolalarga
ularning yashash joyidagi ta’lim tashkilotiga borishga imkonini bermaydi. 2. Ularning ko‘pchiligi
o‘rganishni va oqishni xohlaydilar. Bundan tashqari, istisnosiz barcha bolalarni o‘qitish va
tarbiyalash psixologik funktsiyalarni rivojlantirish manbalari, fiziologik regulyatorlardir va
psixologik jarayonlardir. Maqsadli, puxta va individual ravishda tanlangan, izchil pedagogik
ta’sirlar tizimi sifatida o‘qitish ko‘p jihatdan aqliy va shaxsiy rivojlanishning mazmuni va
yo‘nalishini, ijtimoiy istiqbollarini va bolaning kelajagini belgilaydi. Shuningdek, Oʻzbekiston
Respublikasida atrof-muhitning ifloslanishi va ichimlik suvining yetishmasligi (ifloslangan suv
havzalari), Orol dengizi falokati va boshqalar tufayli bir necha ming bolalar uzoq vaqt (21
kundan ortiq) tibbiyot muassasalarida qolmoqda. Uzoq muddatli davolanishga muhtoj va tibbiy
tashkilotlarda umumiy ta’lim olayotgan bolalar uchun ta’lim olishlari uchun barcha zarur shart-
sharoitlar yaratilishi kerak. Aqliy faoliyatini o‘z vaqtida tiklash, kognitiv salohiyatni ro‘yobga
chiqarish va jamiyatga muvaffaqiyatli sotsializatsiya qilish maqsadida davolash jarayonida
bolalarni tarbiyalash g‘oyasi taniqli mahalliy va xorijiy olimlar tomonidan ilmiy asoslab berildi
va O‘zbekistonda muayyan bosqichlarda turli idoraviy muassasalarda amalga oshirildi: ta’lim,
sog‘liqni saqlash, ijtimoiy himoya. Har bir bola ta’lim olish huquqiga ega bu davlat tomonidan
kafolatlanadi. Shuning uchun ham uzoq muddatli davolanuvchi bolalar ham ta’lim olishadi.