88
BO'LAJAK BOSHLANG'ICH SINF O'QITUVCHILARINING TA'LIMGA PSIXOLOGIK
TAYYORGARLIK JIHATLARI VA OMILLARI
Normamatova Minnura G‘ayrat qizi
Guliston davlat pedagogika instituti magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15409202
Annotatsiya:
Mazkur maqolada bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining professional
tayyorgarlik jarayonida psixologik tayyorgarlikning mazmuni, funksiyalari va ta’lim
samaradorligidagi o‘rni tahlil etiladi. Psixologik tayyorgarlikning shaxsiy barqarorlik,
kommunikativ kompetensiya, empatiya, stressga chidamlilik kabi tarkibiy qismlari yoritilgan.
Shuningdek, o‘qituvchilik faoliyatiga kirishish jarayonida uchraydigan psixologik to‘siqlar va
ularni yengib o‘tish strategiyalari ham ko‘rib chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
boshlang‘ich sinf, o‘qituvchi, psixologik tayyorgarlik, emotsional barqarorlik,
pedagogik kommunikatsiya, kasbiy moslashuv, stress.
KIRISH
Zamonaviy ta’lim tizimi o‘z oldiga faqat bilim berish vazifasini emas, balki har bir
o‘qituvchining kasbiy va shaxsiy sifatlarini mukammal shakllantirish vazifasini ham qo‘yadi.
Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi uchun bu jihatlar alohida ahamiyatga ega, chunki
maktabga ilk bor qadam qo‘ygan bolaning ta’lim, o‘rganish va muloqot haqidagi dastlabki
taassurotlari aynan shu pedagog shaxsi orqali shakllanadi. Shu bois, bo‘lajak o‘qituvchining
psixologik tayyorgarligi — kasbiy muvaffaqiyatining muhim kafolatidir.
Psixologik tayyorgarlik faqat bilim va ko‘nikmalar emas, balki shaxsiy holat, hissiy holat,
axloqiy-ruhiy tayyorgarlik, stressga chidamlilik, empatiya va o‘zini boshqara bilish
qobiliyatlarini o‘z ichiga oladi. Bu maqolada ana shu jihatlar chuqur tahlil qilinadi.
ASOSIY QISM
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining psixologik tayyorgarligi, avvalo, uning kasbiy
identifikatsiyasi — ya’ni o‘zini o‘qituvchi sifatida anglash jarayoni bilan chambarchas bog‘liq. Bu
jarayon ko‘p bosqichli bo‘lib, talabaning o‘zini ushbu kasbga daxldor deb his etishi, o‘qituvchilik
roli bilan psixologik uyg‘unlikka erishishi, shuningdek, kelajakdagi professional faoliyatiga
nisbatan ijobiy emotsional munosabat shakllantirishini talab qiladi.
Psixologik tayyorgarlikning barqaror asoslaridan biri bu — kuchli ichki kasbiy
motivatsiyadir. O‘qituvchilik kasbi faqat tashqi rag‘bat yoki ijtimoiy mavqe asosida tanlanganida
emas, balki ichki ehtiyoj, ma’naviy chaqiriq sifatida qabul qilinganda psixologik barqarorlik
mustahkam bo‘ladi [1].
Kasbiy motivatsiyaning kuchli bo‘lishi talabaning o‘z kasbiga nisbatan fidoyiligi,
qiyinchiliklarga bardoshliligi, emotsional muvozanatini saqlab qolishi va o‘zini doimiy
rivojlantirishga tayyorligiga bevosita ta’sir qiladi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi uchun
bu jihatlar juda muhim — chunki bu kasb doimiy mehr, sabr, va o‘zini berishni talab qiladi.
Pedagogik yo‘nalishdagi talabalar orasida motivatsion holatni o‘rganish shuni ko‘rsatadiki,
amaliy faoliyatga yaqinlashgan sayin o‘z kasbiga nisbatan ishonch va qiziqish darajasi o‘zgaradi.
Bu o‘zgarishlar monitoringi va psixologik qo‘llab-quvvatlovchi chora-tadbirlar talabalarni kasbga
psixologik jihatdan tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi uchun psixologik tayyorgarlik, bu faqatgina kasbiy
faoliyatga tayyorgarlik emas, balki shaxsiy ong, emotsional barqarorlik, ijtimoiy
89
moslashuvchanlik va o‘z-o‘zini anglash darajasining yuksakligi bilan bog‘liq murakkab
jarayondir. Har qanday kasbda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun shaxsiy intilish, qiziqish va
motivatsiya yetarli bo‘lishi mumkin. Ammo boshlang‘ich sinf o‘qituvchiligi kabi bolalar
psixologiyasi, ularning hissiy ehtiyojlari va nozik ruhiy holatlari bilan chambarchas bog‘liq
kasbda psixologik barqarorlik hal qiluvchi omilga aylanadi. Bu barqarorlik, birinchi navbatda, o‘z
shaxsini tanish, ichki potensialini to‘g‘ri baholay olish, har xil vaziyatlarga ruhiy bardoshlik bilan
yondashish va tashqi stress omillariga moslashish qobiliyatida namoyon bo‘ladi [2].
Shu ma’noda, pedagogik oliy ta’lim muassasalarida bo‘lajak o‘qituvchilarning psixologik
jihatdan tayyorlanishi alohida metodik yondashuvlar asosida olib borilishi lozim. Bu jarayonda
o‘quv dasturlariga nafaqat pedagogik bilimlar, balki amaliy psixologiyaga oid mashg‘ulotlar,
shaxsiy o‘sishga doir treninglar, emotsional intellekt va stress menejmenti bo‘yicha seminarlar
kiritilishi lozim. Ayniqsa, kommunikativ ko‘nikmalarni shakllantirish, jamoa bilan ishlash
malakasi, kichik yoshdagi bolalar bilan hissiy kontaktni o‘rnatish ko‘nikmalari psixologik
tayyorgarlikning ajralmas qismlaridandir. Bu ko‘nikmalar umumiy nazariy bilimlar orqali emas,
balki amaliy mashg‘ulotlar, psixodrama, rolli o‘yinlar, interfaol treninglar orqali samarali
shakllanadi. Chunki bolalar bilan ishlashda faqat intellektual tayyorgarlik yetarli emas – ayni
damda to‘g‘ri, tinch, barqaror psixologik pozitsiyada bo‘lish talab etiladi.
Psixologik tayyorgarlikni mustahkamlovchi yana bir muhim jihat – bu kasbga nisbatan
ijobiy va ongli munosabatdir. Kasbiy e’tiqod va kasbiy faxr shakllanmagan taqdirda, o‘qituvchi
faoliyatidagi qiyinchiliklar, ayniqsa emotsional zo‘riqishlar, nafaqat kasbiy samaradorlikni
pasaytiradi, balki shaxsiy motivatsiyani so‘ndirishi mumkin. Shu bois, ta’lim jarayonining ilk
bosqichlaridanoq, bo‘lajak o‘qituvchida o‘z kasbiga nisbatan ichki rag‘bat, ma’naviy bog‘liqlik va
qadriy orientatsiya shakllanishiga alohida e’tibor berilishi zarur. Bu jarayonda o‘z fani bo‘yicha
ijobiy rol modellarini o‘rganish, ijtimoiy foydali faoliyatga jalb etish, yosh o‘qituvchilar bilan
muloqot va tajriba almashish muhim rol o‘ynaydi [3].
Shuningdek, psixologik tayyorgarlikning yana bir asosiy mezoni — bu o‘quvchining
individual va ijtimoiy ehtiyojlarini anglay olish, ya’ni pedagogik empatiya va refleksiya
qobiliyatidir. Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi har bir o‘quvchining ichki dunyosiga e’tibor
bilan yondasha olishi, ularning rivojlanish holatini baholashda faqat standart o‘lchovlar bilan
cheklanib qolmasligi kerak. Shu maqsadda o‘qituvchilar o‘zlarini doimiy ravishda tahlil qiluvchi,
o‘z pedagogik pozitsiyasini baholab boruvchi, ijobiy muloqot madaniyatini ustuvor qo‘yuvchi
psixologik yetuk shaxslar sifatida tarbiyalanishi zarur [4].
XULOSA VA MUNOZARA
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining psixologik tayyorgarligi nafaqat kasbiy
muvaffaqiyat, balki bolalarda ta’limga nisbatan iliq munosabat shakllanishining ham kalitidir. Bu
tayyorgarlikni tizimli yo‘lga qo‘yish uchun pedagogik ta’lim dasturlariga psixologik treninglar,
emotsional kompetensiyalarni rivojlantirish mashg‘ulotlari va stressni yengish strategiyalarini
o‘z ichiga olgan maxsus bloklar kiritilishi lozim. Zero, psixologik tayyorgarlik mustahkam
bo‘lmagan pedagog — bolalarning shaxsiy rivojlanishiga putur yetkazishi mumkin.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
90
1.
Nurmatova Sh. (2023). Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini integrativ modulli
o‘qitishga metodik tayyorgarligini shakllantirish. Жамият ва инновациялар, 4(4/S), 214–217.
https://www.researchgate.net/publication/371464044
2.
Jumayev M.E. (2009). O‘qituvchining ijodiy shaxs sifatida rivojlanishida bo‘lajak
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining metodik-matematik tayyorgarligi. Monografiya. Toshkent:
Fan.
3.
O‘roqov Sh. (2016). Ta’lim muassasalarida o‘quv-tarbiya jarayonini samarali tashkil
etishning o‘ziga xos xususiyatlari. Xalq ta’limi, (5), 55–60.
4.
Najmutdinova, D. K., & Kudratova, N. A. (2015). The application of insulin analogues in the
treatment of type 2 diabetes mellitus: the focus on the cardio protection. Bulletin of the
Karaganda University “Biology medicine geography Series”, 78(2), 70-77.
5.
Ergasheva M.B. (2022). Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini rivojlantiruvchi ta’lim
asosida shakllantirish metodlarining amaliyotga joriy etilishi. Central Asian Research Journal for
Interdisciplinary
Studies,
2(3),
195–201.
https://www.researchgate.net/publication/375187998
6.
Teshaev, O. R., Ruziev, U. S., Shagazatova, B. K., Kudratova, N. A., & Ataliev, A. E. (2020).
Efficacy of Gastric Bypass in the Treatment of Obesity-Associated Carbohydrate Metabolism
Disorders. Indian Journal of Forensic Medicine & Toxicology, 14(4), 7995-8003.
