“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
540
ITALYAN YOZUVCHISI ALESSANDRO MANZONI IJODIDA
SOTSIOLINGVISTIK BIRLIKLARNING IFODALANISHI
Otaxonova Munisxon Janibek qizi
O‘
zDJTU 1-bosqich magistranti
Annotatsiya.
Mazkur maqolada italiyalik yozuvchi Alessandro Manzoning
hayoti va ijodi, uning qator asarlari va
o‘sha davrda tutgan oʻrni
haqida s
o‘
z boradi.
Manzoni tarixiy haqiqatlarni
o‘
z asarlarida ommaga ochib beradi. Unung ijodi XVII
asr Italiyasining ijtimoiy va ma
’
daniy voqeligini ochib beradi. Manzoning asarlari
chuqur insoniylik ruhi, kuchli ahloqiy tuy
g‘
u va tarixiy voqealiklar bilan
xarakterlanadi. Uning asarlari sodda, ammo ayni paytda nafis hamdir. Manzoni
barcha davrlarning eng buyuk italyan yozuvchilaridan hisoblanadi va uning
bekatror asarlari ilmiy tafakkurni shakllantirishga yordam beradi.
Kalit
soʻzlar:
sotsiolingvistika, roman, ma
’
rifatparvarlik, dialekt, personaj,
ziyolilar qatlami, liberalizm
Аннотатция.
В данной статье рассказывается о жизни и творчестве
итальянского писателя Алессандро Манзо, ряде его произведений и роли в тот
период. Манцони раскрывает публике исторические истины в своих
произведениях. Его работы раскрывают социальную и культурную реальность
Италии 17 века. Произведениям Манзо свойственны глубокий человеческий дух,
сильное нравственное чувство и исторические события. Его работы просты,
но в то же время элегантны. Мандзони считается одним из величайших
итальянских писателей всех времен, а его шедевры помогают формировать
научное мышление.
Ключевые слова
: социолингвистика, роман, просветительство,
диалект, персонаж, интеллигенция, либерализм.
Abstract.
This article talks about the life and work of the Italian writer
Alessandro Manzo, a number of his works and his role in that period. Manzoni
reveals historical truths to the public in his works. His work reveals the social and
cultural reality of 17th century Italy. Manz
o‘
s works are characterized by deep
human spirit, strong moral feeling and historical events. His works are simple but
elegant at the same time. Manzoni is considered one of the greatest Italian writers
of all time, and his masterpieces help shape scientific thinking.
Key words:
sociolinguistics, novel, enlightenment, dialect, character,
intelligentsia, liberalism
Alessandro Manzoni italiyalik yozuvchi, shoir va dramaturg boʻlib, 1785
-yil
7-martda Milan
da tugʻilgan. U oʻzining mashhur
“I Promessi Sposi”
(Juftlarning
ahdlashuvi) romani orqali italiyalik yozuvchilar orasida zamonasining eng buyuk
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
541
yozuvchilaridan biri sifatida tamal toshini qoʻyadi. Manzoni ziyolilar oilasida
tugʻilgan. Uning ta’
limi ma
’
rifatparvarlik va liberalizm qadriyatlariga asoslangan
edi. 1808 yilda u Enrichetta Blondel bilan oila quradi va farzandli boʻladi.
Manzoni adabiy faoliyatini shoir sifatida boshlagan. Uning bu davrdagi eng
yuksak asarlari qatorida Napoleon Bonapartning oʻlimiga bagʻishlangan “Il
combattimento di Tarquinio e Lucrezia” (Tarkunio va Lukretsiya jangi, 1807) va
“Il cinque maggio” (Beshinchi may, 1821) sheʼrlari bor. Manzoni roman va
she
’
rlaridan tashqari bir qancha ocherk va tanqidiy asarlar ham yozgan. U italyan
tilini adabiy til sifatida q
o‘
llash tarafdori b
o‘
lgan va Italiyada romantizmining
rivojlanishida muhim rol
o‘
ynagan.
Manzoni italyan adabiyotida Dante Alegieridan keyingi eng muhim
shaxslardan biri hisoblanadi. Uning ijodi nafisligi, oʻziga xosligi, axl
oqiy va
tarbiyaviyligi bilan ajralib turadi. U romannavistlar orasida muhim shaxs b
o‘
lib,
uning ijodi Italiya adabiyoti va madaniyatiga katta ta
’
sir k
o‘
rsatgan. Manzoni
tomonidan qilingan eng dolzarb jihatlardan biri bu lingvistik tanlovdir. Muallif,
aslid
a, ziyolilar sinfi boʻlgan florensiyaliklardan ilhomlanadi, ammo keng
qamrovli auditoriyaga tushunarli b
o‘
lgan italyan tilini tanlaydi. Italyan tili tarixiga
chuqur ta
’sir koʻrsatgan bu tanlovga bir qator omillar, jumladan, geografik yoki
ijtimoiy kelib chiqishidan qat
’i nazar, barcha italiyaliklar uchun tushunarli boʻlgan
asar yaratish istagi sabab boʻlgan. “
Lotin tilidan kelib chiqqan italyan tili
XIXasrdan boshlabgina adabiy til me
’
yorlari asosida sayqallashtiriladigan b
o‘
ldi.
Italyan adabiyotida s
o‘
zlashuv tili va badiiy tilda hozirgi kunga kelib deyarli
tafovut kuzatilmaydi”.
Yana bir muhim sabalardan biri ijtimoiy lingvistik birlik
–
dialektlardan
foydalanishidir. Manzoni ziyolilar qatlamiga mansub boʻlgan personajlarni
ifodalash uchun milan dialektidan foydalanadi. Bu tanlov uning tarixiy voqelikka
boʻlgan e’
tiboriga mos keladi, chunki dialekt XVII asrda Italiya aholisining
koʻpchiligi foydalangan til boʻlgan.
Nihoyat, Manzoni tildan turli personajlar orasidagi ijtimoiy va ma
’
daniy
farqlarni ifodalash uchun foydalanadi. Misol uchun, ziyolilarning nutq uslubi
rasmiyligi va nafisligi bilan ajralib turadi, oʻrta qatlamning gapirish uslubi esa
ochiq-
oydin va tushunarli boʻlgan
. Bu lingvistik farq XVII asrdagi Italiyaning turli
ijtimoiy qatlamlar
oʻrtasidagi ijtomoiy ma’
daniy farqlarni ta
’
kidlashga yordam
beradi.
Alessandro Manzoni ijodi XVII asr Italiyasining ijtimoiy va ma
’
daniy
voqeligini tasvirlashga yordam beradigan sotsiolingvistik elementlarga boy.
Manzoni asar negizida “haqiqat’’
b
o‘
lishi kerak deb ta
’
kidlaydi, uning
fikricha mifologiya va adabiy asar haqiqat va uydurmani
o‘
zida uy
g‘
unlashtirishi
kerak edi. Uning fikricha, she
’
riyat umuman olganda san
’
at axloqiy funktsiyaga
ega edi, ular jamiyatni yaxshilash uchun ta
’
lim-tarbiya berishlari kerak edi.
1825-
yilda Manzoni XVII asrda Lombardiyada sodir tarixiy roman boʻlgan
“I Promessi sposi”ni birinchi marta nashr qildiradi. Asar tezda muvaffaqiyat
qozonadi, lekin Manzoni oʻz ishidan qoniqmaydi va uni qayta koʻrib chiqish va
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
542
tuzatishga qaror
qiladi. “I Promessi sposi”ni ikkinchi marta 1840
-yilda nashr
etiradi va bu asar italyan adabiyotining durdonasiga aylangan. “I Promessi sposi”
italyan milliy romani sanaladi. Bu asar italyan millatining birdamligi va erkinlik
qadriyatlarini yoyishga hissa
qoʻshgan asar hisoblanadi.
Manzoni “I Promessi sposi’’
asarida kelib chiqishi Italiyaning turli xil
tumanlaridan boʻlgan personajlarni ifodalash uchun har xil dialektlardan
foydalanadi. Masalan, roman qahramoni Renzo Tramaglino milan dialektida
gapirsa, din arboblaridan hisoblanmish Don Abbondio italyan tilida gapiradi.
Romanda Italiya hayotidagi qiyinchiliklar haqida, jumladan vabo va vaqtinchalik
hokimiyat zulmiga duchor b
o‘
lgan ikki yosh oshiq Renzo Tramaglino va Lusiya
Mondella haqida hikoya qilinadi. Ular turmush qurish uchun k
o‘
plab
qiyinchiliklarga duch kelishadi, ammo ularning taqdir y
o‘
llari oxir-oqibat
tutashadi, garchi asardagi personajlar ularni ayirishga harakat qilsalarda buni
alamga oshirolishmaydi. Z
o‘
ravonlik, zulm, va majburiyatlarga qaramay ular
birga b
o‘
lishadi. Asar italyan adabiyotining durdona asari hisoblanib, italyan
madaniyati va tiliga katta ta
’
sir k
o‘
rsatgan.
Manzoni tildan turli personajlar orasidagi ijtimoiy va madaniy farqlarni
ifodalash uchun foydalanadi. Manzoni tildan XVII asr Italiyasining tarixiy
voqeligini ifodalash uchun foydalanadi. Masalan, qahramonlarning tili ularning
geografik va ijtimoiy kelib chiqishiga mos keladi. Manzoni ijtimoiy lingvistikasi
uning ishining muhim elementi b
o‘
lib, uni XVII asr Italiya jamiyatini tushunish
uchun noyob va qimmatli hujjatga aylantirishga yordam beradi.
Manzoniyning dialektlardan foydalanishi nafaqat realizmni oshirish, balki
ijtimoiy tabaqani belgilashga ham xizmat qiladi. Qahramonlarning nutq uslublari
va lu
g‘
at tanlashlari k
o‘
pincha ularning ijtimoiy mavqeini aks ettiradi, yuqori
toifadagi personajlar k
o‘
proq rasmiy tildan foydalanadi va past tabaqadagi
personajlar xalq dialektlaridan foydalanadi. oʻquvchilarga ular bilan chuqurroq
tanishish imkonini beradi. Bu Manzonining Italiya jamiyati tasvirida til va ijtimoiy
o‘
ziga xoslik
o‘
rtasidagi bo
g‘
liqlikni k
o‘rsatadi va shu bilan birga oʻquvchilarga
ular bilan chuqurroq tanishish imkonini beradi. U “I Promessi Sposi”ni keng
tarqalgan venetsiya dialektida emas, balki florensiya dialektida yozishga qaror
qilgani tilshunoslikda ataylab qilingan islohatlardan edi. U standartlashtirilgan
italyan tilini milliy birlik va madaniy taraqqiyot uchun zarur deb hisoblagan.
Manzonining adabiy muvaffaqiyati va standartlashtirilgan italyan tilini
himoya qilishi zamonaviy italyan tilining rivojlanishiga katta ta
’sir koʻrsatdi.
Uning “I Promessi Sposi” romani Florentsiya dialektini milliy tilning asosi sifatida
shakllanishiga hissa q
o‘
shdi va kelgusi avlodlar uchun Italiyaning lingvistik
koʻrinishni shakl
lantirdi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
‘‘
Alessandro Manzoni ricordato al popolo e alla gioventu
’’
da Augusto
Alfani. 1888
2.
‘‘
A propsito di Alessandro Manzoni
’’
da Giovanni Mari. Giugno 1928.
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
543
3.
‘‘
Storia della letteratura italiana
’’
Ottecento e novecento da Giuliano
Manacorda. Novembre 1995
4.
B.Ergashova,
O‘
zbek va italyan bolalar adabiyotida qahramonlar
xarakterlarining qiyosiy tahlil metodi asosida yoritilishi.(J.Rodari va
X.T
o‘
xtaboyev ijodi asosida), S
o‘
z san
’
ati jurnali.
5.
https://www.adrianodigregorio.com
6.
https://www.brittannica.com/biography/Alessandro-Manzoni.
