VETERINARIYA
MEDITSINASI
ЮҚУМЛИ КАСАЛЛИКЛАР
#3(136) 2019
15
Р.М. Урақова, И.Х. Салимов, Х.С.
Салимов, А.Д. Дусанов,
ВИТИ
БРАДЗОТ ХАВФЛИ КАСАЛЛИК
Таниқли рус олими А. Евсеенконинг “Тиббиёт одамни
даволайди, ветеринария инсониятни асрай- ди” деган
машҳур ибораси ветеринария ва тиббиёт ходимларининг
масъулияти нечоғлик юксак экан- лигини англатади.
Инсон саломатлиги учун зарур бўлган сут, гўшт ва бошқа
чорвачилик маҳсулотлари доимий назоратдан ўтказилиб,
сифатли ҳолдагина истеъмол қилиниши зарур.
Хрзирги кунда ветеринария фани янада ри- вожланиб,
катта ютуқларга эришмовда. Аммо шу билан биргаликда
ҳайвонлар орасида инфек- цион касалликларнинг учраб
туриши қишлоқ хўжалигига катта иқтисодий зарар
келтирмоқда.
Жумладан,
қоракўлчилик
соҳасида
қўйларда учраб турадиган инфекцион касалликлардан
бири қўйларнинг брадзот касаллигидир. Ушбу касал- лик
қўйчилик хўжаликларига катта иқтисодий зарар етказади.
Брадзот қўйларнинг ўткир ва тез кечувчи инфекцион
касаллиги бўлиб, ширдон ва 12 бармоқли ичакнинг
пшллиқ пардаларини геморрагик (қонли) яллиғланиши ва
паренхиматоз аъзолар хусусиятларининг бузилиши билан
характерланади. Касаллик қўзғатувчиси кисло- родсиз
(анаэроб) мухцгда ўсувчи клостридия септикум ва
клостридия одематенс хцсобланади.
Кам ҳаракат қилувчи, семиз қўйлар бошқаларига
нисбатан кўпроқ касалланади. Катта ёшдаги қўйлар
яйловларда боқилганда, ёш қўзилар эса қўтонда ёки уй
шароитида касалликка кўпроқ чалинади.
Брадзот йилнинг барча фаслларида учрайди, аммо
йилнинг совуқ фаслларида (куз, қиш, баҳор) кўпроқ
кузатилади. Қор, қиров ва шудринг тушган- да қўйларни
боқиш,
қўй
организмини
гельминтлар
билан
зарарланиши. озуқа рационида оқсил ва минерал
моддаларнинг етишмасли ушбу касаллик ривож-
ланишига имкон яратади. Касаллик қўзғатувчилари
кўпайиш, ривожланиш вақтида ўзидан жуда кучли заҳар
(токсин) ишлаб чиқаради ва у ҳайвонларнинг асаб тизими,
паренхиматоз аъзоларини зарарлайди, организмнинг
ҳимоя тизими фаолиятини ишдан чиқаради, оқибатда
ҳайвон нобуд бўлади.
Брадзотдан мажбурий сўйилган қўйларнинг гўшти
истеъмолга
яроқсиз
хцсобланиб,
одамларни
заҳарланишига сабаб бўлади.
Касал ёки касалликдан соғайиб ўзида касаллик
бациллаларини ташувчи қўйлар касаллик ман- баи
хцсобланади. Касал ҳайвон ўзининг ахлати орқали ташқи
муҳитга, айниқса тупроқ, яйловлар ва сувга касаллик
қўзғатувчисини тарқатади. Та- биий шароитда касаллик
ҳайвонларга оғиз орқали, қўзғатувчи билан ифлосланган
озуқа (хашак), ўт билан тупроқни еганда ёки ифлосланган
сувни ичган- да юқади.
Касаллик қўй ва қўзиларда жуда тез кечади. Кечки
пайтда клиник соғлом кўринган ҳайвон эр- талдбгача
ўлиши мумкин. Яйловга ҳайдаб бори- лаётганда соғлом
бўлиб кўринган қўй бир зумда ётиб, қалтираб, тишларини
ғижирлатиб бир неча дақиқада нобуд бўлади.
Улган қўй танаси жуда тез шишиб, қўйнинг оғиз ва
бурун тешикларидан қонли ва кўпикли шилимшиқ
суюқлиқ ажралади. Улган қўй ёриб кўрилганда қорин ва
кўкрак бўшлиқларида қизғиш-сариқ суюқлик кузатилади.
Тагидан се- кин кўтарилган жигар юзаси ёрилиб кетиши
кузатилади. Улган қўйларни ёқиб юбориш ёки чуқурлиги
2 метр бўлган ўраларга кўмиш талаб этилади.
Касалликни олдини олиш тадбирлари
ушбу
касалликка қарши курашишда асосий ўрин эгал- лайди.
Бунинг учун касаллик пайдо бўлишига кўмаклашувчи
омилларга (қор, қиров ва шудрингда боқиш, гельминтлар
билан зарарланиши, организм- да оқсил ва минерал
моддалар етишмаслиги) йўл қўймаслик керак.
Хўжаликда касаллик аниқланса, дарҳол касал ва
касалликка гумон қилинган ҳайвонлар алохцда жойларга
ажратилиши ва бу ҳақида аҳоли пунк- тига хизмат
кўрсатадиган ветеринария мутахас- сисларига, туман
ветеринария ходимларига хабар бериш зарур. Барча
соглом, касалликка мойил ҳайвонлар қўтонларда
сақланиб, уларни эмлаш талаб қилинади.
Брадзот билан касалланган қўйларда тана ҳарорати
кўтарилиши, нафас олиши ва юрак ури- ши тезлашиши
кузатилади. Уларда иштаҳа кескин пасайиб, бутунлай
йўқолиши, кавш қайтармай қўйиши, баъзи қўйлар ўта
таъсирчан, безовта бўлиб,
VETERINARIYA
MEDITSINASI
ЮҚУМЛИ КАСАЛЛИКЛАР
сакраб-сакраб олға ҳаракатланади ва ҳолсизланиб
йиқилиб, нобуд бўлади.
Улган қўйларнинг жун қоплами жуда осон юли- ниб
кетиши, тери тўқ қизил-кўкиш рангдалиги ва мурдани тез
шишиб чириши кузатилади.
Қўйларнинг брадзот касаллигини олдини олиш учун
баҳор ва кузда касалликка мойил ҳайвонларни эмлаш
мақсадга мувофиқ. Бунинг учун Россияда ишлаб
чиқариладиган
қўй
ва
эчкиларнинг
брадзот,
энтеротоксемия, хавфли шиш ва қўзиларнинг дезинтерия
касалликларига қарши поливалент вакцинани қўллаш
тавсия этилади. Шу билан бир- га қўйлар боқиладиган
яйловлар ва улар сув ича- диган сув ҳавзаларининг
ветеринария-санитария ҳолатини доимо назорат қилиб
туриш талаб этилади.
Брадзот касаллигига гумон қилинган ҳайвонлар
алоҳида жойларга ажратилиб эмланади ва даволана- ди.
Касаллик жуда тез кечганда даволаш самарасиз, аммо
касаллик чўзилган ҳолатларда антибиотиклар билан
даволаш самара бериши мумкин. Касалликка мойил барча
соғлом ҳайвонлар қўтонда сақланади ва улар зудлик
билан эмланиши шарт. Даволана- диган қўйларнинг
табиий чидамлилигини ошириш мақсадида уларнинг
озуқа рационига пичан, микро- ва макроэлементлар,
витаминли озуқалар қўшиш мақсадга мувофиқ.
Улган ва касал қўйлар турган бинолар, қўтонлар 3
%ли фаол хлорли оҳак эритмаси, 5% ли ўювчи натрий,
10% ли формалин ёки 10% ли бир хлорли йод билан
дезинфекция қилинади. Касал ҳайвонларни гўштга
сўйиш, жунини, сутини олиш ва ундан фойдаланиш,
ўлганларининг терисини олиш тақиқланади. Касал
қўйларнинг гўнги, ортиб қолган хашаклари, ўлган
мурдалар териси билан биргаликда (иложи бўлса жойида)
ёқиб куйдирила- ди. Мурдаларни махсус жиҳозланган
жойларда ёриб кўришга рухсат берилади.
Ушбу касалликка қарши курашишда лоқайд
бўлмасдан, инфекцион касалликларга бўлган эъ-
тиборимизни кучайтирсак, ҳар қандай муаммолар- ни ҳал
қила оламиз. Брадзот касаллиги чорва бош сонини
кўпайтиришга тўсқинлик қилишига йўл қўймайлик.
УДК 619:616.006.447-097.3:636.22.2:578
И.Х. Салимов, А.Д. Дусанов
ВИТИ
БУЗОҚЛАРДА ЭКСПЕРИМЕНТАЛ ҚОРАСОН КАСАЛЛИГИНИНГ
КЛИНИК БЕЛГИЛАРИ ВА ПАТОЛОГОАНАТОМИК ЎЗГАРИШЛАРИ
Аннотация
В опытах вызван экспериментальный эмфизематозный
карбункул у телят. Изучены течение, клинические
проявление болезни и патологоанатомические изменение у
павших телят. Реизолирован возбудител инфекции из
патологического материала и тем самым доказан, что
телята пали от заражения возбудителем эмфизематозного
карбункула.
Summary’
In experiments, an experimental emphysematous carbuncle
in calves was induced. The course, clinical manifestation of the
disease and pathology anatomical changes in pierced calves has
been studied. The causative agent of the infection has been
isolated from pathological material and thus it has been proved
that the calves have fallen from infection with the causative agent
of the emphysematous carbuncle.
Калит сузлар:
корасон, бузоқ, кўзгатувчи, клиник белги, патологоанатомик ўзгаришлар, Cl. chauvoei, спора, анаэроб,
газ, дамлаш, шиш.
•
Мавзунинг долзарблиги.
Маълумки, инфекцион
касалликлар чорва моллари сонини кўпайишига жиддий
тўсқинлик қилиб, нобуд бўлишига ҳам сабаб бўлади.
Қорамол ва қўйларда учрайди- ган анаэроб қўзғатувчи
CLchauvoei
чақирадиган қорамолларнинг қорасон
касаллиги мавжудки, у шахсий ёрдамчи, деҳқон фермер
хўжаликларига, қолаверса қорамол ва қўй боқаётган
оилалар да- ромадларига сезиларли зарар етказадиган
касалликлар сирасига киради. Қорамол ва қўйларнинг
қорасон
касаллиги
дунёнинг
чорвачилик
билан
шуғулланадиган ҳамма жойларида кенг тарқалган бўлиб,
республикамизда ҳам ушбу касаллик учраб туради.
#3(136) 2019
16
