ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
175
TAJRIBAVIY TIREOTOKSIKOZ HOLATIDAGI ONALARDAN
TUG‘ILGAN AVLODLAR TIMUS VA TALOG‘INING
MORFOFUNKSIONAL O‘ZGARISHI
Hamroyev Farrux Jo‘ra o‘g‘li
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Termiz filiali
https://doi.org/10.5281/zenodo.13987140
Maqsad.
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (2023) statistik ma’lumotlariga
ko’ra, dunyodagi kattalar aholisining 10 dan 30 foizigacha qalqonsimon bez
funksiyasining buzilishi va uning tuzilishining o‘zgarishi bilan bog‘liq turli xil
kasalliklardan aziyat chekadi. Dunyoda qalqonsimon bez kasalliklari sonining
o‘sishi yiliga 5% ni tashkil qiladi [WHO, 2023]. Hozirgi kunga kelib qalqonsimon
bez (QB) patologiyasi qandli diabet bilan bir qatorda endokrin kasalliklar
tarkibida uchrash chastotasi bo‘yicha yetakchi o‘rinni egallaydi. Qalqonsimon
bez kasalliklari spektri juda keng bo‘lib, bemorlarning hayotiga ta’sir
qilmaydigan minimal tarkibiy o‘zgarishlardan tortib, sifatini va ba'zi hollarda
bemorlarning hayot davomiyligini kamaytiradigan muhim funksional va
morfologik kasalliklargacha o‘zgarib turadi.
Tireotoksikoz – qalqonsimon bez funksiyasining kuchayishi, ya’ni bezning
giperfunksiyasi natijasida triyodtrionin (T3), tiroksin (T4) fraksiyasining oshishi
yoki organizmning tireoid gormonlar intoksikatsiyasi (masalan: Bazedov
kasalligi, tireoidit va tugunli toksik buqoq) tufayli rivojlanuvchi sindrom
hisoblanadi. Taklif etilayotgan morfometrik dastur qalqonsimon bezning
strukturaviy va funksional o‘zgarishlarini obyektiv baholash imkonini beradi, bu
nafaqat nazariy, balki amaliy ahamiyatga ega.
Tireotosikoz bilan kasallangan bemorlar organizmida qalqonsimon bez
gormonlari ko‘payadi, shuningdek ularning turli organlar va to‘qimalarga toksik
ta’sirida kelib chiqadigan gipermetabolik jarayon rivojlanib boradi (Kandror V.I.
2002). Ushbu sindrom ayollarda (2% gacha) va erkaklarda (0,2% gacha)
uchraydi. Yosh kategoriyasi bo‘yicha tireotoksikoz 20-45 yoshdagi aholi
o‘rtasida ko‘proq uchraydi. Tireotoksikoz muammosi uning keng tarqalishi
bilangina emas, balki oqibatlarining og‘irligi bilan belgilanadi: metabolik
jarayonlarga ta’sir qilib, ko‘plab tana tizimlarida (yurak-qon tomir, asab, ovqat
hazm qilish, reproduktiv va boshqalar) jiddiy o‘zgarishlarning rivojlanishiga olib
keladi.
Kalit so‘zlar
: qalqonsimon bez, tireotoksikoz, gipotireoidizm, triyodtrionin
(T3), tiroksin (T4).
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
176
Natijalar.
Prenatal va postnatal ontogenezning ilk davrlarida intakt
kalamushlarda timusning va taloqning morfologik va morfometrik
xususiyatlarini aniqlandi.
Ona kalamushlarda tajribaviy tireotoksikoz holatida avlodlarda timusning
va taloqning morfometrik va morfologik o‘zgarishlarni aniqlandi.
Ona kalamushlarda tajribaviy tireotoksikoz holatida avlodlarda prenatal
va ilk postnatal davrda kuzatiladigan morfologik o‘zgarishlarga timolinning
ta’siri o‘rganildi.
Olingan ma’lumotlar asosida timusdagi prenatal va postnatal davrda
rivojlangan morfometrik va morfologik o‘zgarishlar o‘rtasidagi o‘zaro
korrelyatsion bog‘liqlikni aniqlandi.
Tadqiqotning ob’ekti sifatida ayol jinsiga mansub, 5-6 oylik (180-250 gr
og‘irlikdagi) oq zotsiz kalamushlar o‘rganilgan.
Tadqiqotning predmeti. sifatida oq zotsiz kalamushlar qalqonsimon
bezining to‘qimasidan tayyorlangan gistologik materiallar hamda qalqonsimon
bez faoliyati bilan bo‘g‘liq bo‘lgan qondagi garmonlar ko‘rsatkichlari xizmat
qilgan.
Tadqiqotning usullari. Qo‘yilgan maqsad va vazifalarni bajarish uchun
quyidagi usullardan foydalanilgan: Morfologik, umumgistologik, orgonometrik,
statistik.
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (2023) statistik ma’lumotlariga ko‘ra,
dunyo aholisining kattalarda 10 dan 30 foizigacha qalqonsimon bez
funksiyasining buzilishi va uning tuzilishining o‘zgarishi bilan bog‘liq turli xil
kasalliklardan aziyat chekadi. Dunyoda qalqonsimon bez kasalliklari sonining
o‘sishi yiliga 5% ni tashkil qiladi [WHO, 2023]. Hozirgi kunga kelib qalqonsimon
bez (QB) patologiyasi qandli diabet bilan bir qatorda endokrin kasalliklar
tarkibida uchrash chastotasi bo‘yicha yetakchi o‘rinni egallaydi. Qalqonsimon
bez kasalliklari spektri juda keng bo‘lib, bemorlarning hayotiga ta’sir
qilmaydigan minimal tarkibiy o‘zgarishlardan tortib, sifatini va ba’zi hollarda
bemorlarning hayot davomiyligini kamaytiradigan muhim funksional va
morfologik kasalliklargacha o‘zgarib turadi.
Qalqonsimon bez kasalliklarining paydo bo‘lishi endogen va ekzogen
ko‘plab omillar bilan izohlanadi. Eng ko‘p o‘rganilgan ekologik omillar orasida
yodni kam iste’mol qilish tashkil etadi.
Uzoq muddatli yod tanqisligi QB kasalliklarining paydo bo‘lishiga olib
keladi: diffuz va tugunli, ko‘p tugunli bo‘qoq, qalqonsimon bezning tugun
patologiyasi fonida tireotoksikoz, tug‘ma gipotireoidizm, bolalarning aqliy va
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
177
jismoniy rivojlanishi, kretinizm, abort; yadroviy avariya holatlarida radiatsiya
ta’sirida qalqonsimon bez saratoni xavfini sezilarli darajada oshiradi. Yodning
yetarli yoki ortiqcha iste’mol qilinadigan hududlari uchun qalqonsimon bezning
autoimmun patologiyasi (autoimmun tireoidit va Grayvs kasalligi), shuningdek,
ortiqcha yod bilan diffuz zob rivojlanishi ko‘proq xarakterlidir .
Yod tanqisligini bartaraf etish toksik bo‘lmagan bo‘qoq va kongenital
gipotireoidizmni
kamaytirdi.
Biroq,
ilgari
yod
tanqisligi
bo‘lgan
populyatsiyalarda yod iste’molining biroz ko‘payishi ham kuzatilgan
qalqonsimon bez patologiyasining tabiatini turli yo‘nalishlarda. Bir tomondan,
diffuz va tugunli bo‘qoq, kongenital gipotireoidizm va boshqa yod tanqisligi
kasalliklari kamayib, qalqonsimon bezning autoimmun patologiyasi
ko‘paymoqda. Boshqa tomondan, qalqonsimon bezning tuzilishi va
funksiyasidagi bir qator o‘zgarishlar yod miqdorining ko‘payishiga qaramay
davom etmoqda, bu nafaqat hozirgi, balki yod mavjudligining oldingi holatini
ham aks ettiradi ("yod xotirasi" effekti).
Qalqonsimon bez kasalliklari epidemiologiyasini o‘rganishda nafaqat
hozirgi yod ta’minotini, balki ma’lum bir aholining yod iste’mol qilish tarixini
ham hisobga olish kerak. Bundan tashqari, boshqa atrof-muhit sharoitlari
(boshqa mikroelementlarning mavjudligi darajasi, ionlashtiruvchi nurlanish
ta’siri va boshqalar), shuningdek, irsiy omillar ham muhim o‘rin tutadi.
Yuqorida aytib o‘tganimizdek, qalqonsimon bez patologiyasi tarqalishi
bo‘yicha barcha endokrinopatiyalar orasida qandli diabetdan keyin ikkinchi
o‘rinda turadi. 2000-yillarning boshidan buyon, shuningdek, jinsi, yoshi, irsiy
moyilligi, oziq-ovqat tarkibida zobogen moddalarning mavjudligi (tioglikozidlar,
tiosiyanatlar), mintaqaning yod bilan ta’minlanishi va boshqalar kabi ko‘plab
omillarga bog‘liq ravishda tarqalishning kuchayishi bilan tavsiflanadi.
Qalqonsimon bez patologiyasi tufayli vaqtinchalik va doimiy nogironlik
olgan bemorlar soni ortib bormoqda. Hozirgi vaqtda butun dunyo bo‘ylab
qalqonsimon bez saratoni bilan kasallanish darajasi o‘sib bormoqda. Ushbu
kasallikni aniqlashning o‘sish sur’ati yiliga 4% ni tashkil qiladi. Bugungi kunda
bu patologiya endokrin tizimning eng keng tarqalgan xavfli o‘smalaridan biri
bo‘lib, onkologik kasallanish tarkibida 2,2% ni egallaydi. Ushbu patologiyaning
ko‘payishiga yod tanqisligi ta’sir qiladi.
Qalqonsimon bez tugunlari diagnostik tekshiruv va bemorlarni uzoq
muddatli kuzatishni talab qiladigan juda keng tarqalgan patologiya. Ushbu
shakllanishlarning aksariyati yaxshi xarakterga ega va inson hayotiga hech
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
178
qanday ta’sir ko‘rsatmaydi. Dunyo aholisining 30 foizida kolloid bo‘qoq
ultratovush tekshiruvida aniqlanadi.
Xulosa
. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak tadqiqotimizda inson prenatal va
postnatal ontogenezning ilk davrlarida intakt kalamushlarda timusning va
taloqning morfologik va morfometrik xususiyatlari o‘rganildi, ona
kalamushlarda tajribaviy tireotoksikoz holatida avlodlarda timusning va
taloqning morfometrik va morfologik o‘zgarishlarni aniqlandi, ona
kalamushlarda tajribaviy tireotoksikoz holatida avlodlarda prenatal va ilk
postnatal davrda kuzatiladigan morfologik o‘zgarishlarga timolinning ta’siri
o‘rganildi, olingan ma’lumotlar asosida timusdagi prenatal va postnatal davrda
rivojlangan morfometrik va morfologik o‘zgarishlar o‘rtasidagi o‘zaro
korrelyatsion bog‘liqlik aniqlandi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Ivanov AG, Mitrofanov VM, Bobozhonov MM. Morfofunktsional'noe
sostoianie immunnoĭ sistemy pri adenomatoze ovets [Morphofunctional
characterization of the immune system in ovine adenomatosis]. Arkh Patol.
1987;49(11):65-71. Russian. PMID: 3439898.
2.
Khamroyevna A. N., Zhumaevich T. S., Ahrorovna K. D. Age-Related
Morphofunctional Features of Changes in the Thymus of Experimental Animals
under the Action of ASD-2 // International Journal of Pediatrics and Genetics. –
2023. – Vol. 1, №. 3. – P. 7-12.
3.
Khasanov B.B. Modern Concepts on the Structure and Function of the
Thymus //American Journal of Pediatric Medicine and Health Sciences (2993-
2149). – 2023. – Vol. 1, №. 4. – P. 69-80.
4.
Kolpashchikova IF, Solopaev BP, Efimov AV, Rad'kova OA, Gorbunova LV.
Morfofunktsional'nye izmeneniia immunnoĭ sistemy v protsesse reparativnoĭ
regeneratsii pecheni [Morphofunctional changes in the immune system during
reparative regeneration of the liver]. Biull Eksp Biol Med. 1977 Oct;84(10):480-
4. Russian. PMID: 912063.
5.
Krishna Murthy J. V., Devi V. S. Morphological features of human thymus
glands from foetal to old age // Int J Biol Med Res. – 2012. – Vol. 3, №. 2. – P.
1502-1505.
6.
Lisnychuk N., Soroka Y., Andrijchuk I., Nebesna Z., Volkov K. Histological
changes in spleen under conditions of toxic carcinogenesis //Georgian Medical
News. – 2018. – №. 280-281. – P. 160-164.
7.
Minkov IP. Sostoianie immunnoĭ sistemy u deteĭ s vrozhdennymi
porokami razvitiia [The state of the immune system in children with congenital
abnormalities]. Pediatriia. 1992;(3):31-5. Russian. PMID: 1513648.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
179
8.
Mirsharopov U. M., Akhmedova S. M., Khasanov N. A., Kattakhodzhaeva D.
U., Mirzabekova O. A. Morphological changes in the liver in hypothyroidism //
Morphology. – 2020. – Vol. 157, №. 2-3. – P. 140.
9.
Niyozov N. K., Akhmedova S. M., Usmanov R. D., Mirsharopov U. M.,
Nisanbayeva A. U. Morphological Aspects of Pancreas Changes in Experimental
Hypothyroidism //Journal of education and scientific medicine. – 2023. – Vol. 2,
№. 2. – P. 27-31.
10.
Obernikhin SS, Makarova OV, Malaitsev VV, Bogdanova IM, Boltovskaya
MN. Dynamics of morphofunctional changes in immune organs of BALB/c mice
with experimental hepatitis. Bull Exp Biol Med. 2006 Apr;141(4):465-7. doi:
10.1007/s10517-006-0200-6. PMID: 17152372.
11.
Oblakulovich K. S., Muradovich Y. M., Ashrafovna A. F., Azamovich N. A.,
Kizi T. D. A. The Thymus gland (Thymus) aspects in children (review of
literature) // Central Asian Journal of Medical and Natural Science. – 2022. – Vol.
3, №. 2. – P. 9-16.
12.
Prykhodko O., Dmytruk S., Avilova O., Kubikova E., Bumeister V.,
Yarmolenko O., Gordienko O. Histoultramicroscopic Investigation of the Rats’
Thymus (Experimental Data) // Duzce Medical Journal. – 2021. – Vol. 23, №. 2. –
P. 142-150.
13.
Shehata M. R., Mohamed D. A., El-Meligy M. M. S., Bastwrous A. E. The effect
of maternal hypothyroidism on the postnatal development of the pituitary–
thyroid axis in albino rats: a histological, morphometric, and
immunohistochemical study //Journal of Current Medical Research and
Practice. – 2017. – Vol. 2, №. 1. – P. 79-97.
14.
Stadnik N. A., Botasheva V. S. Morphology of the thyroid gland at
experimental thyrotoxicosis // Kuban scientific medical bulletin. – 2014. – №. 3.
– P. 102-108.
15.
Trunova GV, Makarova OV, Diatroptov ME, Bogdanova IM, Mikchailova LP,
Abdulaeva SO. Morphofunctional characteristic of the immune system in BALB/c
and C57BL/6 mice. Bull Exp Biol Med. 2011 May;151(1):99-102. doi:
10.1007/s10517-011-1268-1. PMID: 22442812.
16.
Turdialievna Y. M. Effect on the experimental hypothyroidism
morphological and morphometric parameters of thymus // European science
review. – 2016. – №. 11-12. – P. 110-112.
