ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
98
IOT TEXNOLOGIYALARI VA KIBERXAVFSIZLIK
Xojanova Alfiya Mayrambay qizi
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi TATU Nukus filiali “Kompyuter injiniringi”
fakulteti Kompyuter injiniringi yo’nalishi 3-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.13189456
Annotatsiya:
Ushbu
maqolada
IoT
(Internet
of
Things)
texnologiyalarining rivojlanishi va bu texnologiyalarning kiberxavfsizlikka ta'siri
ko'rib chiqiladi. IoT qurilmalari kundalik hayotimizning ajralmas qismiga
aylanib bormoqda, ular uy-ro'zg'or buyumlaridan tortib sanoat uskunalarigacha
bo'lgan ko'plab sohalarda qo'llanilmoqda. Shu bilan birga, IoT qurilmalarining
keng tarqalishi kiberxavfsizlikka oid yangi muammolarni yuzaga keltiradi.
Maqolada IoT qurilmalarining xavfsizlikka oid asosiy tahdidlari, shu jumladan,
ma'lumotlarning maxfiyligi, butunligi va mavjudligiga tahdid soluvchi omillar
batafsil tahlil qilinadi.
Kalit so'zlar:
IoT (Internet of Things), kiberxavfsizlik, kiberhujum, sun'iy
intellekt (AI), mashinaviy o'qitish (ML)
So'nggi yillarda Internet of Things (IoT) texnologiyalari sezilarli darajada
rivojlandi va kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. IoT qurilmalari
bizning uylarimizda, ofislarimizda va sanoat muhitlarida keng tarqalgan bo'lib,
ular bizning hayotimizni qulayroq va samaraliroq qilishga xizmat qilmoqda.
Aqlli uylar, aqlli shaharlardagi yoritish tizimlari, sog'liqni saqlash monitoring
tizimlari
va
avtomatlashtirilgan
ishlab
chiqarish
jarayonlari
IoT
texnologiyalarining faqat bir necha misolidir. Biroq, bu texnologiyalarning jadal
rivojlanishi va keng tarqalishi bilan birga yangi kiberxavfsizlik tahdidlari ham
paydo bo'ldi.
IoT qurilmalarining ko'pchiligi internetga ulanganligi sababli, ular turli xil
kiberhujumlar uchun zaif bo'lishi mumkin. Ma'lumotlarning maxfiyligi, butunligi
va mavjudligi tahdidi IoT tarmoq infratuzilmasi va foydalanuvchilar uchun katta
xavf tug'diradi. IoT qurilmalarining zaifliklari va kiberxavfsizlik muammolari
ularning xavfsizligini ta'minlash uchun yangi strategiyalar va texnologiyalarni
ishlab chiqishni talab etadi.
IoT texnologiyalari bir-biriga ulangan turli qurilmalar va tizimlardan
iborat bo'lib, ular real vaqtda ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash va
almashishga imkon beradi. So'nggi yillarda IoT texnologiyalari nazariy
kontseptsiyadan ko'plab tashkilotlar uchun asosiy ustuvorlikka ega bo'lgan
yechimga aylandi. Kompaniyalar IoT qurilmalarini o'z tarmoq infratuzilmalariga
integratsiya qilish jarayonida to'plangan ma'lumotlardan foydalanish va ularni
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
99
boshqarishning yangi usullarini qidirishmoqda. IoT qurilmalarining joriy etilishi
va tarmoqlarga ulanishi ularning funksionalligini yanada oshirish imkonini
beradi. Biroq, bu jarayon yangi muammolarni ham keltirib chiqaradi: barcha
ma'lumotlarni himoya qilish zaruriyati paydo bo'ladi va agar IoT ulanishlari
himoyalanmagan bo'lsa, ko'plab salbiy oqibatlar yuzaga kelishi mumkin.
Statistik ma'lumotlarga ko'ra IoT qurilmalari Internetga ulanganidan keyin 5
daqiqa ichida har xil hujumlarga duchor bo'lish xavfi ostida bo'lar ekan [1].
IoT qurilmalarining keng tarqalishi bilan kiberxavfsizlikka oid tahdidlar
ham ortib bormoqda. Quyida IoT qurilmalariga ta'sir qiluvchi asosiy tahdidlar
keltirilgan:
Zaif Parollar va Autentifikatsiya
: Ko'plab IoT qurilmalari standart yoki
oson topiladigan parollar bilan yetkazib beriladi, bu esa ularga kirishni
osonlashtiradi. Zaif autentifikatsiya usullari kiberjinoyatchilarga
qurilmalarga kirish imkonini beradi.
Ma'lumotlarning Maxfiyligi va Butunligi
: IoT qurilmalari tomonidan
to'plangan va uzatilgan ma'lumotlar himoyalanmagan bo'lsa, ular
kiberhujumchilar tomonidan o'g'irlanishi yoki o'zgartirilishi mumkin. Bu
esa shaxsiy ma'lumotlarning oshkor bo'lishiga yoki noto'g'ri qarorlarning
qabul qilinishiga olib kelishi mumkin.
Tarmoqqa Hujumlar
: IoT qurilmalari tarmoqqa ulanib, ma'lumotlar
uzatadi. Tarmoqqa hujumlar (masalan, DoS yoki DDoS hujumlari) IoT
tizimlarining ishlashini to'xtatib qo'yishi yoki tarmoqni falaj holatga
keltirishi mumkin.
Yadro
Va
IoT
Qurilmalari
Orasidagi
Zanjir
Hujumlari
:
Kiberjinoyatchilar IoT qurilmalarining bir-biriga ulanishi orqali bir
qurilmadan boshqasiga hujum qilishlari mumkin. Bu esa tarmoqdagi
barcha qurilmalarni xavf ostiga qo'yadi.
IoT ekotizimlari murakkab va tez rivojlanayotgan IoT kiberxavfsizlik
sohasiga alohida qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Masalan, IoT xavfsizligi
xususiyatlari an'anaviy kiberxavfsizlikdan turli yo'llar bilan farq qiladi va o'zaro
bog'langan qurilmalar va tarmoqlarni to'liq himoya qilish uchun qiyinchiliklarni
yuzaga keltiradi.
IoT qurilmalarning ko'pligi, xilma-xilligi va murakkabligi, har biri o'ziga
xos imkoniyatlarga ega bo'lgan katta tarmoq yaratadi va bu tarmoqni himoya
qilish qiyin.
Sun'iy intellekt (AI) va mashinaviy o'qitish (ML) algoritmlari IoT
kiberxavfsizligini sezilarli darajada yaxshilash imkoniyatiga ega. Ushbu
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
100
texnologiyalar real vaqt rejimida katta miqdordagi tarmoq ma'lumotlarini tahlil
qilish orqali xavfsizlik bo'shliqlarini aniqlab, ularni bartaraf etishi mumkin va
tashkilotlarga doimiy rivojlanayotgan raqamli muhitda yanada faol
kiberxavfsizlik choralarini amalga oshirishga yordam beradi [2].
XULOSA
IoT texnologiyalari va kiberxavfsizlikning muhimligi kundan-kunga ortib
bormoqda. Ushbu maqolada IoT qurilmalarining xavfsizligini ta'minlash uchun
zarur bo'lgan choralar va strategiyalarni yoritish, kelajakda yuzaga kelishi
mumkin bo'lgan muammolar va ularni hal qilish yo'llari tahlil qilindi.
Adabiyotlar ro’yxati:
1.
Internet of Things Statistics 2024.
https://www.enterpriseappstoday.com/stats/internet-of-things-
statistics.html#google_vignette
2.
https://www.apu.apus.edu/area-of-study/information-
technology/resources/iot-cybersecurity-strengthening-defenses-against-
threats/
3.
McKinsey & Company. "Unlocking the Potential of the Internet of Things".
McKinsey Global Institute 2022.
