Бозор иқтисодиёти шароитида ўзбекистон республикасининг стандартлаштириш, ўлчаш ягоналигини таъминлаш ва мувофиқлаш тизимларини такомиллаштириш

Abstract

Topicality and demand of the subject of dissertation. Until 1992, in the country standardization, metrology, quality control and other systems were based on the administrative - command principles.
Upon gaining of Independence, Uzbekistan has faced with the need to create its own economic management model based on own experience and experience of industrialized countries at the shortest period.
One of the most important means of streamlining work in all aspects of society is to standardize, designed first and foremost, to ensure the safety of life, health, property of people and the environment.
During the early years of independence (1992 - 1995 yy.) normative documents of State Standardization System (GSS Uz), State System for Ensuring Uniformity of Measurements (GSI Uz), and Certification System of Uzbekistan (NCS Uz) were developed based on mainly preceding principles with partial consideration on rules of market economy.
Uzbekistan's integration into the world community of producers, has established need for a comprehensive solution at the modem organizational and methodological level on issues concerning reliability of testing and measurement results of product properties.
A mechanism for ensuring uniformity of measurements in the country is metrological control and surveillance. Therefore, development of new guidelines for implementation of these activities and improvement of existing types of metrological control and the forms of metrological supervision is a priority for research in the area of traceability, which is necessary to comply with international and interstate rules and regulations, which facilitate interaction between the metrological services of different countries.
Other important focal points in the area of traceability arc measuring techniques and methods of non-dcstructive testing, their current condition and the use, of which until 1998 required an immediate reform and to bring the system in line with current requirements.
The first legal step towards protection of consumer market from dangerous poor quality products was the Law of the Republic of Uzbekistan "On Certification of Products and Services", adopted in 1993.This law has introduced one of the forms of conformity assessment - a mandatory certification; it was one of the mechanisms to protect consumers from poor quality and dangerous products.
Until 1998, in the country mainly certification system has been developed as only the existing form of conformity assessment and verification scheme created over the expansion of such existing form. Similarly, the structure of an accreditation system was built under the certification system.
Based on international practice, by 1999, grew a need to reform existing conformity assessment system, and bringing it closer to the rules and structure of international standards.
Development and improvement of GSS Uz, GSI Uz, NCS and accreditation system of Uzbekistan which arc inter - sector systems designed to provide a comprehensive system support quality and competitiveness of products and services, transition to market mechanisms in the economy, preparation of Uzbekistan’s accession to the WTO, all have an enormous scientific and undeviating practical interest, and therefore, they poise significant issue to focus on.
The purpose of the study is to provide scientific and practical bases to improve standardization, uniformity of measurements and conformity assessment systems of the Republic of Uzbekistan, harmonized with international systems to fit with the global system of standardization, measurement and conformity assessment.
Scientific novelty of dissertational research consist in the following:
Demonstrated the need for and ways of reformation GSS Uz and formation Technical Regulations System (GSTR Uz);
Proposed reformation of GSS Uz carried out by creating of fundamental organizational and methodical and general - technical system standards;
Drafted Laws of the Republic of Uzbekistan "on Technical Regulation", adopted in April 2009 and "On Conformity Assessment", adopted in October 2013;
Justified and approved by the Cabinet of Ministers of the Rcpubllic of Uzbekistan: additional measures to simplify certification procedure; improve structure and organization of the Uzbek Agency for Standardization, Metrology and Certification; measures to improve system for standardization, metrology and certification of products and services;
Substantiated necessity for integration of GSS Uz, GSTR Uz, GSI Uz, NCS Uz and CA Uz with the global standardization, measurement and conformity assessment systems currently built on the platform of international and regional organizations;
Formulated the concept of scientific and methodological foundations for the development and improvement of national standardization, measurement uniformity, technical regulations and conformity assessment systems in line with international practices in the Republic of Uzbekistan for a prospective term, as well as a program of measures to implement them.
Conclusion
Summary of results of the research to improve standardization, measurement traceability and conformity assessment systems of the Republic of Uzbekistan in the conditions of a market economy have produced following, the most important and significant findings of the thesis, as well as formulated recommendations on application and implementation of its results:
1. The need to reform GSS Uz and form technical regulations system of the Republic of Uzbekistan.
2. Reform of the GSS Uz to be carried out by creating a set of fundamental organizational and methodical and general technical standards for the system.
3. Ensure implementation of drafted and adopted Laws "On Technical Regulation" and "On Conformity Assessment".
4. Ensure implementation of measures to improve systems for standardization, metrology and certification of products and services, approved by the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan.
5. Formulated concept of scientific and methodological foundations for the development and improvement of national standardization, technical regulation, measurement traceability and conformity assessment systems based on international practice in the Republic of Uzbekistan for a further term and program of measures for their implementation.
6. The first time a national regulatory framework in the field of nondestructive testing, which currently includes 10 state-level regulations (including -5 state standards), allowed to organize relationship between subjects of these activities and strengthen functioning of entire NDT system in Uzbekistan as a whole.
7. Research and teaching and learning materials, written under the leadership and personal involvement of the author, have been used in the educational process of the Tashkent State Technical University named after Abu Rayhan Biruni, Tashkent Automobile and Road Institute, Tashkent Agrarian University, Tashkent Institute of Chemical Technology, Tashkent Institute of Irrigation and Land Reclamation, Tashkent Institute of Railway Engineers in bachelors and masters programs and Research Institute of Standardization, Metrology and Certification of Uzstandard agency during professional training process of specialists in various sectors of the economy.
8. Determined structure of the conformity assessment system based on the current and expected legislative acts, taking into the account of international experience in this field.
9. It is necessary to develop a regulatory framework GSTR Uz implement them in practice. This ensures the unity and common rules of the system for all concerned.
10. It is necessary to approve the State program development and implementation of technical regulations covering strategically important kinds of products, mainly export-oriented products. Development and implementation in sectors harmonized with the international requirements of technical regulations to ensure the quality, safety and competitiveness of domestic goods (services).
11. It is necessary to ensure the improvement of the regulatory framework of the declaration and the wider introduction of conformity assessment of products by declaration. This, in turn, will create an opportunity to develop testing facilities accredited laboratories and laboratories of industrial enterprises, improve product competitiveness.
12. It is necessary to ensure complete harmonization of the procedures and rules of the standardization system in Uzbekistan with the international standards adopted in the republic of advanced international and national standards of developed countries. The adoption in Uzbekistan of international, regional and national standards of developed countries as national standards to ensure the implementation of high technology and the competitiveness of domestic products in the international market.
13. Ensure the introduction of GSI Uz requirements of technical regulation system, the development and improvement of forms and methods SMCS and the introduction of new forms of MCS.
14. Extension of MCS of the metrological services of legal entities, with the redistribution of functions between SMS and legal entities.
15. It is necessary to ensure the continued development and improvement of the regulatory and institutional foundations ND, the integration of the national system of ND in international and inter-state system.
Key findings of the research included in the basic regulations of GSS Uz, GSI Uz , GSTR Uz, NCS Uz, CA Uz, Uz SC, systems for product testing operating in the Republic of Uzbekistan, and characterized by mandatory application.

Source type: Abstracts
Years of coverage from 1992
inLibrary
Google Scholar
CC BY f
1-84
46

Downloads

Download data is not yet available.
To share
Abduvaliev А. (2023). Бозор иқтисодиёти шароитида ўзбекистон республикасининг стандартлаштириш, ўлчаш ягоналигини таъминлаш ва мувофиқлаш тизимларини такомиллаштириш . Catalog of Abstracts, 1(1), 1–84. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/35805
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Abstract

Topicality and demand of the subject of dissertation. Until 1992, in the country standardization, metrology, quality control and other systems were based on the administrative - command principles.
Upon gaining of Independence, Uzbekistan has faced with the need to create its own economic management model based on own experience and experience of industrialized countries at the shortest period.
One of the most important means of streamlining work in all aspects of society is to standardize, designed first and foremost, to ensure the safety of life, health, property of people and the environment.
During the early years of independence (1992 - 1995 yy.) normative documents of State Standardization System (GSS Uz), State System for Ensuring Uniformity of Measurements (GSI Uz), and Certification System of Uzbekistan (NCS Uz) were developed based on mainly preceding principles with partial consideration on rules of market economy.
Uzbekistan's integration into the world community of producers, has established need for a comprehensive solution at the modem organizational and methodological level on issues concerning reliability of testing and measurement results of product properties.
A mechanism for ensuring uniformity of measurements in the country is metrological control and surveillance. Therefore, development of new guidelines for implementation of these activities and improvement of existing types of metrological control and the forms of metrological supervision is a priority for research in the area of traceability, which is necessary to comply with international and interstate rules and regulations, which facilitate interaction between the metrological services of different countries.
Other important focal points in the area of traceability arc measuring techniques and methods of non-dcstructive testing, their current condition and the use, of which until 1998 required an immediate reform and to bring the system in line with current requirements.
The first legal step towards protection of consumer market from dangerous poor quality products was the Law of the Republic of Uzbekistan "On Certification of Products and Services", adopted in 1993.This law has introduced one of the forms of conformity assessment - a mandatory certification; it was one of the mechanisms to protect consumers from poor quality and dangerous products.
Until 1998, in the country mainly certification system has been developed as only the existing form of conformity assessment and verification scheme created over the expansion of such existing form. Similarly, the structure of an accreditation system was built under the certification system.
Based on international practice, by 1999, grew a need to reform existing conformity assessment system, and bringing it closer to the rules and structure of international standards.
Development and improvement of GSS Uz, GSI Uz, NCS and accreditation system of Uzbekistan which arc inter - sector systems designed to provide a comprehensive system support quality and competitiveness of products and services, transition to market mechanisms in the economy, preparation of Uzbekistan’s accession to the WTO, all have an enormous scientific and undeviating practical interest, and therefore, they poise significant issue to focus on.
The purpose of the study is to provide scientific and practical bases to improve standardization, uniformity of measurements and conformity assessment systems of the Republic of Uzbekistan, harmonized with international systems to fit with the global system of standardization, measurement and conformity assessment.
Scientific novelty of dissertational research consist in the following:
Demonstrated the need for and ways of reformation GSS Uz and formation Technical Regulations System (GSTR Uz);
Proposed reformation of GSS Uz carried out by creating of fundamental organizational and methodical and general - technical system standards;
Drafted Laws of the Republic of Uzbekistan "on Technical Regulation", adopted in April 2009 and "On Conformity Assessment", adopted in October 2013;
Justified and approved by the Cabinet of Ministers of the Rcpubllic of Uzbekistan: additional measures to simplify certification procedure; improve structure and organization of the Uzbek Agency for Standardization, Metrology and Certification; measures to improve system for standardization, metrology and certification of products and services;
Substantiated necessity for integration of GSS Uz, GSTR Uz, GSI Uz, NCS Uz and CA Uz with the global standardization, measurement and conformity assessment systems currently built on the platform of international and regional organizations;
Formulated the concept of scientific and methodological foundations for the development and improvement of national standardization, measurement uniformity, technical regulations and conformity assessment systems in line with international practices in the Republic of Uzbekistan for a prospective term, as well as a program of measures to implement them.
Conclusion
Summary of results of the research to improve standardization, measurement traceability and conformity assessment systems of the Republic of Uzbekistan in the conditions of a market economy have produced following, the most important and significant findings of the thesis, as well as formulated recommendations on application and implementation of its results:
1. The need to reform GSS Uz and form technical regulations system of the Republic of Uzbekistan.
2. Reform of the GSS Uz to be carried out by creating a set of fundamental organizational and methodical and general technical standards for the system.
3. Ensure implementation of drafted and adopted Laws "On Technical Regulation" and "On Conformity Assessment".
4. Ensure implementation of measures to improve systems for standardization, metrology and certification of products and services, approved by the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan.
5. Formulated concept of scientific and methodological foundations for the development and improvement of national standardization, technical regulation, measurement traceability and conformity assessment systems based on international practice in the Republic of Uzbekistan for a further term and program of measures for their implementation.
6. The first time a national regulatory framework in the field of nondestructive testing, which currently includes 10 state-level regulations (including -5 state standards), allowed to organize relationship between subjects of these activities and strengthen functioning of entire NDT system in Uzbekistan as a whole.
7. Research and teaching and learning materials, written under the leadership and personal involvement of the author, have been used in the educational process of the Tashkent State Technical University named after Abu Rayhan Biruni, Tashkent Automobile and Road Institute, Tashkent Agrarian University, Tashkent Institute of Chemical Technology, Tashkent Institute of Irrigation and Land Reclamation, Tashkent Institute of Railway Engineers in bachelors and masters programs and Research Institute of Standardization, Metrology and Certification of Uzstandard agency during professional training process of specialists in various sectors of the economy.
8. Determined structure of the conformity assessment system based on the current and expected legislative acts, taking into the account of international experience in this field.
9. It is necessary to develop a regulatory framework GSTR Uz implement them in practice. This ensures the unity and common rules of the system for all concerned.
10. It is necessary to approve the State program development and implementation of technical regulations covering strategically important kinds of products, mainly export-oriented products. Development and implementation in sectors harmonized with the international requirements of technical regulations to ensure the quality, safety and competitiveness of domestic goods (services).
11. It is necessary to ensure the improvement of the regulatory framework of the declaration and the wider introduction of conformity assessment of products by declaration. This, in turn, will create an opportunity to develop testing facilities accredited laboratories and laboratories of industrial enterprises, improve product competitiveness.
12. It is necessary to ensure complete harmonization of the procedures and rules of the standardization system in Uzbekistan with the international standards adopted in the republic of advanced international and national standards of developed countries. The adoption in Uzbekistan of international, regional and national standards of developed countries as national standards to ensure the implementation of high technology and the competitiveness of domestic products in the international market.
13. Ensure the introduction of GSI Uz requirements of technical regulation system, the development and improvement of forms and methods SMCS and the introduction of new forms of MCS.
14. Extension of MCS of the metrological services of legal entities, with the redistribution of functions between SMS and legal entities.
15. It is necessary to ensure the continued development and improvement of the regulatory and institutional foundations ND, the integration of the national system of ND in international and inter-state system.
Key findings of the research included in the basic regulations of GSS Uz, GSI Uz , GSTR Uz, NCS Uz, CA Uz, Uz SC, systems for product testing operating in the Republic of Uzbekistan, and characterized by mandatory application.


background image

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ ВА

ЭНЕРГЕТИКА ВА АВТОМАТИКА ИНСТИТУТИ ҲУЗУРИДАГИ

ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ

16.07.2013.Т.02.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ КЕНГАШ

ЎЗБЕКИСТОН СТАНДАРТЛАШТИРИШ, МЕТРОЛОГИЯ ВА

СЕРТИФИКАТЛАШТИРИШ АГЕНТЛИГИ,

ТОШКЕНТ ИРРИГАЦИЯ ВА МЕЛИОРАЦИЯ ИНСТИТУТИ

АБДУВАЛИЕВ АБДУҚАХХАР АБДУЛХАИЕВИЧ

БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИ ШАРОИТИДА ЎЗБЕКИСТОН

РЕСПУБЛИКАСИНИНГ СТАНДАРТЛАШТИРИШ, ЎЛЧАШ

ЯГОНАЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА МУВОФИҚЛАШ

ТИЗИМЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

05.02.04 – Стандартлаштириш ва маҳсулотлар сифатини бошқариш

05.03.01- Асбоблар. Ўлчаш ва назорат қилиш усуллари

(техника фанлари)

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент шаҳри

2015

йил


background image

2

УДК: 001.8


Докторлик диссертацияси автореферати мундарижаси

Оглавление автореферата докторской диссертации

Content of the abstract of doctoral dissertation


Абдувалиев Абдуқаххар Абдулхаиевич
Бозор иқтисодиѐти шароитида Ўзбекистон Республикасининг
стандартлаштириш, ўлчаш ягоналигини таъминлаш ва
мувофиқлаш тизимларини такомиллаштириш ………………………..



3

Абдувалиев Абдукаххар Абдулхаиевич
Совершенствование систем стандартизации, обеспечения
единства измерений и оценки соответствия Республики Узбекистан
в условиях рыночной экономики…………………………………………...



29

Abduvaliev Abdukakhkhar
Improving systems of standardization, ensuring unity of
measurements and conformity assessment of Uzbekistan
in a market economy

……

…………………………………………………...



55

Эълон қилинган ишлар рўйхати
Список опубликованных работ
List of published works ……………………………………………………..


80


background image

3

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ ВА

ЭНЕРГЕТИКА ВА АВТОМАТИКА ИНСТИТУТИ ҲУЗУРИДАГИ

ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ

16.07.2013.Т.02.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ КЕНГАШ

ЎЗБЕКИСТОН СТАНДАРТЛАШТИРИШ, МЕТРОЛОГИЯ ВА

СЕРТИФИКАТЛАШТИРИШ АГЕНТЛИГИ,

ТОШКЕНТ ИРРИГАЦИЯ ВА МЕЛИОРАЦИЯ ИНСТИТУТИ

АБДУВАЛИЕВ АБДУҚАХХАР АБДУЛХАИЕВИЧ

БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИ ШАРОИТИДА ЎЗБЕКИСТОН

РЕСПУБЛИКАСИНИНГ СТАНДАРТЛАШТИРИШ, ЎЛЧАШ

ЯГОНАЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА МУВОФИҚЛАШ

ТИЗИМЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

05.02.04 – Стандартлаштириш ва маҳсулотлар сифатини бошқариш

05.03.01- Асбоблар. Ўлчаш ва назорат қилиш усуллари

(техника фанлари)

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент шаҳри

2015 йил


background image

4

Докторлик диссертацияси мавзуси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси

ҳузуридаги Олий аттестация комиссиясида 30.09.2014/В2014.5.Т321 рақам билан рўйхатга
олинган.

Докторлик

диссертацияси

Ўзбекистон

стандартлаштириш,

метрология

ва

сертификатлаштириш агентлиги ва Тошкент ирригация ва мелиорация институтида бажарилган.

Диссертация автореферати уч тилда (ўзбек, рус, инглиз) Илмий кенгаш веб-саҳифаси

(www.tdtu.uz) ва “ZiyoNet” таълим ахборот тармоғида (www.ziyonet.uz

)

жойлаштирилган.

Расмий оппонентлар:

Мухамедханов Улугбек Тургудович

техника фанлари доктори, профессор

Матякубова Парахат Майлиевна

техника фанлари доктори

Ахмедов Барат Махмудович

техника фанлари доктори

Етакчи ташкилот:

Тошкент кимѐ - технология институти

Диссертация ҳимояси Тошкент давлат техника университети ва Энергетика ва автоматика

институти

ҳузуридаги

16.07.2013.Т.02.01

рақамли

илмий

кенгашнинг

2015

йил

«__9___»_____июл_______ соат __10

00

__ даги мажлисида бўлиб ўтади (Манзил: 100095, Тошкент,

Университет кўчаси, 2 уй. Тел./факс: (99871) 2464600, (99871) 2271032, e-mail: tstu_info@edu.uz).

Докторлик диссертацияси билан Тошкент давлат техника университети Ахборот-ресурс

марказида танишиш мумкин. (8 рақами билан рўйхатга олинган). (Манзил: 100095, Тошкент,
Университет кўчаси 2 уй. Тел./факс: (99871) 2460341).

Диссертация автореферати 2015 йил «_8_»___июн______ куни тарқатилди.
(2015 йил «__8__»____июн____ даги ___4___ рақамли реестр баѐнномаси).


Н.Р.Юсупбеков

Фан доктори илмий даражасини берувчи

илмий кенгаш раиси

ЎзР ФА академиги, т.ф.д., профессор

О.О.Зарипов

Фан доктори илмий даражасини берувчи

илмий кенгаш илмий котиби т.ф.д., доцент

Ш.М.Гулямов

Фан доктори илмий даражасини берувчи

илмий кенгаш қошидаги илмий семинар раиси

т.ф.д., профессор


background image

5

Кириш (Докторлик диссертацияси аннотацияси)

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати.

Республикада

1992

йилгача

маъмурий-буйруқвозлик

принципларига

асосланган

стандартлаштириш, метрология, маҳсулот сифатини назорат қилиш ва бошқа
тизимлар мавжуд бўлган.

Ўзбекистон мустақилликка эришгандан сўнг қисқа муддатларда, ҳам ўз

тажрибамиз хам

ривожланган давлатлар

тажрибасига асосланган

иқтисодиѐтни бошқаришнинг миллий моделини яратиш зарурияти пайдо
бўлди.

Жамиятнинг барча жабҳаларида, биринчи навбатда, аҳоли хаѐти,

соғлиги, мулки ва атроф-мухит хавфсизлигини таъминлашдаги ишларни
тартибга солишнинг муҳим воситаларидан бири стандартлаштириш
ҳисобланади.

Мустақилликнинг дастлабки (1992-1995 йй.) даврида, асосан илгари

даврдаги ва қисман бозор иқтисодиѐти талабларини инобатга олган,
Ўзбекистон стандартлаштириш давлат тизими (Ўз СДТ)нинг, Ўзбекистон
ўлчашлар бирлилигини таъминлаш давлат тизими (Ўз ЎТДТ)нинг,
Сертификатлаштириш миллий тизими (Ўз СМТ)нинг асосий меъѐрий
ҳужжатлари ишлаб чиқилган.

Ўзбекистонни

ишлаб

чиқарувчилар

халқаро

ҳамжамиятига

интеграцияланиши, маҳсулотларни синаш ва уларнинг параметрларини
аниқлаш натижаларининг ишончлилигини таъминлаш масалаларини
замонавий ташкилий-услубий даражада ҳал этишни комплекс тарзда ечишни
талаб этади.

Метрологик текширув ва назорат мамлакатда ўлчашлар бирлигини

таъминлашнинг муҳим механизми ҳисобланади. Шунинг учун бу фаолиятни
амалга оширишнинг янги принципларини ишлаб чиқиш ва амалдаги
метрологик

текширув

ҳамда

метрологик

назорат

турларини

такомиллаштириш

ўлчашлар

бирлилигини

таъминлаш

борасидаги

изланишларнинг биринчи навбатдаги вазифалари хисобланади. Бунда
халқаро ва давлатлараро қоида ва меъѐрларнинг инобатга олиниши турли
мамлакатлар

метрологик

хизматлари

ўртасидаги

муносабатларни

енгиллаштиради.

Ўлчашларни бажариш услубиятлари ва путур етказмайдиган текширув

услублари ўлчашлар бирлилигини таъминлаш соҳасидаги ишларнинг бошқа
бир муҳим объектлари ҳисобланади. Бу объектларнинг 1998 йилгача бўлган
аҳволи ва қўлланилиш ҳолати ушбу тизимларнинг зудлик билан замонавий
талаблар даражасида ўзгартирилишини талаб этарди.

Истеъмол бозорини сифатсиз ва хавфли маҳсулотлардан ҳимоялашда

биринчи ҳуқуқий қадам бўлиб, 1993 йилда қабул қилинган Ўзбекистон
Республикасининг «Маҳсулотлар ва хизматларни сертификатлаштириш
тўғрисида»ги Қонуни бўлди. Ушбу Қонун билан мувофиқликни
тасдиқлашнинг бир кўринишларидан бўлган мажбурий сертификатлаштириш
киритилди ва бу истеъмолчини сифатсиз ва хавфли маҳсулотлардан
ҳимоялашнинг дастлабки механизми бўлди.


background image

6

1998 йилгача бўлган даврда мамлакатда асосан шу давр учун

мувофиқликни

тасдиқлашнинг

амалдаги

ягона

кўриниши

бўлган

сертификатлаштириш ва унинг турли схемалари ривожланди. Аккредитлаш
тизимининг тузилмаси ҳам сертификатлаштириш тизимининг доирасида
кўрилди.

Умумжаҳон амалиѐти талабларига кўра, 1999 йилга келиб амалдаги

мувофиқликни баҳолаш тизимини халқаро талабларга мос равишда
ўзгартириш зарурияти туғилди.

Иқтисодиѐтда бозор муносабатларига ўтишга, Ўзбекистонни Халқаро

савдо ташкилоти (ХСТ)га аъзо бўлишига тайѐрлашга, маҳсулотлар ва
хизматлар сифати ва рақобатбардошлигини тизимли таъминлашни комплеск
тарзда амалга оширишга қаратилган, хамда тармоқлараро тизимлар
хисобланган Ўз СДТ, Ўз ЎТДТ, Ўз СМТ, Ўзбекистон аккредитлаш
тизимини ривожлантириш ва такомиллаштириш катта илмий ва амалий
аҳамият эгадир ва шу боис бу масалалар актуал ҳисобланади.

Тадқиқотнинг республика фан ва технологиялари ривожланиши-

нинг асосий устувор йўналишларига боғлиқлиги.

Мазкур диссертация

фан ва технологиялар тараққиѐтининг устувор йўналишларига мос равишда
бажарилган: ДИТД - 10 «Илмий салохиятли технологияларни, асбобларни,
ускуналарни, эталон воситаларни, ўлчашлар ва текширув услубларини
яратиш».

Диссертациянинг мавзуси бўйича хорижий илмий

-

тадқиқотлар

шарҳи.

Стандартлаштириш,

ўлчашлар

бирлилигини

таъминлаш,

мувофиқликни баҳолаш соҳаларида ваколатли бўлган халқаро ва ҳудудий
ташкилотлар фаолият кўрсатадилар ва шу соҳаларда меъѐрий-услубий
ҳужжатларни ишлаб чиқиб, уларни миллий идораларга ўз мамлакатларида
қўллаш учун тавсия этадилар. Турли ҳужжатларни ишлаб чиқишдан олдин,
халқаро ташкилотлар аъзолари бўлган мамлакатлар мутахассисларидан
иборат ишчи гуруҳлар белгиланган мавзу бўйича тадқиқот ишларини
ўтказадилар. Стандартлаштириш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш,
мувофиқликни баҳолаш соҳаларида халқаро стандартлар ва раҳбарий
ҳужжатлари Халқаро стандартлаштириш ташкилоти (ИСО), Халқаро
қонунлаштирувчи

метрология

ташкилоти

(ОИМЛ),

Европа

стандартлаштириш ташкилоти (СЕН), МДХ давлатлари стандартлаштириш,
метрология ва сертификатлаштириш Давлатлараро кенгаши (МГС) нинг
Техник қўмиталари (ТҚ) қошидаги Ишчи гуруҳлар томонидан илмий
тадқиқот натижаларига асосан ишлаб чиқилади. Халқаро ташкилотлар
меъѐрий ҳужжат (МХ) ларида тадқиқот йўналишидаги умумий қоида ва
меъѐрлар ўрнатилади. Халқаро ва ҳудудий ташкилотлар меъѐрий-услубий
ҳужжатларини миллий даражада қўллашда мамлакат иқтисодиѐти
хусусиятларини инобатга олиш зарур ҳисобланади.

2002-2012 йилларда ISO/CASCO «Мувофиқликни баҳолаш» ТҚ

томонидан тадқиқотлар натижасида мувофиқликни баҳолаш сохасидаги асос
бўлувчи ИСО 17000 сериядаги стандартлар, ISO/TC 37 «Атамалар
(принциплар ва мувофиқлаштириш)» ТҚ томонидан ISO/IEC Guide 2

«Стандартлаштириш ва ўзаро боғлиқ фаолият турлари. Умумий луғат»,


background image

7

ISO/IEC Guide 21-1,2

«Ҳудудий ва миллий даражада халқаро стандартлар ва

бошқа халқаро ҳужжатларни қабул қилиш» рахбарий ҳужжатлари, ISO/TC
135 «Путур етказмайдиган текширув услублари» ТҚ томонидан эса путур
етказмайдиган текширув соҳасидаги стандартлар, хусусан, ISO 9712 « Путур
етказмайдиган текширув. Персонал малакаси ва аттестацияси». ОИМЛ ишчи
гуруҳи томонидан метрология соҳасидаги МОЗМ МД-3 «Ўлчаш
воситаларининг қонуний талабларга мувофиқлиги», МОЗМ МД -19 «Ўлчаш
воситаларини синаш ва турини тасдиқлаш» халқаро ҳужжатлари ишлаб
чиқилган.

ИСО 35- Бош ассамблеясида (Дели, 2011 й.) «ИСО нинг 2011 – 2015

йилларга стратегик режаси. Глобал муаммоларни ечиш» қабул қилинган
бўлиб, унда атроф- муҳит ҳимояси, соғлиқни сақлаш, ахборотлаштиришни
ривожлантириш, ривожланаѐтган давлатлар билан ишларни фаоллаштириш
каби масалаларни ҳал этиш назарда тутилган. Режага кўра, ISO/TC 37
томонидан атамашунослик соҳасидаги стандартлар (хусусан, ISO/NP 1087
«Terminology work - Vocabulary - Theory and application)», ISO/TC 176
томонидан – ИСО 9000 сериясидаги стандартлар янги таҳрирда (хусусан,
ISO/FDIS «Quality management systems - Fundamentals and vocabulary»),
ISO/TC 135 томонидан путур етказмайдиган текширув услубларини
ривожлантириш бўйича стандартлар (хусусан, ISO/FDIS «Non-destructive
testing - Magnetic particle testing - Part 1: General principles») ишлаб
чиқилмоқда.

Муаммонинг ўрганилганлик даражаси

. Ўзбекистон Республикасида

стандартлаштириш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш, мувофиқликни
баҳолаш соҳаларида 1992 йилгача бўлган даврдаги илмий-техник адабиѐтлар,
меъѐрий ҳужжатлари ва бошка ахборот манбаларининг таҳлили
стандартлаштириш, ўлчашлар ва мувофиқликни баҳолаш соҳаларидаги
Глобал тизимларга кириш учун халқаро талабларга мувофиқлаштириш
ишларининг етарли эмаслигини ва халқаро доирада фаолият кўрсатишга мос
келмаслигини кўрсатди. Ўрганилган тадқиқотларда стандартлаштириш,
метрология, маҳсулот сифати назоратини олиб бориш тизимлари маъмурий-
буйруқвозлик

принципларига

асосланганлиги

ҳақида

маълумотлар

келтирилган. Шу боис, бозор иқтисодиѐти шароитида Ўзбекистон
Республикаси стандартлаштириш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш,
мувофиқликни баҳолаш тизимларини такомиллаштириш бўйича тадқиқотлар
алоҳида актуал аҳамиятга эгадир.

Диссертация мавзусининг диссертация бажарилаѐтган олий таълим

ва илмий-тадқиқот муассасасининг илмий-тадқиқот ишлари билан
боғлиқлиги

қуйидаги лойиҳаларда ўз аксини топган: Давлат илмий-техник

дастури (ДИТД) 15.1- «Стандартлаштириш ва сертификатлаштириш давлат
тизимларини такомиллаштириш ва ривожлантириш» (1997 -1999 йй.), ДИТД
15.2 - «Ўзбекистон Республикаси ўлчашлар бирлилиги ва метрологик
таъминотнинг меъѐрий асосларини ишлаб чиқиш» (1997 -1999 йй.), ДИТД
3.6.4.2 - «Путур етказмайдиган текширув миллий тизими меъѐрий
ҳужжатларини ишлаб чиқиш» (2000 -2002 йй.), ДИТД 3.6.4.3 - «ХСТнинг
савдодаги техник тўсиқлар бўйича Келишуви ва хизматлар савдосидаги


background image

8

техник тўсиқлар бўйича бош Келишуви талабларини таъминлаш мақсадида
Ўзбекистон стандартлаштириш давлат тизими ва қонунчилик ҳужжатларини
ишлаб чиқиш ва такомиллаштириш» (2000 -2002 гг.), ДИТД 3.6.4.4 -
«Халқаро савдо ташкилоти фаолияти тўғрисидаги келишувларга мувофиқ
сертификатлаштириш миллий тизимини такомиллаштириш» (2000 – 2002
йй.), ДИТД 3.6.4.5 - «Ўлчашлар бирлилигини таъминлаш давлат тизимини
ривожлантириш ва такомиллаштириш» (2000 – 2002 йй.), ДИТД А-13-011 -
«Миллий ўлчашлар ва синашлар тизимларини ҳуқуқий, меъѐрий ва услубий
асосларини ривожлантириш ва такомиллаштириш» (2006 -2008 йй.),
ИТД 15-029 - «Ўлчашлар бирлилигини таъминлаш ва синашлар миллий
меъѐрий асосларини ривожлантириш ва актуаллаштириш» (2009 -2011 йй.).

Тадқиқотнинг мақсади

халқаро тизимларга уйғунлашган Ўзбекистон

Республикаси стандартлаштириш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш ва
мувофиқликни бахолаш тизимларини такомиллаштиришнинг илмий ва
амалий асосларини яратишдан иборатдир.

Мақсадга эришиш учун қуйидаги

тадқиқот вазифалари

қўйилган:

Ўзбекистон стандартлаштириш давлат тизими (Ўз СДТ)ни ўзгартириш;
Ўзбекистон Республикаси «Техник жиҳатдан тартибга солиш

тўғрисида»ги ва «Мувофиқликни баҳолаш тўғрисида»ги Қонунлари илмий
асосларини ва лойиҳаларини ишлаб чиқиш;

Мувофиқликни бахолаш тизимини ва Ўзбекистон стандартлаштириш,

метрология ва сертификатлаштириш агентлиги («Ўзстандарт» агентлиги)
тузилмаси ва фаолиятини ташкил этишни такомиллаштириш;

Ўзбекистон стандартлаштириш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш,

маҳсулотларни ва хизматларни сертификатлаштириш, аккредитлаш
тизимларини халқаро ва ҳудудий ташкилотлар қошида ташкил этилган
глобал тизимларга интеграциялаш;

Яқин йиллар ва узоқ истиқболда халқаро амалиѐтни назарда тутган

ҳолда Ўзбекистон Республикаси стандартлаштириш, техник жиҳатдан
тартибга солиш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни
баҳолаш давлат тизимларини ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг
концепцияларини ва меъѐрий-услубий асосларини ишлаб чиқиш;

Тизим қатнашчиларининг ўзаро муносабатларини тартибга солишни

инобатга олган ҳолда, путур етказмайдиган текширув соҳасидаги миллий
меъѐрий асосларни яратиш ва умуман Ўзбекистон путур етказмайдиган
текшируви тизими фаолиятини жонлантириш.

Тадқиқот

объекти

сифатида

Ўзбекистон

Республикаси

стандартлаштириш (Ўз СДТ), техник жиҳатдан тартибга солиш (Ўз ТЖТС),
ўлчашлар бирлилигини таъминлаш (Ўз ЎТДТ) давлат тизимлари,
Ўзбекистон мувофиқликни баҳолаш тизими (Ўз СМТ ва Ўз АТ) ва бу
тизимларнинг услубият ҳамда тартиботларини белгиловчи меъѐрий ва
услубий хужжатлари қаралган.

Тадқиқот предмети

– стандартлаштириш, техник жиҳатдан тартибга

солиш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш, мувофиқликни баҳолаш
сохаларида тартиб ва қоидаларни белгиловчи Ўзбекистон Республикаси


background image

9

қонунлари, Вазирлар Маҳкамаси қарорлари, стандартлаштириш бўйича
меъѐрий ҳужжатлари.

Тадқиқот усуллари

. Тадқиқот жараѐнида тизимли тахлил, илгариловчи

ва тармоқлараро стандартлаштириш, сифатни бошқариш усуллари
қўлланилган.

Тадқиқотнинг илмий янгилиги

қуйидагилардан иборат:

Ўз СДТни ўзгартириш хамда техник жихатдан тартибга солиш тизими

(Ўз ТЖТС)ни шакллантириш зарурати ва йўллари кўрсатилган;

Ўз СДТни ўзгартиришни тизимнинг асос бўлувчи ташкилий-услубий ва

умумтехник стандартларини ярата бориш йўли билан амалга ошириш таклиф
этилган;

Ўзбекистон Республикасининг 2009 йилда қабул қилинган «Техник

жиҳатдан тартибга солиш тўғрисида»ги ва 2013 йилда қабул қилинган
«Мувофиқликни баҳолаш тўғрисида»ги Қонунлари лойиҳалари ишлаб
чиқилган;

сертификатлаштириш тартибларини соддалаштириш бўйича қўшимча

чоралар,

Ўзбекистон

стандартлаштириш,

метрология

ва

сертификатлаштириш агентлигининг такомиллаштирилган тузилмаси ва
фаолиятини ташкил этиш, стандартлаштириш, метрология ва маҳсулотлар ва
хизматларни сертификатлаштириш тизимларини такомиллаштириш бўйича
чоралар асосланган ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси
томонидан тасдиқланган;

стандартлаштириш, техник жихатдан тартибга солиш, ўлчашлар

бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни бахолаш сохаларида халқаро ва
худудий ташкилотлар қошида яратилаѐтган Глобал тизимларга Ўз СДТ, Ўз
ТЖТС, Ўз ЎТДТ, Ўз СМТ, Ўз АТларни интеграцияланиши зарурати
исботланган;

Ўзбекистон Республикасида халқаро амалиѐтни инобатга олган ҳолда

кейинги истиқбол учун стандартлаштириш, техник жиҳатдан тартибга
солиш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни баҳолаш
тизимларини ривожлантириш ва такомиллаштириш концепциялари ва
илмий-услубий асослари хамда уларни жорий этиш чоралари бўйича
дастурлар ишлаб чиқилган.

Тадқиқотнинг амалий натижалари

қуйидагилардан иборат:

химояга чиқарилаѐтган илмий натижалар мажмуаси стандартлаштириш,

ўлчашлар

бирлилигини

таъминлаш

ва

мувофиқликни

бахолаш

тизимларининг концепцияларини, принципларини ва илмий-услубий
асосларининг ишлаб чиқилишини таъминлади;

стандартлаштириш,

ўлчашлар

бирлилигини

таъминлаш

ва

мувофиқликни баҳолаш тизимларини янада ривожлантириш ва
такомиллаштириш зарурати илмий асосланди;

Ўз СДТни ўзгартириш бошланди;
Ўзбекистон техник жиҳатдан тартибга солиш давлат тизимини

шакллантириш ва Ўзбекистон стандартлаштириш тизимини ўзгартириш
концепцияси яратилди;


background image

10

Ўзбекистон Республикасида мувофиқликни баҳолаш сохасидаги

фаолиятни ривожлантириш ва такомиллаштириш концепцияси ишлаб

чиқилди;

Ўзбекистон ўлчашлар бирлилигини таъминлаш миллий тизимини 2015

йилгача бўлган даврда ва кейинги истиқболда ривожлантириш ва

такомиллаштириш концепцияси ишлаб чиқилди;

мувофиқликни баҳолаш тизими такомиллаштирилди;

стандартлаштириш, техник жиҳатдан тартибга солиш, ўлчашлар

бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни баҳолаш соҳаларида халқаро ва

ҳудудий ташкилотлар қошида яратилаѐтган Глобал тизимларга Ўз СДТ, Ўз

ТЖТС, Ўз ЎТДТ, Ўз СМТ, Ўз АТларнинг интеграцияланиши зарурати

исботланди;

халқаро амалиѐтни инобатга олган ҳолда яқин йиллар ва кейинги

истиқболда Ўз СДТ, Ўз ТЖТС, Ўз ЎТДТ, Ўз СМТ, Ўз АТларни режали

асосда ривожлантириш ва такомиллаштириш илмий-услубий асослари

ишлаб чиқилди.

Тадқиқот натижаларининг ишончлилиги

асосий назарий ва услубий

ѐндашувларни ишлаб чиқишда тизимли таҳлил ўтказиш натижалари ҳамда

стандартлаштириш,

техник

жиҳатдан

тартибга

солиш,

ўлчашлар

бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни баҳолаш бўйича ишлаб чиқилган

ва татбиқ қилинган меъѐрий-ҳуқуқий ҳужжатларнинг самарали қўлланиш

натижалари билан таъминланган.

Тадқиқот натижаларининг назарий ва амалий аҳамияти.

Тадқиқот

натижаларининг

назарий аҳамияти стандартлаштириш, техник жиҳатдан

тартибга солиш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни

баҳолаш тизимлари ҳолатини халқаро ва ҳудудий тизимларга нисбатан

таҳлил қилиш ва баҳолаш имкониятини таъминлашдан иборат.

Тадқиқот натижаларининг амалий аҳамияти таклиф этилган, ишлаб

чиқилган, мамлакат миқѐсида жорий этилаѐтган ва амалиѐтда фаол

қўлланилаѐтган иккита Ўзбекистон Республикасининг «Техник жиҳатдан

тартибга солиш тўғрисида»ги ва «Мувофиқликни баҳолаш тўғрисида»ги

Қонунлари,

Ўзбекистон

Республикасининг

«Стандартлаштириш

тўғрисида»ги Қонунига қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш бўйича бешта

Ўзбекистон Республикасининг қонунлари, Ўзбекистон Республикаси

Вазирлар

Махкамасининг

еттита,

хусусан,

«Сертификатлаштириш

тартибларини соддалаштириш бўйича қўшимча чоралар тўғрисида»ги,

«Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш

агентлигининг такомиллаштирилган тузилмаси ва фаолиятини ташкил этиш

тўғрисида»ги, «Стандартлаштириш, метрология ва маҳсулотлар ва

хизматларни сертификатлаштириш тизимларини такомиллаштириш бўйича

чоралар тўғрисида»ги қарорлари, Ўзбекистоннинг ўттиз иккита давлат

стандартлари ва йигирма иккита раҳбарий ҳужжатларида мужассамлашган

талаб ва қоидаларнинг самарали қўлланилишидан иборат.

Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Тадқиқот ишининг

натижалари давлат аҳамиятига эга бўлган, республика иқтисодиѐти турли

тармоқларида жорий қилиниб, кенг фойдаланилаѐтган иккита Ўзбекистон

Республикасининг қонуни, бешта ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш бўйича


background image

11

Ўзбекистон Республикасининг қонунлари, еттита Ўзбекистон Республикаси

Вазирлар Махкамасининг қарорлари, Ўзбекистоннинг ўттиз иккита давлат

стандартлари ва йигирма иккита раҳбарий хужжатлари орқали тадбиқ

этилган («Ўзстандарт» Агентлигининг 01-996-12-сонли 2015 йил 25 мартдаги

маълумотномаси).

Муаллиф раҳбарлиги ва бевосита иштирокида ѐзилган китоблар ва

илмий-услубий қўлланмалар Тошкент автомобиль йўллари институтида,

Тошкент давлат аграр университетида, Тошкент кимѐ-технология

институтида, Тошкент ирригация ва мелиорация институтида, Тошкент

темир йўл мухандислари институтида бакалаврлар ва магистрлар

тайѐрлашда, «Ўзстандарт» агентлигининг Стандартлаштириш, метрология

ва сертификатлаштириш илмий-тадқиқот институтида иқтисодиѐтнинг

турли тармоқлари мутахассислари малакасини оширишда ҳамда

Ўзбекистон Республикасининг бошқа олий ва ўрта махсус таълим

муассасаларида ўқув жараѐнида қўлланилади (Ўзбекистон Республикаси

Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 87-03-356-сонли

маълумотномаси).

Тадқиқот натижаларининг апробацияси

. Тадқиқотлар натижалари 14

та илмий-амалий анжуман, конференция ва семинарларда, жумладан 8 та

халқаро

конференцияларда:

«Индустриал

автоматлаштириш

учун

интеллектуал тизимлар - Fourth World Conference on Intelligent Sistems for
Industrial Avtomation» (Tashkent – 2006), WCIS – 2008- «Fifth World
Conference on Intelligent Sistems for Industrial Avtomation» (Tashkent – 2008),

«Seventh World Conference on Intelligent Sistems for Industrial Avtomation»
(Tashkent – 2012), «Eighth World Conference on Intelligent Sistems for Industrial
Avtomation» (Tashkent – 2014); «Стандартлаштириш. Сертификатлаштириш»
(Киев, 2002г.), «Техник жиҳатдан тартибга солиш бозор шароитларидаги

ҳуқуқий муносабатлар тизими сифатида» (Ташкент, 2007 г.), «Глобаллашув

шароитида инновацион технологияларни шакллантириш ва жорий этиш

муаммолари», (Тошкент- 2010), «Энг эхши ѐш метролог КООМЕТ – 2009» 3-

чи Халқаро илмий-амалий конференция (Минск, Беларус Республикаси, 14-
15 апрел, 2009), International Scientific Conference «Systems – 2013 – Infrared
thermography and thermometry, metrological assurance of measurement and
testing» (23-27 September 2013, Lviv) ва 6та республика конференцияларида

апробациядан ўтказилган.

Диссертация ишининг асосий натижалари Тошкент ирригация ва

мелиорация институти «Назарий ва қурилиш механикаси» кафедраси

кенгайтирилган йиғилишида (Тошкент, 2014), «Ўзстандарт» агентлигининг

кенгайтирилган илмий-техник семинарида (Тошкент, 2015), Тошкент кимѐ-

технология институти «Маҳсулот сифати менежменти» кафедраси

кенгайтирилган илмий семинарида (Тошкент, 2015), Тошкент давлат техника

университети ва Энергетика ва атоматика институти ҳузуридаги

16.07.2013.Т.02.01 рақамли илмий кенгаш ҳузуридаги 05.02.04 –

«Стандартлаштириш ва маҳсулотлар сифатини бошқариш» ва 05.03.01 –

«Асбоблар. Ўлчашлар ва назорат усуллари» (техника фанлари)

ихтисосликлари бўйича бир маротабалик илмий семинарда (Тошкент, 2015)

маъруза қилинган ва муҳокама этилган.


background image

12

Тадқиқот натижаларининг эълон қилиниши.

Диссертация мавзуси

бўйича 52 та илмий иш, жумладан, 4 та монография, 36 та илмий мақолалар,
улардан 6 таси хорижий журналларда ҳамда 10 та конференциялар ва
семинарлар материалларида маърузалар тезислари чоп этилган, 2 та
Ўзбекистон Республикаси патенти олинган.

Диссертациянинг ҳажми ва тузилиши.

Диссертация кириш, олтита

боб, хулоса, фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати, шартли белгилар ва атама
рўйхати, 3 та илова, 198 саҳифа матн, 18 та расм ва 4 та жадвалдан иборат.

Диссертациянинг асосий мазмуни

Кириш

қисмида диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти

асосланган, тадқиқот мақсади ва вазифалари, объекти ва предметлари
аниқланган, тадқиқотнинг Ўзбекистон Республикаси фан ва технологиялар
тараққиѐтининг устувор йўналишларига мослиги кўрсатилган, тадқиқотнинг
илмий янгилиги ва амалий натижалари баѐн этилган, олинган натижаларнинг
ишончлилиги асосланган, уларнинг назарий ва амалий аҳамиятлари очиб
берилган, тадқиқот натижаларини амалиѐтга жорий қилиш рўйхати, ишнинг
апробацияси натижалари, эълон қилинган ишлар ва диссертациянинг
тузилиши бўйича маълумотлар келтирилган.

Диссертациянинг

биринчи боб

(Стандартлаштириш,

ўлчашлар

бирлилигини таъминлаш, мувофиқликни баҳолаш тизимларининг ҳолати ва
уларни такомиллаштириш зарурати)ида

Ўзбекистонда стандартлаштириш,

ўлчашлар

бирлилигини

таъминлаш

ва

мувофиқликни

бахолаш

тизимларининг замонавий ҳолати бўйича танқидий нуқтаи-назардан таҳлили
келтирилган. Ўзбекистон мустақилликка эришгандан сўнг бу тизимларда
келиб чиққан масалалар кўрилган, бу орқали эса қуйидагилар ўрнатилган:

ҳам маҳаллий тажриба, ҳам бошқа давлатлар тажрибаси асосида,

биринчи навбатда ҳуқуқий ва меъѐрий асосларни шакллантириш, кейинчалик
ташкилий масалаларни ҳал этиш орқали, стандартлаштиришни бошқаришни
миллий моделини яратиш зарурати;

маҳсулотлар

ва

хизматлар

сифати,

хавфсизлиги

ва

рақобатбардошлигини таъминлаш бўйича республика учун муҳим бўлган
бир қатор масалаларни ечиш зарурати;

тадқиқотнинг мақсад ва вазифалари белгиланди.

Ўзбекистон Республикаси мустақиллигининг дастлабки йилларида

стандартлаштириш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни
баҳолаш миллий тизимларини ташкил этиш заруратидан келиб чиққан ҳолда
ҳамда бошқа давлатлар билан хўжалик, савдо, илмий-техник ва бошқа
муносабатларни сақлаш, савдо-иқтисодий ва илмий-техник хамкорликда
техник тўсиқларни бартараф этиш мақсадида, бир қатор ҳуқуқий ҳужжатлар,
жумладан Ўзбекистон Республикасининг «Стандартлаштириш тўғрисида»ги,
«Метрология

тўғрисида»ги,

«Маҳсулотлар

ва

хизматларни

сертификатлаштириш тўғрисида»ги Қонунлари ҳамда Ўзбекистон
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари қабул қилинди. Ушбу
ҳуқуқий хужжатларни қабул қилиниши асосий ташкилий тузилмаларни ва


background image

13

Ўз СДТ, Ўз ЎТДТ, Ўз СМТ ва бошка тармоқлараро стандартлаштириш тизим
(ТСТ) ларининг хуқуқий асосларини яратиш имконини берди.

Бозор муносабатлари чуқурлашиб бориши муносабати билан 1992

йилдан бошлаб Ўз СДТ ривожланиб ва такомиллашиб борди, тизимнинг
меъѐрий асоси янгиланиб борди, амалдаги меъѐрий хужжат (МХ) ларга
ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш, қайта кўриш, бекор қилиш йўли билан
актуаллаштириб борилди. Ўз СДТда белгиланган қоидаларга асосан янги
ТСТлар ишлаб чиқилди, амалдаги МХлар доимий янгиланиб ва
такомиллаштириб борилди.

Халқаро ҳамкорликни ривожлантириш, маҳаллий маҳсулотлар сифати

ва рақобатбардошлигини ошириш учун «Ўзстандарт» агентлиги ИСО,
МОЗМ, МГС халқаро ташкилотларига аъзо бўлди. Халқаро ва ҳудудий
стандартларни жорий қилиш бўйича республикада маълум бир ишлар амалга
оширилди.

Ўз СДТни шакллантириш ва ривожлантириш, бошқа ТСТлар билан

ўзаро таъсир, халқаро қоидаларга яқинлашиш босқичларига эътибор
қаратилди.

Ўзбекистон Республикасининг «Стандартлаштириш тўғрисида»ги

Қонунида, бошқа қонуности хужжатларда ўрнатилганга кўра, халқаро
стандартларни кенг қўллаш асосида маҳаллий маҳсулотлар сифати ва
рақобатбардошлигини ошириш талабларини таъминлаш мақсадида,
стандартлаштириш тизимини ўзгартириш, техник жиҳатдан тартибга солиш
тизимини шакллантириш зарурати пайдо бўлганлигига эътибор қаратилди.

Ўлчашлар бирлилигини таъминлаш (Ўз ЎТДТ) сохасида асосий

талаблар миллий даражада қонунлар билан, ўлчашлар бирлилигини
таъминлаш механизми бўлган метрологик текширув ва назорат турлари ва
кўринишларига талаблар миллий даражадаги МҲларда ўрнатилиши керак.

Илгари амалда бўлган Ўз ЎТДТ меъѐрий-ҳуқуқий хужжатлари ва шу

соҳадаги халқаро амалиѐтнинг тахлили асосида Ўзбекистон ўлчашлар
бирлилигини

таъминлаш

давлат

тизимини

ривожлантириш

ва

такомиллаштиришни таклиф этилди. Бунда тизимни ўзгартиришни
метрологик текширув ва назорат асосий турлари бўйича олиб бориш зарур:

ўлчаш воситалари (ЎВ) ни қонунлаштириш тизими (ўлчаш

воситаларини синаш ва турини тасдиқлаш);

ЎВ мувофиқлигини баҳолаш процедураси (қиѐслаш);
стандарт намуналар ва ўлчашларни бажариш услубиятларини қўллаш;
Меъѐрий ва техник ҳужжатларни метрологик экспертизаси (МЭ);
метрологик текширув ва назорат моҳияти;
ўлчашлар

бирлилигини

таъминлаш

соҳасидаги

ходимларнинг

компетентлилигини баҳолаш.

ОИМЛ тавсияларидан фойдаланиб ўлчашлар бирлилигини таъминлаш

сохасидаги миллий меъѐрий талабларни халқаро метрологик амалиѐтда
ўрнатилган меъѐрларга максимал даражада яқинлаштириш зарур. Бундай
мувофиқлаштириш

чет

эллик

ҳамкорлар

билан

муносабатларни

енгиллаштириш имконини беради.

Ўзбекистонда мувофиқликни баҳолаш тизими элементлари меъѐрий-


background image

14

ҳуқуқий асослардан илгарилаган ҳолда 1992 йилдан шаклланиб борди. 1993
йилда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг «Маҳсулотлар ва
хизматларни сертификатлаштириш тўғрисида»ги Қонуни мувофиқликни
баҳолаш тизимининг бир кўриши бўлган - маҳсулотлар ва хизматларни
сертификатлаштиришнинг ҳуқуқий асосини яратди. Кейинчалик қабул
қилинган

ҳужжатлар

асосан

сертификатлаштириш

тизимини

ривожлантиришга қаратилди. Мувофиқликни баҳолашнинг бошқа турлари
(аккредитатлаш, декларациялаш, синаш, текширув)нинг ҳуқуқий асоси
етарли даражада ривожланган эмас эди. Мувофиқликни тасдиқлаш
схемалари халқаро (масалан, европа) схемалари билан етарли даражада
уйғунлаштирилмаганлиги ўзбек тадбиркорлари учун халқаро савдода маълум
қийинчиликларни туғдирар эди.

Мустақил Ўзбекистон учун халқаро ташкилотлар хужжатлари билан

уйғунлаштирилган ва республика иқтисодиѐти бозор муносабатларини
инобатга олган мувофиқликни баҳолашнинг миллий меъѐрий-хуқуқий
асосларини яратиш талаб этилди

Шундай қилиб, биринчи бобда ўтказилган стандартлаштириш,

ўлчашлар бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни баҳолаш тизимлари
замонавий ҳолатининг танқидий таҳлили, ушбу тизимларни кейинчалик
ривожлантириш ва такомиллаштириш, Ўз СДТни ўзгартириш, Ўзбекистон
Республикасининг «Техник жихатдан тартибга солиш тўғрисида»ги ва
«Мувофиқликни баҳолаш тўғрисида»ги Қонунларини ишлаб чиқиш,
сертификатлаштириш тартибларини соддалаштириш, «Ўзстандарт»
агентлигининг такомиллаштирилган тузилмаси ва фаолиятини ташкил этиш,
стандартлаштириш,

техник

жиҳатдан

тартибга

солиш,

ўлчашлар

бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни баҳолаш соҳаларида халқаро ва
ҳудудий ташкилотлар қошида яратилаѐтган Глобал тизимларга Ўз СДТ, Ўз
ТЖТС, Ўз ЎТДТ, Ўз СМТ, Ўз АТларни интеграцияланиши, Ўзбекистон
Республикасида халқаро амалиѐтни инобатга олган ҳолда кейинги истиқбол
учун стандартлаштириш, техник жиҳатдан тартибга солиш, ўлчашлар
бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни баҳолаш тизимларини
ривожлантириш ва такомиллаштириш концепциялари ва илмий-услубий
асослари хамда уларни жорий этиш чоралари бўйича дастурлар ишлаб
чиқиш, путур етказмайдиган текширув (ПТ) соҳасида унинг иштирокчилари
ўзаро муносабатларини тартибга солиш ва тизимни Ўзбекистон миқѐсида
фаоллаштириш имкониятини берувчи миллий меъѐрий асосларни яратиш
зарурати борлигини кўрсатди.

Республика учун муҳим бўлган бу масалаларни ечиш ушбу диссертация

тадқиқотининг предметини ташкил этди.

Диссертациянинг

иккинчи боб

(Ўзбекистон техник меъѐрлаш тизимини

ривожлантириш ва такомиллаштириш)ида Ўзбекистон

техник меъѐрлаштириш

тизимини

ривожлантириш ва такомиллаштириш масалаларига бағишланган.

Стандартлаштиришнинг назарий, услубий ва ташкилий асослари, Ўз СДТ ни
ўзгартириш йўллари ва Ўз ТЖТСни тузишга умумий талаблар кўрилган.
Ўзбекистонда ва айрим давлатларда техник жихатдан тартибга солиш
соҳасидаги қонунчилик талаблари , техник регламентлар таркиби ва тузилмаси


background image

15

ўрганилган. Халқаро амалиѐтни инобатга олган ҳолда Ўзбекистон
стандартлаштириш, сифатни таъминлаш ва техник жиҳатдан тартибга солиш
тизимларини ривожлантириш ва такомиллаштириш концепциясини ишлаб
чиқишга алоҳида эътибор қаратилган.

Давлат илмий-техник дастурлари (ДИТД) доирасида амалга оширилган

Ўзбекистонда стандартлаштириш тизимининг назарий, услубий ва ташкилий
асосларини илмий тадқиқоти ва тадқиқот натижаларида ишлаб чиқилган Ўз
СДТ нинг стандартлаштириш бўйича МХлари материаллари берилган. Ўз
СДТ ни ўзгартириш ва амалдаги бир босқичли техник меъѐрлаштириш
тизимидан икки босқичли тизимга ўтиш зарурати кўрсатилган. 2009 йилда
қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг «Техник жиҳатдан тартибга
солиш тўғрисида»ги Қонуни лойихаси ишлаб чиқилди. Стандартлаштириш
тизимини такомиллаштириш бўйича чоралар ишлаб чиқилди ва улар
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан маъқулланди.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон

стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш агентлигининг
такомиллаштирилган тузилмаси ва фаолиятини ташкил этиш тўғрисида»ги,
«Стандартлаштириш, метрология ҳамда маҳсулотлар ва хизматларни
сертификатлаштириш тизимларини такомиллаштириш бўйича чоралар
тўғрисида»ги қарорлари зарурлиги асосланган, уларнинг лойиҳалари ишлаб
чиқилган ва кейинчалик қабул қилинган. Ўрнатилган вазифаларни инобатга
олиб, Ўз СДТ нинг стандартлаштириш бўйича асос бўлувчи амалдаги
МХлари қайта кўрилди ва янгилари ишлаб чиқилди.

Стандартлаштириш объектлари кўп хусусиятларга эга бўлганлиги ва

объектнинг ўзи ичидаги ҳамда унинг ташқарисидаги алоқаларнинг
мураккаблиги сабабли, стандартлаштириш масалаларини ечиш математик
моделлаштириш усуллари орқали амалга оширилади. Стандартлаштириш
назарияси ва услубиятида стандартлаштириш масалаларини ечишга тизимли
ѐндашув, стандартлар талабларини оптималлаштириш усуллари, параметрли
қаторларни ишлаб чиқиш ва оптималлаштириш, стандартлаштириш асосида
сифатни бошқариш назарияси, квалиметрия назарий асослари, сифатни
текширишни статистик усуллари, унификациялаш ва агрегатлаштириш,
комплекс

стандартлаштириш,

илгариловчи

ва

тармоқлараро

стандартлаштиришнинг ахамияти каттадир.

Ишлаб чиқувчи олдидаги вазифаларни бажаришда тизимли таҳлил

асосий жараѐн ҳисобланади (1– расм).

Ўтказилган тадқиқотлар натижасида Ўзбекистонда стандартлаштириш

тизими меъѐрий-ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш бўйича таклифлар
ишлаб чиқилди. Ўзбекистон Республикасининг «Стандартлаштириш
тўғрисида»ги Қонунига беш марта (2000, 2003, 2006, 2009 ва 2013 йй.)
ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг топшириғига кўра

Ўзбекистон Республикасининг «Техник жиҳатдан тартибга солиш
тўғрисида»ги Қонуни талаблари асосида Ўз СДТ ўзгартириш Дастури ишлаб
чиқилди.


background image

16
























1-расм. Стандартлаштириш муаммоларини ечишда тизимли

тахлил босқичлари

Ўзгартиришни қуйидаги фундаментал қоида асосида ўтказиш таклиф

этилди: маҳсулотлар, хизматлар, жараѐнларга талабларни ўрнатишнинг икки

босқичли тизимига (талабларининг бажарилиши мажбурий бўлган техник

регламентларга, ва талабларининг бажарилиши мажбурий бўлмаган

ихтиѐрий стандартларга) ўтиш.

Ўз СДТ

меъѐрий ҳужжатларини икки даражага бўлиш таклиф этилди:

стандартлаштириш бўйича миллий идора томонидан тасдиқланадиган

стандартлар ва корхоналар, ташкилотлар стандартлари. Халқаро амалиѐтдан

келиб чиқиб, кўрсатилган икки даражалар орасидаги стандартлар (тармоқ,

маъмурий

-

ҳудудий стандартлар

,

техник шартлар

)

ни

олиб ташлаш таклиф

этилди.

Ўз СДТ

меъѐрий ҳужжатлари билан бир қаторда, халқаро ва

давлатлараро келишувларга кўра, стандартлаштириш бўйича халқаро ва

ҳудудий МХлар ҳам қўлланилади.

Ўз СДТ

асосий талабларида белгиланган

стандартлаштириш асосий

принциплари рўйхатига қуйидагиларни қўшиш таклиф этилди:

стандартларни қўллашнинг ихтиѐрийлиги;

халқаро ва ҳудудий стандартларни қўллаш;

Маълумотлар база-

сини ишлаб чиқиш

Моделлаштириш

МХ ишлаб чиқиш

Ечимнинг

экспериментал

текшируви

Қарор қабул

қилиш

Ечимларни

амалга ошириш

МХ тасдиқлаш

Моделни қуриш, идентификация

қилиш, самарадорлик

мезонларини танлаш,

оптималлаштириш

Аниқлаш, таҳлил қилиш,

маълумотларни умумлаштириш,

алоқа ўрнатиш, вазифани ҳал

қилиш дастурларини ишлаб

чиқиш

Мақсад қўйиш, шароит таҳлили,

параметрларни аниқлаштириш

Вазифанинг

қўйилиши


background image

17

стандартларда ўрнатиладиган талабларнинг техник регламентлар

талабларига қарама

-

қарши бўлишига йўл қўймаслик;

стандартларда ўрнатиладиган талабларнинг техник регламентлар

минимал талабларидан юқори бўлишига йўл қўймаслик;

стандартларда савдодаги техник тўсиқларни яратадиган талабларнинг

бўлишига йўл қўймаслик.

Ўз СДТни

ўзгартиришда

«

амалдаги қонунчиликда, шартномаларда,

контрактларда, техник регламентларда маҳсулотлар, хизматлар, жараѐнларга

тааллуқли ихтиѐрий стандартларга ҳавола қилинган бўлса, мувофиқликни

тасдиқлаш тўғрисидаги декларацияни рўйхатга олишда стандартларнинг

мажбурийлиги

»

принципиал талабини киритиш таклиф этилди.

Халқаро ва ҳудудий стандартларни Ўзбекистонда миллий стандартлар

сифатида қўллаш маҳаллий маҳсулотларнинг дунѐ бозорига чиқишининг

муҳим шартларидан ҳисобланади. Шунинг учун халқаро ва худудий

стандартларни қўллаш ўзгартирилаѐтган стандартлаштириш тизимида

устувор йўналиш бўлиши керак.

Бу бобда Ўзбекистонда

ва айрим (Беларусь Республикаси, Қозоғистон

Республикаси, Молдова Республикаси, Россия Федерацияси, Украина)

давлатларда техник жиҳатдан тартибга солиш сохасидаги қонунчиликнинг

тадқиқоти натижалари ѐритилган.

«Ўзбекистон техник жиҳатдан тартибга солиш давлат тизимини яратиш

ва стандартлаштириш давлат тизимини ўзгартириш Концепцияси» таклиф

этилди.

Ўз ТЖСТни, унинг мақсадларидан келиб чиқиб, яратиш ва

такомиллаштириш йўналишлари тавсия этилди, техник жиҳатдан тартибга

солиш соҳасидаги халқаро амалиѐтга ўтишни таъминлаш имкониятини

берувчи вазифалар аниқланди.

Диссертациянинг

учинчи боб

(Ўзбекистон ўлчашлар бирлилигини

таъминлаш тизимини ривожлантириш ва такомиллаштириш)ида

Ўзбекистон

ўлчашлар бирлилигини таъминлаш давлат тизими (Ўз ЎТДТ)нинг

ривожлантириш ва такомиллаштириш бўйича тадқиқотлар натижалари

келтирилган. Ўлчаш воситаларини ҳуқуқий талабларга мувофиқлигини

тасдиқлаш тизими, МХ лар метрологик экспертизаси масалалари ва аналитик

ўлчашлар метрологик таъминоти ўрганилди. Мамлакатдаги ўлчашлар

бирлилигини таъминлаш механизмига ва метрологик соҳадаги персонални

тайѐрлаш,

баҳолаш

ва

компетентлилигини

тасдиқлаш

тизимини

ривожлантириш ва такомиллаштиришга алоҳида эътибор берилган.

Метрологик текширув ва назорат (МТН) ўлчашлар бирлилигини

таъминлашнинг механизми эканлиги кўрсатилган. МТН ўлчашларнинг

ишончсиз натижаларини олиниши ва ишлатилишини олдини олиш,

метрологик фаолиятнинг у ѐки бу тури амалга оширилиши бўйича юридик

(жисмоний) шахсларнинг компетентлилигини баҳолаш мақсадида амалга

оширилади.

Метрологик фаолиятнинг объект ва субъектларига умумий метрологик

меъѐрлар, қоидалар ва талабларни ўрнатувчи ва бу субъектларнинг ўзаро

муносабатлари, уларнинг компетентлилигига, компетентлиликни баҳолаш ва

тасдиклашга талабларни белгиловчи, тасдиқланган ва мамлакатда амал қила-


background image

18

ѐтган асос бўлувчи миллий МХлар тадқиқотларнинг натижаси ҳисобланади.

ЎВ

метрологик

текшируви

миллий

меъѐрий

асосларини

қонунлаштирувчи метрология соҳасидаги халқаро амалиѐт талабларига

мувофиқлик даражасига келтириш учун, ЎВларини қонунчилик талабларига

мувофиқлигини тасдиқлашнинг халқаро, давлатлараро ва миллий тизимлари

ва уларнинг МХлари ўрганилди, ўрганиш натижасида тизимнинг асосий

талаблари ишлаб чиқилди.

Давлат бошқаруви доирасидаги, яратилган ва (ѐки) серияли ишлаб

чиқаришга мўлжалланаѐтган ѐки четдан катта ҳажмда импорт бўйича

келтирилган ЎВларининг турлари тасдиқланиши керак. Амалда бўлган

тизим қоидалари кўп босқичли, альтернативасиз, бозор иқтисодиѐти

шароитларига мос келмайдиган ЎВ синаш ва турини тасдиқланиш схемасини

белгилаган эди. Бу схема бўйича моҳиятан бир бирига яқин бир неча

ҳужжатлар – «ЎВ турини тасдиқланиш тўғрисидаги сертификат», «Тури

тасдиқланган ЎВни мувофиқлиги сертификати», «ЎВ сертификати»

қўлланилар эди, бу эса ЎВдан фойдаланувчиларнинг ушбу ҳужжатларга

турли ѐндашувларига сабаб бўларди.

Халқаро

талаблар

(ОИМЛ

МД-19)да

турларни

тасдиқлаш

процедураларининг кўп вариантлилиги ўрнатилган. Халқаро талаблар ва

Ўзбекистон хамда МДҲ давлатларида қонунлаштирувчи метрология

соҳасидаги фаолиятни ривожлантириш замонавий тенденцияларини инобатга

олиб, O„z DSt 8.009 стандартида белгиланган, ЎВни турини тасдиқлашнинг

янги қоидалари ишлаб чиқилди. Стандартда ЎВни (серияли ишлаб

чиқаришга мўлжалланаѐтган ѐки четдан катта ҳажмда импорт бўйича

келтирилган) турини тасдиқлаш мақсадида синашни ташкил этишга ва

ўтказишга талаблар ўрнатилган бўлиб, улар МГС ва «Евросиѐ давлат

метрологик муассасалари ҳамкорлиги» Регионал метрологик ташкилоти

(КООМЕТ) талабларига мос келади.

ЎВни қонунлаштирувчи йўналишлардан бири метрологик аттестация

ҳисобланади.

Ўтказилган тадқиқотлар натижасида ЎВни метрологик аттестациясини

тартиби ва қоидалари ишлаб чиқилди ва O„z DSt 8.011давлат стандартига

киритилди. Стандарт билан аттестация натижалари бўйича ҳужжатларни

расмийлаштиришнинг янги қоидалари белгиланди. Турини тасдиқлаш

процедурасидан ўтган ЎВ учун, КООМЕТ тавсияларига мос келувчи янги

ҳужжат – «Ўлчов воситасини тавсифи» киритилди.

ОИМЛ, давлатлараро, Россия, Белоруссия ва Қозоғистон миллий

ўлчашлар бирлилигини таъминлаш тизимлари ҳужжатларини ўрганиш ва

таҳлили, хамда илгари амалда бўлган Ўзбекистон давлат стандарти РСТ Ўз

8.003ни қўлланиш амалиѐтини ўрганиш натижасида, O„z DSt 8.003

стандарти орқали қиѐслашни ташкил этишнинг умумий талаблари ва

тартиби, қиѐслаш турлари ва ўтказиш тартиблари ўрнатилди.

Белгиланган

талабларга

жавоб

бермайдиган

ҳужжатларни

қўлланилишини олдини олишнинг ягона йўли, шу ҳужжатларнинг

метрологик экспертизаси (МЭ) хисобланади. МЭ ўтказилиши керак бўлган

ҳужжатлар қаторига маҳсулотлар сифатига, уларни текширув усулларига

талабларни белгиловчи, ЎВ ва ўлчашларни бажариш услубиятлари (ЎБУ)ни


background image

19

яратиш, синаш, аттестациялаш, ишлаб чиқиш, қиѐслаш бўйича ҳужжатлар

киради.

МЭ ўтказиш заруриятини белгиловчи хуқуқий ва меъѐрий хужжатлар

бўлишига қарамай, 2001 йилга қадар метрологик экспертиза бўйича

фаолиятни ташкилий тузилмаси ва уни ўтказиш тартибини белгиловчи

ҳужжатлар мавжуд эмас эди. Бу бўшлиқни ѐпиш учун Ўз ЎТДТда меъѐрий ва

техник ҳужжатларни МЭни ўтказишни ташкил этишни ва тартибини

белгиловчи раҳбарий хужжат O„z RH 51-106 ишлаб чиқилди. Ҳужжат билан

экспертиза ўтказиш тартиби, унинг натижаларини кўрсатиш турлари хамда

ўтказиш муддатлари белгиланди.

Бу бобда аналитик ўлчашларни метрологик таъминоти масаласи ҳам

кўрилган. Аналитик ўлчашларни метрологик таъминотининг асосий

инструменти ўлчанилаѐтган катталикнинг бирлигини сақловчи ва узатувчи

восита – стандарт намуналар (СН), ушбу катталикни узатиш воситаси–

ўлчашларни бажариш услубиятлари (ЎБУ) эканлиги кўрсатилган.

Иқтисодий ривожланган мамлакатлардаги СН тизимларининг фаолият

амалиѐтини

ўрганиш

Ўзбекистоннинг

СН

тизими

тузилишидаги

ѐндошувнинг мутлақ ўзгартирилишига олиб келди. Бунда бутунлай СН

тизимининг тузилиши ва фаолияти асосий принциплари қайта кўриб чиқилди

ва шу асосда Ўзбекистон СН тизимининг асос бўлувчи стандарти O„z DSt
8.004 ишлаб чиқилди. Бу стандарт нафақат давлатлараро стандарт ГОСТ
8.315 асосий талабларини, балки Ғарбий Европа давлатларидаги СН

тизимлари ривожланиш тенденцияларини ҳам ўз ичига олган.

Тадқиқотларимизда кўрсатилишича, СН тизимини қайта ташкил этиш,

биринчи навбатда, СНни давлат метрологик текширув ва назорат доирасида

қўлланишга рухсат этилган, ва шу доирада қўлланишга рухсат этилмаган

СНга аниқ ажратилишида намоѐн бўлиши керак. Бу холат айниса, чет

давлатларда ишлаб чиқилган СН учун алоҳида аҳамият касб этади.

СН тизимини қайта ташкил этишнинг биринчи натижаси сифатида

унинг меъѐрий асоси – Ўзбекистон давлат стандарти O„z DSt 8.004нинг

кўплаб қўшимчалар орқали ўзгартирилиши ва янги тахрирда қабул

қилиниши бўлди.

СН тизимининг умумий талабларини белгилаш билан бирга,

Ўзбекистон Республикаси

аккредитлаш тизими (Ўз АТ)нинг тегишли

стандартларида белгиланган СНни ишлаб чиқиш, аттестатлаш ва сотиш

сохасида фаолиятга рухсат бериш ва тизимнинг бу фаолият билан

шуғулланувчи субъектлари ташкилий тузилмаларига талаблар ҳам

киритилган.

Халқаро, давлатлараро ва миллий хужжатларнинг тахлили натижасида

давлат стандарти DSt 8.016 ишлаб чиқилди. Бунда биринчи маротаба

ўлчашлар хатоликлари ЎБУни қўллаш жараѐнида ѐки уни қўллашдан кейин

аниқланадиган ҳолатларда ушбу ЎБУ аттестация қилинмаслиги кўрсатилди.

Бу бобда ўлчашлар бирлилигини таъминлашнинг асосий механизми

бўлган метрологик текширув ва назорат (МТН) га алоҳида эътибор

қаратилган. 2000 йилларнинг бошига келиб, «метрологик текширув» ва

«метрологик назорат» тушунчаларининг талқинида ҳам, қолаверса, бу

фаолият турларининг мохиятида қарама – қаршиликлар тўпланиб қолган.


background image

20

Тадқиқотлар натижасида метрологик текширув ва назоратнинг янгича

талқини киритилди.

Ушбу боб яна метрологик персонални тайѐрлаш, бахолаш ва

компетентлилигини тасдиқлаш тизими асосларини ривожлантириш ва

такомиллаштиришга

ҳам

бағишланган.

Халқаро

амалиѐтда

кенг

қўлланилаѐтган метрологик персонални компетентлилигини тасдиқлаш

схемаларини таҳлили натижасида малакани баҳолашни сертификатлаштириш

орқали амалга оширишни таклиф этилди ва бу билан, илгари амалда бўлган

тизимдан фарқли равишда, баҳолаш натижаларининг ҳаққонийлиги ва

ишончлилигига эришилди. Халқаро амалиѐтдан келиб чиқиб, ISO/IEC
17024:2003 халкаро стандарти жорий қилинди. Бобда эксперт-метрологларни

сертификатлаштиришнинг умумлашган схемаси келтирилган.

Тадқиқотлар натижасида сертификатлаштириш Миллий тизими

доирасида метрология соҳасидаги персонални сертификатлаштиришнинг

муҳим ҳужжати - O„z DSt 8.026 Ўз ЎТДТ. Ўлчашлар бирлилигини

таъминлаш соҳасидаги экспертлар. Персонал малакаси, ўқитилиши,

сертификатланиши стандарти ишлаб чиқилди.

Боб якунида асосий хулосалар келтирилган: Ўз ЎТДТ такомиллаштириш

бўйича чоралар ишлаб чиқилди ва тасдиқланди, халқаро амалиѐтдан келиб

чиқиб, Ўз ЎТДТ ривожлантириш ва такомиллаштириш концепцияси ва

илмий- услубий асослари яратилди.

Диссертациянинг

тўртинчи боб

(Ўзбекистон путур етказмайдиган

текширув тизимининг меъѐрий ва ташкилий асосларини

яратиш)ида

ўта

муҳим ва долзарб масала бўлган

Ўзбекистонда путур етказмайдиган

текширув (ПТ) тизими меъѐрий ва ташкилий асосларини

яратишга

бағишланган. Бу боб доирасида путур етказмайдиган текширув миллий

тизимининг ташкилий ва концептуал асослари, тизимнинг асос бўлувчи

МХларини яратиш, тизим мутахассисларини тайѐрлаш, баҳолаш ва

компетентлилигини тасдиқлаш тизими асосларини меъѐрий талаблари,

тизимни ривожлантириш масалари кўрилган.

Путур

етказмайдиган

текширувни

мустақил

Ўзбекистонда

шакллантиришдаги биринчи қадам бўлиб, 1999 йилда Ўздавстандарт қошида

«Ўзбекистон

Республикаси

путур

етказмайдиган

текширув

Бош

маркази»нинг ташкил этилиши бўлди.

Европа ва МДҲ мамлакатлари ПТ тизимининг тахлили, республикада бу

соҳадаги ҳолатнинг ҳамда услубий, техник ва профессинал даражанинг аҳволи

таҳлили ўтказилди. Ўтказилган тадқиқотлар натижасида мамлакат миқѐсида

ПТ давлат тизимини ташкил этиш учун қуйидаги комплекс ва режали

чораларни кўрилиши кераклиги аѐн бўлди:

- ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулотлар сифатини ошириш ва текширув

операцияларига харажатларни камайтириш учун тўлиқ оператив ПТ

киритиш;

- фойдаланилаѐтган техника ва саноат объектлари ишончлилиги ва

хавфсизлигини таъминлаш мақсадида регламентланган ишларга ПТ

услубларини ишлаб чиқаришнинг барча босқичларида киритиш;

- маҳсулотлар ва объектлар ПТ ўтказишда қатнашувчи барча

томонларни муносабатларини расмийлаштириш, ПТ лабораториялари ва


background image

21

уларни аккредитлаш идораларига ягона талабларни белгилаш, ПТ соҳасида

ишловчи мутахассисларига ва уларни тайѐрлаш, малакасини баҳолаш,

сертификатлаштиришга талабларни ўрнатиш;

- халқаро стандартлар талаблари асосида ПТ сохасида ишловчи

мутахассисларни ўқитиш ва малакасини баҳолашнинг уч босқичли тизимини

ташкил этиш.

ПТ ягона давлат тизими ўз ичига ташкилий, меъѐрий- хуқуқий, техник

ва профессионал қуйи тизимларни олиши керак.

Ташкилий қуйи тизимни ПТ ва техник диагностика ўтказувчи

лабораториялар, лабораторияларни аккредитлаш идоралари, илмий-услубий ва

мувофиқлаштирувчи тузилмалар, давлат назорати идоралари ташкил этади.

Меъѐрий- ҳуқуқий қуйи тизимни:
- ПТ ва техник диагностика ўтказувчи лабораторияларга умумий ва

махсус талаблар, ПТ ташкил этиш ва ўтказишга, ПТ бўйича мутахассисларни

тайѐрлаш,

малакасини

баҳолаш,

сертификатлаштириш

талаблари,

сертификатлаштириш идораларига талабларни ўрнатувчи;

- ПТ ўтказишда қатнашувчи барча томонларни муносабатларини

расмийлаштирувчи талабларни белгиловчи;

- ПТ лабораторияларни аккредитлаш тартибига, ўқув ва имтихон

марказларига хамда ПТ персоналига умумий талабларни белгиловчи

давлат

даражасидаги ташкилий, услубий ва техник давлатлараро ва миллий МҲлар

комплекси ташкил этади.

Техник қуйи тизимини ПТ воситалари парки, уни ўтказиш услубиятлари

ва ПТ воситаларини синаш, аттестация қилиш ва қиѐслаш тизимлари,

текширув ўтказиш услубиятлари ташкил этади.

ПТ ягона тизимининг профессионал асосини ПТ ўтказувчи персонал,

уларни ўқитиш, малакасини бахолаш, сертификатлаш, сертификатлаш

идораларини аккредитлаш ташкил этади.

ПТ миллий тизими тузилмаси 2-расмда берилган.

ПТ соҳасидаги асосий давлат талабларини ишлаб чиқиш ПТни ўтказиш

бўйича халқаро талаблар ва меъѐрларга асосланган бўлиши керак. Шуларни

ҳисобга олиб, ўтказилган тадқиқотлар натижасида ПТ соҳасидаги асос

бўлувчи МҲлар серияси ишлаб чиқилди ва уларда ПТ лабораторияларига

умумий ва махсус талаблар, лабораторияларни аккредитлаш талаблари, ПТ

инструкциялари ва услубиятларига талаблар, соха бўйича мутахассисларни

сертификатлаш тартибига талаблар, соҳа бўйича ўқув ва имтихон

марказларига талаблар ишлаб чиқилди.

ПТ миллий тизимини ривожлантириш ва такомиллаштириш

истиқболлари масалаларида қуйидагилар кўрсатилди:

- ПТ меъѐрий базасини ривожлантириш ва такомиллаштириш, хусусан,

ПТ метрологик таъминоти масалаларида;

- ПТ персоналини сертификатлаштирувчи мустақил идорани ташкил

этиш, ПТ персоналини ўқитувчи ва уларнинг малакасини баҳоловчи ўқув ва

имтихон марказларини кўпайтириш;

- ПТ ўтказиш услубиятларини аттестация қилиш қуйи тизимини

шакллантириш, бундай аттестация ўтказувчи идораларга ва бу идораларни

аккредитлашга талабларни ишлаб чиқиш;


background image

22

























2-расм. Путур етказмайдиган текширув миллий тизими структураси


- ПТ бўйича халқаро даражада уйғунлаштирилган миллий атамаларни

ишлаб чиқиш;

- ПТ соҳасида миллий стандартлаштириш бўйича техник қўмитани

ташкил этиш;

- ПТ бўйича миллий аттестация комиссиясини ташкил этиш;
- ПТ бўйича базовий лабораториялар ва базовий ўқув марказларига

талабларни ишлаб чиқиш, бу марказларни алоҳида ажратиш ва уларни

аккредитлаш;

- ПТ ва техник диагностика бўйича бош услубий марказни ташкил этиш;
- миллий ПТ тизимини давлатлараро ва европа тизимларига

интеграциялаш;

«

Ўзстандарт”

агентлиги

Маҳсулотларни ПТ
ўтказилиши керак
бўлган корхоналар,
ташкилотлар

СМСИТИ ПТ
бош маркази

Давлат инспекцияси

«

Саноатгеокон-

техназорат”

ПТ объекти

Тест маркази

ПТ бўйича

аккредитланган

лаборатория

ПТ бўйича

ваколатли

аккредита-

цияси идораси

ПТ объектларини ишлаб

чиқариш, таъмирлаш, техник

хизмат кўрсатиш бўйича МХ

Ўқув маркази

ПТ бўйича

сертификатланган персонал

ПТ бўйича

персонални

сертификат-

лаш идораси


background image

23

- Ўзбекистонда ташкил этилган, ПТ мутахассисларини бирлаштирувчи

ва соҳадаги ишларни фаоллаштирувчи «ПТ жамияти» фаолиятини

кенгайтириш ва уни халкаро даражада интеграцияланишини таъминлаш.

Шундай қилиб, биринчи марта ПТ соҳасидаги фаолиятнинг илмий

асослари ва унинг миллий меъѐрий асослари яратилди.

Диссертациянинг

бешинчи боби

(Ўзбекистон ўлчашлар бирлилигини

таъминлаш тизимини такомиллаштиришнинг концептуал асослари)да

Ўзбекистонда ЎТДТ такомиллаштиришнинг концептуал асосларини

яратишга

бағишланган.

Метрология

сохасида

фаолиятни

ривожлантиришнинг замонавий тенденциялари ўрганилган ва Ўз ЎТДТ

ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг 2015 йилга ва кейинги истиқболга

мўлжалланган концепцияси берилган.

Агар техник меъѐрлаш ва мувофиқликни баҳолаш соҳаларида «ягона

стандарт- бир синов-бир сертификат» принципи эълон қилинган бўлса,

замонавий халқаро метрологик амалиѐтда «эквивалент эталонлар-бир ўлчаш-

натижаларни умумий тан олиш» принципи бирламчи ҳисобланади.

Халқаро иқтисодиѐт ва халқаро метрологик фаолиятнинг ривожланиши

Ўз ЎТДТ га ҳам маълум талабларни қўяди ва у, албатта, ўлчашларнинг

глобал тизимларига интеграцияланиши керак, шу асосда Ўзбекистоннинг

маҳсулотлар ва хизматлар дунѐ бозорига кенгроқ киришини таъминлаши

керак. Бу бир томондан ўлчаш соҳасидаги концепцияларга аниқлик

киритишни,

иккинчи

томондан

эса

мамлакатдаги

метрологик

инфраструктурани ва унинг фаолият принципларини ривожлантиришни

талаб этади.

Бу масалада миллий ЎТДТни қуриш принципларини халқаро қоидалар ва

меъѐрлар билан уйғунлашуви катта ахамиятга эгадир.

Ўз ЎТДТни ўлчашлар глобал тизимларига интеграция қилиш

вазифаларини оптимал ва самарали ҳал этиш мақсадида «Ўзбекистон

Республикаси миллий ЎТДТ ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг 2015

йилга ва кейинги истиқболга мўлжалланган Концепцияси» (кейинчалик

Концепция) ишлаб чиқилди.

Концепция метрология ва метрологик фаолият сохаларидаги Ўзбекистон

миллий сиѐсатини мақсади, вазифалари, стратегияси ва асосий

йўналишларини ҳамда уларни ҳал этиш йўлларини белгилайди.

Концепция қуйидаги факторларни инобатга олиб ишлаб чиқилган:
- ХСТ ва ишлаб чиқарувчилар халқаро ҳамжамиятига Ўзбекистон

иқтисодиѐтини интеграция қилиш;

- маҳсулотлар ва хизматлар характеристикаларини ўрнатувчи техник

регламентларнинг устиворлиги;

- халқаро ва европа стандартларини кенг қўллаш асосида эскирган

ускуналар ва технологияларни алмаштириш;

- ички бозорда маҳсулотлар ва хизматларнинг импортга боғлиқлигини

босқичма босқич камайтириш.

Метрологик фаолият соҳасида Ўзбекистон миллий сиѐсатининг мақсади

давлатни ва жамиятни ўлчашларнинг нотўғри натижаларининг салбий

оқибатларидан ҳимоя қилиш ва мамлакат миллий стратегик приоритетларини

таъминлашдир.


background image

24

Метрологик соҳада (фан ва амалиѐт сифатида) сиѐсатнинг асосий

вазифалари бозор иқтисодиѐтига асосланган Ўз ЎТДТ ривожлантириш,

унинг халқаро талаблар ва меъѐрлар билан уйғунлашувини таъминлаш,

мамлакатдаги ижтимоий- иқтисодий реформаларни, метрологик амалиѐтдаги

давлатлараро ва миллий тенденцияларни инобатга олишдир.

Ўзбекистонда ўлчашлар тизимини ташкилий асоси мамлакат метрологик

хизмати ҳисобланади ва у давлат ва юридик шахслар метрологик

хизматларидан иборатдир.

ЎВ метрологик аттестатлаш ва қиѐслаш билан шуғулланувчи юридик

шахслар метрологик хизматлари тармоғини кенгайтириш хисобига мамлакат

метрологик инфратузилмасини такомиллаштириш зарур. Бунда:

- вақт ва частота ҳамда Ер айланиши параметрларини аниқловчи давлат

хизматини ташкил этиш;

- моддалар ва материаллар хусусияти ва физик константалар стандарт

маълумотлари давлат хизматини ташкил этиш;

- давлат метрологик хизмати доирасида моддалар ва материаллар

хусусияти хамда физик константалар стандарт маълумотлар сохасидаги

ишларни мувофиқлаштирувчи, расмий маълумотларни йиғувчи ва

тарқатувчи тузилмани ташкил этиш керак.

Фундаментал ва амалий метрология масалаларини ҳал этиш учун

Ўзбекистонда кенг доирадаги илмий жамоатчиликни жалб этиш керак.

Миллий эталон базасини ва давлат метрологик хизмати техник базасини

кенгайтириш керак.

Чегараланган хизматчилари бўлган кичик ва хусусий бизнес

субъектлари корхоналарида ўлчашлар бирлилигини таъминлаш мақсадида

мустақил метрологик аудит тизимини ташкил этиш ва ривожлантириш керак.

Маҳсулотлар синовлари ишончлиги ва ягоналигини таъминлаш

мақсадида давлат томонидан бошқариладиган соҳаларда қўлланиладиган ЎВ

ҳамда ўлчашлар ва синовлар услубиятларини аттестатлаш тизимини,

хужжатларни метрологик экспертизасини ривожлантириш керак.

Текширув-назорат йўналишида нафақат ДМТН доирасидаги, балки

юридик шахслар метрологик хизматлари томонидан ўтказиладиган МТН

турларини ҳам такомиллаштириш ва кўпайтириш керак.

Концепцияни

амалга

оширилиши

метрологик

соҳада

давлат

бошқарувини, метрологик хизматлар (текширув) соҳасини аниқ чегаралашга

ва Ўзбекистондаги метрологик фаолиятни ташкил этиш принципларини

халқаро амалиѐт билан уйғунлаштиришга, фаолият натижаларига ишонч

уйғотиш ва уларни тан олинишига, ХСТ талабларини бажарилишига,

иқтисодиѐт тармоқларидан фундаментал метрологияга инвестициялар

киритилишига олиб келади.

Диссертациянинг

олтинчи боб

(Ўзбекистон мувофиқликни баҳолаш

тизимини

шакллантириш

ва

такомиллаштириш)ида

Ўзбекистонда

мувофиқликни баҳолаш тизимини ривожлантириш ва такомиллаштиришга

бағишланган.

Халқаро, европа ва миллий мувофиқликни баҳолаш тизимлари

ва Ўзбекистон мувофиқликни тасдиқлаш тизими амалиѐти кўрилган.

Ўзбекистондаги мувофиқликни баҳолаш тизими схемаларини европа

модуллари билан таққослаш, республикада мувофиқликни баҳолаш


background image

25

натижалари билан ахборот алмашув тизими кўрилган.

Халқаро даражада мувофиқликни бахолаш бўйича МХлар кенг доирада

қўллаш учун ИСО, МЭК ва бошқа ташкилотлар томонидан ишлаб чиқилади

ва киритилади. Миллий даражада ваколатли идоралар бошчилигида миллий

мувофиқликни баҳолаш тизимлари фаолият кўрсатади.

Айрим

давлатларнинг

мувофиқликни

баҳолаш

соҳасидаги

қонунчилигининг таҳлили уларнинг халқаро меъѐр ва қоидалар асосида

ўхшашликлари мавжудлигини кўрсатди. ИСО/МЭК 17000 стандартига кўра

мувофиқликни баҳолашга аккредитатлаш, мувофиқликни тасдиқлаш,

текширув, синов процедуралари киради.

Барча миллий тизимларда мувофиқликни тасдиқлашнинг ихтиѐрий ва

мажбурий кўринишлари белгиланган. Бунда ихтиѐрий мувофиқликни

тасдиқлаш

ихтиѐрий

сертификатлаштириш

кўринишида,

мажбурий

мувофиқликни тасдиқлаш эса декларациялаш ва сертификатлаштириш

кўринишларида олиб борилади.

Агар ихтиѐрий сертификатлаштиришда буюртмачи мувофиқликни

тасдиқлаш учун меъѐрий-ҳуқуқий хужжатни ўзи кўрсатса, мажбурий

сертификатлаштириш эса техник регламент талабларига асосан ўтказилади.

Бу бобда миллий мувофиқликни бахолаш тизими ҳолатини халқаро

талаблар ва амалиѐтни инобатга олиб ўрганишга ва Ўзбекистонда

берилаѐтган сертификатлар ва декларацияларнинг чет элда тан олиниши

даражасини кўтариш мақсадида тизимни ривожлантириш йўлларига алохида

эътибор қаратилган.

Ўзбекистон Республикасида мувофиқликни баҳолаш тизими 1998 йилга

келиб шакллана бошлади, 2004 йилга келиб тузилмаси яратилди. 2013 йилга

қадар ҳуқуқий асослари етарли бўлмасада, фаолияти бўйича мувофиқликни

баҳолаш тизими 3-расмдаги схемага мос келарди.










3-расм. Ўзбекистонда мувофиқликни баҳолаш тизимининг

принципиал схемаси

Схемада кўрсатилгандек, меъѐрий-ҳуқуқий хужжатларда мувофиқликни

тасдиқлашнинг икки тури кўрсатилган – сертификатлаштириш ва

декларациялаш.

Мувофиқликни тасдиқлаш

Мувофиқликни
сертификатлаш

Мувофиқликни

декларациялаш

мажбурий

биринчи

томон

биринчи ва

иккинчи

томон

мажбурий

ихтиѐрий

ихтиѐрий


background image

26

Ўзбекистонда

сертификатлаштириш

мувофиқликни

тасдиқлаш

кўриниши сифатида етарли даражада ривожланган.

Сертификатлаштириш Ўзбекистон Республикаси «Маҳсулотлар ва

хизматларни сертификатлаштириш тўғрисида»ги Қонунида маҳсулотлар
мувофиқлигини тасдиқлаш кўриниши сифатида белгиланган.

Илгари Ўзбекистонда амал қилган мувофиқликни баҳолаш тизими

кўриниши ва тузилмаси билан халқаро талабларга мос келсада, ҳуқуқий
асосларини такомиллаштириш ва ташкилий тузилмасини ривожлантириш
керак эди.

Ўзбекистоннинг

иқтисодий

ривожланиш

даражаси,

халқаро

иқтисодиѐтга жадал интеграциясини, техник жиҳатдан тартибга солишнинг
халқаро амалиѐтига ўтилишини инобатга олиб, 2008 йилга келиб тизимнинг
халқаро талабларга мос қонуний асосларини такомиллаштириш зарурияти
келиб чиқди. Мувофиқликни бахолашнинг меъѐрий ва ташкилий асосларини
ҳам такомиллаштириш зарурияти бор эди.

Олиб борилган тадқиқотлар натижасида, хамда мувофиқликни бахолаш

миллий тизимини ривожлантириш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси
«Мувофиқликни баҳолаш тўғрисида»ги Қонуни лойиҳаси ишлаб чиқилди. Бу
Қонун

қабул

қилиниши

билан

Ўзбекистонга

кириб

келаѐтган

маҳсулотларнинг мувофиқлигини баҳолашнинг Европа ва ХСТ аъзоларига
мос ҳолдаги тизими ташкил этилди.

Мувофиқликни баҳолаш ва аккредитатлаш тизимининг асосий ғоялари

26.03.2003да

Идоралараро

стандартлаштириш,

метрология

ва

сертификатлаштиришни ривожлантириш кенгаши томонидан қабул қилинган
«Ўзбекистон Республикасида 2003-2010 йилларда халқаро амалиѐтни
инобатга олиб стандартлаштириш, сифатни таъминлаш тизимларини
ривожлантириш ва такомиллаштириш Концепцияси»да ва «Ўзбекистон
Республикасида

мувофиқликни

баҳолашни

ривожлантириш

ва

такомиллаштириш Концепцияси»да берилган.

Ўз қоидалари ва процедураларига эга бўлган, Миллий аккредитлаш

тизими (Ўз АТ), Миллий сертификатлаштириш тизими (Ўз МСТ),
Маҳсулотларни синаш тизими ва текширув тизимидан иборат мувофиқликни
баҳолаш тизими фаолият кўрсатиши керак.

Мувофиқликни баҳолаш тизимининг муҳим қисмларидан бири халқаро

ва регионал даражада миллий тизим натижаларининг тан олинишидир ѐки
аксинча, халқаро ва давлатлараро келишувларга кўра Ўзбекистонда чет элда
маҳсулотларга берилган мувофиқлик сертификатлари, декларациялари ва
белгилари тан олиниши керак.

Сертификатлаштириш, аккредитлаш тизимларининг МҲлари аста аста

қайта кўрилиб, халқаро ва регионал меъѐрлар ва қоидалар жорий
қилинмоқда. Бир қатор мувофиқликни баҳолаш бўйича халқаро ва регионал
стандартлар Ўзбекистон Республикаси давлат стандартлари сифатида қабул
қилинган.

Мажбурий сертификатлаштириш билан бирга, декларациялаш ҳамда

ихтиѐрий сертификатлаштиришни ҳам кенг жорий этиш керак. Мажбурий
сертификатлаштириладиган маҳсулотлар рўйхатини декларацияланадиган


background image

27

ѐки ихтиѐрий сертификатлаштириладиган маҳсулотлар рўйхати ҳисобига
қисқартириш керак.

Европа Иттифоқи ва халқаро миқѐсда миллий мувофиқлик

сертификатларини тан олиниши учун шароит яратиш керак ва оқибат
натижада, мажбурий талаблар, биринчи навбатда хавфсизликнинг талаблари,
бўйича мувофиқлиги баҳолаш ва тасдиқлаш процедураларидан ўтган
маҳсулотларни ЕИ мувофиқлик белгисини қўллаш ҳуқуқини олишга эришиш
керак.

Мувофиқликни

баҳолаш

тизими

дорасида

персонални

сертификатлаштириш тизимини ташкил этиш керак.

Хулоса

Бозор

иқтисодиѐти

шароитида

Ўзбекистон

Республикаси

стандартлаштириш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш, мувофиқликни
баҳолаш тизимларини такомиллаштириш бўйича бажарилган тадқиқотлар
натижаларини умумлаштириб, диссертация иши бўйича қуйидаги муҳим ва
салмоқли хулосаларни, иш натижалари бўйича тавсияларни бериш мумкин:

1. Ўз СДТ ислоҳ қилиш зарурияти ва Ўзбекистон Республикаси техник

жиҳатдан тартибга солиш тизимини шакллантириш.

2. Ўз СДТни ислох қилишни тизим асос бўлувчи ташкилий услубий ва

техник МҲларини кетма кет яратиб бориш орқали амалга ошириш.

3. Ишлаб чиқилган ва қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси

«Техник жиҳатдан тартибга солиш тўғрисидаги», «Мувофиқликни баҳолаш
тўғрисидаги» қонунларини жорий этишни таъминлаш.

4.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан

маъқулланган стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш
тизимларини такомиллаштириш бўйича чораларни жорий этишни
таъминлаш.

5. Ўзбекистон Республикасида халқаро амалиѐтни инобатга олган ҳолда

кейинги истикбол учун стандартлаштириш, техник жиҳатдан тартибга
солиш, ўлчашлар бирлилигини таъминлаш ва мувофиқликни баҳолаш
тизимларини ривожлантириш ва такомиллаштириш концепциялари ва
илмий-услубий асослари ҳамда уларни жорий этиш чоралари буйича
дастурлар ишлаб чиқилган.

6. Илк бор ПТ соҳасида фаолиятнинг миллий меъѐрий асослари

яратилди, бунда 10 та давлат аҳамиятидаги МХлар (шундан, 5 таси давлат
стандартлари) ишлаб чиқилди ва бу билан тизим субъектлари
фаоллаштирилди ва уларнинг ўзаро муносабатлари тартибга солинди.

7. Муаллиф раҳбарлигида ва бевосита иштирокида ѐзилган илмий-

услубий ва ўқув қўлланмалари Тошкент автомобиль йўллари институтида,
Тошкент давлат аграр университетида, Тошкент кимѐ-технология
институтида, Тошкент ирригация ва мелиорация институтида, Тошкент
темир йўл муҳандислари институтида бакалаврлар ва магистрлар
тайѐрлашда, «Ўзстандарт» агентлигининг Стандартлаштириш, метрология
ва сертификатлаштириш илмий-тадқиқот институтида иқтисодиѐтнинг турли


background image

28

тармоқлари мутахассислари малакасини оширишда ҳамда Ўзбекистон
Республикасининг бошқа олий ва ўрта махсус таълим муассасаларида ўқув
жараѐнида қўлланилади.

8. Ҳалқаро амалиѐтни, амалдаги ва қабул қилиниши назарда тутилаѐтган

қонуний хужжатларни инобатга олиб мувофиқликни баҳолаш тизимининг
структураси тузилди.

9. Техник жиҳатдан тартибга солиш давлат тизимининг меъѐрий

асосларини ишлаб чиқиш ва амалиѐтга тадбиқ этиш керак. Бу билан
тизимнинг барча манфаатдор томонлари учун умумий ва ягона қоидалари
амалда бўлиши таъминланади.

10. Республика учун стратегик аҳамиятга эга маҳсулотларни, биринчи

навбатда, экспортбоп маҳсулотларни, қамраб олувчи техник регламентларни
ишлаб чиқиш ва жорий этиш Давлат дастури тасдиқланиши мақсадга
мувофиқ бўлади. Халқаро талабларга уйғунлашган техник регламентларни
ишлаб чиқиш ва иқтисодиѐт тармоқларида жорий этиш маҳаллий
маҳсулотлар (хизматлар) сифати, хавфсизлиги ва рақобатбардошлигини
оширади.

11. Мувофиқликни тасдиқлашнинг декларациялаш тизимининг меъѐрий

асосларини такомиллаштириш ва маҳсулотларнинг мувофиқлигини
декларациялаш йўли билан тасдиқлашни амалиѐтда кенгроқ доирада
қўлланилишини таъминлаш керак. Бу ўз навбатида аккредитланган синов
лабораториялари ва маҳсулот ишлаб чиқариш корхоналарининг синов
лабораториялари

техник

базасини

ривожланиши,

маҳсулотларнинг

рақобатбардошлигининг ошиши имконини беради.

12. Ўзбекистон стандартлаштириш тизими тартиб ва қоидаларини

халқаро талабларга тўлиқ уйғунлаштирилишини, халқаро ва ривожланган
давлатлар илғор стандартларини республикада қабул қилинишини
таъминлаш керак. Халқаро, регионал ва ривожланган давлатлар
стандартларини Ўзбекистонда миллий (давлат ва корхона) стандартлар
сифатида қабул қилиниши республикага юқори технологияларни кириб
келишини, маҳаллий маҳсулотларнинг дунѐ бозорида рақобатбардошлигини
ошириш имконини беради.

13. Ўз ЎТДТ доирасида техник жиҳатдан тартибга солиш тизими

талабларини жорий этилишини, ДМТН турлари ва услубларини
ривожлантириш ва такомиллаштириш, МТН янги турларини киритиш керак.

14. Давлат метрологик хизмати ва юридик шахслар ўртасида

ваколатларни қайта тақсимлаш орқали юридик шахслар метрологик
хизматларининг МТН доирасини кенгайтириш керак.

15. ПТ меъѐрий ва ташкилий асосларини ривожлантириш ва

такомиллаштириш, миллий ПТ тизимини ҳалқаро ва давлатлараро
тизимларга интеграциялашни таъминлаш керак.

Тадқиқотларнинг асосий натижалари Ўз СДТ, Ўз ТЖТС, Ўз ЎТДТ, Ўз

СМТ, Ўз АТ, Синов системасининг Ўзбекистонда умуммажбурий кучга эга
ва асос бўлувчи МҲларга киритилди.


background image

29

НАУЧНЫЙ СОВЕТ ПО ПРИСУЖДЕНИЮ УЧЕНОЙ СТЕПЕНИ

ДОКТОРА НАУК 16.07.2013.Т.02.01 ПРИ ТАШКЕНТСКОМ

ГОСУДАРСТВЕННОМ ТЕХНИЧЕСКОМ УНИВЕРСИТЕТЕ И

ИНСТИТУТЕ ЭНЕРГЕТИКИ И АВТОМАТИКИ

УЗБЕКСКОЕ АГЕНТСТВО

СТАНДАРТИЗАЦИИ, МЕТРОЛОГИИ И СЕРТИФИКАЦИИ

ТАШКЕНТСКИЙ ИНСТИТУТ ИРРИГАЦИИ И МЕЛИОРАЦИИ

АБДУВАЛИЕВ АБДУКАХХАР АБДУЛХАИЕВИЧ


СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СИСТЕМ СТАНДАРТИЗАЦИИ,

ОБЕСПЕЧЕНИЯ ЕДИНСТВА ИЗМЕРЕНИЙ И ОЦЕНКИ

СООТВЕТСТВИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН В УСЛОВИЯХ

РЫНОЧНОЙ ЭКОНОМИКИ

05.02.04 – Стандартизация и управление качеством продукций

05.03.01- Приборы. Методы измерения и контроля

(технические науки)


АВТОРЕФЕРАТ ДОКТОРСКОЙ ДИССЕРТАЦИИ

Ташкент – 2015


background image

30

Тема докторской диссертации зарегистрирована за 30.09.2014/В2014.5.Т321 в Высшей

аттестационной комиссии при Кабинете Министров Республики Узбекистан.

Докторская диссертация выполнена в Узбекском агентстве стандартизации, метрологии и

сертификации и Ташкентском институте ирригации и мелиорации.

Автореферат диссертации на трех языках (узбекский, русский, английский) размещен на

веб-странице www.tdtu.uz и информационно-образовательном портале «ZiyoNet» www.ziyonet.uz.

Официальные оппоненты:

Мухамедханов Улугбек Тургудович

доктор технических наук, профессор

Матякубова Парахат Майлиевна

доктор технических наук

Ахмедов Барат Махмудович

доктор технических наук

Ведущая организация:

Ташкентский химико-технологический институт

Защита диссертации состоится «_9_» ___июля____ 2015 г. в 10

00

часов на заседании

научного совета 16.07.2013.Т.02.01 при Ташкентском государственном техническом университете
и Институте энергетики и автоматики по адресу: 100095, г.Ташкент, ул.Университетская, 2. Тел.:
(99871) 246-46-00; факс: (99871) 227-10-32; e-mail:

tstu_info@tdtu.uz

.

С докторской диссертацией можно ознакомиться в Информационно-ресурсном центре

Ташкентского государственного технического университета (регистрационный номер 8). Адрес:
100095, Ташкент, ул. Университетская, 2. Тел.: (99871) 246-03-41.

Автореферат диссертации разослан «_8_» ____июня____ 2015 года.
(протокол рассылки №_4_ от «_8__» ___июня_____ 2015 г.).




Н.Р.Юсупбеков

Председатель научного совета по присуждению

учѐной степени доктора наук,

д.т.н., профессор, академик АН РУз

О.О.Зарипов

Ученый секретарь научного совета по

присуждению учѐной степени доктора наук,

д.т.н., доцент

Ш.М.Гулямов

Председатель научного семинара при

Научном совете по присуждению

учѐной степени доктора наук, д.т.н., профессор


background image

31

Введение

(Аннотация докторской диссертации)

Актуальность и востребованность темы диссертации.

До 1992 года в

республике существовали системы стандартизации, метрологии, контроля
качества продукции и другие системы, основанные на административно-
командных принципах.

Обретение независимости Узбекистана вызвало необходимость создания

в кратчайшие сроки собственной модели управления экономикой,
базирующейся как на собственном опыте, так и опыте промышленно
развитых стран.

Одним из важнейших средств упорядочения работ во всех сферах

деятельности общества является стандартизация, призванная, в первую
очередь, обеспечить безопасность для жизни, здоровья, имущества населения
и окружающей среды.

В первые годы независимости (1992-1995 гг.) были разработаны

основные

нормативные

документы

Государственной

системы

стандартизации Узбекистана (ГСС Уз), Государственной системы
обеспечения единства измерений Узбекистана (ГСИ Уз), Национальной
системы сертификации Узбекистана (НСС Уз), базирующиеся, в основном,
на прежних принципах, частично учитывающие правила рыночной
экономики.

Интеграция Узбекистана в мировое сообщество товаропроизводителей

определяет необходимость комплексного решения на современном
организационно-методическом уровне вопросов обеспечения достоверности
результатов испытаний и измерений параметров продукции.

Механизмом обеспечения единства измерений в стране являются,

метрологический контроль и надзор. Поэтому разработка новых принципов
осуществления этой деятельности и совершенствование существующих
видов метрологического контроля и форм метрологического надзора
является первоочередной задачей исследований в области обеспечения
единства измерений, в котором необходимо соблюдение международных и
межгосударственных правил и норм, что позволит облегчить взаимодействие
между метрологическими службами разных стран.

Другими важными объектами работ в области обеспечения единства

измерений являются методики выполнения измерений и методы
неразрушающего контроля, состояние и применение которых до 1998 года
требовало немедленного реформирования и приведения системы в
соответствие с современными требованиями.

Первым правовым шагом к защите потребительского рынка от

недоброкачественной опасной продукции стал Закон Республики Узбекистан
«О сертификации продукции и услуг», принятый в 1993 году. Данным
законом была введена одна из форм подтверждения соответствия –
обязательная сертификация, она была одним из механизмов защиты
потребителя от некачественной и опасной продукции.

В период до 1998 года в стране развивалась, в основном, система

сертификации, как единственно существующая форма подтверждения


background image

32

соответствия и разрабатывались схемы подтверждения в развитие этой
формы. Структура системы аккредитации также строилась под систему
сертификации.

Исходя из мировой практики, к 1999 году назрела необходимость

реформирования существующей системы оценки соответствия, приблизив ее
правила и структуру к международным требованиям.

Развитие и совершенствование ГСС Уз, ГСИ Уз, НСС, системы

аккредитации Узбекистана, являющихся межотраслевыми системами,
призванными комплексно обеспечить системную поддержку качества и
конкурентоспособности продукции и услуг, переход к рыночным
механизмам в экономике, подготовку к вступлению Узбекистана в ВТО,
представляют большой научный и непосредственно практический интерес, и
поэтому являются актуальными.

Соответствие исследования приоритетным направлениям развития

науки и технологий республики.

Данная диссертация выполнена в

соответствии с приоритетными направлениями развития науки и технологии:
ГНТП 10 - «Создание наукоемких технологий, приборов, оборудования,
эталонных средств, методов измерений и контроля».

Обзор зарубежных научных исследований по теме диссертации.

Существуют международные и региональные организации

по

координации

деятельности в области

стандартизации, обеспечения единства измерений и

оценки соответствия, которые разрабатывают нормативно-методические
документы в сфере своей компетенции и рекомендуют их применение
национальным органам всех стран. Разработке и внедрению различных
документов предшествуют исследовательские работы рабочих групп,
состоящих из специалистов различных стран в этой области. Международные
стандарты и руководства по стандартизации, обеспечению единства
измерений и оценки соответствия разрабатываются Рабочими группами при
технических комитетах (ТК) Международной организации по стандартизации
(ИСО), Международной организаций законодательной метрологии (МОЗМ),
Европейской организации по стандартизации (СЕН), Межгосударственного
Совета по стандартизации, метрологии и сертификации стран СНГ (МГС) по
результатам научных исследований. В НД международных организаций
устанавливаются общие правила и нормы по предмету исследований. При
применении международных и региональных нормативно-методических
документов на национальном уровне необходимо учитывать особенности
экономики страны.

За 2002- 2012 годы ТК ISO/CASCO «Оценка соответствия» по

результатам исследований разработаны основополагающие стандарты по
оценке соответствия ИСО серии 17000, ТК ISO/TC 37 «Терминология
(принципы и координация)» по результатам исследований разработаны
международные руководства ISO/IEC Guide 2

«

Стандартизация и смежные

виды деятельности. Общий словарь», ISO/IEC Guide 21-1,2

«

Принятие

международных стандартов и других международных документов на
региональном и национальном уровне», ТК ISO/TC 135 «Методы
неразрушающего контроля» – разработаны международные стандарты по


background image

33

неразрушающему контролю, например, ISO 9712 «Неразрушающий
контроль. Квалификация и аттестация персонала». Рабочей группой МОЗМ
по результатам исследований разработаны международные стандарты по
метрологии МОЗМ МД-3 «Соответствие средств измерений законодательным
требованиям», МОЗМ МД -19 «Испытание и утверждение типов средств
измерений».

На 35-й Генеральной ассамблеи ИСО (Дели, 2011 г.) был принят

«Стратегический план ИСО на 2011 – 2015 гг. Решения глобальных
проблем», предусматривающий решение задач по охране природы,
здравоохранению, развитию информатизации, активизации работ с
развивающиеся странами. Согласно плана ISO/TC 37 проводится разработка
стандартов в области терминологии (например, ISO/NP 1087 «Terminology
work - Vocabulary - Theory and application)», ISO/TC 176 - разработка новой
редакции стандартов ИСО серии 9000 ( например, ISO/FDIS «Quality
management systems - Fundamentals and vocabulary»), ISO/TC 135 – разработка
новых методов неразрушающего контроля (например, ISO/FDIS «Non-
destructive testing - Magnetic particle testing - Part 1: General principles»).

Степень

изученности

проблемы

.

Анализ

научно-технической

литературы, нормативных документов по стандартизации и иных
информационных источников за период до 1992 года по вопросам
стандартизации, обеспечения единства измерений и оценки соответствия в
Республике Узбекистан свидетельствует о недостаточном уровне работ по их
гармонизации с международными системами, чтобы вписаться в Глобальные
системы стандартизации, измерений и оценки соответствия. В известных
исследованиях приведены данные о системах стандартизации, метрологии,
контроля качества продукции, основанных на административно-командных
принципах. Поэтому исследования по совершенствованию систем
стандартизации, обеспечения единства измерений и оценки соответствия
Республики Узбекистан в условиях рыночной экономики являются особо
актуальными.

Связь темы диссертации с планами научно-исследовательских

работ высшего учебного заведения и научно-исследовательского

учреждения, где выполнена диссертация,

отражена в следующих проектах:

Государственные

научно-технические

программы

ГНТП

15.1-

«Совершенствование и развитие государственных систем стандартизации и
сертификации» (1997 -1999 гг.), ГНТП 15.2 - «Разработка нормативной базы
единства измерений и основ метрологического обеспечения Республики
Узбекистан» (1997 -1999 гг.), ГНТП 3.6.4.2 - «Разработка нормативных
документов для национальной системы неразрушающего контроля» (2000 -
2002 гг.), ГНТП 3.6.4.3 - «Разработка и совершенствование государственной
системы стандартизации и законодательных актов Узбекистана с целью
обеспечения соответствия требованиям Соглашения по техническим
барьерам в торговле и Генерального соглашения по техническим барьерам в
торговле

услугами

ВТО»

(2000

-2002

гг.),

ГНТП

3.6.4.4

-

«Совершенствование национальной системы сертификации в соответствии с
требованиями соглашений о деятельности Всемирной торговой организации»


background image

34

(2000 – 2002 гг.), ГНТП 3.6.4.5 - «Развитие и совершенствование
государственной системы обеспечения единства измерений» (2000 – 2002
гг.), ГНТП А-13-011 - «Развитие и совершенствование законодательной,
нормативной и методической основ национальных систем измерений и
испытаний» (2006 -2008 гг.), НТП 15-029 - «Развитие и актуализация
национальной нормативной базы обеспечения единства измерений и
испытаний» (2009 -2011 гг.).

Цель исследования

состоит в создании научной и практической основы

совершенствования систем стандартизации, обеспечения единства
измерений

и

оценки

соответствия

Республики

Узбекистан,

гармонизированные с международными системами, чтобы вписаться в
Глобальные системы стандартизации, измерений и оценки соответствия.

Для достижения намеченной

цели сформулированы следующие

задачи

исследования

:

реформирование ГСС Уз;
разработка научных основ и проектов законов Республики Узбекистан

«О техническом регулировании» и «Об оценке соответствия»;

совершенствование системы оценки соответствия, структуры и

организации деятельности Узбекского агентства стандартизации, метрологии
и сертификации» (Агентства «Узстандарт»);

интеграция ГСС Уз, ГСИ Уз, НСС Уз, системы аккредитации

Узбекистана в Глобальные системы стандартизации, измерений и оценки
соответствия, создаваемые в настоящее время на платформе Международных
и Региональных организаций;

разработка концепции и научно-методических основ развития и

совершенствования государственных систем стандартизации, технического
регулирования, обеспечения единства измерений и системы оценки
соответствия Республики Узбекистан с учетом международной практики на
ближайшие годы и дальнейшую перспективу;

создание национальной нормативной основы в области неразрушающего

контроля (НК), позволяющее упорядочить взаимоотношения субъектов этой
деятельности и активизировать функционирование всей системы НК
Узбекистана в целом.

Объектом

исследования

являются

государственные

системы

стандартизации (ГСС Уз), технического регулирования (ГСТР Уз),
обеспечения единства измерений (ГСИ Уз) и система оценки соответствия
(НСС Уз и СА Уз) Республики Узбекистан, нормативные и методические
документы, регламентирующие и определяющие методики и процедуры в
этих областях.

Предмет исследования

– законы, постановления Кабинета Министров

Республики Узбекистан, нормативные документы по стандартизации,
регламентирующие и определяющие методики и процедуры в этих
областях.

Методы исследований

. В диссертационной работе использованы

методы системного анализа, опережающей и межотраслевой стандартизации,
управления качеством.


background image

35

Научная новизна диссертационного

исследования

заключается в

следующем:

показаны необходимость и пути реформирования ГСС Уз и

формирования системы технического регулирования (ГСТР Уз);

предложено реформирование ГСС Уз проводить путѐм создания задела

основополагающих организационно-методических и общетехнических
стандартов системы;

разработаны проекты законов Республики Узбекистан «О техническом

регулировании», принятый в апреле 2009 года и «Об оценке соответствия»,
принятый в октябре 2013 года;

обоснованы и одобрены Кабинетом Министров Республики Узбекистан:

дополнительные

меры

по

упрощению

процедуры

сертификации;

усовершенствованная структура и организация деятельности Агентства
«Узстандарт»; меры по совершенствованию системы стандартизации,
метрологии и сертификации продукции и услуг;

доказана необходимость интеграции ГСС Уз, ГСТР Уз, ГСИ Уз, НСС Уз

и СА Уз в Глобальные системы стандартизации, технического
регулирования, измерений и оценки соответствия, создаваемые в настоящее
время на платформе Международных и Региональных организаций;

сформулированы концепции и научно-методические основы развития и

совершенствования ГСС Уз, ГСТР Уз, ГСИ Уз, НСС Уз и СА Уз с учетом
международной практики в Республике Узбекистан на дальнейшую
перспективу, а также программы мер по их реализации.

Практические результаты исследования

заключаются в следующем:

совокупность выносимых на защиту научных положений обеспечила

разработку концепций, принципов и научно-методологических основ систем
стандартизации, обеспечения единства измерений и оценки соответствия;

научно

обоснована

необходимость

дальнейшего

развития

и

совершенствования ГСС Уз, ГСИ Уз, НСС Уз и СА Уз;

начато реформирование ГСС Уз;
сформулирована концепция формирования ГСТР Уз и реформирование

ГСС Уз;

разработана концепция развития и совершенствования деятельности в

области оценки соответствия Республики Узбекистан;

разработана

концепция

развития

и

совершенствования

национальной системы обеспечения единства измерений Узбекистана на
период до 2015 года и дальнейшую перспективу;

усовершенствована система оценки соответствия;
обоснована необходимость интеграции ГСС Уз, ГСТР Уз, ГСИ Уз, НСС

Уз и СА Уз в Глобальные системы, создаваемые в настоящее время на
платформе Международных и Региональных организаций;

разработаны научно-методические основы планомерного развития и

совершенствования ГСС Уз, ГСТР Уз, ГСИ Уз, НСС Уз и СА Уз с учетом
международной практики на ближайшие годы и дальнейшую перспективу.

Достоверность полученных результатов

подтверждается результатами

проведенного системного анализа при разработке основных теоретических и


background image

36

методических подходов, а также результатами эффективного применения
разработанных и внедренных нормативно-правовых документов по
стандартизации, технического регулирования, обеспечения единства
измерений и оценки соответствия.

Теоретическая

и

практическая

значимость

результатов

исследования

.

Теоретическая

значимость

полученных

результатов

исследования заключается в том, что

обеспечивается возможность

проанализировать и оценить состояние систем стандартизации, технического
регулирования, обеспечения единства измерений и оценки соответствия по
отношению с международными и региональными системами.

Практическая значимость работы заключается в том, что они являются

основой предложенных, разработанных и внедряемых в государственном
масштабе двух Законов Республики Узбекистан - «О техническом
регулировании» и «Об оценке соответствия»; пяти Законов Республики
Узбекистан об изменениях и дополнениях в Закон Республики Узбекистан
«О стандартизации»; семи постановлений Кабинета Министров Республики
Узбекистан, в том числе - «О дополнительных мерах по упрощению
процедуры сертификации» «О совершенствовании структуры и организации
деятельности Узбекского агентства стандартизации, метрологии и
сертификации», «О мерах по совершенствованию системы стандартизации,
метрологии и сертификации продукции и услуг», тридцати двух
государственных стандартов и двадцати двух руководящих документов
Узбекистана, которые внедрены и активно используются на практике.

Внедрение результатов исследования.

Полученные результаты от

исследований реализованы в двух законах, пяти изменениях и дополнениях в
законы, семи постановлениях Кабинета Министров Республики Узбекистан,
тридцати двух государственных стандартах и двадцати двух руководящих
документах Узбекистана, которые внедрены и широко используются в
различных отраслях экономики республики и имеют государственное
значение (справка Агентства «Узстандарт»

№01-996-12 от 25.03.2015 г.).

Книги и научно–методические пособия, написанные под руководством и

при личном участии автора, используются в учебном процессе Ташкентского
государственного технического университета имени Абу Райхана Беруни,
Ташкентского автомобильно-дорожного института, Ташкентского аграрного
университета,

Ташкентского

химико-технологического

института,

Ташкентского института ирригации и мелиорации, Ташкентского института
инженеров железнодорожного транспорта при подготовке бакалавров и
магистров

и

Научно-исследовательском

институте

стандартизации,

метрологии и сертификации (НИИСМС) Агентства «Узстандарт» в процессе
повышения квалификации специалистов различных отраслей экономики, а
также в учебных процессах других учебных заведений высшего и среднего
специального образования Республики Узбекистан (справка МВиССО РУ №
87-03-356 от 27.04.2015 г.).

Апробация работы

. Результаты исследования апробированы на 14

научно-практических конференциях и семинарах, в том числе 8
международных: Всемирных конференциях: «Интеллектуальные системы


background image

37

для индустриальной автоматизации - Fourth World Conference on Intelligent
Sistems for Industrial Avtomation» (Tashkent – 2006), WCIS – 2008- «Fifth
World Conference on Intelligent Sistems for Industrial Avtomation» (Tashkent –
2008), «Seventh World Conference on Intelligent Sistems for Industrial
Avtomation» (Tashkent – 2012), «Eighth World Conference on Intelligent Sistems
for Industrial Avtomation» (Tashkent – 2014); Международных научных
конференциях: «Стандартизация. Сертификация» (Киев, 2002г.), «Техник
жиҳатдан тартибга солиш бозор шароитларидаги ҳуқуқий муносабатлар
тизими сифатида» (Ташкент, 2007 г.), «Проблемы формирования и внедрения
инновационных технологий в условиях глобализации», (Ташкент- 2010), 3-я
Международная научно-практическая конференция «Лучший молодой
метролог КООМЕТ – 2009», (Минск, Республика Беларусь, 14-15 апреля,
2009), International Scientific Conference «Systems – 2013 – Infrared
thermography and thermometry, metrological assurance of measurement and
testing» (23-27 September 2013, Lviv) и 6 республиканских конференциях.

Основные результаты диссертационной работы докладывались и

обсуждались на расширенном заседании кафедры «Теоретическая и
строительная механика» Ташкентского института ирригации и мелиорации
(Ташкент, 2014), на расширенном заседании научно-технического семинара
Агентства «Узстандарт» (Ташкент, 2015), на расширенном заседании
кафедры «Менеджмент качества продукции» Ташкентского химико-
технологического института (Ташкент, 2015),

на разовом научном семинаре

по специальностям 05.02.04 – «Стандартизация и управление качеством
продукций» и 05.03.01 – «Приборы. Методы измерения и контроля»
(технические науки) при научном совете 16.07.2013.Т.02.01 при Ташкентском
государственном техническом университете и Институте энергетики и
автоматики (Ташкент, 2015).

Опубликованность результатов

. По теме диссертации опубликовано 52

научных работ, в том числе 4 монографии, 36 журнальных статей, из них 6 –
в иностранных журналах, 10 материалов и тезисов докладов на
международных и республиканских научных конференциях, получено 2
патента Республики Узбекистан.

Объем и структура диссертации

. Диссертация состоит из оглавления,

введения, основной части (шести глав), заключения, списка использованной
литературы, списка условных обозначений и терминов, 3 приложений и
содержит 198 страниц текста, включает 4 таблицы и 18 рисунков.

Основное содержание диссертации

Во введении

обоснована актуальность решаемой проблемы, показаны

степень изученности проблемы, связь диссертационной работы с
тематическими планами НИР, научная новизна и научно-практическая
значимость результатов исследования, сформулированы цель и задачи
исследования, основные положения, выносимые на защиту, определены
объект, предмет и методы исследования, приведены сведения о реализации
и опубликованности результатов, апробации работы, структуре и объеме
диссертации.


background image

38

В первой главе

(Состояние систем стандартизации, обеспечения

единства измерений, оценки соответствия и необходимость их
совершенствования) проведен анализ с критических позиций современного
состояния систем стандартизации, обеспечения единства измерений, оценки
соответствия в Узбекистане. Рассмотрены вопросы, возникшие в этих
системах с обретением независимости Узбекистана, что позволили
установить:

-

необходимость

создания

собственной

модели

управления

стандартизацией, базирующейся как на собственном опыте, так и на опыте
других стран, формируя в первую очередь законодательную и нормативную
основы, затем решая организационные вопросы стандартизации;

- необходимость решения ряда актуальных для республики вопросов по

обеспечению качества, безопасности и конкурентоспособности продукций и
услуг;

- сформулированы цель и задачи исследования.

В первые годы независимости Республики Узбекистан, исходя из

необходимости создания национальных систем стандартизации, обеспечения
единства измерений и оценки соответствия, а также в целях сохранения
хозяйственных, торговых, научно-технических и иных отношений с другими
государствами, для устранения технических барьеров в торгово-
экономическом и научно-техническом сотрудничестве с другими странами,
принят ряд правовых документов, в том числе Законы Республики
Узбекистан «О стандартизации», «О метрологии», «О сертификации
продукции и услуг», а также постановления Кабинета Министров
Республики Узбекистан, позволившие создать основные организационные
структуры и определить правовую основу ГСС Уз, ГСИ Уз, НСС Уз и других
Межотраслевых систем стандартизации (МСС).

Начиная с 1992 г. ГСС Уз постоянно развивалась и совершенствовалась

в связи с углублением рыночных отношений, нормативная база ГСС Уз
пополнялась новыми документами, действующие актуализировались путѐм
внесения изменений, дополнений, пересмотра, отмены устаревших
нормативных документов (НД). По правилам, установленным в ГСС Уз,
разрабатывались новые МСС, в свою очередь, действующие нормативные
документы постоянно актуализировались и совершенствовались.

Для развития международного сотрудничества, повышения качества и

конкурентоспособности отечественной продукции Агентство «Узстандарт»
стал членом международных организаций ИСО, МОЗМ, МГС. Проводилась
определенная работа по внедрению международных и региональных
стандартов в республике.

Отмечены этапы формирования и развития ГСС Уз, взаимодействия с

другими МСС, сближения с международными правилами.

Подчеркнуто, что для реализации Закона Республики Узбекистан «О

стандартизации», других подзаконных актов Республики Узбекистан в части
обеспечения качества и конкурентоспособности отечественной продукции на
основе широкого использования международных стандартов возникла
необходимость реформирования ГСС Уз, формирования ГСТР Уз.


background image

39

Основные положения в области обеспечения единства измерений (ГСИ

Уз) на национальном уровне должны устанавливаться законодательно, а
требования к видам и формам механизма обеспечения единства измерений -
метрологического контроля и надзора – НД также национального уровня.

На основе анализа ранее действовавших нормативно-правовых

документов ГСИ Уз и международной практики в этой области предложено
развитие и совершенствование системы обеспечения единства измерений
Узбекистана. Реформирование системы необходимо проводить по основным
видам метрологического контроля и надзора:

система узаконения средств измерений (испытаний и утверждения типа

средств измерений);

процедура оценки соответствия СИ (поверка);
применение стандартных образцов и методик выполнения измерений;
метрологическая экспертиза (МЭ) нормативных и технических

документов;

сущность метрологического контроля и надзора;
оценка компетентности персонала в области обеспечения единства

измерений.

Национальные нормативные требования в области обеспечения единства

измерений необходимо максимально приблизить к установившимся нормам
международной метрологической практики с использованием рекомендаций
МОЗМ. Подобная гармонизация позволит существенно облегчить
взаимодействие с зарубежными партнерами.

Элементы системы оценки соответствия в Узбекистане начали

формироваться с 1992 года с опережением создания соответствующих
нормативно-правовых основ. Принятый в 1993 году Закон Республики
Узбекистан «О сертификации продукции и услуг» создал правовую основу
одного из составляющих системы оценки соответствия – сертификации
продукции и услуг. Принятые в последующем документы были направлены
на развитие в основном системы сертификации. Правовая основа других
видов оценки соответствия (аккредитация, декларирование, испытание,
контроль) была недостаточна развита. Схемы подтверждения соответствия
недостаточно были гармонизированы с международными (например,
европейскими) схемами, что создавала определенные трудности в
международной торговле для узбекских предпринимателей.

Для независимого Узбекистана требовалось создание национальных

нормативно-правовых основ оценки соответствия, гармонизированных
документами международных организаций и учитывающих рыночную
ориентацию экономики республики.

Таким образом, проведенный в этой главе критический анализ

современного состояния систем стандартизации, обеспечения единства
измерений, оценки соответствия позволил выявить необходимость:
дальнейшего развития и совершенствования этих систем; реформирования ГСС
Уз; разработки законов Республики Узбекистан «О техническом
регулировании» и «Об оценке соответствия»; упрощения процедуры
сертификации; совершенствования структуры и организации деятельности


background image

40

агентства «Узстандарт»; интеграции систем ГСС Уз, ГСИ Уз, НСС Уз и СА
Уз в Глобальные системы стандартизации, обеспечения единства измерений
и оценки соответствия, создаваемые в настоящее время на платформе
международных и региональных организаций; разработки концепции и
научно-методических основ развития и совершенствования государственных
систем стандартизации, обеспечения единства измерений, оценки
соответствия и технического регулирования Республики Узбекистан с учетом
международной практики на ближайшие годы и дальнейшей перспективы;
создание национальной нормативной основы в области неразрушающего
контроля (НК), позволяющей упорядочить взаимоотношения субъектов этой
деятельности и активизировать функционирование всей системы НК
Узбекистана в целом.

Решение этих актуальных для республики проблем и составило предмет

исследования настоящей диссертации.

Во второй главе

(Развитие и совершенствование системы технического

нормирования

Узбекистана)

рассмотрены

вопросы

развития

и

совершенствования системы технического нормирования Узбекистана.
Рассмотрены теоретические, методологические и структурные основы
стандартизации, пути реформирования ГСС Уз и общие требования к
построению ГСТР Уз. Исследованы положения законодательства в области
технического регулирования в Узбекистане и в отдельных странах, содержание
и структура технических регламентов. Особое внимание уделено разработке
концепции развития и совершенствования систем стандартизации, обеспечения
качества и технического регулирования Узбекистана с учетом международной
практики.

Представлены материалы по проведенным научным исследованиям в

рамках

Государственных

научно-технических

программ

(ГНТП)

теоретических,

методологических

и

структурных

основ

системы

стандартизации в Узбекистане и разработанные по результатам этих
исследований НД по стандартизации ГСС Уз. Показаны необходимость
реформирования ГСС Уз и переход от существующей одноуровневой
системы технического нормирования к двухуровневой системе. Разработан
проект Закона Республики Узбекистан «О техническом регулировании»,
принятый в 2009 году. Разработаны и одобрены Кабинетом Министров
Республики

Узбекистан

меры

по

совершенствованию

системы

стандартизации.

Обоснована необходимость и разработаны проекты Постановлений

Кабинета Министров Республики Узбекистан «О совершенствовании
структуры

и

организации

деятельности

Узбекского

агентства

стандартизации, метрологии и сертификации» и «О мерах по
совершенствованию системы стандартизации, метрологии и сертификации
продукции и услуг», которые в последующем были приняты. С учетом
поставленных задач пересмотрены действующие и разработаны новые
основополагающие НД по стандартизации ГСС Уз.

В связи с тем, что объекты стандартизации обладают множеством

свойств и характеризуются сложностью связей как внутри самого объекта,


background image

41

так и вне объекта, решение задач стандартизации осуществляется методом
математического моделирования. В теории и методике стандартизации
особое значение приобретают: системный подход к решению задач
стандартизации; методы оптимизации требований стандартов; разработка и
оптимизация параметрических рядов; теория управления качеством на базе
стандартизации; теоретические основы квалиметрии; статистические методы
контроля

качества;

унификация

и

агрегатирование;

комплексная

стандартизация; опережающая и межотраслевая стандартизация.

Системный анализ является основным необходимым процессом, в

результате осуществления которого решаются стоящие перед разработчиком
задачи (рис. 1).

Рис.1. Этапы системного анализа в решении

проблем стандартизации


По результатам проведенных исследований разработаны предложения

по совершенствованию нормативно-правовых основ системы стандартизации
в Узбекистане. В Закон Республики Узбекистан «О стандартизации» внесены
пять (2000, 2003, 2006, 2009 и 2013 гг.) изменений и дополнений.

В соответствии с поручением Кабинета Министров Республики

Узбекистан разработана Программа реформирования ГСС Уз с учетом
требований Закона Республики Узбекистан «О техническом регулировании».


background image

42

Нами предложено проведение реформирования исходя из следующей

фундаментальной предпосылки: переход на двухуровневую систему
установления требований к продукции, работам, услугам (технические
регламенты, требования которых обязательны для соблюдения, и стандарты,
требования которых не обязательны для соблюдения – добровольные
стандарты).

Нормативные документы (стандарты) ГСС Уз предложено разделить на

два уровня: стандарты, утверждаемые национальным органом по
стандартизации и стандарты организации, предприятий. С учетом
международной практики промежуточные стандарты между двумя
указанными

уровнями

(отраслевые

стандарты,

административно-

территориальные стандарты, технические условия) предложено исключить.

Наряду с нормативными документами ГСС Уз также применяются

международные и межгосударственные НД по стандартизации, как это
предусмотрено международными и межгосударственными соглашениями.

Предлагается также дополнить перечень основных принципов

стандартизации, предусмотренных в основных положениях ГСС Уз,
следующими принципами:

добровольность применения стандартов;
применение международных и региональных стандартов;
недопустимость

установления

в

стандартах

требований,

противоречащих требованиям технических регламентов;

допустимость установления в стандартах требований, превышающих

минимальные требования технических регламентов;

недопустимость установления в стандартах требований, создающих

технические барьеры в торговле.

При реформировании ГСС Уз, на наш взгляд, следует руководствоваться

рядом принципиальных положений: нами предлагается включить
формулировку - «обязательность соблюдения добровольных стандартов на
продукцию, работы, услуги наступает при прямом указании на это в
действующем законодательстве, договорах, контрактах, технических
регламентах, а также при регистрации декларации заявителя о
подтверждении соответствия».

Применение международных и региональных стандартов в качестве

национальных стандартов Узбекистана является одним из важнейших
условий выхода отечественной продукции на мировой рынок. Поэтому
применение международных и региональных стандартов в реформированной
системе стандартизации должно стать приоритетным направлением.

В этой главе освещены результаты проведенного нами исследования

законодательства в области технического регулирования в Узбекистане и в
отдельных странах - Республики Беларусь, Республики Казахстан,
Республики Молдова, Российской Федерации, Украины.

Предложена

«Концепция

создания

государственной

системы

технического регулирования и реформирования государственной системы
стандартизации Узбекистана».

Рекомендованы направления создания и развития ГСТР Уз, исходя из


background image

43

целей создания системы, определены задачи, решение которых позволит
обеспечить переход на международную практику в области технического
регулирования.

В третьей главе

(Развитие и совершенствование системы обеспечения

единства измерений Узбекистана) представлены результаты исследований
по развитию и совершенствованию системы обеспечения единства
измерений Узбекистана (СОЕИ Уз). Исследованы система подтверждения
соответствия средств измерений (СИ) законодательным требованиям,
вопросы метрологической экспертизы НД и метрологического обеспечения
аналитических измерений. Особое внимание уделено механизму обеспечения в
стране единства измерений и развитию и совершенствованию основ систем
подготовки, оценки и подтверждения компетентности метрологического
персонала.

Отмечено, что механизмом ОЕИ Уз является метрологический контроль

и надзор (МКН). МКН осуществляются с целью предотвращения получения
и использования недостоверных результатов измерений, а также оценки
технической

компетентности

юридических

(физических)

лиц

по

осуществлению того или иного вида метрологической деятельности.

Результатами работ явились утвержденные и действующие в стране

основополагающие

национальные

нормативные

документы,

устанавливающие общие метрологические нормы, правила и требования к
объектам и субъектам метрологической деятельности и определяющие
взаимоотношения этих субъектов, требования к компетенции субъектов и
порядку ее оценки и подтверждения.

Для приведения национальной нормативной базы метрологического

контроля СИ в соответствие с положениями международной практики в
сфере

законодательной

метрологии,

на

основании

исследований

действующих международных, межгосударственных и национальных систем
подтверждения соответствия СИ законодательным требованиям и
документов их регламентирующих, были разработаны основные положения
этой системы.

Утверждению типа подлежат средства измерений, применение которых

возможно в государственно-регулируемой сфере, разработанные и (или)
предполагаемые к серийному производству в стране или закупаемые по
импорту партиями. Правила действовавшей системы регламентировали
многоступенчатую, безальтернативную схему испытаний и утверждения типа
СИ, постепенно изживающую саму себя в условиях развития рыночных
преобразований. По этой схеме применялся ряд близких по смыслу
подтверждающих документов – «Сертификат об утверждении типа средства
измерений», «Сертификат соответствия средства измерений утвержденному
типу», «Сертификат средства измерений», что порождало неоднозначность
реакции на эти документы пользователей СИ.

Международные правила МОЗМ МД-19 предусматривают много-

вариантность процедур утверждения типа. С учетом международных
требований и современных тенденций развития деятельности в области
законодательной метрологии в Узбекистане и странах СНГ разработаны


background image

44

новые правила утверждения типа СИ, реализованные в стандарте O„z DSt
8.009 и устанавливающие требования к процедурам организации и
проведения испытаний СИ (как предполагаемых к серийному производству в
стране, так и импортируемых) с целью утверждения их типа,
соответствующие также требованиям МГС и Региональной метрологической
организации

«Евро-Азиатское

сотрудничество

государственных

метрологических учреждений» (КООМЕТ).

Одним из направлений узаконения СИ является их метрологическая

аттестация.

По результатам проведенных исследований разработаны порядок и

правила метрологической аттестации СИ, которые включены в
государственный стандарт - O„z DSt 8.011. Стандартом установлены новые
правила оформления документов по результатам аттестации, вводится новая,
ранее не применявшаяся форма – «Описание средства измерений»,
прошедшего аттестацию, которое соответствует рекомендациям КООМЕТ по
оформлению подобного документа для СИ, прошедших процедуру
утверждения типа.

В

результате

изучения

и

анализа

документов

МОЗМ,

межгосударственных, национальных систем ОЕИ России, Белоруссии и
Казахстана, а также практики применения действовавшего стандарта
Узбекистана РСТ Уз 8.003, нами сформулированы и реализованы в стандарте
O„z DSt 8.003 общие положения и правила организации поверки,
установлены виды поверок и порядок их проведения.

Единственным инструментом, позволяющим исключить введение в

действие документов, не отвечающих установленным требованиям, является
метрологическая экспертиза (МЭ) этих документов. В число основных
документов,

подлежащих

МЭ,

входят

нормативные

документы,

регламентирующие требования к качеству продукции и методам ее контроля,
документы, связанные с разработкой, испытаниями, аттестацией, выпуском,
поверкой СИ и методик выполнения измерений (МВИ).

Несмотря на наличие правовых и нормативных документов,

предписывающих необходимость проведения МЭ, до 2001 года
отсутствовали документы, определяющие организационную структуру
деятельности по экспертизе и порядок ее проведения. Для восполнения этого
пробела в ГСИ Уз был разработан руководящий документ O„z RH 51-106,
регламентирующий организацию и порядок проведения метрологической
экспертизы нормативных и технических документов. Документом
регламентирован порядок проведения экспертизы, установлены виды
представления результатов экспертизы, а также сроки ее проведения.

В этой главе рассмотрен также вопрос метрологического обеспечения

аналитических измерений. Отмечены, что основными инструментами
метрологического

обеспечения

аналитических измерений

являются

стандартные образцы (СО), как средство хранения и воспроизведения
единицы измеряемой величины, и МВИ, как средство передачи размера этой
величины.

Изучение практики функционирования систем СО в экономически


background image

45

развитых странах привели к изменению подходов в построении всей системы
СО

Узбекистана.

Были

пересмотрены

основные

принципы

функционирования и построения всей системы СО и на их основе разработан
основополагающий стандарт системы СО Узбекистана O„z DSt 8.004,
включивший не только основные положения межгосударственного стандарта
ГОСТ 8.315, но и некоторые тенденции развития системы СО в странах
Западной Европы.

Реорганизация системы СО, в первую очередь, должна коснуться, как

нами было показано ранее, более четкого разграничения СО на СО,
допускаемые к применению в сфере распространения государственного
метрологического контроля и надзора (ГМКН), и СО в эту сферу не
допускаемые. Особенно важным это было для СО зарубежного производства.

Первым результатом реорганизации системы СО стало изменение ее

нормативной базы – новая редакция стандарта Узбекистана O„z DSt 8.004,
включившая в себя большинство назревших и указанных выше изменений.

Параллельно с установлением общих положений системы СО были

установлены требования к субъектам организационной структуры этой
системы и порядку их допуска к деятельности в области разработки,
аттестации и реализации СО, которые нашли свое отражение в
соответствующих стандартах Системы аккредитации Республики Узбекистан
(СА Уз).

В результате анализа международных, межгосударственных и

национальных документов разработан стандарт O„z DSt 8.016, в котором
впервые указывается, что аттестации не подлежат МВИ, по которым
характеристики погрешности измерений определяют в процессе или после их
применения.

В данной главе особое внимание уделено основному механизму

обеспечения в стране единства измерений - метрологическому контролю и
надзору (МКН). Отмечено, что к началу 2000-х годов накопилось достаточно
противоречий и в толковании понятий «метрологический контроль» и
«метрологический надзор» и, соответственно, в содержании этих ключевых
видов деятельности. В результате проведенных нами исследований
сформулированы определения метрологического контроля и надзора.

Данная глава посвящена также развитию и совершенствованию основ

систем

подготовки,

оценки

и

подтверждения

компетентности

метрологического персонала. В результате анализа широко применяемых в
мировой практике схем оценки квалификации метрологического персонала
предложено применение процедуры оценки квалификации путем
сертификации, чем обеспечивается объективность и достоверность
результатов, в отличие от ранее действовавшей системы аттестации. Исходя
из международной практики, внедрен международный стандарт ISO/IEC
17024:2003. Приведена обобщенная схема сертификации экспертов-
метрологов.

По результатам исследований разработан ключевой документ

национальной системы сертификации персонала в области метрологии - O„z
DSt 8.026 ГСИ Уз. Эксперты в области обеспечения единства измерений.


background image

46

Квалификация, обучение, сертификация персонала.

В заключении главы приведены основные выводы по главе, а именно:

разработаны и одобрены меры по совершенствованию СОЕИ Уз;
сформулированы концепция и научно-методические основы развития и
совершенствования СОЕИ Уз с учетом международной практики.

В четвертой главе

(Создание нормативной и организационной основ

системы неразрушающего контроля Узбекистана) рассмотрено решение
наиболее сложной, интересной и принципиально важной задачи
исследования - создание нормативной и организационной основ системы
неразрушающего контроля (НК) в Узбекистане. В рамках этой главы
рассмотрены: организационные основы национальной системы НК,
концептуальные основы национальной системы НК в Узбекистане,
разработка основополагающих требований в области НК, разработка
нормативных положений по вопросам обучения, оценки и подтверждения
компетентности специалистов в области НК, развитие национальной системы
НК.

Первым

этапом

формирования

в

независимом

Узбекистане

национальной системы НК можно считать создание в 1999 году в составе
Узгосстандарта «Главного центра неразрушающего контроля Республики
Узбекистан» (ГЦНК Уз).

Проведен анализ систем НК стран Европы и СНГ, а также анализ

состояния работ по НК и уровня методического, технического и
профессионального обеспечения этих работ в республике. По результатам
исследований показано, что для достижения цели - создания государственной
системы НК - необходимо комплексное, планомерное решение следующих
задач:

- введение сплошного оперативного НК для повышения качества

выпускаемой продукции и снижение затрат на контрольные операции;

- включение в регламентные работы методов неразрушающего контроля

на всех этапах производства для повышения надежности и обеспечение
безопасной эксплуатации техники и промышленных объектов;

- формализация взаимоотношения сторон, участвующих в осущес-

твлении неразрушающего контроля продукции и объектов, установление
единых требований к лабораториям НК и органам по аккредитации
лабораторий, установление требований к специалистам в области НК, к их
подготовке, оценки компетентности и сертификации;

- организация обучения специалистов неразрушающего контроля и

оценка и подтверждение их компетентности по трехуровневой системе
квалификации согласно требованиям международных стандартов.

Единая государственная система НК должна включать в себя

организационную, нормативно-правовую, техническую и профессиональную
подсистемы.

Организационную подсистему составляют лаборатории, осуществляющие

НК и техническое диагностирование, орган по аккредитации лабораторий,
научно-методическая и координирующая структура (ГЦНК), органы
государственного надзора.


background image

47

Структура национальной системы НК представлена на рис. 2.


























Рис.2. Структура национальной системы неразрушающего контроля


Нормативно - правовую подсистему составляет комплекс органи-

зационных, методических и технических межгосударственных и нацио-
нальных нормативных документов государственного уровня:

- устанавливающие общие и специальные требования к лабораториям

НК и технического диагностирования, к организации и порядку проведения
НК, к организациям, проводящим обучение и оценку компетентности
специалистов НК, и к органам по сертификации персонала;

- регламентирующие взаимоотношения сторон, участвующих в этой

деятельности;

Агентство

“Узстандарт”

Предприятия,
организации,
продукция которых
подлежит НК

Главный
центр НК
НИИСМС

Государственная

инспекция

“Саноатгеокон-

техназорат”

Объект НК

Тест центр

Аккредитованная

лаборатория НК

Орган по

аккредитации

лабораторий

НК

Нормативные документы на

изготовление, ремонт,

эксплуатацию объектов и их НК

Учебный центр

Сертифицированный

персонал НК

Орган по

сертификации

персонала НК


background image

48

- определяющие порядок аккредитации лабораторий НК, учебных и

экзаменационных центров и органов по сертификации персонала и общие
требования к персоналу НК.

Техническую подсистему образуют парк средств НК, методики

проведения контроля и система испытаний, поверки, аттестации средств НК
и методик проведения контроля.

Профессиональной основой единой системы НК является персонал,

осуществляющий НК и система обучения, оценки компетентности путем
приема квалификационного экзамена, сертификации персонала и орган по
аккредитации учебных и экзаменационных центров и органов по
сертификации персонала.

Разработка основных государственных требований в области НК должна

базироваться на международных правилах и нормах проведения работ по НК.

С учетом этого, по результатам проведенных исследований, разработана

серия основополагающих НД в области НК, устанавливающие общие и
специальные требования к лабораториям НК, порядок аккредитации
лабораторий, требования к инструкциям и методикам НК, порядок
подготовки сертификации персонала области НК, требования к учебным и
экзаменационным центрам по подготовке персонала в области НК и др.

В плане перспективного развития и совершенствования национальной

системы НК указаны:

- дальнейшее развитие и совершенствование нормативной базы НК, в

частности, по вопросам метрологического обеспечения НК;

- инициирование создания независимого органа по сертификации

персонала НК и расширение сети учебных и экзаменационных центров,
осуществляющих обучение и оценку компетентности персонала НК;

- формирование подсистемы аттестации методик выполнения НК,

разработка требований к подразделениям, осуществляющим аттестацию
таких методик и аккредитации подобных подразделений;

-

разработку

национальной

терминологии

в

области

НК,

гармонизированной с общепринятыми понятиями;

- формирование национального технического комитета по стан-

дартизации в области НК;

- формирование национального аттестационного комитета по НК;
- формирование требований к базовым лабораториям НК и базовым

учебным центрам, выделение подобных организаций в составе действующих
и их аккредитация;

- создание главного методического центра в области НК и технической

диагностики;

- интеграция национальной системы НК в межгосударственную и

европейскую системы;

- расширение деятельности созданной в Узбекистане общественной

формации - «Общество неразрушающего контроля», объединяющей
специалистов НК и способствующей не только активизации работ в этой
сфере, но и интеграции национальной системы НК в международную сеть
общественных объединений специалистов неразрушающего контроля.


background image

49

Таким образом, впервые создана научная основа и разработана

национальная нормативная основа деятельности в области НК.

В пятой главе

(Концептуальные основы совершенствования системы

обеспечения единства измерений Узбекистана) рассмотрены концептуальные
основы совершенствования СОЕИ Уз. Исследованы современные тенденции
развития деятельности в области метрологии, представлена концепция
развития и совершенствования национальной СОЕИ Уз на период до 2015
года и дальнейшую перспективу.

Если в области технического нормирования и оценки соответствия в

настоящее время стратегическим объявлен принцип «один стандарт - одно
испытание (измерение) - один сертификат», то в сфере метрологической
гармонизации на первое место в современной международной практике
выдвигается принцип – «эквивалентные эталоны - одно измерение - всеобщее
признание результата».

Тенденции

развития

мировой

экономики

и

международной

метрологической деятельности накладывают определенные требования и к
СОЕИ Уз, которая, безусловно, должна интегрироваться в глобальную
систему измерений и обеспечить, тем самым, условия для расширения
присутствия Узбекистана на мировом рынке продукции и услуг. Это, с одной
стороны, требует уточнения государственной концепции измерительного
дела, с другой - развития метрологической инфраструктуры в стране и
принципов ее функционирования.

Большое значение в этом плане имеет гармонизация принципов

построения СОЕИ Уз с правилами и нормами международной
метрологической практики.

С целью оптимального и эффективного решения задачи интеграции

СОЕИ Уз в Глобальную систему измерений нами разработана «Концепция
развития и совершенствования национальной СОЕИ Уз на период до 2015
года и дальнейшую перспективу» (в дальнейшем - Концепция).

Концепция устанавливает цель, задачи, стратегию и основные

направления национальной политики Узбекистана в области метрологии и
метрологической деятельности и пути их реализации.

Концепция разработана с учетом следующих факторов:
- дальнейшая интеграция экономики Узбекистана в мировое сообщество

товаропроизводителей и в ВТО;

- признание приоритетности технических регламентов, устанавли-

вающих характеристики продукции и услуг;

- широкое внедрение международных и европейских стандартов и

вызванная этим необходимость замены устаревшего оборудования и
технологий;

-

необходимость

поэтапного

снижения

импортозависимости

внутреннего рынка товаров и услуг.

Целью национальной политики Узбекистана в области метрологической

деятельности является

защита государства и общества от отрицательных

последствий результатов недостоверных измерений и обеспечение
стратегических национальных приоритетов страны.


background image

50

Основной задачей национальной политики в области метрологии (как

науки и практической деятельности) являются

развитие СОЕИ Уз,

основанной на принципах рыночной экономики, гармонизированной с

международными правилами и нормами, учитывающей особенности

социально-экономических реформ в Узбекистане, тенденции развития

межгосударственной и национальной метрологической практики.

В Узбекистане организационной основой системы измерений является

метрологическая

служба

страны,

состоящая

из

государственной

метрологической службы и метрологических служб юридических лиц.

Требует совершенствования метрологическая инфраструктура страны за

счет

расширения

сети

аккредитованных

метрологических

служб

юридических лиц, осуществляющих метрологическую аттестацию и поверку

средств измерений и создания:

- государственной службы времени и частоты и определения параметров

вращения Земли;

- государственной службы стандартных справочных данных о

физических константах и свойствах веществ и материалов;

- в составе государственной метрологической службы структуру,

осуществляющую координацию работ, сбор необходимой официальной

информации в области стандартных справочных данных о физических

константах и свойствах веществ и материалов и распространение этой

информации.

Для решения вопросов фундаментальной и прикладной метрологии

необходимо широкое привлечение научного персонала Узбекистана.

Следует расширять национальную эталонную базу и техническую базу

органов государственной метрологической службы.

С целью обеспечения единства измерений на предприятиях малого и

частного бизнеса, имеющих ограниченный штат сотрудников, следует

создать и развить в Узбекистане систему независимого метрологического

аудита.

Для достоверности и единства испытаний продукции необходимо

развить систему метрологической аттестации средств и методик измерений и

испытаний, метрологическую экспертизу документации, применяемых в

государственно-регулируемой сфере.

В контрольно-надзорном направлении необходимо совершенствование

форм и методов не только ГМКН, но и МКН, осуществляемого

метрологическими службами юридических лиц.

Реализация

концепции

позволит

четко

разграничить

сферу

государственного регулирования (надзора) и сферу метрологических услуг

(контроля), гармонизировать принципы организации метрологической

деятельности в Узбекистане с международными положениями, обеспечив

доверие и признание, как одно из условий вступления в ВТО, привлечь

инвестиции из реального сектора экономики в фундаментальную

метрологию.

В шестой главе

(Формирование и совершенствование системы оценки

соответствия Узбекистана) рассмотрено формирование и совершенствование

системы оценки соответствия в Узбекистане. Рассмотрены международные,

европейские и национальные системы оценки соответствия, система

подтверждения соответствия Узбекистана, проведен анализ гармонизации

национальных схем сертификации с европейскими модулями оценки


background image

51

соответствия, системы информирования о результатах оценки соответствия в

Узбекистане.

На международном уровне стандарты и иные нормативные документы

по оценке соответствия разрабатываются и вносятся для всеобщего

применения, такими органами как, ИСО, МЭК и др.

На национальном уровне существуют собственные системы оценки

соответствия, функционирующие под руководством уполномоченных

правительствами национальных органов.

Анализ национальных законодательств в области оценки соответствия

некоторых стран показал их схожесть в общих подходах, базирующихся на

международных нормах и правилах. Согласно международного стандарта

ИСО/МЭК 17000 оценка соответствия включает такие процедуры, как

аккредитация, подтверждения соответствия, контроль, испытание.

Во всех национальных системах подтверждение соответствия

предусмотрены в добровольной и обязательной формах. При этом

добровольное

подтверждение

соответствия

проводится

в

форме

добровольной сертификации, а обязательное подтверждение соответствия – в

форме декларирования и обязательной сертификации.

Если при добровольной сертификации заявитель определяет

нормативно- правовой документ, на соответствие которым проводится

оценка соответствия, то обязательное подтверждение соответствия должно

проводиться по требованиям технических регламентов.

В данной главе особое внимание уделено изучению состояния

национальной системы оценки соответствия в сопоставлении с

международным опытом и выявлению путей ее совершенствования для

повышения уровня признания выдаваемых в Узбекистане сертификатов

соответствия и деклараций.

Систему подтверждения соответствия в Республике Узбекистан начали

формировать с 1998 года и структурно оформили ее к 2004 году. Хотя

нормативно-правовыми документами система подтверждения соответствия

Узбекистана до 2013 года не была определена, функционально она

существовала по структуре, указанной ниже схемой (рис. 3).

Как указано на рис. 3, нормативно-правовыми документами

предусмотрены две формы подтверждения соответствия – сертификация и

декларирование.

Как одна из форм подтверждения соответствия - сертификация

достаточно развита в Узбекистане как нормативно, так и организационно.

Законом Республики Узбекистан «О сертификации продукции и услуг»

сертификация продукции определяется, как деятельность по подтверждению

соответствия продукции установленным требованиям.

Действовшая система оценки соответствия в Узбекистане, хотя по

форме и структуре в целом соответствовала международным требованиям,

однако требовались совершенствование ее нормативно-правовой базы и

развитие организационной структуры.

Учитывая темпы экономического развития Узбекистана, ускоренную

интеграцию в мировую экономику, а также переход на международную

практику технического регулирования, к 2008 году созрела необходимость

создания законодательной основы системы оценки соответствия, полностью

отвечающей международным требованиям.


background image

52








Рис.3. Принципиальная схема системы подтверждения

соответствия в Узбекистане

Организационная структура и нормативная база системы оценки

соответствия также должны быть развиты.

По результатам проведенных исследований, а также с целью развития

национальной системы оценки соответствия подготовлен проект Закона
Республики Узбекистан «Об оценке соответствия». С введением в действие
этого Закона в Узбекистане созданы условия по оценке соответствия
продукции, поступающей на рынок Узбекистана, аналогичные условиям,
действующим в странах ЕС и странах-членах ВТО.

Основная идеология развития и совершенствования системы оценки

соответствия нами изложена в Концепции развития и совершенствования
стандартизации, систем обеспечения качества с учетом международной
практики в Республике Узбекистан на 2003-2010 годы, утвержденной
Межведомственным советом по развитию стандартизации, метрологии и
сертификации на заседании от 26.03.2003 г. и Концепции развития и
совершенствования системы оценки соответствия в Республике Узбекистан.

Должна функционировать система оценки соответствия, располагающая

собственными правилами и процедурами, состоящая из Национальной
системы аккредитации (НСА Уз), НСС Уз, Системы испытаний продукции
(СИП Уз) и системы контроля.

Важным звеном в системе оценки соответствия является признание

международными и региональными системами результатов работ в
национальной системе, и наоборот. В связи с этим зарубежные сертификаты
соответствия, декларации о соответствии на товары и знаки соответствия
должны признаваться в Республике Узбекистан в соответствии с
международными или межгосударственными соглашениями.

Постепенно

пересматриваются

основополагающие

НД

систем

сертификации,

аккредитации,

обеспечивая

прямое

применение

международных и европейских норм и правил. Внедрен ряд международных
и европейских НД в области оценки соответствия в качестве

Подтверждения соответствия

Сертификация о

соответствии

Декларирование о соответствии

обязательное

Первой

стороной

Первой и

второй

сторонами

обязательное

добровольное

добровольное


background image

53

государственных стандартов Республики Узбекистан.

Необходимо создать условия для широкого применения не только

обязательной сертификации, но и декларирования, и добровольной
сертификации.

Перечень

продукции,

подлежащей

обязательной

сертификации, можно сократить за счет той номенклатуры, которая будет
декларироваться или подтверждаться путем добровольной сертификации.

Следует создать условия для признания национальных сертификатов

соответствия в ЕС и в целом на международном уровне, в конечном итоге
получения права применения знака доступа на рынок ЕС на продукцию,
прошедшую процедуру оценки и подтверждения соответствия по
обязательным требованиям, в первую очередь по безопасности.

Необходимо создать систему сертификации персонала, вовлеченного в

сферу оценки соответствия.

Заключение

Обобщая результаты выполненных исследований по совершенствованию

ГСС Уз, ГСТР Уз, ГСИ Уз, НСС Уз и СА Уз Республики Узбекистан в
условиях рыночной экономике можно сделать следующие, наиболее важные
и существенные выводы по диссертационной работе, а также
сформулировать рекомендации по использованию и внедрению ее
результатов:

1. Необходимость реформирования ГСС Уз и формирование ГСТР Уз.
2. Реформирование ГСС Уз проводить путѐм создания задела

основополагающих организационно-методических и общетехнических
стандартов этой системы.

3. Обеспечение реализации разработанных и принятых Законов

Республики Узбекистан «О техническом регулировании» и «Об оценке
соответствия».

4. Обеспечение реализации мер по совершенствованию ГСС Уз, ГСИ Уз,

НСС Уз, одобренных Кабинетом Министров Республики Узбекистан.

5. Формулировка концепции и научно-методических основ развития и

совершенствования государственных систем стандартизации, технического
регулирования, обеспечения единства измерений и системы оценки
соответствия с учетом международной практики в Республике Узбекистан на
дальнейшую перспективу, и Программы мер по их реализации.

6. Создание новой национальной нормативной основы деятельности в

области НК, включающей в себя в настоящее время 10 НД государственного
уровня (в том числе – 5 государственных стандартов), позволяющей
упорядочить

взаимоотношения

субъектов

этой

деятельности

и

активизировать функционирование всей системы НК Узбекистана в целом.

7. Использование книг и научно–методических пособий, написанных

под руководством и при личном участии автора, в учебном процессе
Ташкентского государственного технического университета имени Абу
Райхана Беруни, Ташкентского автомобильно-дорожного института,
Ташкентского

аграрного

университета,

Ташкентского

химико-


background image

54

технологического института, Ташкентского института ирригации и
мелиорации, Ташкентского института инженеров железнодорожного
транспорта при подготовке бакалавров и магистров и НИИСМС Агентства
«Узстандарт» в процессе повышения квалификации специалистов различных
отраслей экономики, а также в учебных процессах других учебных заведений
высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан.

8. Определение структуры системы оценки соответствия, исходя из

действующей и предполагаемой к принятию законодательных актов с учетом
международной практики в этой области.

9. Необходимо разработать нормативные основы ГСТР Уз и внедрить на

практику. Этим обеспечивается единство и общность правил системы для
всех заинтересованных сторон.

10. Необходимо утвердить Государственную программу разработки и

внедрения технических регламентов, охватывающих стратегически важные
виды продукций, в первую очередь, экспортоориентированные продукции.
Разработка и внедрение в отраслях экономики гармонизированных с
международными требованиями технических регламентов обеспечить
качество, безопасность и конкурентоспособность отечественных товаров
(услуг).

11. Необходимо обеспечить совершенствование нормативной основы

системы декларирования и более широкое внедрение подтверждения
соответствия продукции путем декларирования. Это в свою очередь, создасть
возможность развития испытательной базы аккредитованных лабораторий и
лабораторий

промышленных

предприятий,

повышения

конкурентоспособности продукций.

12. Необходимо обеспечить полную гармонизацию порядка и правил

системы стандартизации Узбекистана с международными требованиями,
принятие в республике передовых международных и национальных
стандартов развитых стран. Принятие в Узбекистане международных,
региональных и национальных стандартов развитых стран в качестве
национальных стандартов обеспечить внедрение высоких технологий и
повышение

конкурентоспособности

отечественных

товаров

в

международным рынке.

13. Обеспечить внедрение в СОЕИ Уз требования системы технического

регулирования, развитие и совершенствование форм и методов ГМКН и
введение новых форм МКН.

14. Расширение сферы МКН метрологических служб юридических лиц,

с перераспределением функций между ГМС и юридическими лицами.

15. Необходимо обеспечить дальнейшее развитие и совершенствование

нормативной и организационной основ НК, интеграция национальной
системы НК в международные и межгосударственные системы.

Основные результаты исследований включены в основополагающие

нормативные документы ГСС Уз, ГСИ Уз, ГСТР Уз, НСС Уз, СА Уз, СК Уз,
СИ Уз и имеющие обязательный характер применения.


background image

55

SCIENTIFIC COUNCIL ON AWARD SCIENTIFIC

DEGREE OF DOCTOR OF SCIENCES 16.07.2013.T.02.01

AT TASHKENT STATE TECHNICAL UNIVERSITY AND

INSTITUTE OF ENERGY AND AUTOMATION

UZBEK AGENCY FOR STANDARDIZATION,

METROLOGY AND CERTIFICATION

TASHKENT INSTITUTE OF IRRIGATION AND RECLAMATION

ABDUVALIYEV ABDUKAKHKHAR

IMPROVING SYSTEMS OF STANDARDIZATION , ENSURING UNITY

OF MEASUREMENTS AND CONFORMITY ASSESSMENT OF

UZBEKISTAN IN A MARKET ECONOMY

05.02.04 - Standardization and product quality control

05.03.01- Devices. Methods of measurement and control

(technical sciences)

ABSTRACT OF DOCTORAL DESSORTATION

Tashkent – 2015


background image

56

The subject of doctoral dissertation has been registered by Supreme Attestation Commission

at the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan by number 30.09.2014/B2014.5.T321.

Doctoral dissertation is carried out at the Uzbek Agency for Standardization, Metrology and

Certification and the Tashkent Institute of Irrigation and Reclamation.

Abstract of the dissertation in three languages (Uzbek, Russian, English) is available on the Web

page at:

www.tdtu.uz

and information-educational portal «ZiyoNet» at:

www.ziyonet.uz

Official opponents:

Mukhаmеdxаnоv Ulugbеk Turgudоvich

Doctor of Technical Sciences, Professor

Mаtyakubоvа Pаrаhаt Mаyliеvnа

Doctor of Technical Sciences

Аkhmеdоv Bаrаt Mаkhmudоvich

Doctor of Technical Sciences

Leading organization:

Tashkent chemical-technological institute

Defense of dissertation will take place in «_9_» ___jule_____ 2015 г. at 10

00

o‟clock at a meeting

of the scientific council 16.07.2013.Т.02.01 at the Tashkent state technical university and the Institute of
Energy and Automation. (Address : 100095, Tashkent, str. University-2, tel.: (99871) 246-46-00; fax:
(99871) 227-10-32; e-mail: tstu_info@tdtu.uz).

Doctoral dissertation could be reviewed at the Information-resource center of Tashkent state

technical university (registration number 8). Address: 100095 Tashkent, str. University-2, tel: (99871)
246-03-41.

Abstract of dissertation sent out on «_8_» __june__ 2015 year.
(mailing report №_4_ on «_8_» __june____ 2015 year).




N.R.Yusupbekov

Chairman of scientific council on award of

scientific degree of doctor of sciences,

doctor of technical sciences, professor,

Academician of the AS RUz

O.O.Zaripov

Scientific secretary of scientific council,

doctor of technical sciences, ass. professor

Sh.M.Gulyamov

The chairman of scientific seminar under scientific council,

doctor of technical sciences, professor


background image

57

Introduction (Abstract of doctoral dissertation)


Topicality and demand of the subject of dissertation.

Until 1992, in the

country standardization, metrology, quality control and other systems were based
on the administrative – command principles.

Upon gaining of Independence, Uzbekistan has faced with the need to create

its own economic management model based on own experience and experience of
industrialized countries at the shortest period.

One of the most important means of streamlining work in all aspects of

society is to standardize, designed first and foremost, to ensure the safety of life,
health, property of people and the environment.

During the early years of independence (1992 – 1995 yy.) normative

documents of State Standardization System (GSS Uz), State System for Ensuring
Uniformity of Measurements (GSI Uz), and Certification System of Uzbekistan
(NCS Uz) were developed based on mainly preceding principles with partial
consideration on rules of market economy.

Uzbekistan's integration into the world community of producers, has

established need for a comprehensive solution at the modern organizational and
methodological level on issues concerning reliability of testing and measurement
results of product properties.

A mechanism for ensuring uniformity of measurements in the country is

metrological control and surveillance. Therefore, development of new guidelines
for implementation of these activities and improvement of existing types of
metrological control and the forms of metrological supervision is a priority for
research in the area of traceability, which is necessary to comply with international
and interstate rules and regulations, which facilitate interaction between the
metrological services of different countries.

Other important focal points in the area of traceability are measuring

techniques and methods of non-destructive testing, their current condition and the
use, of which until 1998 required an immediate reform and to bring the system in
line with current requirements.

The first legal step towards protection of consumer market from dangerous

poor quality products was the Law of the Republic of Uzbekistan "On Certification
of Products and Services", adopted in 1993.This law has introduced one of the
forms of conformity assessment – a mandatory certification; it was one of the
mechanisms to protect consumers from poor quality and dangerous products.

Until 1998, in the country mainly certification system has been developed as

only the existing form of conformity assessment and verification scheme created
over the expansion of such existing form. Similarly, the structure of an
accreditation system was built under the certification system.

Based on international practice, by 1999, grew a need to reform existing

conformity assessment system, and bringing it closer to the rules and structure of
international standards.

Development and improvement of GSS Uz, GSI Uz, NCS and accreditation

system of Uzbekistan which are inter - sector systems designed to provide a


background image

58

comprehensive system support quality and competitiveness of products and
services, transition to market mechanisms in the economy, preparation of
Uzbekistan‟s accession to the WTO, all have an enormous scientific and
undeviating practical interest, and therefore, they poise significant issue to focus
on.

Relevant research priority areas of Science and Technology of the

Republic.

Thesis is written in accordance with the priority areas of science and

technology: State Science and Technology Program 10 “Creating high-end
technologies, devices, equipment, reference tools, methods of measurement and
control”.

International review of scientific researches on the theme of dissertation.

There are international and regional organizations to coordinate activities in the
field of standardization, uniformity of measurements and conformity assessment
which develop regulatory guidance documents within the framework of their
competence and recommend implementation of these documents to national
standards bodies in all countries. Development and implementation of various
documents preceded by research working groups comprised of experts in this field
from various countries. International standards and guidelines for standardization,
ensuring uniformity of measurements and conformity assessment are developed
by working groups at the technical committees (TC) of the International
Organization for Standardization (ISO), International Organization of Legal
Metrology (OIML), European Organization for Standardization (CEN), Interstate
Council for Standardization , metrology and certification of CIS countries (EASC)
based on the results of scientific research. The ND international organizations
establish the general rules and regulations on the subject of research. While
implementing international and regional organizations‟ regulatory and procedural
documents at the national level, it is vital to take into the account of country‟s
economic conditions.

During the years 2002- 2012 TC ISO / CASCO «Conformity Assessment» of

the research developed basic standards for conformity assessment ISO 17000
series, TC ISO / TC 37 «Terminology (principles and coordination) », according to
the research developed international guidelines ISO / IEC Guide 2
«Standardization and related activities. General Dictionary», ISO / IEC Guide 21-
1,2« Adoption of international standards and other international instruments on a
regional and national level», TC ISO / TC 135 «Methods of non-destructive
testing» - developed international standards for non-destructive testing, for
example, ISO 9712 «Non-destructive testing. Qualification and certification of
personnel» OIML Working Group on the results of research developed by the
International Standards Metrology OIML D-3 «Compliance with the legal
requirements of measuring», OIML D -19 «Test and type approval of measuring
instruments».

On the 35th ISO General Assembly (New Delhi, 2011) adopted the «Strategic

Plan of ISO 2011 - 2015. Solutions to global problems», providing the tasks of
nature protection, health care, development of information, with the revitalization
of the developing countries. According to the plan of ISO / TC 37 standards under


background image

59

development in the field of terminology (eg, ISO / NP 1087 «Terminology work -
Vocabulary - Theory and application)», ISO / TC 176 - the development of the
new edition of ISO 9000 standards (eg, ISO / FDIS «Quality management systems
- Fundamentals and vocabulary»), ISO / TC 135 - the development of new
methods of non-destructive testing (eg, ISO / FDIS «Non-destructive testing -
Magnetic particle testing - Part 1: General principles»).

Degree of study of problem.

The analysis of literature, normative documents

on standardization and other information sources for the period until 1992 for
standardization, measurement traceability and conformity assessment in the Republic
of Uzbekistan demonstrate insufficient level to harmonization with international
systems to fit into the global standardization, measurement uniformity and conformity
assessment systems. In prior research shows the systems of standardization,
metrology, quality control, based on the principles of command economy. Therefore,
studies on the improvement of standardization, ensuring uniformity of
measurements and conformity assessment systems of the Republic of Uzbekistan
in the conditions of a market economy have a particular research significance.

Communication dissertation topic with the plans of scientific research

institution of higher education and research institution

,

which made the thesis,

is reflected in

the following projects

:

State science – technology program (SSTP)

15.1 - “The Improvement and Development of State Standardization and
Certification systems” (1997 -1999 yy.), SSTP 15.2 – “The development of the
regulatory framework and basis for the measurement uniformity of metrological
support of the Republic of Uzbekistan” (1997 -1999 yy.), SSTP 3.6.4.2 –
“Development of normative documents of national nondestructive testing system”
(2000 -2002 yy.), SSTP 3.6.4.3 –“Development and improvement of State
standardization system and legislation of Uzbekistan to ensure compliance with the
Agreement on Technical Barriers to Trade and the General Agreement on
Technical Barriers to Trade in Services of the WTO” (2000 -2002 yy.),SSTP
3.6.4.4 - Improvement of the national certification system in accordance with the
requirement of World Trade Organization Agreements” (2000 – 2002 yy.), SSTP
3.6.4.5 – “Development и improvement of State System for Ensuring
Uniformity of Measurements” (2000 – 2002 yy.), SSTP А-13-011 –
“Development and improvement of legal, regulatory and methodological basis of
national measurement and testing systems” (2006 -2008 yy.), STP 15-029 – “The
development and actualization of national regulatory framework to ensure the
uniformity of measurements and testing” (2009 -2011 yy.).

The purpose of the study

is to provide scientific and practical bases to

improve standardization, uniformity of measurements and conformity assessment
systems of the Republic of Uzbekistan, harmonized with international systems to
fit with the global system of standardization, measurement and conformity
assessment

.

Tasks of research

:

Reform State Standardization System of Uzbekistan (GSS Uz);
Develop scientific principles and the draft laws of the Republic of Uzbekistan

"On Technical Regulations" and "On Conformity Assessment";


background image

60

Improve conformity assessment system, structure and organization of the
Uzbek Agency for Standardization, Metrology and Certification" (Uzstandard
agency);

integration of standardization, measurement uniformity, certification of

products and services and accreditation systems of Uzbekistan with the global
standardization, measurement and conformity assessment systems build on the
platform of international and regional organizations;

Concept development and scientific - methodological foundations for the

development and improvement of national standardization, technical regulation,
measurement uniformmity and conformity assessment systems of the Republic of
Uzbekistan with the international practice in the coming years and beyond;
Establish national regulatory framework in the field of non-destructive testing
(NDT), which allows better control interactions of subjects of this activity and
strengthen the functioning of the entire NDT system of Uzbekistan.

Object of research

are state standardization system (GSS Uz), Technical

Regulation (GSTR Uz), ensuring uniformity of measurements (GSI Uz) and
conformity assessment systems (NCS and CA Uz) of the Republic of Uzbekistan,
regulatory and methodological documents regulating and defining methods and
procedures of these areas.

Subject of research

are

Laws, Decrees of the Cabinet of Ministers,

normative documents on standardization, regulatory and governing methods and
procedures in these areas.

Methods of research.

In this thesis advanced and interdisciplinary

standardization, quality management system analysis method was used.

Scientific novelty of dissertational research

consist in the

following:

Demonstrated the need for and ways of reformation GSS Uz and formation

Technical Regulations System (GSTR Uz);

Proposed reformation of GSS Uz carried out by creating of fundamental

organizational and methodical and general - technical system standards;

Drafted Laws of the Republic of Uzbekistan "on Technical Regulation",

adopted in April 2009 and "On Conformity Assessment", adopted in October 2013;

Justified and approved by the Cabinet of Ministers of the Republlic of

Uzbekistan: additional measures to simplify certification procedure; improve
structure and organization of the Uzbek Agency for Standardization, Metrology
and Certification; measures to improve system for standardization, metrology and
certification of products and services;

Substantiated necessity for integration of GSS Uz, GSTR Uz, GSI Uz, NCS

Uz and CA Uz with the global standardization, measurement and conformity
assessment systems currently built on the platform of international and regional
organizations;

Formulated the concept of scientific and methodological foundations for the

development and improvement of national standardization, measurement
uniformity, technical regulations and conformity assessment systems in line with
international practices in the Republic of Uzbekistan for a prospective term, as well
as a program of measures to implement them.


background image

61

Practical results of research

consist in the

following

:

Array of scientific proposals presented for thesis defense facilitated the

development of concepts, principles, and scientific - methodological foundations of
standardization, measurement uniformity and conformity assessment systems;

Scientifically proved the need for further development and improvement of

standardization, measurement uniformity and conformity assessment systems;

Reformation of GSS Uz started;
Formulated concept for creating state technical regulations system and

reformation of standardization system in Uzbekistan;

Established concept for development and improvement of operations in the

field of conformity assessment of Uzbekistan;

Established concept for development and improvement of national system for

ensuring uniformity of measurements of Uzbekistan until 2015 and for prospective
terms;

Improved conformity assessment system;
Substantiated necessity for integration of GSS Uz, GSTR Uz, GSI Uz, NCS

Uz and CA Uz with the global standardization, measurement and conformity
assessment systems currently built on the platform of International and Regional
organizations;

Developed a scientific-methodical foundation for steady development and

improvement of GSS Uz, GSTR Uz, GSI Uz, NCS Uz and CA Uz in accordance
with international practices for a short term and prospective terms.

Reliability of results

provided by results of the system analysis carried out

during the development of a major theoretical and methodological approaches, as
well as the results of the effective application of developed and implemented legal
documents on standardization, technical regulations, measurement uniformity and
conformity assessment

.

Theoretical and practical value of research results

. Basic theoretical and

methodological provisions outlined in the thesis provide opportunity to analyze
and evaluate state standardization, technical regulations, measurement uniformity
and conformity assessment systems in relation to international and regional
systems.

Practical significance of the study relies on the fact that these results form

basis for proposed, developed and implemented on a national scale: two laws of the
Republic of Uzbekistan - "On technical regulation" and "On Conformity
Assessment"; Five Laws of the Republic of Uzbekistan on amendments and
additions to the Law of the Republic of Uzbekistan "On Standardization"; seven
Decrees of the Cabinet of Ministers, including - "On additional measures to simplify
certification procedure", thirty-two state standards and twenty-two guidance
documents of Uzbekistan which were implemented and widely applied in practice.

Realization of results.

Obtained results of the research have been realized in

two laws, five amendments to laws, seven decrees of the Cabinet of Ministers of
the Republic of Uzbekistan, thirty-two state standards and twenty-two guidance
documents of Uzbekistan, which have been implemented and widely utilized in


background image

62

various sectors of the economy and have national significance (certificate of the
Agency «Uzstandart» for №01-996-12 of 25 March 2015).

Research and teaching and learning materials, written under the leadership

and personal involvement of the author, have been used in the educational process
of the Tashkent State Technical University named after Abu Rayhan Biruni,
Tashkent Automobile and Road Institute, Tashkent Agrarian University, Tashkent
Institute of Chemical Technology, Tashkent Institute of Irrigation and
Reclamation, Tashkent Institute of Railway Engineers in bachelors and masters
programs and Research Institute of Standardization, Metrology and Certification of
Uzstandard agency during professional training process of specialists in various
sectors of the economy, as well as in the teaching process of other higher and
secondary special education institutions of the Republic of Uzbekistan.

Approbation of the work

. Results of the study were tested at 14 scientific

conferences, congresses and seminars, including 8 international: Fourth World
Conference on Intelligent Systems for Industrial Automation (Tashkent - 2006),
WCIS - 2008- Fifth World Conference on Intelligent Systems for Industrial
Automation (Tashkent - 2008), Seventh World Conference on Intelligent Systems
for Industrial Automation (Tashkent - 2012), Eighth World Conference on
Intelligent Systems for Industrial Automation (Tashkent - 2014); International
scientific conferences: Standardization. Certification (Kiev, 2002.), Metrology and
metrological support (Minsk - 2007), Technical regulations as a regulatory system
in the market conditions (Tashkent, 2007), Product quality – basis for sustainable
development of society (Tashkent, 2008); Modern issues of mechanics (Tashkent
–2009), Metrology - 2009 (Minsk – 2009); «Problems of creating and
implementing innovative technologies in on conditions of globalization»,
(Tashkent- 2010), International Scientific Conference Systems – 2013 – Infrared
thermography and thermometry, metrological assurance of measurement and
testing (23-27 September 2013, Lviv) and 6 Republican conferences.

The main results of the thesis were reported and discussed at a joint scientific

seminar of Tashkent institute of irrigation and reclamation (Tashkent, 2014), at
scientific seminar of Agency «Uzstandart» (Tashkent, 2015), at scientific seminar
Tashkent Institute of Chemical Technology (Tashkent, 2015), at a scientific
seminar by specialty 05.02.04 - «

Standardization and product quality control» and

05.03.01 - «Devices. Methods of measurement and control» (engineering) at the
scientific council 16.07.2013.T.02.01 at the Tashkent State Technical University
and the Institute of Energy and Automation (Tashkent, 2015).

Publication of results

. On the subject of dissertation 52 research papers were

published, including 4 –monographs , 36 journal articles, 6 - in foreign journals,
obtained 2 patents of the Republic of Uzbekistan, 10 materials and abstracts at the
international and national scientific conferences.

The structure and scope of the thesis

. Dissertation is consisted of

introduction, six chapters, conclusion, list of terms, definitions and symbols,
bibliography, 3 applications and contains 198 text pages, includes 18 figures and 4
tables.


background image

63

Main contents of dissertation

In the introduction

actuality of the research problem is justified, showing

degree of research into problems, links of the thesis with thematic plans of
research programs, scientific innovation and significance of the study results,
formulated goal and objectives of the study, main provisions for the thesis
defense, determined object, subject and methods of research, and information on
implementation and publication of results of research trial, the structure and
volume of the thesis provided.

The first chapter (

Status of standardization, measurement traceability,

conformity assessment and the need to improve

them

)

critically analyzes the

current state of standardization, measurement uniformity and conformity
assessment systems in Uzbekistan. Reviewed problems that occurred in these
systems since the gaining of Independence of Uzbekistan facilitated to indentify:

- need to create own standardization management model, based on own

experience and experience of other countries, forming in the first place the legal
and regulatory framework, subsequently solving organizational issues of
standardization;

- need to address a number of relevant issues for the country to ensure quality,

safety and competitiveness of products and services;

- formulated purpose and objectives of the study.

In the early years of Independence of the Republic of Uzbekistan based on

the need to create national standardization, measurement traceability and
conformity assessment systems, and in order to safeguard economic, trade,
scientific-technical and other relations with other states, to eliminate technical
barriers to trade, economic, scientific and technical cooperation with other
countries, a series of legal documents, including the Laws of the Republic of
Uzbekistan "On Standardization", "On Metrology", "On the certification of
products and services" as well as the Cabinet of Ministers of the Republic of
Uzbekistan were adopted , which allowed to create basic organizational structure
and determine the legal basis for GSS Uz, GSI Uz, NSS Uz and other Inter-
industry standardization systems (ISS).

Since 1992, the GSS Uz constantly developed and improved due to the

development of market relations, regulatory framework of GSS Uz expanded with
new documents, existing documents have been updated by making amendments,
additions, revision, and cancellation of obsolete regulatory documents (ND).
According to the rules established in the GSS Uz, new ISS system has been
development, in turn, existing normative documents updated and improved
continuously.

For the development of international cooperation, to improve quality and

competitiveness of domestic products, the Uzstandard agency became a member of
international organizations such as ISO, OIML and EASC. Specific initiatives
were adopted to facilitate implementation of international and regional standards in
the country.

Stages for formation and development of GSS Uz, interaction with other ISS


background image

64

systems, and rapprochement with the international rules have been specified.

It was underlined that for implementation of the Law "On Standardization"

and other regulations of the Republic of Uzbekistan related to assuring quality and
competitiveness of domestic product based on widespread application of
international standards, it was necessary to reform standardization system and
establish technical regulations system.

The main provisions in the area of ensuring uniformity of measurements (GSI

Uz) at the national level should be established by law, and requirements for types
and forms of mechanism for ensuring the uniformity of measurements -
metrological control and supervision - ND should be at the national level as well.

Based on an analysis of previously applied legal documents of GSI Uz and

international practice in this area suggests development and improvement of the
system for ensuring the uniformity of measurements in Uzbekistan. Reform of the
system should be carried out on main types of metrological control and
supervision:

legalization of measuring system (testing and type approval of measuring

instruments (MI);

conformity assessment procedure MI (verification);
use of reference materials and measurement procedures;
metrological examination (ME) regulatory and technical documents;
foundations of metrological control and supervision;
assessment of the competence of personnel in the area of traceability.
measurements.

National regulations in the field of ensuring the uniformity of measurements

must be as close as possible to the established norms of international metrology
practices using recommendations of the OIML. Such harmonization will facilitate
significantly cooperation with foreign partners.

Elements of conformity assessment system in Uzbekistan began to form in

1992, ahead of establishing appropriate regulatory framework. The Law "On
certification of products and services" adopted in 1993 has created a legal
framework for one of the components of conformity assessment system -
certification of products and services. Subsequently adopted documents were
aimed at mainly the development of certification systems. The legal basis for other
types of conformity assessment (accreditation, declaring, testing, control) was not
adequately developed. Conformity assessment schemes were not sufficiently
harmonized with international (e.g. European schemes) schemes, which created
difficulties in international trade for Uzbek entrepreneurs.

For the independent Uzbekistan, it was required to establish national

regulatory framework for conformity assessment that harmonized with documents
of international organizations and takes into consideration of market orientation of
country‟s economy.

Thus, critical analysis of the current state of standardization, measurement

unoformity, conformity assessment systems given this chapter revealed the need
for: further development and improvement of these systems; reform of GSS Uz;


background image

65

draft Laws "On Technical Regulation" and "On Conformity Assessment";
simplify certification procedure; improve structure and organization of
"Uzstandard" agency; integration GSS Uz, GSI Uz, NSS Uz and CA Uz systems
with the global standardization, measurement uniformity and conformity
assessment systems build on the platform of international and regional
organizations; develop concepts and scientific - methodological foundations for the
development and improvement of state standardization, measurement traceability,
conformity assessment and technical regulations systems of the Republic of
Uzbekistan in line with international practice in the coming years and beyond;
creation of a national regulatory framework in the field of non-destructive testing
(NDT), which allows better control interactions of subjects of this activity and
strengthen proper functioning of Uzbekistan‟s entire NDT system as a whole.

Proposed solutions deemed very relevant to the problems of the country and

become subject of study for the present thesis.

The second chapter

(Development and improvement of the system of

technical regulation of Uzbekistan)

is devoted to the development and improvement

of technical regulations system of Uzbekistan. Theoretical, methodological and
structural foundations of standardization, ways to reform GSS Uz and general
requirements for construction of GSTR Uz were considered. Provisions of the
legislation in the field of technical regulations in Uzbekistan and in some countries,
content and structure of the technical regulations studied. Particular attention is paid to
the development of the concept for development and improvement of standardization,
quality assurance and technical regulations system of Uzbekistan according to the
international practice.

Materials presented on scientific research within the State Scientific and

Technical programs (SSTP) theoretical, methodological and structural basis of
standardization system in Uzbekistan and normative documents on standardization
of GSS Uz developed based on the results of such research. The need for reforming
GSS Uz and transition from the existing one-tier system of technical regulation to
two-tier system demonstrated. Drafted Law "On Technical Regulation" adopted in
2009. Developed and approved by the Cabinet of Ministers Measures to improve
standardization system.

Justified necessity and developed a draft decree of the Cabinet of Ministers

of the Republic of Uzbekistan "On improvement of structure and organization of
the Uzbek Agency for Standardization, Metrology and Certification" and "On
measures to improve systems for standardization, metrology and certification of
products and services", which subsequently have been adopted. Taking into
consideration of objectives, existing foundational normative documents on
standardization of GSS Uz revised and new ones developed.

Due to the fact that standardization‟s objects have multiple properties and

characterized by having complex connection inside the object or outside,
standardization‟s task resolved by mathematical modeling. In theory and
methodology for standardization following encompass particular importance: a
systematic approach to solving problems of standardization; methods of optimizing


background image

66

requirements for standards; development and optimization of parametric series;
theory on management of quality the basis of standards; theoretical basis of quality
control; statistical methods of quality control; unification and aggregation;
integrated standardization; anticipatory and inter-branch standardization.

Systems analysis is a basic and necessary process, as a result of which

problems faced by the developer are resolved (Fig. 1).



























Fig.1. Stages of system analysis in solving problems of standardization

According to the results of the research proposals were made to improve legal

and regulatory framework of standardization system in Uzbekistan. Five
amendments and additions have been made (2000, 2003, 2006, 2009 and 2013) to
the Law of the Republic of Uzbekistan "On Standardization".

By the order of the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan the

"Uzstandard" agency has develop GSS Uz Reform Program to meet requirements
of the Law "On Technical Regulation".

We suggested holding a reformation based on the following fundamental

premises: transition to the two-tier system of setting requirements for products,

Formulation of the

problem

Development of a

database

Modeling

Development LP

Experimental

verification solutions

Decision-making

Implementation of

solutions

Approval ND

Constructing a model of

identification, selection criteria of

efficiency, optimization

Identification, analysis, data
integration, communication,

development of programs to address

the challenges

Goal setting, analysis of the

conditions, specification of

parameters


background image

67

works and services (technical regulations with mandatory requirements for
compliance and standards requirements of which are not required for compliance -
voluntary standards).

Normative documents (standards) of GSS Uz proposed to divide into two

levels: standard, approved by the national standardization div, and standards of
organizations, enterprises. Taking into the account of international practice it was
suggested that standards intermediate between these two levels to be (industry
standards, administrative and territorial standards, and technical specifications)
withdrawn.

Along with regulations of GSS Uz also international and intergovernmental

normative documents on standardization applied, as it was stipulated in the
international and interstate agreements.

It is also proposed to complete the list of basic principles of standardization

stipulated in the main provisions of the GSS Uz with the following principles:

Voluntary application of standards;
Use of international and regional standards;
Inadmissibility of establishing standards requirements‟ that are contrary to the

requirements of technical regulations;

Admissibility of requirements set in standards that exceed the minimum

requirements of technical regulations;

Inadmissibility of establishing standards requirements that creates technical

barriers to trade.

Reforming of GSS Uz, in our opinion, should be guided by a number of

fundamental points: we proposed to include wording – “mandatory compliance
with voluntary standards for products, services comes at a direct reference to it in
the current legislation, contracts, technical regulations, and Declaration by the
applicant for registration of conformity assessment".

The use of international and regional standards as national standards in

Uzbekistan is one of the most important conditions for entering domestic products
to the world market. Therefore, the use of international and regional standards in
the reformed system of standardization should be a priority.

Results of our study of legislation in the field of technical regulation in

Uzbekistan and in some countries - Belarus, Kazakhstan, Moldova, the Russian
Federation and Ukraine have been demonstrated in this chapter.

Proposed the "Concept for establishing the state system of technical

regulation and reformation in the state standardization system of Uzbekistan"

Recommended direction for establishing and developing GSTR Uz is based

on goals of the system, defined tasks that allow transition to international practices
in the field of technical regulation.

The third chapter

(Development and improvement of the system for

ensuring the uniformity of measurements in Uzbekistan) presents the results of
research on the development and improvement of the system for ensuring the
uniformity of measurements in Uzbekistan (GSI Uz). System of conformity
assessment of measuring instruments (MI) legislative requirements, issues of
metrological examination of normative documents and metrological assurance of


background image

68

analytical measurements were studied. Particular attention is paid to the
mechanism to ensure the uniformity of measurements in the country and
development and improvement of the system based training, evaluation and
confirmation of the competence of metrological personnel.

It was noted that mechanism for ensuring uniformity of measurements GSI

Uz is metrological control and surveillance (MCS). Metrological control and
surveillance is implemented to prevent obtaining and use of incorrect
measurements, as well as assessing the technical competence of the legal (natural)
persons for the implementation of a particular type of metrological activity.

Approved and adopted in the country the fundamental national regulations

establishing common metrological rules, regulations and requirements to the
objects and subjects of metrological activities and defining the relationship of these
subjects, requirements for the competence of subjects and procedure of its
evaluation and confirmation have been results of research work.

To bring the national regulatory framework of metrological control of

measuring instruments in line with the international practice in the field of legal
metrology, based on studies of existing international, interstate and national
systems for measuring instrument conformity to legal requirements and their
governing documents, basic provisions of the system have been developed.

Measuring instruments subject to type approval when used, possibly, in the

state-regulated sphere, developed as a prototype and (or) expected to mass
production in the country or have to imported in batches. Rules of the existing
system regulate multistage, no alternative testing scheme and type approval of
measuring instruments gradually outliving itself in the conditions of market
reforms. Under this scheme a number of similar supportive documents by
connotation were applied - "Approval Certificate of measuring instruments",
"certificate of conformity to the approved type measuring instrument", "Certificate
of measuring instruments", this gave rise to mixed reactions to these documents by
manufacturers of measuring instruments.

OIML‟s international rule D-19 provides a lot of variance to type-approval

procedures. Taking into account of international requirements and modern trends
of development activities in the field of legal metrology in Uzbekistan and other
CIS countries, new rules for the approval of types of measuring instruments
implemented in the national standard O'z DSt 8.009 and establishes requirements
for organization of procedures and testing of measuring instruments (including
prototypes for serial production in the country and imports) in order to carry out
type approval, and the relevant requirements of EASC and regional metrology
organizations such as Euro-Asian Cooperation of National Metrological
Institutions (COOMET).

One of the areas of legalization of measuring instruments is metrological

certification.

Based on the results of the research procedure and rules of metrological

certification of measuring instruments, which are included in the national standard
- O'z DSt 8.011 were developed. The standard determines new rules of registration


background image

69

of documents on results of certification introduction of a new, not previously used
form - "Description of measurement", which passed certification and meets
recommendations of COOMET on registration of similar documents for measuring
instruments that undergone type approval procedure.

As a result of the study and analysis of documents of the OIML, interstate,

national systems for ensuring uniformity of measurements in Russia, Belarus and
Kazakhstan, as well as the practical application of the standard in force in
Uzbekistan RST Uz 8,003, we formulated and implemented in the standard O'z
DSt 8.003 general provisions and rules for verification on given types of checks
and operations procedure.

The only tool to eliminate introduction of documents which do not meet the

requirements is a metrological examination (ME) of these documents. Main
documents subject to ME include regulations governing the quality requirements
and methods of its control, documents relating to the development, testing,
certification, production, verification of measuring instruments and measurement
techniques (MVI).

Despite the existence of legal and regulatory documents, prescribing the need

for ME, until 2001 there were no documents that defined institutional framework
for the examination and its procedure. To fill this gap in the GSI Uz guidance
document O'z RH 51-106 was developed, which regulates organization and
procedure of metrological examination of normative and technical documents. The
document regulates the procedure for examination, assigning of types, reporting
of examination results and period of its implementation.

This chapter also considers issue on metrological support of analytical

measurements. Noted that major tools of metrological support of analytical
measurements are reference materials (RM) as a means of storing and reproducing
unit of a measured value and measurement technique, as a means of transmission
to the size of this value.

The study of functioning of RM system in the economically developed

countries has led to change in approach in the construction of the whole system of
RM in Uzbekistan. Basic principles of operation and construction of the entire
system of RM have been revised, and based on these underlying principles
fundamental standard of RM system O'z DSt 8.004 was developed in Uzbekistan
including not only the basic provisions of the interstate standard GOST 8.315, but
also incorporated some development trends of RM in the countries of Western
Europe.

Reorganization of RM system in the first place, has to take into consideration

as it was shown a clear separation of RM from RM permitted for use in the field of
state metrological control and supervision (SMCS), and RM in this area is not
permitted. Particularly it was important for RM of foreign production.

Initial result of RM system reorganization became a change in its regulatory

framework - a new edition of the standard of Uzbekistan O'z DSt 8.004 adopted
which included the most urgent and above mentioned changes.

In parallel with establishing general provisions of RM, requirements for the


background image

70

subjects of organizational structure of the system and procedure for admission to
the activities in the development, validation and implementation of RM have been
specified, which reflected in the relevant standards of Accreditation System of the
Republic of Uzbekistan (AS Uz).

As a result of analysis of international, interstate and national standards

documents O'z DSt 8.016 was developed and it stipulated for the first time that
measurement technique in which characteristics of measurement deviations
determined during the process or after their application, is not subject to
certification.

This chapter focuses on basic mechanisms for ensuring the uniformity of

measurements in the country - metrological control and surveillance (MCS). It is
noted that in the beginning of 2000s, accumulated sufficient number of
contradictions in the interpretation of "metrological control" and "metrological
supervision" and, subsequently, in the content of these key activities. As a result of
our research, definitions of the metrological control and supervision have been
formulated.

This chapter also devoted to the development and improvement of

foundations of the system in terms of training, evaluation and confirmation of the
competence of metrological personnel. The analysis is widely used in world
practice schemes metrological personnel qualification assessment provides the use
of the procedure qualification assessment through certification, which ensures the
objectivity and reliability of the results, in contrast to the previous system of
certification. Based on international practice, international standard ISO/IEC
17024: 2003 was implemented. General scheme of certification experts -
metrologists has been introduced.

According to the research findings key document of the national system of

certification of personnel in the field of metrology -

O'z DSt 8.026 GSI Uz. Experts

in the area of traceability. Qualifications, training and certification of personnel

was developed

The chapter concludes with lists of main conclusions of the chapter, namely:

developed and approved measures to improve the state system for ensuring
uniformity of measurements in Uzbekistan; formulated concept of scientific and
methodological foundations for the development and improvement of the national
system of GSI Uz in Uzbekistan in line with the international practice.

The fourth chapter

(Creating a regulatory and institutional framework of

Uzbekistan's non-destructive testing) is devoted to solving the most complex,
interesting and fundamentally important task of the research - the creation of
regulatory and institutional foundations for non-destructive testing (NDT) system
in Uzbekistan. In this chapter: organizational framework of the national NDT
system, conceptual framework of national NDT system in Uzbekistan,
development of fundamental requirements of NDT, development of regulations on
training, evaluation and confirmation of the competence of specialists in the field
of NDT, and development of a national system of NDT.

In independent Uzbekistan, the first step in the formation of national NDT


background image

71

system can be regarded as creating of "Main center for non-destructive testing of
the Republic of Uzbekistan" (MCNDT Uz) in 1999 as part of Uzgosstandart.

NDT system of European and the CIS countries analyzed, as well as analysis

of current state of NDT and the level of methodological, technical and professional
support of such activities in the country was carried out. Research shows that to
achieve set goal - creation of state NDT system - must be comprehensive and
gradual resolution of following tasks:

- Introduction of solid operational NDT to improve product quality and

reduce cost of control operations;

- Inclusion of maintenance work in non - destructive inspection at all stages of

manufacturing process to improve reliability and to ensure safe operation of
machinery and industrial facilities;

- Formalization of relations between the parties involved in the

implementation of non-destructive testing of products and facilities, establish
uniform standards for laboratories and NDT laboratory accreditation bodies, form
requirements for experts in the field of NDT, to their training, competency
assessment and certification;

- Training of specialists for non-destructive evaluation and confirmation of

their competence in the three-tier system of qualifications, as required by
international standards.

Unified state NDT system should be comprised of organizational, legal,

technical and professional subsystems.

Organizational subsystem encompasses laboratories to carry out NDT and

technical diagnosis, laboratory accreditation div, scientific-methodological and
coordinating structure (MCNDT) of stat supervision bodies.

Normative - legal subsystem is a set of organizational, methodological and

technical intergovernmental and national normative documents at the state level;
-

Establishes general and specific requirements for NDT laboratories and technical

diagnostics, organization and procedure of NDT, to organizations, which provide
training and assess competence of NDT specialists, and personnel certification bodies;
-

Regulates correlation between the parties involved in these activities;

-

Defines procedure for accreditation of NDT laboratories, training and examination

centers and personnel certification bodies as well as general requirements for NDT
personnel.
Technical subsystems form a set of NDT equipment, methods of control and
testing system, verification, certification of NDT equipment and techniques for
monitoring.

Professional basis of the unified NDT system is personal performing NDT

and training system, assessment of competence via qualification examination, and
certification of personnel and accreditation of training and examination centers and
personnel certification bodies.

The structure of the national NDT system is shown in Fig. 2.


background image

72































Fig.2. Structure of the national non-destructive testing system


Development of fundamental state requirements in the field of NDT should be

based on international rules and norms relevant to the NDT. With this in mind,
based on research results, a series core regulations in the field of NDT, establishing
general and special requirements to NDT laboratories, procedure for accreditation
of laboratories, requirements for instructions and procedures of NDT personnel

Agency

“Uzstandart”

Business,

organization,

product

manufacturers

subject to the NC

and NC operating

products

The main

center ND

SMS

State inspectorate

“Sanoatgeokontexnaz

orat”

Object ND

Еxamination center

Accredited

laboratory ND

Authority for

Laboratory

Accreditation

ND

Regulations for the

manufacture, repair,

maintenance facilities and

their ND

Тraining сenter

Certified staff ND

Certification

organ of

personal ND


background image

73

certification procedure to prepare NDT personnel, for training and examination
centers for the training of personnel in the field of NDT and others were
developed.

In terms of long-term development and improvement of the national system

of NDT following were proposed:

- Further development and improvement of regulatory framework for NDT

system, in particular, on matters concerning metrological support of NDT;

- Initiate establishment of an independent div for certification of NDT

personnel and expand network of educational and test centers offering training and
assessment of competence of NDT personnel;

- Form subsystem for performance appraisal techniques of NDT, development

of requirements for entities engaged in certification and accreditation of methods
such units;

- Develop national terminology in the field of NDT, harmonized with

generally accepted notions;

- Form national technical committee on standardization in the field of NDT;
- Form national Certification Committee for NDT;
- Set requirements to the basic NDT laboratories and basic training centers,

and selection of such organizations as a part of their existing and accreditation;

- Create main methodological center in the field of NDT and technical

diagnostics;

- Integrate national system of non-destructive testing with inter-state and

European systems;

- Expand established social structure in Uzbekistan - "Society for

Nondestructive Testing," uniting NDT specialists and contribute not only to
intensify work in this area, but also facilitate integration of the national system of
NDT with international network of associations of specialists for non-destructive
inspection.

Thus, for the first time a scientific basis and development of a national

regulatory framework of activities in the field of non-destructive testing (NDT)
was created.

The fifth chapter

(Conceptual bases of improvement of the system for

ensuring the uniformity of measurements in Uzbekistan) is dedicated to improve
conceptual framework to the system for ensuring uniformity of measurements in
Uzbekistan (GSI Uz). Research of modern trends in the field of metrology was
introduced in the concept for development and improvement of the national system
for ensuring the uniformity of measurements in Uzbekistan for the period till 2015
and beyond.

If the sphere of technical regulation and conformity assessment now stated in

strategic principle of "one standard - one test (measurement) - one certificate", then
in the field of metrology harmonization of first place in the contemporary
international practice extending the principle - "equivalent standards - one
measurement - universal acceptance of result".


background image

74

Trends in the development of the world economy and international metrology

imposes certain requirements to the system for ensuring uniformity of
measurements in Uzbekistan SOE, which certainly should be integrated into the
global system of measurements, thus ensure conditions for expanding its presence
in Uzbekistan on the world market of goods and services. On the one hand it
requires a clarification of state concept for measurement activity, on the other -
development of metrological infrastructure in the country and principles of its
operation.

In this regard, harmonization of the principles of building a national system

for ensuring the uniformity of measurements in line with the rules and norms of
international metrological practice has a great importance.

In order to take optimal and efficient solutions concerning integration of

SEUM Uz with the Global measurement system, "The Concept for development
and improvement of national system for ensuring the uniformity of measurements
of the Republic of Uzbekistan for the period until 2015 and beyond" (hereinafter -
the Concept) was developed.

The Concept specifies purpose, objectives, strategy and basic directions of the

national policy of Uzbekistan in the field of metrology and metrological activities
and ways of their implementation.

The concept was developed taking into the account of following factors:
- Further integration of Uzbekistan's economy into the global community of

producers and the WTO;

- Recognition of precedence of technical regulations that establish

characteristics of products and services;

- Widespread adoption of international and European standards, and

subsequently need to replace obsolete equipment and technologies;

- Need for gradual reduction of import dependence of the domestic market for

goods and services.

The purpose of the national policy of Uzbekistan in the field of metrology is

to protect the state and society from negative consequences of incorrect
measurement results and support strategic national priorities of the country.

The main objective of national policy in the field of metrology (as a science

and practice) is to develop SEUM Uz, based on principles of market economy,
harmonized with international rules and standards, taking into account of particular
social and economic reforms in Uzbekistan, and development trends of the
interstate and national metrological practices.

In Uzbekistan, organizational basis of the measurement system is

metrological service of the country, consisting of state metrological service and
metrological services of legal entities.

Improvement of metrological infrastructure of the country requires by

expanding network of accredited metrological services of legal entities carrying
out metrological certification and verification of measuring instruments and
creation of following:

- State service of time and frequency and determine the parameters of the


background image

75

Earth's rotation;

- State service of standard reference data on physical constants and properties

of substances and materials;

- As part of the state metrological service structure to coordinate relevant

activities, collection necessary official information in the field of standard
reference data on physical constants and properties of substances and materials and
dissemination of this information.

Extensive involvement of Uzbekistan's scientific staff is required to address

issues of fundamental and applied metrology.

It is necessary to expand national measurement standards base and technical

base of the state metrological service.

In order to ensure uniformity of measurements in small and medium-sized

businesses with limited number of employees, need to create and develop an
independent metrological audit system in Uzbekistan.

In order to ensure reliability and uniformity of product testing it is necessary

to develop system for metrological certification of measurement procedures and
tests, metrological examination of documentation used in the state-regulated
sphere.

In the supervisory direction it is necessary to improve forms and methods, not

only in the state metrological control and surveillance but also in MCS
implemented by metrological services of legal entities.

Implementation of the concept will clearly delineate the scope of government

regulation (supervision) and the scope of metrological services (control), to
harmonize principles of metrology in Uzbekistan with international regulations,
providing trust and recognition as one of the conditions for accession to the WTO,
and to attract investments in the real sector of the economy in fundamental
metrology.

The sixth chapter

(Formation and improvement of the system of conformity

assessment in Uzbekistan) is devoted to formation and improvement of conformity
assessment system in Uzbekistan. International, European and national conformity
assessment systems and conformity assessment system in Uzbekistan have been
studied and analyzed harmonization of national certification schemes with
European Modules of conformity assessment system and reporting system for
results of conformity assessment in Uzbekistan.

At the international level, standards and other normative documents on

conformity assessment developed and introduced for public use, by such
organizations as ISO, International Electrotechnical Commission (IEC) and others.

Own conformity assessment system exist at the national level operated by

authorized national bodies under the governance of the state.

Analysis of national legislation in the field of conformity assessment in

certain countries showed their similarity in the general approach, based on
international norms and rules. According to the international standard ISO/IEC
17000, conformity assessment includes procedures such as accreditation,
conformity assessment, control and testing.


background image

76

All national systems of conformity assessment provided on voluntary and

mandatory basis. Moreover, the voluntary conformity assessment is carried out in
the form of voluntary certification while the mandatory conformity assessment - in
the form of declaration and mandatory certification.

In the case voluntary certification, an applicant defines the normative - legal

document against which conformity assessment is carried out, while in the case of
mandatory confirmation of compliance shall be carried out according to the
requirements of technical regulations.

Present chapter particularly focused on the study of the state of national

conformity assessment system in comparison with international experience and
identify ways to improve recognition level of certificates of conformity and
declarations issued in Uzbekistan

The conformity assessment system in the Republic of Uzbekistan began to

form in 1998; it was formalized and structured by 2004. Although legal documents
of conformity assessment system of Uzbekistan until 2013 have not been
determined, functionally it existed on the structure shown below diagram (Fig. 5).

As indicated in Figure 5, normative - legal documents, there are two forms of

conformity assessment - certification and declaration.

As a form of conformity assessment - certification is relatively developed in

Uzbekistan in terms of regulatory and organizational aspects.

Law of the Republic of Uzbekistan "On Certification f Products and

Services", product certification is defined as the activity on conformity assessment
of products in accordance with specified requirements.

Current conformity assessment system in Uzbekistan, although its shape and

structure are generally in line with international requirements, but it still needed
improvement of its normative - legal framework and organizational development.










Fig.3. Schematic diagram of the conformity assessment system in Uzbekistan

Given the pace of economic development in Uzbekistan, accelerated

integration into the world economy and transition to the international practice of
technical regulation by 2008 created the need to form a legislative framework for
conformity assessment systems that fully meet international standards.

Сonformity

assessment

Certification of compliance

declaration of conformity

mandatory

first side

first and

second sides

mandatory

voluntary

voluntary


background image

77

The organizational structure and regulatory framework of conformity

assessment system should also be developed.

Based on results of the research as well as in order to develop national

conformity assessment system Law "On Conformity Assessment" was drafted.
With the adoption of this law in Uzbekistan, has created conditions to assess
conformity of products placed on the market in Uzbekistan, similar to the
conditions in force in the EU and in the member countries of the WTO.

The basic ideology on development and improvement of conformity

assessment and accreditation systems we have proposed, stipulated in the "Concept
for development and improvement of standards, quality assurance systems based
on international practice in the Republic of Uzbekistan for 2003-2010" and
"Concept for development and improvement of conformity assessment system in
the Republic of Uzbekistan", adopted by the "Uzstandard" agency.

The conformity assessment system should operate based on its own rules and

procedures, consisting of National Accreditation System (NSA Uz), National
Certification System (NCS Uz), product testing systems (PTS Uz) and control
systems.

An important element in the system is recognition of conformity assessment

of international and regional systems, results of national system, and vice versa,
and therefore foreign certificates of conformity, declaration of conformity of goods
and marks of compliance shall be recognized in the Republic of Uzbekistan in
accordance with international or interstate agreements

Gradually, basic normative documents of certification, accreditation have

been revised by providing direct application of international and European
standards and regulations. A number of international and European normative
documents on conformity assessment adopted as a state standard of the Republic of
Uzbekistan.

It is necessary to create conditions for widespread application of not only

mandatory certification but also declaration and voluntary certification. The list of
products subject to compulsory certification could be reduced on the expense of
those nomenclatures, which can be declared and approved by voluntary
certification.

Necessary conditions should be created for recognition of national

certificates of conformity in the EU as a whole and at the international level,
eventually obtaining the right to use the mark for market access for EU products
that have undergone procedure for assessment and verification of compliance with
mandatory requirements, particularly on safety parameters.

It is necessary to establish a system for certification of personnel involved in

the conformity assessment field.

Further harmonization of conformity assessment systems, development of

accreditation and conformity assessment systems in Uzbekistan will increase
competitiveness of domestic enterprises, to saturate the market safe and high
quality goods, reduce trade barriers, develop economic ties with the EU and
prepare for the accession of Uzbekistan to the WTO.


background image

78

Conclusion

Summary of results of the research to improve standardization, measurement

traceability and conformity assessment systems of the Republic of Uzbekistan in
the conditions of a market economy have produced following, the most important
and significant findings of the thesis, as well as formulated recommendations on
application and implementation of its results:

1. The need to reform GSS Uz and form technical regulations system of the

Republic of Uzbekistan.

2. Reform of the GSS Uz to be carried out by creating a set of fundamental

organizational and methodical and general technical standards for the system.

3. Ensure implementation of drafted and adopted Laws "On Technical

Regulation" and "On Conformity Assessment".

4. Ensure implementation of measures to improve systems for

standardization, metrology and certification of products and services, approved by
the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan.

5. Formulated concept of scientific and methodological foundations for the

development and improvement of national standardization, technical regulation,
measurement traceability and conformity assessment systems based on
international practice in the Republic of Uzbekistan for a further term and program
of measures for their implementation.

6. The first time a national regulatory framework in the field of non-

destructive testing, which currently includes 10 state-level regulations (including -
5 state standards), allowed to organize relationship between subjects of these
activities and strengthen functioning of entire NDT system in Uzbekistan as a
whole.

7. Research and teaching and learning materials, written under the leadership

and personal involvement of the author, have been used in the educational process
of the Tashkent State Technical University named after Abu Rayhan Biruni,
Tashkent Automobile and Road Institute, Tashkent Agrarian University, Tashkent
Institute of Chemical Technology, Tashkent Institute of Irrigation and Land
Reclamation, Tashkent Institute of Railway Engineers in bachelors and masters
programs and Research Institute of Standardization, Metrology and Certification of
Uzstandard agency during professional training process of specialists in various
sectors of the economy.

8. Determined structure of the conformity assessment system based on the

current and expected legislative acts, taking into the account of international
experience in this field.

9. It is necessary to develop a regulatory framework GSTR Uz implement

them in practice. This ensures the unity and common rules of the system for all
concerned.

10. It is necessary to approve the State program development and

implementation of technical regulations covering strategically important kinds of
products, mainly export-oriented products. Development and implementation in


background image

79

sectors harmonized with the international requirements of technical regulations to
ensure the quality, safety and competitiveness of domestic goods (services).

11. It is necessary to ensure the improvement of the regulatory framework of

the declaration and the wider introduction of conformity assessment of products by
declaration. This, in turn, will create an opportunity to develop testing facilities
accredited laboratories and laboratories of industrial enterprises, improve product
competitiveness.

12. It is necessary to ensure complete harmonization of the procedures and

rules of the standardization system in Uzbekistan with the international standards
adopted in the republic of advanced international and national standards of
developed countries. The adoption in Uzbekistan of international, regional and
national standards of developed countries as national standards to ensure the
implementation of high technology and the competitiveness of domestic products
in the international market.

13. Ensure the introduction of GSI Uz requirements of technical regulation

system, the development and improvement of forms and methods SMCS and the
introduction of new forms of MCS.

14. Extension of MCS of the metrological services of legal entities, with the

redistribution of functions between SMS and legal entities.

15. It is necessary to ensure the continued development and improvement of

the regulatory and institutional foundations ND, the integration of the national
system of ND in international and inter-state system.

Key findings of the research included in the basic regulations of GSS Uz, GSI

Uz , GSTR Uz, NCS Uz, CA Uz, Uz SC, systems for product testing operating in
the Republic of Uzbekistan, and characterized by mandatory application.


background image

80

Эълон қилинган ишлар руйхати

Список опубликованных работ

List of pulished works

I бўлим (I часть; I part)

1.

Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Алимов М.Н, Гольцов В.Ф., Мирагзамов

М.М., Сабиров М.З., Садыков А.Б. Основы стандартизации, сертификации,

метрологии и управление качеством продукции. – Ташкент: Ташкентский

государственный технический университет, 2002. – 287 с.

2.

Абдувалиев А.А., Алимов М.Н., Бойко С.Ф., Мирагзамов М.М., Сабиров

М.З. Основы стандартизации, сертификации и управление качеством. –

Ташкент: Fan va tehnologiya, 2005. – 534 с.

3.

Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б., Умаров А.С., Хакимов О.Ш.

Основы обеспечения единства измерений. Книга 1.- Ташкент, 2005, – 230с.

4.

Абдувалиев А.А., Валиев У.Н., Жебровский С.К. Русча – ўзбекча изоҳли

метрологик луғат. – Тошкент: «TAFAKKUR» ва «Ўзстандарт» агентлиги

нашриѐти, 2010. -648 б.

5.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б. Стандартизация в метрологии -

государственная система обеспечения единства измерений // Standart. –
2001. – № 4. – С.18-21.

6.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Авакян П.Г. Подтверждение соответствия

средств измерений законодательным требованиям: проблемы и

перспективы развития // Standart. – 2001. – №4. – С.24-29.

7.

Абдувалиев А.А. Некоторые аспекты совершенствования системы

стандартизации в Узбекистане // Standart. – 2003. – № 2. – С.6-9.

8.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б.Сертификация персонала в области

неразрушающего контроля в Узбекистане // Standart.-2003.-№3-4.- С.21-25.

9.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Авакян П.Г. Утверждение типа и

метрологическая аттестация средств измерений - элементы установления

их соответствия законодательным требованиям // Standart. – 2004. – № 1.

– С. 13-17.

10.

Абдувалиев А.А., Бойко С.Р. От сертификации продукции к

подтверждению соответствия товаров // Standart. – 2004. – № 1. – С.18-24.

11.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Авакян П.Г., Подтверждение

соответствия средств измерений законодательным требованиям:

проблемы и перспективы развития // Standart. – 2004. – № 2. – С. 5-8.

12.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Статические счетчики учета

электрической энергии // Standart. – 2004. – № 2. – С. 11-12.

13.

Абдувалиев А.А., Алимов М.Н. Роль стандартизации в обеспечении

качества и конкурентоспособности продукции // Standart. – 2004. – № 4. –

С. 12-15.

14.

Абдувалиев А.А. Стандартизация в Республике Узбекистан: достижение

и перспективы развития // Standart. – 2005.– № 3-4. -С. 3-5.

15.

Абдувалиев А.А., Алимов М.Н. Развитие и совершенствование систем

стандартизации, метрологии и сертификации в Республике Узбекистан на

период до 2010 года // Кимѐ ва кимѐ технологияси. – 2005. – № 3. –С. 3-5.


background image

81

16.

Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б. Система подтверждения

соответствия средств измерений законодательным требованиям в

Узбекистане // Законодательная и прикладная метрология. - Москва. –
2005. – № 1. –С. 23-28.

17.

Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б. Система стандартных

образцов в Узбекистане //Стандартные образцы. - Москва. - 2006. - №1.

18.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Авакян П.Г. Система обеспечения

единства измерений Узбекистана. Становление, современное состояние и

перспективы развития // Standart. – 2006. – № 2. –С. 22-24.

19.

Абдувалиев А.А. Агентство «Узстандарт»: история и сегодняшний день //
Standart. – 2006. – № 2. -С.4-7.

20.

Абдувалиев А.А. Система неразрушающего контроля в Республике

Узбекистан // Кимѐвий технология. Назорат ва бошқарув. – 2006. – № 6. –

С. 48-52. (05.00.00; №12).

21.

Абдувалиев А.А. Состояние и перспективы развития системы оценки

соответствия в Республике Узбекистан // Standart. – 2007.– № 1. –С. 24-27.

22.

Абдувалиев А.А. Основные направления совершенствования системы

неразрушающего контроля в Республике Узбекистан // Standart.– 2007. –

№ 2. –С. 11-12.

23.

Абдувалиев А.А. Создание и развитие системы стандартных образцов. //

Кимѐвий технология. Назорат ва бошкарув. – 2007. – №1. – С. 93-97.
(05.00.00; №12).

24.

Абдувалиев А.А. Концептуальные основы совершенствования системы

обеспечения единства измерений Узбекистана // Кимѐвий технология.

Назорат ва бошкарув. – 2007. – №3. –С. 30-33. (05.00.00; №12).

25.

Абдувалиев А.А. Стандартлаштириш тизимини такомиллаштириш

омиллари // Standart. – 2007. – № 3-4. –С. 2.

26.

Абдувалиев А.А. Правовые основы системы технического регулирования

в Узбекистане: состояние и перспективы // Standart. – 2008. – № 1. –С.2-6.

27.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Сертификация персонала в

области метрологии // Standart. – 2008. – № 1. –С. 25-29.

28.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Нормативная база

обеспечения единства измерений: состояние и направления развития //
Standart. – 2008. – № 2. –С.13-15.

29.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Исследование устройства

контроля параметров счетчиков электрической энергии на месте их

установки // Standart. – 2008. – №3. –С. 24-26.

30.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Совершенствование

национальной системы метрологической прослеживаемости результатов

измерений // Standart. – 2009. – №1. –С. 5-9.

31.

Абдувалиев А.А. Ўзбекистонда метрологик фаолиятнинг бугунги ҳолати

в истиқболлари // Standart. – 2010. – №2. –С. 7-9.

32.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Метрическая конвенция и

договоренность о взаимном признании национальных эталонов и

сертификатов калибровки (CIPM MRA) // Standart. – 2010. – №2.-С. 11-14.

33.

Абдувалиев А.А. Техник жихатдан тартибга солиш тизимини амалиѐтга

татбик этишнинг илмий асослари, хозирги кундаги холати, истикболли


background image

82

йуналишлари тугрисида // Standart. – 2011. – №1. –С. 3-5.

34.

Абдувалиев А.А. Стандартизация и сертификация: состояние и

перспективы развития // Standart. – 2011. – №1. –С. 13-15.

35.

Абдувалиев А.А., Газиев Г.А., Садыков А.Б., Становление и развитие

нормативных основ систем измерений и испытаний независимого

Узбекистана // Standart. – 2011. – №3. –С.38-40.

36.

Abduvaliev A.A. Evaluacion de la conformidad en Uzbekistan. AENOR.

Transferencia de tecnologia. Espana, Madrid, №276, Noviembre. – 2012. –
pp.16-21.

37.

Abduvaliev A.A., Gaziev G.A., Sadykov A.B. Formovanie a rozvoj
regulacnych systemov v oblasti metrologie a skusobnictva nezavisleho
Uzbekistani (Formation and development of measuring regulation system and
testing of independent Uzbekistan) // Metrologie a skusobnictvo. – 2012. -

№4.- pp.40-42.

38.

Абдувалиев А.А. Формирование Государственной системы технического

регулирования Узбекистана // Вестник ТашИИТ. -2014.- №2/3. – С.99-102.
(05.00.00; №11).

39.

Абдувалиев А.А. Становление системы стандартных образцов

Республики Узбекистан //Метрология и приборостроение. – 2014.- №2. -

С.48-51. (05.00.00; № 53).

40.

Абдувалиев А.А. Практика выпуска в обращение средств измерений в

Узбекистане // Метрология и приборостроение. – 2014. - №3. - С.45-47.
(05.00.00; № 53).

Патентлар (патенты; patents)

41.

Патент РУз № FAP 00414. Электр ҳисоблагичларни ўрнатилган жойида

текшириш учун қурилма / Абдувалиев А.А., Газиев Г.А., Садыков А.Б. //

Расмий ахборотнома. – 2008. – №10.

42.

Патент РУз № FAP 00492. Ўзгарувчан ток қувватини ўлчаш ўзгартиргичи

/Абдувалиев А.А., Газиев Г.А., Садыков А.Б. // Устуворлик санаси:
14.07.2008.

II бўлим (II часть; II part)

43.

Абдувалиев А.А. Научные и нормативно-правовые основы обеспечения

работ

по

стандартизации

и

сертификации

в

Республике

Узбекистан//Стандартизация. Сертификация. Якисть: Спецвыпуск к

Международной научной конференции. – Держстандарт Украини, 2002. –

№3.

44.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Квалификационные

требования к поверителям счетчиков электрической энергии //Проблемы

подготовки, переподготовки и повышения квалификации кадров в

области стандартизации, метрологии и сертификации. Сборник тезисов

Республиканской научно-практической конференции. - Ташкент, 2004.
- С. 28-31.

45.

Абдувалиев А.А., Газиев Г.А., Садыков А.Б. Исследование устройства

контроля параметров счетчиков электрической энергии на месте их

установки // Научные труды 2-го Международного конкурса «Лучший

молодой метролог КООМЕТ – 2007», Харьков, Украина, 19-20 июнь,


background image

83

2007. -С.93-95.

46.

Abduvaliev A.A., Sadikov A.B., Gaziev G.A. Metrological acpekts on
application of means of the electric power account // Fourth World Conference
on Intelligent Sistems for Industrial Avtomation, b – Quadrat Verlag, Tashkent,
Uzbekistan, November 21- 22, 2006. – pp.281-283.

47.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Кадирова Ш.А., Газиев Г.А. Вопросы

внедрения системы сертификации персонала в области обеспечения

единства измерений // Маҳсулот сифати менежменти» йўналиши бўйича

мутахассислар тайѐрлаш-давр талаби: Республика илмий - амалий ва

техникавий анжумани материаллари туплами. – Тошкент, 2007. - Б.5-6.

48.

Абдувалиев А.А., Газиев Г.А., Садыков А.Б. Магнитоэлектронный

преобразователь мощности переменного тока как элемент переносного

счетчика электрической энергии // Сборник докладов 3-й Международной

научно-практической конференции «Лучший молодой метролог

КООМЕТ – 2009», Минск, Республика Беларусь, 14-15 апреля, 2009. –

С.168-170.

49.

Abduvaliev A.A. Standardization and certification in the transition to technical
regulation system in Uzbekistan // Seventh World Conference on Intelligent
Systems for Industrial Automation. Volume II. Tashkent, Uzbekistan,
November 25- 27, 2012. -pp.221- 224.

50.

Abduvaliev A.A., Sadykov A.B., Gaziev G.A. Research of control unit of
parameters of counters of electric energy on the place of installation // Seventh
World Conference on Intelligent Systems for Industrial Automation. Volume
II. Tashkent, Uzbekistan, November 25- 27, 2012. – pp.224-228.

51.

Абдувалиев А.А. Система подтверждения соответствия средств

измерений законодательным требованиям // International Scientific
Conference «Systems – 2013 – Infrared thermography and thermometry,
metrological assurance of measurement and testing». Ukraine, Lviv, September
23-27, 2013. –pp.214.

52.

Abduvaliev A.A. System of using of measuring instruments in Uzbekistan //
Eighth World Conference on Intelligent Systems for Industrial Automation.
Tashkent, Uzbekistan, November 25- 27, 2014. –pp.397 - 400.

Автореферат “ТошДТУ хабарлари” журнали таҳририятида тахрирдан

ўтказилди (28.05.2015 йил).








Босишга рухсат этилди: 06.06.2015 й. Қоғоз ўлчами 60х84 – 1/16.

Ҳажми 4,5 б.т. Адади: 100 нусха. Буюртма № 3.

“Start – Track Print” ХК босмахонасида чоп этилди.

Тошкент, 100000, 8 – март кўчаси, 57 уй.


background image

84

References

Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Алимов М.Н, Гольцов В.Ф., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З., Садыков А.Б. Основы стандартизации, сертификации, метрологии и управление качеством продукции. - Ташкент: Ташкентский государственный технический университет, 2002. - 287 с.

Абдувалиев А.А., Алимов М.Н., Бойко С.Ф., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З. Основы стандартизации, сертификации и управление качеством. -Ташкент: Fan va tehnologiya, 2005. - 534 с.

Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б., Умаров А.С., Хакимов О.Ш. Основы обеспечения единства измерений. Книга 1,- Ташкент, 2005, - 230с.

Абдувалиев А.А., Валиев У.Н., Жебровский С.К. Русча - ўзбекча изохди метрологик луғат. - Тошкент: «TAFAKKUR» ва «Узстандарт» агентлиги нашриёти, 2010. -648 б.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б. Стандартизация в метрологии -государственная система обеспечения единства измерений // Standart. -2001.-№4.-018-21.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Авакян П.Г. Подтверждение соответствия средств измерений законодательным требованиям: проблемы и перспективы развития // Standart. - 2001. - №4. - С.24-29.

Абдувалиев А.А. Некоторые аспекты совершенствования системы стандартизации в Узбекистане // Standart. - 2003. - № 2. - С.6-9.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б.Сертификация персонала в области неразрушающего контроля в Узбекистане // Standart.-2003.-№3-4.- С.21-25.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Авакян П.Г. Утверждение типа и метрологическая аттестация средств измерений - элементы установления их соответствия законодательным требованиям И Standart. - 2004. - № 1. -С. 13-17.

Абдувалиев А.А., Бойко С.Р. От сертификации продукции к подтверждению соответствия товаров // Standart. - 2004. - № 1. - С. 18-24.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Авакян П.Г., Подтверждение соответствия средств измерений законодательным требованиям: проблемы и перспективы развития // Standart. - 2004. - № 2. - С. 5-8.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Статические счетчики учета электрической энергии // Standart. - 2004. - № 2. - С. 11-12.

Абдувалиев А.А., Алимов М.Н. Роль стандартизации в обеспечении качества и конкурентоспособности продукции // Standart. - 2004. - № 4. -С. 12-15.

Абдувалиев А.А. Стандартизация в Республике Узбекистан: достижение и перспективы развития // Standart. - 2005,- № 3-4. -С. 3-5.

Абдувалиев А.А., Алимов М.Н. Развитие и совершенствование систем стандартизации, метрологии и сертификации в Республике Узбекистан на период до 2010 года И Киме ва кимё технологияси. - 2005. - № 3. -С. 3-5.

Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б. Система подтверждения соответствия средств измерений законодательным требованиям в Узбекистане И Законодательная и прикладная метрология. - Москва. -2005.-№ 1.-С. 23-28.

Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б. Система стандартных образцов в Узбекистане //Стандартные образцы. - Москва. - 2006. - №1.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Авакян П.Г. Система обеспечения единства измерений Узбекистана. Становление, современное состояние и перспективы развития // Standart. - 2006. - № 2. -С. 22-24.

Абдувалиев А.А. Агентство «Узстандарт»: история и сегодняшний день // Standart. - 2006. - № 2. -С.4-7.

Абдувалиев А.А. Система неразрушающего контроля в Республике Узбекистан // Кимёвий технология. Назорат ва бошкарув. - 2006. - № 6. -С. 48-52. (05.00.00; №12).

Абдувалиев А.А. Состояние и перспективы развития системы оценки соответствия в Республике Узбекистан // Standart. - 2007 - № 1. -С. 24-27.

Абдувалиев А.А. Основные направления совершенствования системы неразрушающего контроля в Республике Узбекистан // Standart.- 2007. -№2.-С. 11-12.

Абдувалиев А.А. Создание и развитие системы стандартных образцов. // Кимёвий технология. Назорат ва бошкарув. - 2007. - №1. - С. 93-97. (05.00.00; №12).

Абдувалиев А.А. Концептуальные основы совершенствования системы обеспечения единства измерений Узбекистана // Кимёвий технология. Назорат ва бошкарув. - 2007. - №3. -С. 30-33. (05.00.00; №12).

Абдувалиев А.А. Стандартлаштириш тизимини такомиллаштириш омиллари // Standart. - 2007. - № 3-4. -С. 2.

Абдувалиев А.А. Правовые основы системы технического регулирования в Узбекистане: состояние и перспективы И Standart. - 2008. - № 1. -С.2-6.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Сертификация персонала в области метрологии // Standart. - 2008. - № 1. -С. 25-29.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Нормативная база обеспечения единства измерений: состояние и направления развития // Standart. - 2008. -№ 2. -С. 13-15.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Исследование устройства контроля параметров счетчиков электрической энергии на месте их установки // Standart. - 2008. - №3. -С. 24-26.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Совершенствование национальной системы метрологической прослеживаемости результатов измерений // Standart. - 2009. - №1. -С. 5-9.

Абдувалиев А.А. Ўзбекистонда метрологик фаолиятнинг бугунги холати в истиқболлари // Standart. - 2010. - №2. -С. 7-9.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Метрическая конвенция и договоренность о взаимном признании национальных эталонов и сертификатов калибровки (CIPM MRA)// Standart. -2010. -№2.-С. 11-14.

Абдувалиев А.А. Техник жихатдан тартибга солиш тизимини амалиётга татбик этишнинг илмий асослари, хозирги кундаги холати, истикболли йуналишлари тугрисида // Standart. - 2011. - №1. -С. 3-5.

Абдувалиев А.А. Стандартизация и сертификация: состояние и перспективы развития // Standart. - 2011. -№1. -С. 13-15.

Абдувалиев А.А., Газиев Г.А., Садыков А.Б., Становление и развитие нормативных основ систем измерений и испытаний независимого Узбекистана // Standart. - 2011. - №3. -С.38-40.

Abduvaliev А.А. Evaluacion de la conformidad cn Uzbekistan. AENOR. Transferencia de tecnologia. Espana, Madrid, №276, Noviembre. - 2012. -pp. 16-21.

Abduvaliev A.A., Gaziev G.A., Sadykov A.B. Formovanic a rozvoj regulacnych systemov v oblasti mctrologie a skusobnietva nczavislcho Uzbckistani (Formation and development of measuring regulation system and testing of independent Uzbekistan) // Mctrologie a skusobnietvo. - 2012. -№4,- pp.40-42.

Абдувалиев А.А. Формирование Государственной системы технического регулирования Узбекистана И Вестник ТашИИТ. -2014.- №2/3. - С.99-102. (05.00.00; №11).

Абдувалиев А.А. Становление системы стандартных образцов Республики Узбекистан //Метрология и приборостроение. - 2014.- №2. -С.48-51. (05.00.00; №53).

Абдувалиев А.А. Практика выпуска в обращение средств измерений в Узбекистане // Метрология и приборостроение. - 2014. - №3. - С.45-47. (05.00.00; № 53).

Патент РУз № FAP 00414. Электр ҳисоблагичларни ўрнатилган жойида текшириш учун курилма / Абдувалиев А.А., Газиев Г.А., Садыков А.Б. // Расмий ахборотнома. - 2008. - №10.

Патент РУз № ҒАР 00492. Ўзгарувчан ток кувватини ўлчаш ўзгартиргичи /Абдувалиев А.А., Газиев Г.А., Садыков А.Б. // Устуворлик санаси: 14.07.2008.

Абдувалиев А.А. Научные и нормативно-правовые основы обеспечения работ по стандартизации и сертификации в Республике Узбекистан//Стандартизация. Сертификация. Якисть: Спецвыпуск к Международной научной конференции. - Держстандарт Украини, 2002. -№3.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Газиев Г.А. Квалификационные требования к поверителям счетчиков электрической энергии //Проблемы подготовки, переподготовки и повышения квалификации кадров в области стандартизации, метрологии и сертификации. Сборник тезисов Республиканской научно-практической конференции. - Ташкент, 2004. -С. 28-31.

Абдувалиев А.А., Газиев Г.А., Садыков А.Б. Исследование устройства контроля параметров счетчиков электрической энергии на месте их установки // Научные труды 2-го Международного конкурса «Лучший молодой метролог КООМЕТ - 2007», Харьков, Украина, 19-20 июнь, 2007. -С.93-95.

Abduvaliev А.А., Sadikov A.В., Gaziev G.A. Metrological aepekts on application of means of the electric power account // Fourth World Conference on Intelligent Sistems for Industrial Avtomation, b - Quadrat Verlag, Tashkent, Uzbekistan, November 21- 22, 2006. - pp.281-283.

Абдувалиев А.А., Садыков А.Б., Кадирова Ш.А., Газиев Г.А. Вопросы внедрения системы сертификации персонала в области обеспечения единства измерений // Маҳсулот сифати менежменти» йўналиши бўйича мутахассислар тайёрлаш-давр талаби: Республика илмий - амалий ва техникавий анжумани материаллари туплами. - Тошкент, 2007. - Б.5-6.

Абдувалиев А.А., Газиев Г.А., Садыков А.Б. Магнитоэлектронный преобразователь мощности переменного тока как элемент переносного счетчика электрической энергии // Сборник докладов 3-й Международной научно-практической конференции «Лучший молодой метролог КООМЕТ - 2009», Минск, Республика Беларусь, 14-15 апреля, 2009. -С.168-170.

Abduvaliev А.А. Standardization and certification in the transition to technical regulation system in Uzbekistan // Seventh World Conference on Intelligent Systems for Industrial Automation. Volume II. Tashkent, Uzbekistan, November 25-27,2012. -pp.221 - 224.

Abduvaliev A.A., Sadykov A.B., Gaziev G.A. Research of control unit of parameters of counters of electric energy on the place of installation // Seventh World Conference on Intelligent Systems for Industrial Automation. Volume II. Tashkent, Uzbekistan, November 25- 27, 2012. - pp.224-228.

Абдувалиев А.А. Система подтверждения соответствия средств

измерений законодательным требованиям // International Scientific Conference «Systems - 2013 - Infrared thermography and thermometry, metrological assurance of measurement and testing». Ukraine, Lviv, September 23-27, 2013.-pp.214.

Abduvaliev A.A. System of using of measuring instruments in Uzbekistan И Eighth World Conference on Intelligent Systems for Industrial Automation. Tashkent, Uzbekistan, November 25- 27, 2014. -pp.397 - 400.