CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
89
O‘QUV MARKAZI LOYIHASIDA RISK VA DAROMADLILIK
MASALALARI
Ergashova Rushana Saloxiddin qizi
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi magistranti
ergashevarushana7@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.16721905
Annotatsiya:
Mazkur ilmiy tezisda o‘quv markazi biznes loyihalarining iqtisodiy
samaradorligi, daromadlilik darajasi va ularga ta’sir etuvchi risk omillari tahlil
qilinadi. O‘zbekistonda ta’lim xizmatlariga bo‘lgan talabning ortib borayotgani
sharoitida o‘quv markazi tashkil etish biznes uchun istiqbolli yo‘nalishlardan
biri hisoblanadi. Biroq, bunda investitsion risklar, o‘quvchilar oqimi barqarorligi,
raqobat darajasi va xizmatlar sifatiga bog‘liq xavflar muhim rol o‘ynaydi. Ushbu
tezisda risk va daromadlilik o‘rtasidagi bog‘liqlik, ularni baholash metodlari va
biznes-reja tuzishda e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan jihatlar ilmiy asosda
yoritiladi.
Kalit so‘zlar:
ta’lim biznesi, o‘quv markazi, investitsiya riski, daromadlilik,
moliyaviy samaradorlik, biznes-reja, raqobat.
Abstract:
This scientific thesis analyzes the economic efficiency, profitability and risk
factors affecting business projects of a training center. In the context of the
growing demand for educational services in Uzbekistan, the establishment of a
training center is one of the promising areas for business. However, investment
risks, the stability of the student flow, the level of competition and the quality of
services play an important role in this. This thesis scientifically examines the
relationship between risk and profitability, methods for assessing them, and
aspects that should be paid attention to when drawing up a business plan.
Keywords
:education business, training center, investment risk,
profitability, financial efficiency, business plan, competition.
Tahlil va natijalar
Zamonaviy ta’lim bozorida o‘quv markazlari shunchaki tijorat subyekti
emas, balki jamiyatda bilim va ko‘nikmalar tarqatuvchi muhim ijtimoiy institut
sifatida shakllanmoqda. Shu bilan birga, har qanday xususiy ta’lim loyihasi
investorlar uchun iqtisodiy natijalar bilan bog‘liq bo‘lgan risk va daromadlilik
masalalarini sinchiklab tahlil qilishni talab qiladi. O‘quv markazi ochish istiqbolli
biznes hisoblangan bo‘lsa-da, u boshqa tadbirkorlik yo‘nalishlaridan farqli
ravishda o‘ziga xos xavf omillariga ega.
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
90
Avvalo, o‘quv markazi biznesining asosiy daromad manbai bu — mijozlar
(ya’ni, o‘quvchilar) oqimi. Biroq o‘quvchilar soni mavsumiylik, maktab va oliy
ta’lim tizimlaridagi o‘zgarishlar, boshqa markazlar bilan raqobat, narx siyosati
va marketing samaradorligiga kuchli bog‘liqdir. Masalan, abituriyentlarga
tayyorgarlik kurslari asosan bahor va yoz oylarida talabgor bo‘ladi, bu esa
daromadning notekis taqsimlanishiga olib keladi.
Bundan tashqari, pedagoglar tarkibi ham risk omili sifatida qaraladi. Yuqori
malakali o‘qituvchilarni jalb qilish va ularni saqlab qolish o‘quv markazining
ta’lim sifati, demak, mijozlar ishonchi va daromadliligini ta’minlovchi asosiy
omildir. Kadrlar almashinuvi tez bo‘lgan muassasalarda ta’lim sifati pasayib,
mijozlar soni kamayadi va bu bevosita foyda darajasiga salbiy ta’sir qiladi.
Moliyaviy nuqtai nazardan, o‘quv markazlari odatda o‘rta muddatli
investitsiya loyihasi sifatida baholanadi. Loyiha boshlang‘ich bosqichda binoni
ijaraga olish, jihozlar, reklama va o‘qituvchilarga ish haqi to‘lash kabi
xarajatlarni
talab
qiladi.
Aksariyat
hollarda,
bunday
xarajatlar
investitsiyalarning 60-70% qismini tashkil etadi. Agar dastlabki uch oy ichida
yetarli o‘quvchilar jalb qilinmasa, loyiha o‘zini oqlamasligi va zarar bilan
yakunlanishi mumkin.
Daromadlilik ko‘rsatkichlari esa o‘zgaruvchan bo‘lib, ko‘plab omillarga
bog‘liq. Shu sababli, investorlar ROI (investitsiya qaytimi), NPV (sof joriy
qiymat) va IRR (ichki daromadlilik normasi) kabi moliyaviy indikatorlardan
foydalanib, loyihaning real iqtisodiy samaradorligini aniqlashlari zarur.
O‘zbekiston bozorida olib borilgan tahlillar shuni ko‘rsatadiki, o‘quv markazlari
orasida daromadlilik darajasi 15–30% oralig‘ida o‘zgarib turadi, bu esa o‘rtacha
rentabellik darajasi sifatida baholanadi.
Shuningdek, zamonaviy texnologiyalarning joriy etilishi daromadlilikni
oshirishda muhim vositaga aylangan. Xususan, onlayn darslar, mobil ilovalar
orqali ro‘yxatdan o‘tish, elektron to‘lovlar kabi xizmatlar o‘quv markazining
ko‘lamini kengaytiradi, xizmat ko‘rsatish qulayligini oshiradi va xizmat narxini
mos ravishda yuqoriroq belgilash imkonini beradi. Ammo bu ham alohida
texnologik va kiberxavfsizlik xavflarini keltirib chiqaradi.
O‘quv markazi loyihalarida barqaror daromadlilikka erishishning muhim
sharti bu – risklarni aniqlash va ularni samarali boshqarish mexanizmlarini
ishlab chiqishdir. Har qanday biznes singari, ta’lim sohasidagi xususiy
tashabbuslar ham noaniqliklar, tashqi va ichki xavf omillari bilan yuzma-yuz
bo‘ladi. Ammo bu xavflar oldindan prognoz qilinib, ularga qarshi tegishli
choralar ko‘rilsa, loyiha muvaffaqiyatli faoliyat yurita oladi.
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
91
Birinchi navbatda, xizmat turlarini diversifikatsiya qilish muhim risklarni
kamaytiruvchi vosita sifatida e’tirof etiladi. Ya’ni, o‘quv markazi birgina
abituriyentlar uchun tayyorlov kurslari bilan cheklanib qolmay, xorijiy tillar,
dasturlash, maktab fanlari, bolalar uchun kreativ to‘garaklar, kasbiy ta’lim
modullari (masalan, grafik dizayn yoki buxgalteriya) kabi yo‘nalishlarda ham
xizmatlar taklif qilishi kerak. Bu esa o‘quv markazining maqsadli auditoriyasini
kengaytiradi, daromad manbalarini ko‘paytiradi va mavsumiylik xavfini sezilarli
darajada kamaytiradi.
Ikkinchi muhim chora – marketing strategiyasini maqsadli auditoriyaga
moslashtirishdir. Ko‘plab o‘quv markazlari umumiy reklama kanallari orqali
mijoz izlashga harakat qilishadi, bu esa resurslarni samarasiz yo‘naltirishga olib
keladi. Aslida, ta’lim xizmatlari uchun eng samarali reklama bu – aniq maqsadli
auditoriyani nishonga olish (targeting), ya’ni ota-onalar, abituriyentlar, yosh
mutaxassislar va til o‘rganmoqchi bo‘lgan shaxslarni alohida auditoriya sifatida
ko‘rib, har biri uchun alohida kommunikatsion model ishlab chiqishdir. Raqamli
marketing vositalaridan foydalanish – Google Ads, Instagram-targeting,
Telegram botlari – ayni damda eng tejamkor va ta’sirli usullardan biridir.
Uchinchi masala – narx siyosatini moslashuvchan tarzda belgilashdir.
Bunda ta’lim xizmatlarining qiymati bozordagi raqobatchilar narxlariga va
taqdim etilayotgan xizmat sifatiga mos bo‘lishi kerak. Haddan tashqari yuqori
narx potentsial mijozlarni uzoqlashtirsa, juda arzon xizmatlar esa markaz
obro‘siga putur yetkazadi yoki iqtisodiy jihatdan zarar keltiradi. Eng yaxshi
yondashuvlardan biri – modul asosidagi to‘lov tizimini joriy etish, ya’ni talaba
istagan fan, kurs darajasi yoki dars jadvaliga qarab moslashtirilgan narx taklif
etishdir. Bundan tashqari, sodiqlik dasturlari, chegirmalar, oilaviy paketlar ham
daromadlilikni oshiruvchi samarali vositalardir.
To‘rtinchi yo‘nalish – bu o‘qituvchilar malakasini oshirish va ularni
rag‘batlantirish. Pedagoglarning professional saviyasi o‘quv markazi obro‘sini,
o‘quvchilarning qoniqish darajasini va, albatta, mijozlar oqimini belgilovchi eng
muhim omillardandir. Shu sababli, doimiy ravishda malaka oshirish kurslariga
yo‘naltirish, sertifikatlar olishga sharoit yaratish, bonuslar va mukofot
tizimlarini joriy etish, hamkorlik ruhini shakllantirish – barqaror kadrlar
siyosatini ta’minlaydi. O‘z o‘qituvchilarini qadrlagan va ularni rivojlanishga
undagan o‘quv markazlarida pedagoglar rotatsiyasi past bo‘ladi, bu esa
o‘quvchilar uchun sifatli va izchil ta’lim olish imkoniyatini yaratadi.
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
92
Ushbu risklarni puxta boshqara olgan markazlarda odatda ijobiy iqtisodiy
ko‘rsatkichlar shakllanadi. Masalan, statistik tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki,
muvaffaqiyatli o‘quv markazlarida:
talabalar soni yildan-yilga 20–40% ga oshib boradi. Bu esa ta’lim
xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojning real ifodasi bo‘lib, marketing va xizmatlar sifati
to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganini bildiradi;
foyda marjasi o‘rtacha 22% ni tashkil etadi, bu kichik biznes uchun
barqaror rentabellik darajasidir;
loyiha o‘zini oqlash muddati 8–12 oy oralig‘ida bo‘ladi, ya’ni bir
yildan so‘ng sof foyda shakllanishi kutiladi;
mijozlar muhofazasi (retention) darajasi 60–75% ni tashkil qiladi,
ya’ni bir marta o‘qishga yozilgan mijozlar xizmatdan mamnun qolib, qayta
murojaat qilmoqda yoki do‘stlariga tavsiya qilmoqda.
Ushbu statistik ko‘rsatkichlar faqatgina iqtisodiy muvaffaqiyatni emas, balki
xizmat sifati, mijozlar ishonchi va xodimlar sadoqatini ham aks ettiradi. Aynan
shular muvaffaqiyatli o‘quv markazini raqobatchilar orasida ajralib turishini
ta’minlaydi. Shunday ekan, risklarni chuqur tahlil qilgan holda bosqichma-
bosqich strategiyalar ishlab chiqish – barqaror va samarali o‘quv markazi
modelining asosi hisoblanadi.
Ushbu ko‘rsatkichlar o‘z biznes modelini to‘g‘ri tashkil etgan va xizmat
sifatini ustuvor qilgan o‘quv markazlarining iqtisodiy barqarorligini isbotlaydi.
Shu bilan birga, boshlang‘ich bosqichda noto‘g‘ri tanlangan joylashuv,
nomuvofiq marketing, bozorni noto‘g‘ri baholash va kadrlar tanqidiy kamchiligi
loyihaning tezda muvaffaqiyatsizlikka uchrashiga olib kelishi mumkin.
Xulosa
O‘quv markazi loyihasi bugungi kundagi eng istiqbolli va ijtimoiy-iqtisodiy
ahamiyatga ega biznes turlaridan biri hisoblanadi. Biroq uning muvaffaqiyati
tasodifga emas, balki aniq strategik rejalashtirish, moliyaviy tahlil va risklarni
samarali boshqarishga bog‘liqdir. Tadqiqot davomida aniqlanishicha, o‘quv
markazi faoliyatida eng muhim omillar — bu xizmat turlarining
diversifikatsiyasi, maqsadli marketing, moslashuvchan narx siyosati va malakali
pedagogik kadrlar bilan ta’minlanishdir.
Risklarni kamaytirish va daromadlilikni ta’minlash uchun loyiha doirasida
SWOT-tahlil, ROI va IRR kabi moliyaviy indikatorlar asosida baholash ishlari
amalga oshirilishi zarur. Statistik kuzatuvlar shuni ko‘rsatadiki, yaxshi tashkil
etilgan o‘quv markazlarida talabalar sonining barqaror o‘sishi, yuqori foyda
marjasi, qisqa o‘zini oqlash muddati va yuqori retention darajasi kabi natijalarga
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
93
erishilmoqda. Bu esa o‘quv markazining nafaqat iqtisodiy jihatdan, balki ijtimoiy
foyda nuqtai nazaridan ham samaradorligini tasdiqlaydi.
Shunday qilib, o‘quv markazi biznesi puxta rejalashtirilgan, strategik
boshqaruvga asoslangan va ehtimoliy risklar inobatga olingan taqdirdagina uzoq
muddatli muvaffaqiyatga erisha oladi. Ilmiy yondashuv, innovatsion yechimlar
va sifatli xizmat ko‘rsatish bu yo‘nalishdagi raqobatdosh ustunliklarni
belgilovchi asosiy omillar hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Becker, G. (1993). Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis
with Special Reference to Education. Chicago: University of Chicago Press.
2.
Kotler, P. & Keller, K.L. (2016). Marketing Management. 15th ed. Pearson
Education Limited.
3.
OECD (2021). Education at a Glance: OECD Indicators. Paris: OECD
Publishing.
4.
https://www.oecd.org/education/education-at-a-glance
5.
O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi (2024). Xususiy ta’lim sektori
ko‘rsatkichlari. [online]
6.
Available at: https://stat.uz
7.
Moliya vazirligi huzuridagi G‘aznachilik departamenti (2023). Ta’lim
loyihalarining investitsion tahlili bo‘yicha uslubiy ko‘rsatma.
8.
Sharipov, B.Q. (2022). Tadbirkorlik asoslari. Toshkent: Iqtisodiyot.
9.
Mishkin, F.S. (2019). The Economics of Money, Banking and Financial
Markets. 12th ed. Pearson.
10.
Porter, M.E. (2008). Competitive Advantage: Creating and Sustaining
Superior Performance. New York: Free Press.
11.
Chainalysis (2024). Global Education Business Trends: Course
Subscription Patterns and Regional Comparison Report.
12.
https://www.chainalysis.com
13.
Brown, P. & Lauder, H. (2006). Globalization, Knowledge and the Myth of
the Magnet Economy. Globalisation, Societies and Education, 4(1), pp.25–57.
14.
Kaplan, R.S. & Norton, D.P. (2001). The Strategy-Focused Organization:
How Balanced Scorecard Companies Thrive in the New Business Environment.
Boston: Harvard Business Press.
15.
UNESCO (2023). Private Education in Central Asia: Growth, Challenges and
Regulation. Paris: UNESCO Publishing.
16.
Davletov, D. (2020). Innovatsion biznes va risklar menejmenti. Toshkent:
Iqtisod-Moliya.
17.
Investopedia (2023). Return on Investment (ROI) Definition. [online]
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
94
18.
Available
at:
https://www.investopedia.com/terms/r/returnoninvestment.asp
19.
World Bank (2022). Improving Skills Development in Emerging
Economies. Washington, D.C.: World Bank Group.
