206
XORIJIY INVESTITSIYALARNI JALB QILISH BO‘YICHA AMALGA
OSHIRILGAN ISHLAR VA ERISHILGAN KO‘RSATKICHLAR
(JIZZAX VILOYATI MISOLIDA)
(PhD), Boltayeva Moxichehra Jamshid qizi
O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Suyunov Abbos Ilyos o‘g‘li
O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali talabasi
Annotatsiya
: Ushbu maqolada so‘nggi yillarda O‘zbekistonda xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish bo‘yicha amalga oshirilgan ishlar, o‘zgarishlar va yaratilgan
imkoniyatlar hamda ularning natijasida Jizzax viloyatida erishilgan ko‘rsatkichlar
yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar
: Xorijiy investitsiya, iqtisodiy zona, hamkorlik, investor, korxona,
biznes, tadbirkor.
Mutaxassislar qonunchilikka kiritilgan o‘zgarishlar va yaratilgan shart-sharoitlar
mamlakatdagi investitsiya muhitiga ijobiy ta’sir ko‘rsatayotganini ta’kidlashmoqda.
Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) ekspertlari
2017−2022 yillarda O‘zbekistonda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb
qilishni rag‘batlantirish bo‘yicha amalga oshirilgan ishlarni tahlil qildi.
So‘nggi yillarda mamlakatimizning investitsiyaviy jozibadorligini oshirish va
iqtisodiyotga yanada ko‘proq xorijiy investitsiyalarni jalb qilish maqsadida bir qancha
ishlar amalga oshirildi. Xususan, mamlakatda investorlarning huquq va manfaatlarini
himoya qilish maqsadida yangi “Soliq kodeksi”, “Investitsiya va investitsion faoliyat
to‘g‘risida”gi qonun, “Mediatsiya to‘g‘risida"gi qonun qabul qilindi. Investorlar uchun
qulay sharoit yaratish maqsadida Xalqaro Toshkent arbitraj markazi tashkil etildi
hamda “investitsion viza”, “investitsiya krediti” va “investitsiya subsidiyasi” kabi
yangi mexanizmlar joriy qilindi.
Mamlakatda faoliyat yuritayotgan erkin iqtisodiy zonalar soni 2017-yil boshida 3
tani tashkil etgan bo‘lsa, 2022-yilga kelib, 22 taga yetdi. Shundan 12 tasi sanoat, 6 tasi
farmatsevtika, 2 tasi turizm, 2 tasi qishloq xo‘jaligiga ixtisoslashgan.
Qonunchilikdagi o‘zgarishlar va yaratilgan imkoniyatlar mamlakatdagi
investitsiya muhitiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Masalan, O‘zbekiston 2019-yilda
birinchi marta Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (IHTT) ning “To‘g‘ridan-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni tartibga solish cheklovlari indeksi”ga kiritildi va ushbu
indeksga ko‘ra, 2020-yilda jahonda 43-o‘rinni, Osiyo mintaqasida 7-o‘rinni qayd etdi.
2017−2022 yillarda O‘zbekiston xalqaro Iqtisodiy erkinlik indeksi umumiy
reytingida o‘z o‘rnini 31 pog‘onaga yaxshilab, 148-o‘rindan 117-o‘ringa ko‘tarildi.
Mamlakatga kiritilayotgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi 2017-yilda
2,2 mlrd. dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2022-yil yakunida bu ko‘rsatkich 1,5 barobar
ortib, 3,3 mlrd. dollarga yetdi.
2022-yilning noyabr oyida Xorijiy investorlar kengashining birinchi yalpi majlisi
o‘tkazilib, prezident keyingi 5 yilda sarmoyalar hajmini 120 mlrd. dollarga yetkazish,
kamida 70 mlrd dollar xorijiy investitsiyalarni jalb qilish ko‘zlanganini ta’kidlagandi.
207
Bundan tashqari, Xorijiy investorlar kengashi huzurida doimiy faoliyat yuritadigan
Investorlarning huquqini himoya qilish qo‘mitasini tashkil etish taklifi bildirildi.
Shuningdek, davlat rahbari, IT, bank-moliya, energetika, konchilik kabi sohalar
rivojiga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish xususida ham qayd etdi.
Xorijiy investorlar bilan ishlashni tashkil etishning quyidagi tartibi belgilangan:
•
Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi qoshida Sarmoyadorlarni qo‘llab-
quvvatlash ishchi guruhi tashkil etiladi;
•
ishchi guruh Xorijiy investorlar kengashi huzurida faoliyat yuritib, chet ellik
sarmoyadorlarni kompleks va tizimli ravishda qo‘llab-quvvatlash bilan shug‘ullanadi;
•
investorni aeroportda kutib olishdan tortib, biznes uchun zarur ruxsatnoma
va litsenziyalar berishgacha bo‘lgan barcha xizmatlarni “yagona oyna” tamoyili
asosida ko‘rsatadi va boshqalar.
2017−2021 yillarda xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar soni 2,7
baravarga oshib, 2022-yil boshida 13,2 mingtaga yetgandi. Investitsiya kiritayotgan 50
dan ortiq mamlakatdan Turkiya, Rossiya, Xitoy, Janubiy Koreya va Qozog‘iston
yetakchilik qilmoqda. Xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalar ulushi asosan
iqtisodiyotning sanoat (30,6%) va savdo (28,5%) sohalariga to‘g‘ri keladi.
Quyida 2017-yildan joriy yilning iyun oyiga qadar bo‘lgan davr mobaynida Jizzax
viloyatida asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar miqdorini tahlil qilamiz:
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, Jizzax viloyatiga kiritilayotgan investitsiyalar
yildan-yilga ortib bormoqda. Ayniqsa Jizzax shahri, G‘allaorol va Forish tumanlarida
sezilarli ko‘rsatkichlar qayd etilgan. 2022-yil yanvar-iyun oylarida Jizzax viloyatida
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
yanvar-
iyun*
Jizzax viloyati
1788,2
3606,3
7900,9
12545,4
9233,6
10373,9
6309,3
shahar:
Jizzax
856,1
1256,6
2638,4
2557,3
1 982,0
2 358,6
1 109,0
tumanlar:
Arnasoy
75,6
246,2
530,0
535,3
130,1
179,4
89,2
Baxmal
73,0
126,6
147,7
197,9
581,7
472,8
255,8
G‘allaorol
91,6
147,4
383,9
270,1
501,9
909,5
1 245,3
Sharof Rashidov
146,7
354,0
530,5
405,8
974,7
652,1
446,8
Do‘stlik
61,8
145,6
164,4
115,3
159,4
114,3
43,8
Zomin
117,1
438,0
714,6
1072,2
999,9
554,1
312,7
Zarbdor
74,4
149,8
240,9
189,6
223,7
181,7
58,3
Zafarobod
38,5
216,3
966,2
1296,4
341,2
184,5
89,3
Mirzacho‘l
44,2
170,1
227,7
316,5
209,5
270,7
281,1
Paxtakor
73,7
112,8
421,5
344,2
153,7
462,0
79,4
Forish
97,1
141,8
846,0
5168,7
2 877,7
3 941,6
2 269,0
Yangiobod
38,4
101,1
89,1
76,1
98,1
92,6
29,6
208
2249,9 mlrd. so‘m yoki asosiy kapitalga investitsiyalarning umumiy hajmining 50,5 %
i xorijiy investitsiya va kreditlari hisobidan amalga oshirilgan. O‘tgan yilning mos
davriga nisbatan o‘sish sur’ati 112,4 % ni tashkil qilgan. Xorijiy investitsiya va
kreditlar tarkibida 617,8 mlrd. so‘m to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar
o‘zlashtirilgan bo‘lib, jami xorijiy investitsiya va kreditlarning 61,0 % ulushini tashkil
etdi va o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 80,8 % qayd etildi. 2022-yilning yanvar-
dekabr oylarida Jizzax viloyatida bo‘yicha jami 1493,1 mlrd. so‘m asosiy kapitalga
xorijiy investitsiyalar o‘zlashtirildi. Ularning tarkibida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalar 1421,3 mlrd. so‘mni yoki jamiga nisbatan 95,2 % ni tashkil etdi. Qolgan
71,8 mlrd. so‘m yoki 4,8 % i boshqa xorijiy investitsiyalar hisobidan o‘zlashtirildi.
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, Jizzax viloyatida xorijiy investorlarni jalb qilish
bo‘yicha chora-tadbirlar va dasturlar izchil amalga oshirilmoqda. O‘tgan yil
mobaynida Jizzax viloyatida xorijiy investitsiyalar tarkibida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalar 95,2 % ni tashkil etganligi ham bunga yaqqol misoldir. Xususiy
investitsiyalarni faollashtirish uchun tadbirkorlik faoliyatini erkinlashtirish talab
etiladi. Biznes bilan doimiy muloqot, muayyan sektorlarning rivojlanishiga to‘sqinlik
qiladigan to‘siqlarni aniqlash va yengib o‘tish bo‘yicha astoydil ish olib borish kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Boltayeva Moxichexra Jamshid qizi, & Suyunov Abbos Ilyos o‘g‘li. (2022).
RAQAMLI IQTISODIYOT: VUJUDGA KELISHI, SAMARADORLIGI, IJOBIY
VA SALBIY JIHATLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and
Technical
Research
,
1
(1),
75–79.
Retrieved
from
https://journal.jbnuu.uz/index.php/ijcstr/article/view/20
2.
Суюнов, А. (2023). Jizzax viloyatida kichik biznes subyektlari tomonidan
ishlab
chiqarilgan
mahsulotlar
hajmi
tahlili.
Современные
тенденции
инновационного развития науки и образования в глобальном мире
,
1
(1), 255–262.
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp255-262
3.
Mohichexra Boltayeva, & Abbos Suyunov. (2022). MAMLAKAT
IQTISODIYOTIDA TURIZMNI RIVOJLANTIRISHNING IJTIMOIY-IQTISODIY
AHAMIYATI.
QO‘QON
UNIVERSITETI
XABARNOMASI
,
5
(5),
44–46.
https://doi.org/10.54613/ku.v5i5.214
4.
Sindorov Lutfulla, Suyunov Abbos, & Suyundukov A’zimjon. (2022).
ANALYSIS OF THE CONCEPT, ESSENCE AND SCIENTIFIC TRENDS OF THE
DIGITAL ECONOMY.
Journal of Academic Research and Trends in Educational
Sciences
,
1
(12),
384–388.
Retrieved
from
http://ijournal.uz/index.php/jartes/article/view/425
5.
Sindorov Lutfulla, Suyunov Abbos, & Suyundukov A’zimjon. (2022). THE
DEVELOPMENT TENDENCIES OF LABOR RELATIONS IN SMALL BUSINESS
AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP.
Journal of Academic Research and Trends
in
Educational
Sciences
,
1
(12),
378–383.
Retrieved
from
http://www.ijournal.uz/index.php/jartes/article/view/424
6.
Суюнов, А., & Болтаева, М. (2023). O‘zbekistonning mustaqillikdan keyingi
davrda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlardagi tajribalari.
Новый Узбекистан: успешный
международный опыт внедрения международных стандартов финансовой
209
отчетности
,
1
(5), 426–430.
https://doi.org/10.47689/STARS.university-5-pp426-
7.
https://jizzaxstat.uz/uz/rasmiy-statistika/investments
8.
https://miit.uz/oz/menu/mery-po-privlecheniju-inostrannyh-investitsij-i-
uluchsheniju-investitsionnoj-privlekatelnosti-uzbekistana
9.
https://www.spot.uz/oz/2023/02/23/foreign-investment/
DAVLAT ISHTIROKIDAGI KORXONALARIDA KUZATUV KENGASHI
A’ZOLARI FAOLIYATI SAMARADORLIGINI BAHOLASHNI
ELEKTRONLASHTIRISH MASALALARI
i.f.d. (DSc) Tashmatov Rustam Xusanovich
Xususiylashtirish va davlat aktivlarini boshqarish muammolarini tadqiq etish markazi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada davlat ishtirokidagi korxonalarida direktorlar
kengashi (kuzatuv kengashi) a’zolari faoliyati samaradorligini baholashning asosiy
usullari va uslublari keltirilgan, ushbu baholashlarning umumiy qoidalari va natijalari
umumlashtirilgan, shuningdek, ushbu amaliyotni O‘zbekistonda qo‘llash
imkoniyatlari bo‘yicha takliflar berilgan.
Kalit so‘zlar:
direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi), korporativ boshqaruv
kodeksi, so‘rovnoma, intervyu, faoliyat samaradorligini baholash.
Direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi) samaradorligini baholash bo‘yicha
xorijiy amaliyot va tajribani o‘rganish natijalari shuni ko‘rsatdiki, baholashni
o‘tkazishning eng samarali usuli “sertifikatlangan direktorlarning tashabbusi” – Buyuk
Britaniyada joriy etilgan qat’iy yozma va og‘zaki bilimlarni tekshirish tartibi
hisoblanadi. Ushbu tartib Yaponiya korporasiyalarida ham keng qo‘llaniladi. Xorijiy
kompaniyalar direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi) faoliyatini baholash uchun turli
usul va vositalardan foydalanadilar. Direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi) a’zolari
va top-menejerlarning direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi) faoliyatining sifatini
tahlil qilish uchun bir qator kompaniyalar yillik so‘rovnomalarni ishlab chiqqan.
Boshqa kompaniyalarda ushbu ma’lumotlar yillik yig‘ilishlarda direktorlar kengashi
(kuzatuv kengashi) faoliyati va uning o‘tgan yildagi samaradorligini muhokama qilish
orqali to‘planadi.
Chet elda direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi) faoliyatini baholashning yana
bir keng tarqalgan usuli – bu odatda haq to‘lash qo‘mitasi raisi tomonidan ochiq
savollar orqali o‘tkaziladigan individual suhbatdir. Yozma so‘rovnomalar
ma’lumotlarning to‘liqligi va sifati jihatidan ko‘proq mazmunli hisoblanadi.
Kompaniyalarda direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi)ning samaradorligini
baholash bo‘yicha metodologiya sohasida Rossiya MDHning yetakchi
mamlakatlaridan biri hisoblanadi. Direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi) faoliyatini
baholash muhimligini anglagan holda, Rossiya kompaniyalari baholash usullarini
ishlab chiqmoqdalar va ularni takomillashtirmoqdalar.
