311
5.
Сериков В.В. Развитие личности в образовательном процессе / В. В.
Сериков. — Москва: Логос, 2012. — 447 с.
6.
Скляренко А.Н. Технология формирования компетенций // методические
рекомендации для преподавателя. − Москва, 2011. – 106 с.
7. Митрофанов К.Г. Проблема подготовки педагогических кадров к
инновационно-экспериментальной деятельности. М.: Прометей, 2009.-102с.
RAHBAR KADRLARINI BOSHQARUV KOMRETENSIYASINI
RIVOJLANTIRISHDA TRENINGLARNI TASHKIL ETISH
Ganieva Aziza Zayniddin qizi
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari direktorlari va mutaxassislarini qayta
tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti
Annotatsiya:
Maqolada maktabgacha ta’lim tashkilotlari rahbarlarining
boshqaruv kompetensiyalari mazmuni, tarkibi, rahbarga qo‘yiladigan kasbiy
kompetensiyalar, shaxsiy sifatlar tarkibi keltirilgan, shuningdek maqolada malaka
oshirish jarayonida treninglarni tashkil etish va amaliy ta’lim jarayonini
takomillashtirishning nazariy va amaliy masalalari yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
ta’lim, pedagogika, texnologiya, sifat, boshqaruv, kompetensiya,
innovatsiya.
Shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar, avvalambor, o‘quv-bilish faoliyatida
tinglovchilarning mustaqil yo‘nalishini, bilim va boshqa qadriyatlarni ta’minlaydi.
Ular rahbarga o‘z-o‘zini rivojlantirish, hamkasblar tomonidan tan olinishga intilish;
o‘zini o‘zi qadrlashga asoslangan kompetensiyali rahbar maqomi; ichki potensialni
ochib berish va boshqalar sifatida o‘zini anglashga erishishga imkon beradi.
Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari va shakllarining(rasmiy va norasmiy) o‘ziga
xos xususiyati ularning bir-biriga nisbatan o‘zaro bir-birini to‘ldirishidir, shuning
ushun ularni qo‘llashning eng katta samaradorligi o‘zaro ta’sirda erishiladi. Shunga
muvofiq,
biz
maktabgacha ta’lim tashkiloti direktorlarining boshqaruv
kompetensiyasini
rivojlantirishda,
tinglovchilar
faoliyatini
faollashtiradigan
texnologiyalardan ya’ni treninglardan foydalanishni maqsadga muvofiq deb bilamiz.
Trening va biznes trening ingliz tilidan tarjima qilinganda, trening tushunshasi
"tarbiya berish yoki o‘qitish" degan ma’noni anglatadi. Asosan, bu faol shaklda
o‘qitish usuli bo‘lib, u nafaqat ma’lum bilimlarni rivojlantirish va muayyan
ko‘nikmalarni egallashga, balki ularni mustahkamlash va keyinchalik qo‘llashga
qaratilgan.
Treninglar deyarli barcha faoliyat yo‘nalishlarida olib boriladi, lekin
boshqaruvga oid kompetensiyalarni rivojlantirishda treninglar o‘qitishning eng
samarali turlaridan biri sifatida ayniqsa mashhurdir. Bunday mashhurlikning
sabablaridan biri texnologiyaning o‘ziga xos xususiyati bo‘lib, u nafaqat ma’lumot
312
olish, balki uni mustahkamlash, olingan bilimlarni amalda qo‘llashni o‘rganish
imkonini beradi.
Trening – bu shaxsni o‘zgartirishga qaratilgan hissiyotlarga boy bo‘lgan
mashg‘ulotdir. Trening o‘rganilishi lozim bo‘lgan nazariy g‘oya va fikrlarni amaliy
ish, mashqlar davomida o‘zlashtirish, muloqot almashish imkonini beruvchi tashkiliy
tadbir hisoblanadi. Trening shaxsda mavjud bo‘lgan yoki vujudga kelishi mumkin
bo‘lgan muammolarni hal qilish ushun zarur bo‘lgan ko‘nikma va malakalarni hosil
qilish maqsadida turli xil mashqlar orqali o‘tkaziladigan mashg‘ulot hisoblanadi.
Trening bu nafaqat ta’lim oluvchilarda shaxslararo o‘zaro hamkorlikning samarali
ko‘nikmasini shakllantirishga balki, mutaxassis kasbiy kompetentligining umumiy
darajasini oshirishga yo‘naltiriladi. Trening mobaynida o‘qituvchilar nazariy
ma’lumotlarni o‘zlashtirish bilan birga, ularda bilish, emotsional va xulq-atvor
ko‘nikmalari rivojlanib boradi.
Auditoriya mashg‘ulotlarida bilish jarayonlarini faollashtirish uchun bir qancha
metodlardan foydalanamiz. Ushbu metodlardan biri an’anaviy va muammoga
asoslangan ta’lim elementlarining kombinatsiyasidir. Buning mohiyati ma’ruza
darsiga bevosita ma’ruza vaqtida tinglovchilar tomonidan bajariladigan vazifalar va
savollarni kiritishdan iborat. Vazifalar har qanday bosqichda ma’ruzaga kiritilishi
mumkin, ammo ayni paytda tajribamiz ko‘rsatganidek, darsning ikkinchi yarmi
afzalroq. Ular bevosita ma’ruza kursi materialiga - o‘tgan, joriy, keyingi-ga ta’sir qiladi
va har bir tinglovchi tomonidan alohida yoki bir-birining yonida o‘tirgan
tinglovchilardan tuzilgan mikroguruh orqali bajarilishi mumkin. Bajarilgan
topshiriqlar professor-o‘qituvchi tomonidan to‘planadi, tekshiriladi, baholanadi va
tinglovchilar e’tiboriga yetkaziladi, keyinshalik test, imtihon va yakuniy bilimlarni
nazorat qilishning boshqa shakllarida hisobga olinadi.
Boshqaruvga oid strategiyalarni tushunish tinglovchining idrok qilish
bosqichida sodir bo‘ladigan taassurotlarni birlamchi qayta ishlashdan, bilimlardan
yangi vaziyatda foydalana olishgasha bo‘lgan jarayondir. Tushunish asosan amaliy
mashg‘ulotlarda yuzaga keladi va ijodiy amaliy ishlarni bajarishda davom etadi.
Amaliy mashg‘ulotlarda tushunishni faollashtirish uchun bilim olishning har
uchala darajasi ushun mahsuldor xarakterdagi vazifalar tizimi keng qo‘llaniladi.
Amaliy darslarda asosiy kompetensiyalarni shakllantirish jarayoni boshqaruvga
oid bilimlarni chuqurlashtirishga qaratilgan bo‘lib, ta’limni rivojlantirishning o‘zaro
bog‘liq pedagogik usullari: muammoli vaziyatlarni hal qilish, munozaralar,
ishbilarmonlik o‘yinlari, ekskursiyalar, muammoli vaziyatlarni tahlil qilish va
boshqalarni o‘z ishiga oladi. Rivojlantiruvchi mashg‘ulotlarning bir qismi bo‘lmish
o‘yinli mashg‘ulotlar ta’lim jarayonida iqtisodiy faoliyatda yuzaga keladigan real
ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatlarni taqlil qilishga imkon beradi.
Tajribamiz shuni ko‘rsatdiki, tinglovchilar boshqaruvga oid bilimlarni
ma’ruzalarga qaraganda amaliy mashg‘ulotlarda umumlashtirish uchun kengroq
imkoniyatlarga ega. Shuning ushun auditoriyadan tashqari mustaqil faoliyatda
treninglarni o‘tkazish yaxshi samara beradi degan fikrga keldik.
Auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlarda treninglarni tashkil etishda g‘oyalar,
qarashlar, tushunchalar tahlili tinglovchilarning muhokama qilinayotgan masalaga
yanada chuqurroq kirib borishiga yordam beradi. Bu umumlashtirish jarayonini
313
faollashtirishga qaratilgan, shuningdek, boshqaruvga oid bilimlarni chuqurroq
tushunishga yordam beradi.
Treninglarda jamoaviy ish jarayonida savollarni to‘g‘ri shakllantirish, mantiqiy
xulosalar chiqarish, boshqaruvga oid muammolarni hal qilishning eng ma’qul yo‘lini
tanlash, o‘rganilayotgan hodisaning istiqbolini baholash va bashorat qilishni
o‘rganadilar. Shu bilan birga, ijodiy vazifalar ustida ishlash nafaqat birgalikdagi
faoliyatni, balki alohida muammolar va vaziyatlarni hal qilish uchun tinglovchilarning
mustaqil ishlarini ham o‘z ishiga oladi. Trening bu nafaqat ta’lim oluvchilarda
shaxslararo o‘zaro hamkorlikning samarali ko‘nikmasini shakllantirishga balki,
maktabgacha ta’lim tashkiloti direktorlarining boshqaruv kompetensiyasini
umumiy
darajasini oshirishga yo‘naltiriladi.
Trening mobaynida tinglovchilar nazariy ma’lumotlarni o‘zlashtirish bilan
birga, ularda bilish, emotsional va xulq-atvor ko‘nikmalari, kommunikativ ko‘nikmalar
rivojlanib boradi.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti direktorlarining boshqaruv kompetensiyasini
rivojlantirishga qaratilgan treninglarni o‘tkazishda quyidagi maqsadlar qo‘yiladi:
1.
Rahbarni kasbiy faoliyatga tayyorlash sifatini oshirish.
2.
Boshqaruvga oid bilimlarni rivojlantirish.
3.
Boshqaruvda muloqot qoidalarini o‘rgatish.
4.
Jamoada ishlay olish ko‘nikmalarini shakllantirish.
5.
Boshqaruv qoidalarini o‘rgatish.
6.
O‘z imkoniyatlarini taqdim eta olish.
7.
Vaqtni to‘g‘ri taqsimlash.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Иванова, Е. В. Империя бизнеса. Бизнес-тренинг для начинающих / Е.В.
Иванова. - М.: Высшая Школа Экономики (Государственный Университет),
2017. - 268 с.
2. Кипнис, М Энциклопедия игр и упражнений для любого тренинга / М.
Кипнис. - М.: AST, 2020. - 832 с.
3. Кларин, М.В. Корпоративный тренинг, наставничество, коучинг: учебное
пособие / М. В. Кларин. — М.: Юрайт, 2018. - 288 с.
4. Консультирование и коучинг персонала в организации: учебник и
практикум / под ред.: Н.В. Антоновой, Н.Л. Ивановой. - М: Юрайт, 2015. - 372 с.
5. Уиллс, М. Корпоративный тренинг. Пошаговое практическое
руководство для специалистов по обучению и развитию, тренеров и
консультантов / Майк Уиллс. - М.: Гиппо, 2019. - 368 с.
