349
ноаниқ шароитларига фаол мослаштиришга йўналтирадиган фаоллик
ёндашувидир. Академик лицей ўқувчиларига информатика ўқитишни ўқитишни
индивидуаллаштиришнинг концептуал асослари ташқи назоратнинг баҳоловчи
тескари алоқаи ва талабаларнинг ўқув фаолиятини ўз-ўзини бошқариши билан
уйғунлашув талаблари билан белгиланади. Информатика дарсларини бундай
ташкил этиш ўқувчиларнинг изланиш ва тадқиқот фаолиятини назарда тутади,
ўз-ўзини ўрганиш қобилиятини ва ҳал қилинаётган вазифаларга ижодий
ёндашишни ривожлантиради.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 18
майдаги «Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг янгидан ташкил
этилган илмий-тадқиқот муассасалари фаолиятини ташкил этиш чора-
тадбирлари тўғрисида»ги 292-сон қарори.
2.
Юлдашев У., Боқиев Р., Закирова Ф. Информатика ўқитиш методикаси.
Ўқув қўлланма. – Тошкент: Талқин, 2005.
3.
Пойа Дж. Обучение через задачи / Дж. Пойа На путях обновления
школьного курса математики: сб. статей и материалов: пособие для учителей. -
М.: Просвещение, 1978. - С. 220 - 226.
TEXNOLOGIK TA’LIM FANINI OʻRGATISHGA OID OʻQUV-METODIK
TA’MINOT RESURSLARINI SHAKLLANTIRISH
(PhD), Toʻraqulov Ulugʻbek Xolbutayevich
Qozon federal universitetining Jizzax shahridagi filiali
Annotatsiya:
Mazkur maqolada texnologik ta’lim metodikasi fanini
o’rganishga oid o’quv-metodik ta’minot tizimini shakllantirishni ilmiy-metodik
jihatdan asoslash masalasi qaraladi. Ushbu maqoladan fanlarni o’qitishni
takomillashtirish muammosi bilan shug’ullanuvchilar foydalanish mumkin.
Kalit soʻzlar:
texnologik ta’lim; fan; o’quv-metodik; o’rganish; ta’minot
resurslar; shakllantirish; takomillashtirish; innovatsion; rivojlangan; kuzatishlar;
izlanishlar; birinchi; ikkinchi; toifali; metodik ko’rsatma; tadqiqot; metodikasi;
mukammal; tayyorlash; majmua; tavsiya; ko’rsatma; andozalash.
Ma’lumki, hozirda innovatsion rivojlangan, intellectual salohiyatli yetuk
kadrlarga bo’lgan ehtiyoj kun sayin oshib bormoqda. Bunga sabab ular “XXI asr
intellektuallashtirilgan asr” ning faol ishtirokchisi bo’lish kerak va bu orqali jamiyat
intellektual salohiyatini yuksaltirishga munosib hissa qo’shiladi. Bu borada ilm-fan va
texnika-texnologiyalarining tezkorlik bilan rivojlasnishi va takomillashuvi uzluksiz
ta’lim tizimining turli yo’nalishlaridagi muammolarining optimal yechimlarini
topishga keng imkoniyatlar yaratmoqda. Bunday imkoniyatlar muayyan fanlarni
o’qitishdan boshlab, to muayyan yo’nalish bo’yicha bo’lajak mutaxassislarni
tayyorlashgacha bo’lgan ta’lim jarayonini takomillashtirish fundamental-didaktik
350
asoslaridan biri bo’la oladi. Bu borada tabiiyki, har qanday fanni o’qitishda yoki
ixtiyoriy bir yo’nalishda zamonaviy raqobatbardosh yetuk kadrlarni tayyorlashda ham
albatta, ularga tegishli davlat hujjatlari, bo’lajak mutaxassislarga bo’lgan extiyoj
hamda ular bo’yicha faoliyat olib borishga (ta’lim berishga) oid ilmiy-metodik
ta’minot, keyin boshqa ilmiy-informatsion, o’quv- metodik resurslar, o’quv- didaktik
ta’minotlarga e’tibor beriladi. Bunga mamlakatimizda keng imkoniyatlar yaratilgan.
Jumladan, ta’lim yo’nlishlari o’quv rejalari va DTS hamda ularga mos har bir fan
bo’yicha ta’lim dasturlari ishlab chiqilgan.
Taqdim etilayotgan ushbu maqolada ham texnologik ta’lim metodikasi faning
o’quv-metodik ta’minot resurslarini ilmiy-metodik jihatdan asoslash masalasini hal
qilish maqsad qilib olingan.
Ushbu sohadagi olib borgan kuzatishlarimiz va izlanishimizlar natijalariga
asoslanib qayd etish mumkinki, bunday mavjud imkoniyatlar bilan birga muayyan bir
fanni o’qitishni yoki muayyan bir yo’nalishlar bo’yicha mutaxassislar tayyorlashga
yanada takomillashtirish uchun qaralayotgan muammoni hal qilishda raqamli ta’lim
texnologiyalaridan maqsadli foydalinish kerak [1-4]. Bu orqali ta’lim jarayonini yoki
bo’lajak mutaxassislarni tayyorlash jarayonini optimallashtirishga erishish mumkin.
Bu esa muayyan fanni o’qitishning yoki bo’lajak mutaxassisni tayyorlashning ilmiy-
metodik ta’minotini, shu jumladan o’quv-metodik, o’quv- didaktik, o’quv-axborotli,
o’quv-metodik, ta’minotlarni takomillashtirish muammolarini hal qilishni talab etadi.
Bu qayd etilgan ta’minotlarni mukammal tayyorlab olishda o’quv-metodik
ta’minot resurslarning ahamiyati beqiyos, ya’ni ular yordamida har qanday o’quv-
metodik, qolaversa ilmiy- metodik ta’minotni ham takomillashtirish mumkin bo’ladi.
Shuning bilan birga qayd etish mumkinki, o’quv – metodik ta’minot resurslarining
majmuasini tayyorlab olish negizida muayyan fanni o’qitishning yoki muayyan bir
yo’nalish bo’yicha mutaxassislar tayyorlash jarayoning optimal variantlaridan birini
qo’lga kiritish fafolatlanadi.
Shu sababli ham mazkur tadqiqot ishida bo'lajak texnologiya ta'limi o'qituvchisini
kasbiy faoliyatga tayyorlashda
Texnologik ta’lim metodikasi
fanini o’qitishining
o’quv – metodik ta’minoti resurslarini shakllantirish muammosini hal qilishga
kirishdik. Bundan ko’zlangan maqsad o’rganilayotgan fanni innovatsion
texnologiyalar negizida o’qitishni takomillashtirish muammosini hal qilishdan iborat.
Qo’yilgan muammoni hal qilishda dastlan texnologik ta’lim metodikasi fanini
o’qitishni takomillashtirishning o’quv- metodik resurslarini shakllantirishga harakat
qildik va bu tadqiqot ishiga oid resurslarni quyidagidek toifalarga ajratib oldik:
1.
Birinchi toifali resurslar
. Bu o`quv jarayoniga tegishli resurslar bo’lib, unda
quyidagidek tarkibiy qismlar bo’ladi: DTS; metodik ko’rsatma; moddiy-texnik
ta’minot; ta’lim texnologiyalari; o’qitish algoritimi; o’qitishning asosiy vositalari;
o’qitishning yordamchi vositalari; o’quv-metodik ta’minot; o’quv-metodik ta’minot
majmuasi modeli; o’quv fani dasturi; metodlar komponentlari; mashg’ulotning
na’munaviy tuzilishi; andozalash; o’quv jarayoning texnologik xaritasi; o’quv
jarayoniga oid didaktik materiallar va shu kabilar;
2
.
Ikkinchi toifali resurslar.
Bu metodik ta’minotga tegishli resurslar bo’lib,
unda quyidagidek tarkibiy qismlar bo’ladi: metodik tavsiyanoma va qo’llanma; o’quv-
metodik majmua; metodik ta’minotni yaratishning asosiy tamoyillari; metodik
351
ta’minotni shakllantirishga oid nizomlar; o’rgatish vositalari; metodik ishlanmalar
(texnologik ta’lim fanini o’qitish metodikasi fanini takomillashtirish bo’yicha);
metodik qo’llanmalar (fanlarni o’qitishni takomillashtirish bo’yicha); ta’lim metodlari;
ta’limga oid innovatsion metod va texnologiyalar (agar ular mavjud bo’lmasa, u holda
texnologik ta’lim metodikasi fanini o’qitishni takomillashtirishga oid innovatsion
metod yoki texnologiya ishlab chiqiladi) va h.k
3. Uchinchi toifali resurslar.
Bu muayyan fanni o’qitishni axborotlashtirishga
tegisli resurslar bo’lib, unda quyidagi tarkibiy qismlar bo’ladi: matnli materiallarning
electron varianti; kompyuterli ta’lim dasturlari; o’quv mashg’ulotining tashkiliy-
tuzilmaviy modeli; matematik modellar; algoritmlar; konseptual modellar; kasbiy
kompyuterli tranajyorlar; multimedia materiallari; kompyuter jamlamasi; axborot
tashuv vositalari (disk, fleshka, planshet, mobil telefon va h.k); proektor slaydlar;
vebinar texnologiyalardan foydalanishga oid ukuna va apparatlar majmuasi; o’qitishni
takomillashtirishning dasturiy vositalari; pedogogik dasturiy vositalar (o’rgatuvchi
dasturlar, axborot-qidiruv dasturlari, nazorat dasturlari, ekspert baholash dasturlari va
h.k.) va shu kabilar.
Texnologik ta’lim metodikasi fanini o’qitishda bunday o’quv- metodik resurslar
majmuasini tayyorlab olish orqali qaralayotgan fanni o’qitishning innovatsion metod
yoki texnologiyasini ishlab chiqishga keng imkoniyatlar yaratildi va ayniqsa, ushbu
fanni o’qitishning raqamli texnologiyasini shlab chiqishga ham muhim didaktik asos
bo’la oladi. Qayd etilgan resurslardan foydalangan holda texnologik ta’lim metodkasi
fanini o’qitish jarayonini amalgam oshirish quyidagidek bosqichla asosida – olib
borilsa samaraliroq bo’ladi:
•
texnologik ta’lim metodikasi fani bo’yicha dasturiy- metodik taminot tizimining
samarodorligi ko’rsatgichlarini belgilash va asoslash;
•
texnologik ta’lim metodikasi fani bo’yicha dasturiy- metodik tizim ishi
natijalarini tahlil qilish va ular asosida lozim topilganda o’quv-metodik resurslari
tizimi tuzilishiga tuzatishlar kiritish (korrektirovkalar qilish );
•
mutaxassis- o’qituvchilarga shakllantirilgan o’quv-metodik resurslar asosida
mashg’ulot olib borishga tavsiyalar tayyorlash;
•
o’quv- metodik resurslar negizida texnologik ta’lim metodikasi fani bo’yicha
mavzularni o’rganishni dastlabki ekspertizadan o’tkazish;
•
texnologik ta’lim metodikasi fani bo’yicha ishlab chiqilgan o’quv- metodik
resurslarni amaliyotga joriy etishga topshirish va unga mos metodik tavsiyanoma
hamda ko’rsatmalar tayyorlash.
Yuqorida qayd etilgan o’quv-metodik resurslar toifalari texnologik ta’lim
metodikasi fanini o’qitishdagi tashkiliy- tuzilmani asoslab olishga imkoniyat yaratdi.
Asosan olingan tashkiliy-tuzilma texnologik ta’lim metodikasi faning o’quv-
metodik resurslarini mukammal shakllantirish uchun eng avvalo o’rganilayotgan fanga
oid
o’quv-metodik majmua
kerak bo’lishligini ta`kidladi. Bunga sabab o’quv-
metodik majmua muayyan fanni o’qitish jarayonining tizimlashgan ko’rsatkichlarini
o’z ichiga qamrab oluvchi amaliyotda qo’llaniladigan barcha o’quv-metodik hujjatlari
(o’quv rejalar, fan dasturlari, o’quv- metodik qo’llanmalar va h.k.) to’plami bo’lib
hisoblanadi. Shuningdek, o’quv- metodik majmuasining
asosiy maqsadi
muayyan
352
fanni o’qitishning optimal variantini ishlab chiqishga didaktik jihatdan qo’llab-
quvvatlash bo’lsa uning
asosiy funksiyasi
ta’lim oluvchilarning muayyan fan bo’yicha
bilim, ko’nikma va malakalarni egallash va mustaqil bilim olish hamda mehnat
faoliyatini rivojlantirish uchun zarur shart- sharoitlardan iborat.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. To'raqulov U.X. Bo'lajak o'qituvchilarni intellektual faoliyatni tashkil etishga
tayyorgarligini takomillashtirish. Ped.fan.fals.dokt. (PhD)...diss.-T., 2020, 187 b.
2. To'raqulov U.X. Bo'lajak o'qituvchilarni intellektual faoliyatga tayyorlashni
axborotli qo'llab-quvvatlash// O'zMU xabarlari.-T., 2018.-№ 1/5.-B. 337-340.
3. To'raqulov U.X. Bo'lajak o'qituvchilarni intellektual faoliyatga tayyorlash
bosqichlari// ta'lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlar. IMJ.-T., 2018.-№1.B. 62-66.
4. To'raqulov U.X. Ta'lim mazmunini intellektuallashtirishga innovatsion-
integrativ yondashuv// Zamonaviy tadqiqotlar, texnika va texnologiyalarning dolzarb
muammolari va rivojlantirish tendentsiyalari: Respublika ilmiy-amaliy anjumani
materiallari.-Jizzax, 2019.-B. 338-340.
ZAMONAVIY DISKRET MATEMATIKANING VAZIFALARI
Xolmatov Javon Yusupovich,
Mustafoyev Erali Muhiddin oʻgʻli
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Annotatsiya.
Ushbu maqolada matematik modellashtirishda diskret
matematikaning o`rni va ahamiyati, uning shakllanish manbaalari, funksiyalari va
vazifalari haqida so`z boradi. Ishlab chiqarishning barcha sohalarida tarqalgan
matematik tajriba kompyuterlarni yaratishning model texnologiyalarini o`rganishda
diskret matematikaning zarur bo`limlari haqida ma’lumotlar berilgan. Shuningdek,
yangi kirib kelayotgan sun’iy inellekt fani asosida va ehtimoliy modellashtirishda
diskret matematikaning vazifalari berib o`tilgan.
Kalit soʻzlar:
Matematiklashtirish, stoxastik, matematik modellashtirish,
stoxastik modellashtirish, kompyuter matematikasi, avtomatlashtirish.
Zamonaviy diskret matematikani shakllantirish manbaalari
Soʻnggi yillar ichida matematika va unga asoslangan kompyuter «inqilobi»,
olimlar tomonidan ko`plab tadqiqotlar obyektiga aylandi. Zamonaviy matematikaning
obyekti va predmetini o`rganish fanlarni matematiklashtirish jarayonining turli
tomonlarini aniqlash uchun asos bo`lib xizmat qiladi, bu esa turli matematik
usullarning aniq fanlarga kirib borish jarayoni sifatida tushuniladi.
Ishlab chiqarishning barcha sohalarida tarqalgan matematik tajriba
kompyuterlarni, ularning dasturiy ta’minotini takomillashtirishning asosiy sababi
bo`lib xizmat qildi, natijada ulardan matematik modellashtirishda foydalanish
imkoniyatlari kengaydi. Tadqiqotda kompyuterdan foydalanishning to`liq zanjirini
