395
MAXSAR (CARTHAMUS TINCTORIUS L)
O‘SIMLIGINI
ANTIOKSIDATNLIK XUSUSIYATINI O‘RGANISH
O‘ralov Abdumannon Iskandarovich,
Mustafaqulov Muhammadjon Abduvaliyevich,
G‘anijonov Dilyorbek Mamirjon o‘g‘li
Oʻzbekiston Milliy unversiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
Carthamus tinctorius l gullari an'anaviy ravishda yurak-qon tomir,
serebrovaskulyar va ginekologik asoratlar uchun qo'llaniladi. Shu bilan birgalikda
yurak-qon tomir kasalliklari uchun Carthamus tinctorius l suvli ekstraktining
fitoterapevtik hamda, antikoagulyant, qon tomirlarini kengaytiruvchi, antihipertenziv,
antioksidant, neyroprotektiv, immunosupressiv, melanin sinteziga inhibitiv ta'sir
ko'rsatadigan saratonga qarshi vosita sifatida dunyo olimlari ilimiy tadqiqotlar olib
borishmoqda. Bundan tashqari, Carthamus tinctorius l neyrotrop, kardiotrop,
gemopoetik va diaforetik tizimlar bilan bog'liq boshqa kasalliklar uchun ham samarali
ekanligi aniqlangan. Ushbu o'simlikning fitokimyosiga kelsak, tegishli tadqiqotlar
o'simlikning turli qismlaridan aniqlangan flavonoidlar, feniletanoid glikozidlar,
kumarinlar, yog' kislotalari va steroidlar kabi bir qator faol tarkibiy qismlarni aniqladi.
Hozirgi vaqtda bir qator farmatsevtika tadqiqotlari uning antioksidlanish,
yallig'lanishga qarshi va antiepilepsiya nuqtai nazaridan etnofarmatsevtik
qo'llanilishiga e’tibor qaratilgan. Biz olib borgan tadqiqot Carthamus tinctorius l ning
antioksidantlik xususiyatlarini ko‘rib chiqish.
Kalit so‘zlar
: Carthamus tinctorius l, antioksidant, glikozidlar, kvertsin,
diabetlik xususiyati, moddalar almashinuvi.
Material va metodlar
: Antioksidantlar erkin radikalli oksidlanish reaksiyasiga
to‘sqinlik qiladi va buzilgan birikmalarni qayta tiklaydi. Uni o‘zini ishga yaraydigan
holatga o‘tishi uchun uni yana qayta tiklashi kerak bo‘ladi. Shu sababdan
antioksidantlar tezlik bilan ikki guruh bo‘lib ishlaydi, ya’ni oksidlangan sherigini
himoya qiladi va tezda uni qayta tiklaydi. Ana shunday antioksidantlardan biri ionol
(2,6-ditretbutil-4-metilfenol) hisoblanadi. Antioksidantlarni organizmga ta’sirini
ko‘radigan bo‘lsak, ko‘plab adabiyot ma’lumotlariga ko‘ra flavonoid moddalar tabiiy
antioksidantlar hisoblanadi. Bunday flavonoidlarga rutin, pulikarin, kversetin, apigenin
va shu kabi ko‘plab moddalar tajribalarda antioksidant xossalarini namoyon qiladi.
O‘simliklardan ajratib olingan ayrim preparatlarning antioksidantlik va antiradikallik
xususiyatlarini aniqlashdan iborat.
Ruch
uslubiga asoslangan usul bo‘yicha vodorod
peroksidga nisbatan birikmalar (kversetin va digidrokversetin)ning antiradikal va
antioksidant faolligi aniqlandi;
DPPG
usuli: Kversetin va digidrokversetin
flavonoidlarining antioksidant va antiradikal xususiyatlarini
DFPG
(radikal) erkin
radikalining optik zichligi o‘zgarishini qayd etish orqali amalga oshirildi. Sinov
aralashmalari suvda 1 mg/ml konsentratsiyasida eritildi.
DPPG
usuli. Ushbu ishda
ARF
ni baholash uchun biz antioksidantlar tomonidan barqaror radikal 2,2-difenil-1-
pikrilgidrazil
(DPPG)
molekulalarini kamaytirish kinetikasini spektrofotometrik
396
o‘lchash usulidan foydalandik. Usul antioksidantlarning barqaror xromogenradikali
2,2-difenil-1-pikrilhidrazil
(DPPG)
bilan o‘zaro ta’siriga asoslangan. Sirka kislotasi
bilan kislotalangan etanoldagi
DPPG
(5x10-4M) standart eritmasi ish eritmasini olish
uchun 1:10 nisbatda etanol bilan suyultirildi. Olingan eritma 517 nmda 0,9 dan yuqori
bo‘lmagan optik zichlikka ega bo‘lishi kerak. 5 ml
DPPG
ishchi eritmasiga 50 mkl
o‘rganilayotgan o‘simliklardan olingan ekstraktlar qo‘shildi, aralashtirildi va
eritmaning optik zichligi pasayish kinetikasi 30 daqiqa davomida 517 nm to‘lqin
uzunligida qayd etildi. Nazorat namunasi sifatida
DPPG
ishchi eritmasi
ishlatilgan.Antiradikal faollik quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
Akontr - Ax Akontr
% ingibirlash= x100%
Akontr
Bu erda
A x
– sinov eritmasining optik zichligi, hisoblagich – sinov
namunasining optik zichligi.
Olingan natijalar va ularning taxlili:
Antioksidantlik xususiyatlari faqat bu
o'simlikning gulbarg ekstraktida kuzatilgan. Bundan tashqari, otquloq erkin
radikallarni tozalash faolligiga ega, bu kartaminning mavjudligi va tarkibi bilan
bog'liq. Bundan tashqari Carthamus tinctorius l nafas olish kasalliklarini, ya'ni ko'k
yo'tal va surunkali bronxitni davolashda muvaffaqiyatli ishlatilgan. Ammo o'tkir
laringit, faringit va tomoqning boshqa kasalliklari bo'lgan 100 ga yaqin bemorlarning
yarmida foydali natijalarni ko'rsatdi. Safor gulining 50 dan 120 mg gacha dozalari
surunkali gastrit va atrofik gastri bilan og'rigan bemorlarning 80% foizida samarali
klinik natijalarni ko'rsatdi.
1-rasm
Spektr mass xromatagrafiyada Kartamin pigmenti natijalari
397
2-rasm
Fenoldagi antoksidantlik xususiyatni natijalari
Fenolning tasirida uchta tur Carthamus tinctorius l ning qo'shilishining
antioksidant faolligi o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik
Xulosa:
Bu o'simlik turi yurakqon tomir tizimi, tayanch-harakat a'zolari, ovqat
hazm qilish tizimi kasalliklarga foydali ta'sir ko'rsatadi. Ko'plab hayvonlar va klinik
tadqiqotlar o'ziga xos tibbiy holatlar uchun istiqbolli alternativa sifatida ko'rib chiqildi.
Biroq, uning efir moyi yoki uning turli ekstraktlari bo'yicha qo'shimcha fitokimyoviy
tahlillar va klinik sinovlarga ehtiyoj hali ham mavjud. Misol tariqasida, uning
antimikrobiyal va antioksidant ta'siridan nafaqat oziq-ovqatlarni himoya qiluvchi
vosita sifatida keng qo'llanilishi mumkin, balki ba'zi kasalliklar, xususan, vitiligo va
qora dog'lar, og'iz yarasi rivojlanishini davolash yoki sekinlashtirisgh mumkin. Bundan
tashqari, Carthamus tinctorius l ning ba'zi konsentratsiyalari miyokard ishemiyasi,
koagulyatsiya va trombozda samarali natijalarni ko'rsatishi aniqlanmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
:
1. Mukhammadjon M. et al. The effect of ngf on indicators of the antioxidant
system in rat brain tissue //Universum: химия и биология. – 2021. – №. 9 (87). – С.
82-86.
2. Saatov T. et al. Antioxidant and hypoglycemic effects of gossitan //Endocrine
Abstracts. – Bioscientifica, 2019. – Т. 63.
3. Saatov T. et al. Correction of oxidative stress in experimental diabetes mellitus
by means of natural antioxidants //Endocrine Abstracts. – Bioscientifica, 2021. – Т. 73.
4. Mamadalieva N. I., Mustafakulov M. A., Saatov T. S. The effect of nerve
growth factor on indicators of the antioxidant system in rat brain tissue //eurasian union
of scientists. series: medical, biological and chemical sciences Учредители: ООО"
Логика+". – 2021. – №. 11. – С. 36-40.
5. Мамадалиева Н. И., Мустафакулов М. А., Саатов Т. С. Влияние фактора
нервного роста на показатели антиоксидантной системы в тканях мозга крысы
//Environmental Science. – 2021. – Т. 723. – С. 022021.
6. Мельничук В.А. Экспресс-метод определения антирадикальной
активности лекарственных веществ // Хим. Фарм. журн. – 1985. – V.5. – С. 565-
567. 10
398
7. Ганижонов, Д., Оралов, А., & Мустафакулов, М. (2022). Maxsar
(carthamus tinctorius l) – osimligi va uni tibbiyotda qoʻllash. Современные
инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции:
решения
и
перспективы, 1(1),
267–269.
извлечено
от
https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5313
ХУШБЎЙ ШЎРА ЎСИМЛИГИНИНГ ФАРМОЦЕВТИК
ХУСУСИЯТЛАРИ
Имомова Шамсия Абдуваҳобовна
Ўзбекистон Миллий университети Жиззах филиали
б.ф.н., доц. Имомова Дилфуза Аноровна
Жиззах Давлат педагогика университети
Аннотация
Тадқиқотлар натижасига кўра Айдар –Арнасой ҳудудининг
ўсимликлари ва уларнинг ҳусусиятлари ҳақида маълумотлар келтирилиб,
ҳудуддда тарқалган шўрадаошлар оиласига мансуб хушбўй шўра (Chenopodium
botrys L) ўсимлигининг биоэкологик ва дориворлик жиҳатлари ҳақида илмий
асосланган манбалар берилган. Шунингдек, Chenopodium L туркумнинг дунё
мамлакатларидаги сони, тарқалиши ва ишлатилиши бўйича маълумотлар
келтирилган.
Калит сўзлар:
Айдар – Арнасой, хушбўй шўра, флора, доривор
ўсимликлар.
Ўзбекистон флорасида мавжуд 4500 га яқин юксак ўсимликларнинг 700
дан ортиқ (16%) тури доривор ўсимликлар ҳисобланади. Шулардан табиий
шароитда ўсадиган ва маданийлаштирилган турлар сони 120 га яқин ўсимлик
турларидан иборат (2,7%) [1]. Ҳозирги пайтда ушбу ўсимликлардан халқ
табобатида, саноатда, озиқ – овқат соҳасида, фармацевтик биотехнологияда кенг
миқёсда фойдаланилиб келинмоқда. Ҳозирги кунда тиббиётда қўлланиладиган
доривор препаратларнинг 40-47% ни ўсимликлар таркибидаги биологик фаол
моддалардан олинадиган препаратлар ташкил этади. Барча ўсимликлар мураккаб
тузилишига эга бўлиб, ҳаётий жараёнлар мобайнида турли биокимёвий
ўзгаришларни амалга оширади. Натижада, оддий анорганик моддалардан
мураккаб тузилишга эга бўлган органик моддалар ёки бирикмаларни
сентизлайди. Доривор ўсимликлардан турли хил усулларни қўллаб, турли
мақсадларда фойдаланилади.
Ўзининг бой флорасига эга бўлган ва бошқа худудлардан ажралиб
турадиган Айдар – Арнасой кўллар ситемаси ҳам доривор ўсимликлар сонининг
кўплиги жиҳатидан алоҳида ахамият касб этади. Ҳудудда қайд этилган жами 300
дан зиёд ўсимликларнинг 66 тури доривор ўсимликлардан иборат бўлиб, улар
турли ҳаётий шаклларга эга бўлган ўсимликлар ҳисобланади[1]. Ушбу доривор
