565
Elektron vositalar asosida o‘quvchilarda kreativ kompetentligini rivojlantirish
va maktab ta’limi tizimidagi o‘qitish jarayonini innovatsion talablar va kompetentlikka
asoslangan ta’lim sharoitida amalga oshirish bilan belgilanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Umumiy o‘rta ta’limning milliy o‘quv dasturi 2021 yil
2.
S.Yu.Rajabova “Bo‘lajak kasb ta’limi o‘qituvchilarining konstruktorlik
texnologik kompetentligini rivojlantirish metodikasi” dissertatsiya T 2020 yil
MATEMATIKA FANINI O‘QITISH JARAYONIDA ZAMONAVIY
AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
Alimov Salohiddin Hikmat oʻgʻli,
Xolmanova Klara Yangiboy qizi
O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
Zamonaviy jamiyatni axborot-kommunikatsiya texnologiyalarisiz
tasavvur etib bo‘lmaydi. Ammo, o‘qitish sifatini oshirishda axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining didaktik imkoniyatlaridan foydalanish masalasi yetarli darajada
o‘rganilmagan. Ushbu maqolada matematika fanini o'qitishda zamonaviy axborot
texnologiyalaridan foydalanib o‘qitish sifat darajasini ilg‘or xorijiy tajribalar asosida
oshirish to‘g‘risida fikrlar yuritilgan.
Kalit soʻzlar:
axborot-kommunikatsiya,
kompetensiyaviy
yondashuv,
modellashtirish, grafik rejim, zamonaviy axborot texnologiyalari.
Bugungi kunda dunyo miqyosida matematika ta’limini takomillashtirish bo‘yicha
intensiv ishlar amalga oshirilmoqda: matematika o‘qitishning maqsadlari, o‘quv
materiali mazmunini tanlash tamoyillari aniqlashtirilayapti, darsliklar va boshqa o‘quv
vositalarini modernizatsiya qilish ishlari olib borilmoqda, o‘qitishning samarali
shakllari va metodlari ishlab chiqilmoqda. Bu jarayon hozirgi vaqtdagi fanning, fan va
texnika o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarning rivojlanishi, jamiyatning barcha sohalariga,
yangi axborot texnologiyalarining keng joriy etilishiga asoslangan ilmiy-texnik
revolyusiyaning natijalarini o‘z ichiga qamrab oladi. Matematika fanining inson aql-
zakovati, diqqatini rivojlantirish, maqsadga erishish uchun qat’iyat va irodani
tarbiyalash, algoritmik intizomni ta’minlash, tafakkurini kengaytirishda muhim o‘rin
tutadi. Matematika olam haqidagi bilimlarning asosi bo‘lib, ishlab chiqarish, fan va
texnika taraqqiyotida, shuningdek, atrofimizdagi hodisa va hodisalarning o‘ziga xos
qonuniyatlarini ochishda muhim rol o‘ynaydi.
Shu bilan birga ta’lim tizimida matematika fanini o‘qitish jarayonida xorijiy
tajribalardan foydalanishning mohiyatini o‘rganish, xorijiy tajribalarning ijobiy hamda
salbiy tomonlarini ko‘rsatib berishdan iborat [4]. Talabalarda matematikaga bo‘lgan
qiziqishlarini oshirish uchun ta’lim jarayonida amaliy va nostandart xarakterdagi
masalalardan foydalanmasdan bo‘lmaydi. Bunday masalalarni yechish o‘quvchilarda
566
analiz, sintez, analogiya, umumlashtirish, induksiya va deduksiya kabi mantiqiy
mushohada yuritish faoliyatini, intuitsiya kabi qobiliyatlarni rivojlantirib,
o‘quvchilarni olingan natijalar ustida tanqidiy fikrlashga o‘rgatadi. Ko‘pincha amaliy
va nostandart xarakterdagi masalalarni yechimi darxol topilmasdan, bir necha bor
urinishlar natijasidagina aniqlanishligi sababli, bu maqsadga erishish uchun tirishqoq
bo‘lishlikni, ya’ni, shaxsning irodalilik kabi juda ahamiyatli sifatlarni tarkib topishiga
imkon beradi. Eng asosiysi: bunday masalalarni yechilishi o‘quvchilarga natijaga
erishganlik bilan, yechim yo‘lining go‘zalligi va an’anaviy emasligi bilan bog‘liq
bo‘lgan katta emotsional zavq berilishi ahamiyatlidir [3].
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2020 yil 24 yanvardagi
Oliy Majlisga Murojatnomada “Maktab o‘quv dasturlarini ilg‘or xorijiy tajriba asosida
takomillashtirish, o‘quv yuklamalari va fanlarni qayta ko‘rib chiqish, ularni xalqaro
standartlarga moslashtirish, darslik va adabiyotlar sifatini oshirish zarur”, deb ta’kidlab
o‘tdilar [1]. Bizning fikrimizcha, matematika fanini o‘qitish sifatiga ta’lim tizimining
alohida tarmog‘i sifatida qarash yoki faqat ta’lim amaliyotini maqbullashtirishga
yo‘naltirilgan tizim, deb qarash mumkin emas. Bu sohadagi nazariy va amaliy
izlanishlarni birlashtirish doirasidagi faoliyat yo‘nalishlarini aniqlaydi. Bu yerda
izlanishlarning mohiyati - pedagogik tizimni tashkil etuvchi elementlarni o‘rganish
asosida modernizatsiya qilishdan iboratdir.
Matematika fanini o`qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanishning
qulayliklaridan yana bir jihati ayrim o`quv vaziyatlarini modellashtirishdir.
Simulyatsiya dasturlarini qo'llashdan maqsad boshqa o'qitish usullarini qo'llashda
tasavvur qilish qiyin bo'lgan materiallarni tushunishni osonlashtirishdir.
1-rasm. Simulyatsiya dasturlari yordamida kvadratik funksiya grafigini qurish
2-rasm. Simulyatsiya dasturlari yordamida kvadratik funksiya grafigini qurish
567
Matematika ta'limiga kompetensiyaga asoslangan yondashuv o'quvchilarning
kasbiy, shaxsiy va kundalik hayotida duch keladigan vaziyatlarda samarali harakat
qilish imkonini beradigan amaliy ko'nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishni,
shuningdek, matematika ta'limining amaliy, amaliy yo'nalishlarini mustahkamlashni
nazarda tutadi. Mamlakatimizning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi, fan-
texnika taraqqiyoti navqiron avloddan o‘zgaruvchan jahon mehnat bozorida
raqobatbardosh bo‘lishni, fanlarni puxta egallashni taqozo etmoqda. Bu taʼlim
tizimiga, jumladan, matematika fanini oʻqitishga ilgʻor milliy va xalqaro tajribaga
asoslangan standartlarni joriy etish orqali taʼminlanadi.
Matematika fanlarini o’qitishda zamonaviy axborot texnologiyalaridan
foydalanish metodikasi. Matematika fanlarini o’qitishga yangi texnik vositalar, shu
jumladan, kompyuter va boshqa axborot texnologiyalarining jadal kirib kelayotgan
hozirgi davrida fanlararo uzviylikni ta`minlash maqsadida informatika fani
yutuqlaridan foydalanish dolzarb masalalardan biridir.[2]
Dunyoning kо‘pgina davlatlariga xos bо‘lgan matematika kursining strukturasi
sifatida quyidagi о‘qitish tizimini qarab chiqishimiz mumkin: boshlang‘ich maktab,
о‘rta maktabning birinchi bosqichi, о‘rta maktabning ikkinchi bosqichi, о‘rta
maktabning yuqori bosqichi, tо‘liqsiz о‘rta maktab (ta’limni birinchi, ikkinchi va
uchinchi bosqichlari; har bir bosqich uch sinfdan), gimnaziya (gumanitar, aniq, tabiiy-
ilmiy bо‘lim va boshqalar; odatda 2-3 yillik ta’lim). 50% vaqt tayanch fanlarni (til,
adabiyot, matematika va boshqalar) о‘qitishga ajratiladi. Integrallashgan kurslardan
foydalanish keng tarqalgan, yuqori sinflarda esa maxsus kurslar kо‘proq о‘qitiladi.
Boshlang‘ich maktabda matematika aniq-tabiiy fanlar doirasida о‘rganiladi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish joizki, shu maqsadda XX asrning 90-yillarida
matematiklar uchun ancha qulay boʻlgan matematik tizimlar yaratildi. Ushbu maxsus
tizimlar yordamida oddiy arifmetik hisob-kitoblardan tortib, differensial tenglamalarni
maxsus hosilalar bilan yechishgacha bo‘lgan turli sonli va analitik matematik
hisoblarni bajarish, shuningdek, grafiklar yaratish mumkin[5]. Matematika o`qitishda
kompyuter qulayligining yana bir jihati ayrim o`quv vaziyatlarini modellashtirishdir.
Simulyatsiya dasturlarini qo'llashdan maqsad boshqa o'qitish usullarini qo'llashda
tasavvurga ega bo’lish va materialning tushunarli bo'lishini ta'minlashdir.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
О‘zbekiston Prezidenti SH.Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi.
2020 yil 24 yanvar.
https://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-
shavkatmirziyeevning-oliy-25-01-2020
2.
Alixonov S. “Matematika o'qitish metodikasi” Qayta ishlangan II nashri. Т.,
“O‘qituvchi” 1997 va boshqalar elementar matematikadan masalalar.
3.
Mutalipova M., Imomov M. Ta’limda ilg‘or xorijiy tajribalar. – Toshkent:
2017. - 89-93 b.
4.
Jumayevich, X. U. (2021, June). NORAVSHAN TASVIRLARNI GRAFIK
PROSESORLAR YORDAMIDA QAYTA ISHLASH ALGORITMLARI. In Archive
of Conferences (pp. 93-96).
5.
Jumayevich, X.U. (2023 yil, aprel). “TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI”
FANINI
O‘QITISHDA
VIRTUAL
TA’LIM
568
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH. E konferentsiya zonasida ( 9-14-
betlar).
6.
Юлдашев, Турсун и Клара Холманова. «НЕЛИНЕЙНОЕ ИНТЕГРО-
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНОЕ
УРАВНЕНИЕ
ФРЕДГОЛЬМА
С
ВЫРОЖДАЮЩИМСЯ ЯДРОМ И НЕЛИНЕЙНЫМ МАКСИМУМ».
Журнал
математики и информатики
1.3 (2021).
7.
Содиков, Тохир Аслиддинович, et al. "НЕКОТОРЫЕ МЕТОДЫ
ПРИВЕДЕНИЯ К КАНОНИЧЕСКОМУ ВИДУ И ОПРЕДЕЛЕНИЯ ТИПА
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНЫХ
УРАВНЕНИЙ
С
ЧАСТНЫМИ
ПРОИЗВОДНЫМИ."
МОЛОДОЙ
ИССЛЕДОВАТЕЛЬ:
К
ВЕРШИНАМ
ПОЗНАНИЯ
. 2023.
8.
Xolmanova, K. "Maksimum belgisi ostida funksional parametrni o’z ichiga
olgan
integro-defferensial
tenglamalar
sistemasi
uchun
boshlang’ich
masala."
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
международный научный электронный журнал
(2022).
9.
Baxtiyor, Po‘latov, et al. "BA’ZI BIR MUHIM XOSMAS
INTEGRALLARNI
HISOBLASHDA
FRULLANI
FORMULASIDAN
FOYDALANISH."
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
(2023): 363-367.
10.
Xolmanova, Klara. "MAKSIMUMLI DIFFERENSIAL TENGLAMALAR
UCHUN YARIM O’QDA BOSHLANG’ICH MASALA."
Talqin va tadqiqotlar
1.21
(2023).
11.
Sadoqat, Sharipova. "METHODS FOR SOLVING PARAMETRIC
EQUATIONS AND INEQUALITIES."
PEDAGOGS jurnali
10.2 (2022): 210-221.
12.
Абдуназаров Рабимкул, Бахтиёр Пулатов, Азиза Нориева, Клара
Холманова.
ОПЕРАТОРА ДИРАКА ПО НЕТОЧНЫМ СПЕКТРАЛЬНЫМ ДАННЫМ
International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research.
13.
Джалилов А., Абдухакимов С. Замечание о периодических точках
интервальных отображений типа Фейгенбаума //Материалы конференции
АИП. – Издательство АИП, 2023. – Т. 2781. – №. 1.
14.
Alimardanovich N. T. et al. ZEYDEL USULI //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА
И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 20. – №. 1. – С. 169-176.
15.
Туракулов О., Маманов С. Fanlarni kasbga yo‗ naltirib o‗ qitishda bo‗
lajak mutaxassislarning kasbiy kompetensiyasini rivojlantirish yo‗ llari
//Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие
тенденции: решения и перспективы. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 110-113.
16.
Baxtiyor P. et al. BA’ZI BIR MUHIM XOSMAS INTEGRALLARNI
HISOBLASHDA FRULLANI FORMULASIDAN FOYDALANISH //International
Journal of Contemporary Scientific and Technical Research. – 2023. – С. 363-367.
17.
Turakulov, Olim Kholbutayevich, and Uktam Haydarovich Halimov.
"TENDENCIES FOR THE DEVELOPMENT OF TECHNICAL EDUCATION FOR
FUTURE ENGINEERS." Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal
2022.2 (2022): 307-316.
569
18.
Ibrohimov Javohir Bahrom o‘g‘li. (2022). OCHIQ CHIZIQLI QAVARIQ
TO‘PLAMDA
POLINOMIAL
QAVARIQLIKNING
YETARLI
SHARTI. International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research, 1(2),
363–365.
Retrieved
from
https://journal.jbnuu.uz/index.php/ijcstr/article/view/203
19.
Ibrohimov Javohir Bahrom o‘g‘li, & Po‘latov Baxtiyor Sobirovich. (2022).
OCHIQ
CHIZIQLI
QAVARIQ
TO‘PLAMDA
POLINOMIAL
QAVARIQLIK. PEDAGOGS
Jurnali, 10(3),
96–104.
Retrieved
from
http://pedagoglar.uz/index.php/ped/article/view/1184
20.
Xoljigitov D., Isroilov I. GRAFLAR NAZARIYASI YORDAMIDA
MANTIQIY MASALALARNI YECHISH //Журнал математики и информатики. –
2022. – Т. 2. – №. 2.
21.
Xoljigitov D., MANTIQIY I. I. G. N. Y. MASALALARNI YECHISH
//Журнал математики и информатики. – 2022. – Т. 2. – №. 2.
BOLALARNI TABIAT BILAN PEDAGOGIK JARAYON SIFATIDA
TANISHTIRISH: KOʻP TARMOQLI YONDASHUV
Toshtemirova Dilnura
Jizzax davlat pedagogika universiteti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada bolalarni tabiat bilan tanishtirishning pedagogik
jarayon sifatida ahamiyatini o'rganadi, bolaning har tomonlama rivojlanishida
tabiatning muhim rolini tan oladi. Tadqiqot bolalarning kognitiv, hissiy, ijtimoiy va
jismoniy rivojlanishini kuchaytirish uchun ko'p tarmoqli yondashuvni o'z ichiga olgan
tabiatga asoslangan pedagogikaning afzalliklariga urg'u beradi. Tadqiqot tabiatga ta'sir
qilishning akademik samaradorlikka, aqliy farovonlikka, atrof-muhitni bilishga va
butun umr bo'yi ta'limga ta'sirini baholaydi. Bundan tashqari, maqolada o'qituvchilar
va ota-onalar uchun tabiatni bolalarning ta'lim tajribasiga samarali integratsiya qilish
uchun amaliy strategiyalar va tavsiyalarni taklif qiladi.
Kalit so‘zlar:
Tabiatga asoslangan pedagogika, Bolalar, Ta'lim, Kognitiv
rivojlanish, Hissiy farovonlik, Ijtimoiy rivojlanish, Jismoniy salomatlik, Atrof-muhit
haqida xabardorlik.
Texnologik taraqqiyot va urbanizatsiya hukmron bo'lgan davrda bolalar va tabiat
o'rtasidagi aloqaning susayishi haqida tashvish kuchaymoqda. Bugungi kunda bolalar
uyda ko'proq vaqt o'tkazishadi, ekranlar bilan shug'ullanishadi va tizimli faoliyat bilan
shug'ullanishadi, bu ularning ochiq havoda ta'sirini va tabiatning ko'p sonli
afzalliklarini cheklaydi. Bunday siljish bolalarning jismoniy, aqliy va hissiy
farovonligiga, shuningdek, atrof-muhitni tushunishi va qadrlashiga sezilarli ta'sir
ko'rsatadi.
Bolalarning rivojlanishida tabiatning muhim rolini e'tirof etgan pedagog va
tadqiqotchilar tabiatni pedagogik jarayonga qo'shishning muhimligini tobora ko'proq
ta'kidlamoqdalar. Tabiatga asoslangan pedagogika ta'lim yondashuvi sifatida tabiiy
