480
современных СМИ становится производство новообразований жаргонного
характера с суффиксом -л(а) со значением ‘лицо, названное по характерному его
действию, к которому оно склонно (с экспрессивной окраской, преимущественно
неодобрительной; в разговорной речи)’ [4: 477]: «бомбила», «решала».
В заключение необходимо отметить, что СМИ чутко реагируют на
изменения, происходящие в жизни общества. Активным способом образования
новых номинаций является суффиксация. С помощью неë журналисты
формируют у читателей чаще всего негативные ассоциации. По мнению А.С.
Зотовой, «в создаваемых номинациях “врождëнность” оценочного смысла
фиксирует изначальность выделения в психической сфере личности
положительных или отрицательных эмоций и ощущений. Эти эмоции
формируют отношение к новой картине мира, ориентируют на создание
оценочных стереотипов, существующих в общественном сознании социума» [1:
755]. Кроме того, суффиксация позволяет создавать экспрессивные единицы,
благодаря следующим коммуникативным стратегиям: стратегия разговорности,
стратегия оценивания, стратегия дискредитации. Основными тактиками, на наш
взгляд, являются: тактика иронизирования и тактика иллюстрирования
отрицательного.
Список использованной литературы:
1. Зотова А.С. Коммуникативные стратегии в современном медиадискурсе
и деривационные способы их реализации // Современные проблемы науки и
образования. – 2013б. – № 6. – С. 752-757.
2. Касьянова Л.Ю. Современное состояние и перспективы развития
неологии // Гуманитарные исследования. – 2008. – № 4. – С. 51-61.
3. Катлинская Л.П. Активные процессы словопроизводства в современном
русском языке. – М.: Высшая школа, 2009. – 174 с.
4. Лопатин В.В., Улуханов И.С. Словарь словообразовательных аффиксов
современного русского языка. – М.: Издательский центр «Азбуковник», 2016. –
812 с.
5.
Мусатов
В.Н.
Русский
язык:
морфемика,
морфонология,
словообразование: учеб. пособие. – М.: Флинта: Наука, 2010. – 360 с.
6. Карева О.М. [рецензия] Григоренко О.В. Новые наименования лиц в
современном русском языке. Словарные материалы. - Воронеж: Научная книга,
2009. // Мир русского слова. – 2012. – №1. – С. 92–94
ONA TILI DARSLARIDA MULTIMEDIA VOSITALARIDAN
FOYDALANISHNING NAZARIY VA AMALIY AHAMIYATI
f.f.f.d. (PhD), Ibragimov Xayrulla Hamdamovich
O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Annotatsiya:
Mazkur maqolada ona tili dars jarayoniga multimedia vositalarini
jalb qilish va uning afzalliklari xususida so‘z yuritildi.
481
Kalit so‘zlar:
Media, mediata’lim, pedagogika, mediapedagogika, video, audio,
veb-sayt, texnik vosita, aloqa vositalari, masofaviy ta’lim.
Rivojlanib
borayotgan
informatsion
vositalar
jamiyatimizda
ijtimoiy
rivojlanishining
asosini
belgilashda
an’anaviy
imkoniyatlar
bilan
bir
, tashabbuskorligi, ishga ijodiy yondashishi, intelektual
faoliyati, mustaqil ravishda o’z bilim va ko’nikmalarini takomillashtirishi kabi omilllar
ham tashkil etadi. Katta hajmdagi ma’lumotni saqlash, uzatish, qabul qilish bilan
bog’liq axborot yaratish jarayoni inson faoliyatini turli soxalarida kompyuter
texnoloiyalarini rivojlantirishlarini hisobga olgan.
Hozirda multimedia vositalarining ta’limda qo‘llashning keng imkoniyatlarga
egaligi o‘z tasdig‘ini topib ulgurdi. Mediata’lim inglizcha media
“edustation”
so‘zidan
bo‘lib, lotincha
media – omil
deganidir. Mediata’lim o‘quvchilarga ta’lim berish
jarayonida yangicha usullardan foydalanishni talab etadi. Mediapedagogika – yangi
pedagogik texnologiyadir, u ommaviy axborot vositalari yordamida o‘quvchilarni
ijodiy fikrlashga, tarbiyalashga imkon beradi. Mediapedagogika resurslariga
internetdagi ma’lumotlar, televideniya, radioeshittirishlar, kino, video, audio
materiallar kiradi [1;38].
Mediata’limning bosh maqsadi – asosiy qonunlarni tushunishga yordam beradi,
oddiy yo‘nalishlardagi mediaaxborot tilini o‘rganish, o‘quvchining badiiy o‘sishi,
rivojlanishiga hissa qo‘shish, mediamatnlarni qabul qilish, o‘rganish va malakali tahlil
etish ko‘nikmasini shakllantirishdan iborat. Axborot sohasidagi globallashuv yangicha
dunyoqarash shakllanishiga zamin yaratmoqda. Zamonaviy bilimlar takomillashgan
sari axborotlardan to‘g‘ri va samarali foydalanish muammosi paydo bo‘lmoqda.
Hozirgi kunda axborotlarning mazmunini ham, ularni ommaviy axborot tarmoqlari
orqali tarqatish usullari va yo‘llarini ham nazorat qilishning deyarli imkoni qolmayapti.
Demak, bu masalada qandaydir chalkashliklarga, xatoliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun
mukammal tizim zarur bo‘ladi. Bu tizim – o‘sha axborot tarqatuvchi hamda uning
iste’molchisi qay darajada bilimli, saviyasi yuksak va ularning bir-birlarini to‘g‘ri
anglashi bilan bog‘liq bo‘ladi. Endilikda ayrim mutaxassislar o‘quvchi ongida
axborotni to‘g‘ri shakllantirish, ta’bir joiz bo‘lsa, uni tizimli ravishda tartibga solish
yo‘llarini izlamoqdalar. Dunyodagi rivojlangan mamlakatlar ta’lim amaliyotida bu
sohadagi izlanishlar o‘tgan asrning 70-yillarida boshlangan. Bu pedagogika fanida
o‘ziga xos yo‘nalish – mediata’lim paydo bo‘lishiga zamin yaratgan [2;49].
Pedagog olimlar mediata’lim talabalarga beriladigan dars, bilim, ma’lumotning
tez, tushunarli va yodda qolarli bo‘lishini ta’minlashini e’tirof etganlar. Talaba
o‘qituvchining og‘zaki ma’ruzasidan ko‘ra, ko‘rgazmali vositalardan foydalanib
tushuntirishiga ko‘proq qiziqar ekan. Ana shunda ular yetkazilayotgan mavzuni
ko‘proq yodida saqlab qoladi. Talabalarda bunday darslarga nisbatan qiziqish yuqori
darajada bo‘ladi. Demak, dearli barcha fanlarni o‘qitishda bunday ilg‘or usuldan
foydalanish foydadan holi bo‘lmaydi.
Mediata’lim o‘quvchilarga ta’lim berish jarayonida yangicha usullardan
foydalanishni talab etadi. Mediapedagogika – yangi pedagogik texnologoya
hisoblanadi, u ommaviy axborot vositalari yordamida ijodiy fikrlashga, tarbiyalashga
482
imkon beradi. Mediapedagogika resurslariga internetdagi ma’lumotlar, televideniya,
radioeshittirishlar, kino, video, audio materiallari kiradi.
Davrimiz taraqqiyotiga hamohang ravishda ilm xazinasi yanada boyib,
yoshlarning intellektual salohiyati ortib bormoqda. Axborotlashtirish jarayonida
chinakam axborot jamiyati vujudga kelganini izohlashga hojat qolmagan. Shunga
yarasha mediatexnologiyalar soni o‘sib bormoqda. Bunda tasvir, ovoz va matn tom
ma’noda uyg‘unlashib, audiovizual madaniyati o‘ziga xos ravishda takomillashib
bormoqda. Endi undan ta’lim sohasida ham keng foydalanish davr taqozosiga aylandi.
Ko‘pchilik talabalar gohida noan’anaviy usulda o‘tiladigan darslarni qiziqish
bilan tinglaydilar. Axborot texnologiyalari yordamida o‘tiladigan darslar jarayonida
ana shunday usullardan foydalanishga imkon yaraladi. Bu ta’lim tizimini ham yanada
takomillashtirishga xizmat qiladi. Ya’ni, globallashuv davri hamda unga monand
axborotlashgan jamiyatda yosh avlodni to‘g‘ri tarbiyalash, hayotga tayyorlash, turli
axborotlarni qabul qilish, yaxshi va yomonni, oq bilan qorani farqlay olishga
o‘rganishdir. Mutaxassislar fikricha, ta’lim axborotlashtirishi davlat ta’lim dasturini
hayotga tatbiq etishning asosiy vositasi deb e’tirof etish mumkin.
Axborot globallashuvining eng muhim xususiyatlaridan biri – turli
axborotlarning ko‘payishi bilan izohlanadi. Bugungi kunda internetda qancha veb-sayt
bo‘lsa, shuncha ma’lumotlar bazasi bor. Xo‘sh, ular qanaqa axborotlar, qanday
maqsadlarga xizmat qiladi?
Demak, mediata’lim asosida dars o‘tayotgan o‘qituvchi qanday veb-saytdan
foydalanayotganini yaxshi bilishi kerak. Bunda o‘sha veb-sayt ishonchli hamda asosli
ekanini aniqlab olish lozim.
So‘nggi yillarda mamlakatimizda ham mediata’limga alohida e’tibor
qaratilmoqda. Butun jahonda globallashuv jarayonlari jadal tus olgan bugungi kunda
zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalari mamlakatimizda ta’lim sohasini yanada
takomillashtirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Hozirgi kunda mamlakatimizdagi
deyarli barcha ta’lim muassasalari kompyuterlar bilan ta’minlanmoqda. Bu
texnologiya har soniyada millionlab vazifalarni bajarar ekan. Bular orasida
mediata’lim uchun xizmat qiladigan dasturlar ham talaygina. Demak, undan ta’lim
sohasini yanada takomillashtirishda ham samarali foydalanish davr talabidir. Media
bilan bog‘liq atamalarni shartli ravishda 6 ta yo‘nalishga ajratib o‘rganish mumkin:
televidenie, kino, radio, reklama, internet va yangi media, matbuot [3;96].
Texnik vosita, texnologiyalar:
•
O‘rgatuvchi;
•
Sinovchi;
•
Aloqa vositalari.
So‘nggi yillarda yurtimizda xam masofaviy ta’lim jarayoni jadallashdi.
Masofaviy o‘qitish texnologiyasi - o‘zaro ma’lum bir masofada Internet texnologiya
yoki boshqa interaktiv usullar va barcha o‘quv jarayonlari komponentlari – maqsad,
mazmun, metod, tashkiliy shakllar va o‘qitish usullariga asoslangan talaba va
o‘qituvchi o‘rtasidagi munosabat.
Masofadan videokonferensiya tizimini qo‘llash yordamida interaktiv o‘quv
darslarini olib borish imkoniyati yaratildi, ya’ni interfaol usulda ma’ruzalarni o‘qish,
seminarlar tashkil etish, savollarga javoblar berish mumkin. Demak, interfaol shakl –
483
masofadan videokonferensiya o‘qitish tizimi, masofadan turib Internet yoki lokal
tarmoq orqali o‘qitishdan farq qiladi, xuddi radiodan va televideniedan ma’ruza o‘qish
kabi.
Masofadan videokonferensiya tizimi – matnli axborotlar almashish, fayllar
almashish imkonini beradi; tashqi elektron doska qo‘llashda o‘qituvchi doskaga
yozadi va bu videokonferens aloqa ko‘magida boshqa auditoriya tinglovchilariga
ko‘rsatiladi.
Videokonferensiya - bu shunday kompyuter texnologiyasiki, u orqali
foydalanuvchi shaxslar bir-birlarini real vaqtda ko‘radi, eshitadi va ma’lumotlar bilan
almashadi. Videokonferensiya tarixi 1964 yil AT&T kompaniyasi tomonidan ishlab
chiqilgan Videophone (real vaqtda ovoz va tasvirni almashish) qurilmasidan
boshlanadi.
Bizning fikrimizcha, multimediyaning eng ilg'or imkoniyatlari ularning ta'lim
jarayonida interfaol ko'p kanalli bilim vositasi sifatida foydalanishidadir. Maktab
o'quvchilarini o'qitish tizimidagi tadqiqot, loyihaviy yondashuv, o'zlarining
multimedia, gipermedia loyihalarini ishlab chiqish, umumiy madaniy va fan ta'limi
fanlarining barcha bloklarida o'quv maqsadlarida multimediadan doimiy foydalanish
an'anaviy ta'limni o'zgartirishga imkon beradi. rivojlanayotgan va ijodiy jarayonga
aylanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
«Slovar media-terminov». «Media Resursы Menedjment» i izdatelstvo
«Folio» M. 2009.
2.
Tolipov O‘., Usmonboeva M. Pedagogik texnologiya:nazariya va
amaliyot. - T.: Fan, 2005.
3.
Mirzayeva F. Kasbiy fanlarni o’qitishda ilg’or pedagogik texnologiyalardan
foydalanish. –Toshkent, 2013.
4.
Ibragimov X. TURA SULAYMON ‘S MASTERY OF THE ARTISTIC
USE OF SYNONYMS //Архив Научных Публикаций JSPI. – 2020.
5.
Ibragimov X. FEATURES OF PEOPLE'S LANGUAGE AND LITERARY
LANGUAGE //Архив Научных Публикаций JSPI. – 2020.
6.
Ibragimov X. THE PEOPLE IN THE POETIC RISE OF TORA
SOLOMON'S WORK THE PLACE OF PROVERBS //Архив Научных Публикаций
JSPI. – 2020.
7.
Ibragimov X. (2022). Dars mashgulotlarining samaradorligini oshirishda
yangi
pedagogik
texnologiyalardan
foydalanish.
Zamonaviy
Innovatsion
Tadqiqotlarning Dolzarb Muammolari Va Rivojlanish Tendensiyalari: Yechimlar Va
Istiqbollar,
1(1),
551–554.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5258
8.
Hamdamovich I. K. TURA SULAYMON'S SKILLS OF USING
ANTONYMS //CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PHILOLOGICAL
SCIENCES (2767-3758). – 2022. – Т. 3. – №. 03. – С. 71-75.
9.
Тугалов И. и др. Роль чтения художественной литературы в процессе
воспитания //Science and Education. – 2021. – Т. 2. – №. 6. – С. 657-659.
10.
Ibragimov X. Tura Sulaymon ijodining poetik yuksalishi //Архив Научных
Публикаций JSPI. – 2020.
