STARS International University
227
BUGUNGI
KUNDA
MENEJMENTNING
JAHONDA
TUTGAN O‘RNI
PO‘LATOVA MASHHURA
XUSHNUDBEK QIZI,
O‘zMUJF, talaba
E-mail: mashhurapolatova1@gmail.com
G‘AYBULLAYEV SARVAR
O‘KTAM O‘GLI,
O‘zMUJF, o‘qituvchi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada siz menejment haqida quyidagi ma’lumotlarni olishin-
giz mumkin.“ Menejment o‘zi nima?”, “Menejmentning maqsad va vazifalari”, “O‘zbekis-
tonda menejmentni rivojlantirish yo‘llari”, shu yo‘nalishdagi muammolar. Bugungi kunda
menejmentning nafaqat O‘zbekistonda, balki rivojlangan chet mamlakatlarda ham rivojla-
nish omillariga katta ta’sir ko‘rsatayotganligi va jamiyat hayotida muhim rol o‘ynayotganligi
haqida bilib olasiz.
Kalit so‘zlar:
kibernetika, menejment, menejerlar, tadqiqotlar,boshqaruv.
Menejment
(inglizcha:
management
) – (boshqarish, tashkil etish) – maxsus
bosh qarish faoliyati; boshqarish to‘g‘risidagi fan. Menejmentning holati ishlab
chiqarish samaradorligiga, texnika va texnologiya darajasi hamda ishchi kuchi-
ning sifatiga ta’sir ko‘rsatadi. Menejment fanining mazmuni boshqaruv tizimi va
boshqaruv ob’yekti orasidagi o‘zaro munosabat bo‘lib, uning asosiy vazifasi bos-
hqaruvning zamonaviy usullarini, rahbarlik san’ati sirlarini o‘rganishdan iborat.
Boshqaruv – tanlov, qaror qabul qilish va uning bajarilishini nazorat etish jara-
yonidir. Uning asosiy maqsadi bozor munosabatlari sharoitida barcha bo‘g‘inlar-
da ishlay oladigan yuqori malakali boshqaruvchilarni tayyorlashdan iborat. Me-
nejment ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-huquqiy, kibernetika va boshqa fanlar bilan
aloqadordir. Menejment dastavval iqtisodiy nazariya fani bilan yaqindan bog‘liq.
U iqtisodiy qonunlarni bilib olishga va ularga mos ravishda boshqarish jarayonida
iqtisodiy usullarni qo‘llashga, har bir xodimga va jamoaga ta’sir ko‘rsatishga asos-
lanadi. Bir qancha iqtisodiy fanlar: makroiqtisodiyot, mikroiqtisodiyot, statistika,
mehnat iqtisodiyoti kabilar ham Menejment fani bilan chambarchas bog‘liqdir.
O‘zbekistonda menejmentning nazariy asoslari va uning asosiy tamoyillari XIV-
XV asrlarda Amir Temur davrida shakllana boshlagan. Buyuk sarkarda “Temur
tuzuklari” asarida davlat, qo‘shin va boshqalarni boshqarish san’ati to‘g‘risida o‘z
qarashlarini bayon etib, izohlab bergan. Menejment fanining nazariy asosini bir
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp227-230
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
228
necha yuz yillar davomida to‘plangan amaliy tajriba natijalari tashkil etadi, ularni
nazariy jihatdan asoslab turli xil konsepsiyalar, nazariy g‘oyalar, ish prinsiplari va
uslublari ishlab chiqilgan. Ammo alohida fan sohasi sifatida menejment XIX asrga
kelib shakllana boshladi. Boshqarish fanining asoschisi – amerikalik muhandis va
tadqiqotchi F. Teylor hisoblanadi. Boshqarish tamoyillarini Teylorning zamondos-
hi fransuz olimi Anri Fayol ishlab chiqdi.
Menejment bilan maxsus tayyorgarlik ko‘rgan, boshqarishning qonun-qoidalarini
chuqur biladigan malakali mutaxassislar – yollanma boshqaruvchilar – menejerlar
shug‘ullanadilar. Ular aholining alohida ijtimoiy qatlamini tashkil qiladi. Menejment-
ning yuqori (firma strategiyasini ishlab chiqish), o‘rta (ishlab chiqarish, sotish, narx
belgilash, mehnatni tashkil qilish), quyi (sex, bo‘lim doirasida ishni tashkil qilish,
kunlik, haftalik, oylik ish topshiriqlari bajarilishini boshqarish) bo‘g‘inlari bor.
1985-yildan boshlab menejment rivojlanishida yangi davr boshlandi.
Тub islohatlar boshqaruvni jamiyatni demokratlash tirish, oshkoralik va pastdan
yuqoriga xalq hokimiyatini o‘rnatish asosida takomillashtirishning asosiy yo‘llari-
ni ifodalab berdi. Jamiyatda demokratik jarayonlar chuqurlashuvi va rivojlanishi
bozor munosabatlariga o‘tishga asos bo‘ldi. Jamiyatdagi tub o‘zgarishlar siyosat,
iqtisodiyot, menejment uslublari va texnologiyasiga jiddiy o‘zgarishlar kititishni
belgilab qo‘ydi.
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini boshqarishni isloh qilish hozirgi davrga-
cha mavjud bo‘lgan tajriba, jamiyat hayotining iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy sohalari-
ni oshqarishning bozor nazariyasiga, qabul qilingan qonun va huquqiy hujjatlarga
asoslangan holda amalga oshiriladi. Menejment sohasida jahon tajribasi, rivojlan-
gan mamlakatlar va o‘zimizda to‘plangan tajribadan foydalaniladi.
Bozor infrastrukturasini rivojlantirish ko‘p yillarga mo‘ljallan gan strategik vazifa-
dir. Mamlakatimiz “falaj qilib davolash” usulidan voz kechdi. Bu yerda bozor muno-
sabatlariga o‘tish bos qichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Davlat mulkini xususiy
mulk bilan bir vaqtning o‘zida kooperatsiya, tadbirkorlik, chet ellik firmalar, banklar
bilan hamkorlikka asoslangan holda turli xo‘jalik yuritish usullarini qo‘llash yo‘li bi-
lan amalga oshirish kerak.
Menejment oldiga qo‘yilgan ko‘pchilik vazifalar muvaffaqiyatli hal etilmoqda.
Hozirda iqtisodiy tashkilotlar vazifalari o‘zgartirildi, boshqaruvning bozor munosa-
batlariga o‘tishi amalga oshirilmoqda, boshqaruvning ixtisoslashuv chuqurlashuvi
va kooperatsiya bo‘yicha aloqalar barqaror bo‘lishini ta’minlovchi yangi tashkiliy
tizimlari vujudga kelmoqda.
Islohatlar iqtisodiyotni boshqarishning barcha bo‘g‘inlarini – asosiy bo‘g‘in
(korxona)dan to boshqaruvning oliy bo‘g‘inlarigacha qamrab olgan. Korxonalar
to‘g‘risidagi qonun korxonalar erkinligi miqyosini kengaytirdi, ularning ish natijalari
bo‘yicha iste’molchilar oldidagi majburiyatlarini amalga oshirdi.
Xulosa: Ayrim tadqiqotlar menejment kishilardan nafli samaralar olish san’ati,
deb hisoblaydilar. Mukammal menejmentning xos belgilari: faoliyatga, izlanishga
tarafdorlik; oddiy tuzilma va kamsonli xodimlar; iste’molchiga yaqinlik; unumdor-
likni ta’minlashda insonning hal qiluvchi o‘rni; tadbirkorlikni rag‘batlantiruvchi mus-
taqil idora qilish huquqi; asosiy faoliyat turiga birlamchi e’tibor; hammadan ko‘ra
yaxshiroq tanish bo‘lgan sohaga kirishish; erkinlik va kuchli nazoratni birgalikda
qo‘llash.
STARS International University
229
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Akramovich N.A. The priority of using innovative technologies in the agricultural
education system // Journal of Academic Research and Trends in Educational
Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 10. – С. 185–191.
2. Хакимов
О.М., Курбанов
З.Х., Мухаммедов
Ф. Реализация возмож-
нос
тей получения легких наполнителей на основе меньше пластико-
вых почв в нашей республике // Science and Education. – 2021. –
Т., 2. – №. 5. – С. 176–181.
3. Мухтаров Б.А., Ортиков Ё.Ю. Культурное и экономическое развитие ту-
ризма в Узбекистане // Молодой ученый. – 2016. – №. 14. – С. 375–378.
4. Rashidov U., Rashidov A. Assessment of Costs for the Quality of Logistics
Activities // International journal of business diplomacy and economy. – 2022. – Т.
1. – №. 3. – С. 39–43.
5. Ҳосилмуродов
И., Султоналиева
Г. Тафаккур услубининг фалса-
фий-методологик таҳлили // Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb
muammolari va rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar. – 2022. –
Т. 1. – №. 1. – С. 549–551.
6. Nodira T. Innovative management in the development of the higher education
system / /Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences. –
2022. – Т. 1. – №. 10. – С. 346–351.
7. Ali o‘g‘li A.O. Statistical study of direct maintenance of small business activities
in the regions // EPRA International Journal of Economic and Business Review
(JEBR). – 2022. – Т. 10. – №. 6. – С. 30–33.
8. Норбеков Х., & Туйчиева Н. (2022). Формирование конкурентных преиму-
ществ компании. Zamonaviy Innovatsion Tadqiqotlarning Dolzarb Muammolari Va
Rivojlanish Tendensiyalari: Yechimlar Va Istiqbollar, 1(1), 589–592. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5351.
9. Nasirov B.U., Boltaeva M.J. Genesis and Transformation of the Public Catering
System in Uzbekistan During the Soviet Period // Turkish Online Journal of
Qualitative Inquiry (TOJQI) Volume. – Т. 12. – С. 5834–5841.
10. Uchkun S., Dilshod N. Process of identifying the significant accounts in
the revenue cycle // Journal of marketing, business and management. – 2022. –
Т. 1. – №. 1. – С. 32–36.
11. Nodira T., Rashid X. Problems of innovation management in the higher
education system // Web of Scientist: International Scientific Research Journal. –
2022. – Т. 3. – №. 11. – С. 155–164.
12. Abdusattarovich M.B. Calculating economic efficiency in the digital economy
in uzbekistan // Web of Scientist: International Scientific Research Journal. – 2022.
– Т. 3. – №. 10. – С. 1189–1194.
13. Khakimov O. Social goals of students in higher education // Inter-
na
ti
onal Bulletin of Applied Science and Technology. – 2022. – Т. 2. –
№. 11. – С. 55–59.
14. Nosirovich A.N. The Methodology of Preparation of Students of Vocational
Schools and Colleges for Technical Creative Activity // Psychology and education.
– 2021. – Т. 58. – №. 2. – С. 1470–1485.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
230
15. Alimov N., Gulrukh F. Dependence of psychological maturity on the strength
of family relationships // Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences. –
2022. – Т. 6. – С. 38–41.
16. Nosirovich A.N. The Methodology of Preparation of Students of Vocational
Schools and Colleges for Technical Creative Activity // Psychology and education.
– 2021. – Т. 58. – №. 2. – С. 1470–1485.
17. Burkhanovna K.D., Alisherovich M.R., & Ugli N.B.U. (2021). Communication
as the main source of personality development. ACADEMICIA: An International
Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 75–80.
18. Nosirovich A.N., & Umarovich N.B. (2022). Cyberspace in the real world.
Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences, 1(10), 410–414.
19. Burkhanovna K.D., Alisherovich M.R., & Ugli N.B.U. (2021). Communication
as the main source of personality development. Academicia: An International
Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 75–80.
Nosirovich A.N., & Umarovich N.B. (2022). Cyberspace in the real world.
Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences, 1(10), 410–414.
