STARS International University
9
ABDISAMATOVA MOHINUR
ABDIJALILOVNA
Termiz davlat pedagogika
instituti,Boshlang‘ich ta’lim
fakulteti, 2-bosqich talabasi
SHARAFLI
KASB BO‘LGAN
O‘QITUVCHILIK
KASBINING TARIXIGA
BIR NAZAR
Annotatsiya:
maqolada o‘qituvchilik kasbining tarixiy rivojlanishi g‘arb va sharq mam-
lakatlarida o‘qituvchilik kasbiga bo‘lgan e’tibor borasida mulohazalar va fikrlar yuritilgan.
Kalit so‘zlar:
o‘qituvchi, pedagog, pedanomlar, grammatistlar, yunonlar, paydagoglar,
ossuriya, bobil, misr.
O‘qituvchilik kasbi juda qadim zamondan buyon inson faoliyatining alohida turi
sifatida mavjud chunki inson faqat ta‘lim-tarbiya tufayligina hayotini davom ettiradi
va rivojlantiradi.Bu kasb ossuriya, bobil, misr, turkiston, xitoy,hindiston singari tarixiy
shaharlarda paydo bo‘lgan va rivojlanganini qadimiy manbalardan bilib olishimiz
mumkin.Bu davrlarda eng oqil tajribali kishilar o‘qituvchilik bilan shug‘ullanishgan va
ular boshqalarga qaraganda katta imtiyozlarga ega bo‘lishgan.Yunonistonda faqat
ozod kishilargina o‘qituvchilik qilishga haqli hisoblabgan. Ular mamlakatning turli
shaharida grammatistlar, pedanomlar, didaskallar, pedotriblar shaklida nomlangan
ko‘pincha o‘z shaxsiy maktablariga ega bo‘lganlar.Boy oilalarda esa ta’lim tarbiya
ishi bilimli va savodli qullarga topshirilib ular paydagoglar (“pedagog” so‘zi shundan
kelib chiqqan ) ya‘ni “bola yetaklovchilar” deb atalgan. Rim imperiyasida o‘qituvc-
hi imperator nomidan tayinlanadigan davlat amaldori sanalgan.O‘rta asrlarga kelib
g‘arb mamlakatlarida o‘qituvchilik bilan asosan cherkov xizmatchilari shug‘ullanish-
gan. Shaharlarda dunyoviy maktablar tashkil topgach hunarmanchilik sexlari va sav-
dogarlar, gildiyorlar tomonidan tashkil etilgan yollanma o‘qituvchilar payda bo‘ldi .
Sharq mamlakatlari, jumladan, turkiston o‘lkasida ham o‘qituvchi eng qadimiy
va obro‘li kasb hisoblanib “ustoz” deb e‘zozlangan. O‘lkaga islom dini kirib keli-
shi bilan har bir qishloq ,shaharlardagi har bir mahallada masjid va deyarli har bir
masjid qoshida maktab tashkil etildi.Bu maktabning o‘qituvchilari domla deb atal-
di.Shuningdek maktablar alohida shaxslar uyida ham tashkil etilib ular maktabdor
deyilgan. O‘lkamizda qizlarni o‘qitishga ham alohida e‘tibor qaratilib savodli ayol-
lar uylaridan otinoyi maktablari tashkil etilgan.Bu maktab o‘qituvchilari otinoyi
yoki otinbibi deb yuritilgan ta‘lim davlatdan ajratilganligi bolalarning o‘qishi aso-
san ota-onalarning ishi hisoblangani uchun ham turkistonda o‘qituvchilik kasbiga
maxsus yoki maktabdan so‘ng o‘z ustida ishlagan savodli kishi o‘qituvchilik bilan
shug‘ullanish mumkin bo‘lgan.
https://doi.org/10.47689/STARS.
university-pp9-11
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
10
XIX asrning oxiridan, ya’ni o‘lkada ma’rifatchilik harakati paydo bo‘lishi bilan
o‘qituvchining saviyasiga alohida e’tibor beriladigan bo‘ldi.Turkistonda an‘anaviy
yo‘sinda o‘qitadigan o‘qituvchilar bilan birga yevropa mamlakatlaridan o‘zlashtiril-
gan usullarda dars beradigan yangi muallimlar ham faoliyat ko‘rsata boshladi.Bu hol
ayniqsa jadidchilik harakati avj olgan kezlarda ancha keng yoyildi.O‘qituvchilar sa-
viyasining oshganligi millat ruhiyatida uyg‘onish bo‘lishiga taraqqiyotning bir qadar
tezlashuviga olib keldi.
O‘qituvchilar oldida turgan vazifalar va uning mavqeyi jamiyat taraqqiyotining
turli davrlarida turlicha bo‘lgan. Jamiyat gullab yashnagan davrda unga e‘tibor
yuksak bo‘lgan yoki o‘qituvchining mavqeyi ko‘tarilgani uchun jamiyat rivoj top-
gan.O‘zbekiston mustaqilikka erishgach o‘qituvchilarni tayyorlashga alohida e‘tibor
berila boshlandi O‘zbekistonda o‘qituvchilar tayyorlaydigan. Pedagogika institutlari
tashkil etildi. Mamlakatimizda har yili 1-oktabr “o‘qituvchilar va murabbiylari “kuni
umumxalq bayrami sifatida nishonlanishi, “O‘zbekiston Respublikasi Xalq o‘qituv-
chisi “, “O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan yoshlar murabbiysi “singari
faxriy unvonlarning ta’sis etilganligi yurtimizda o‘qituvchilik kasbiga bo‘lgan yuksak
e‘tibordandir.
Shuni aytish kerakki o‘qituvchilik kasbi alohida ijtimoiy hodisa bo‘lib jamiyat a‘zo-
larining shakllanishiga ta‘sir ko‘rsatgani uchun ham shaxslik sifatlari kasbiy fazilatla-
rida muhimroq sanaladi, chunki jamiyatning bugungi va ertangi kuni qiyofasini shak-
llantiradi.Shuning uchun ham o‘qituvchining professional jihatdangina yetuk bo‘lis-
hi kifoya qilmaydi. Uning ma’naviy olami o‘quvchilarga singdirilishi ko‘zda tutilgan
ezgu insoniy sifatlariga to‘yingan bo‘lishi kerak.Ana shunday sifatlarga ega bo‘lgan
o‘qituvchi professional o‘qituvchi bo‘la oladi.
O‘qituvchi va murabbiylar butun dunyoda sharafli kasb egalari hisoblanadi.
Xalqlar o‘rtasida “o‘qituvchi-millat tarbiyachisi” deb bejiz aytilmagan. O‘qituvchi
bugun o‘zi ta‘lim berayotgan shogirdining kamoloti ila kelajakka poydevor qo‘ya-
di.Bizning xatti - harakatlarimiz ularning bergan tarbiyasi bilan shakllanadi.Uyi-
miz,oilamiz va qo‘ni-qo‘shnilarimiza bo‘lgan munosabatimizda ham ular hamisha
birga yo‘l ko‘rsatadi.
Donolarning aytishicha “elni ma’rifat asraydi”. Shunday ekan ustozlar zimmasiga
kelajagi buyuk davlatning komil har tomonlama barkamol vorislarini yetkazib be-
rishdek yuksak vazifa yuklangan.
Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki, o‘qituvchilik bu ham sharafli, ham mas’uliyatli,-
ham juda qiyin va mo‘tabar kasbdir.Shu sababli har kim ham bu kasbni professional
egallay olmaydilar.Bu kasbni tanlagan har bir inson doimo o‘z ustida ishlashi, yangi
texnalogiyalardan mukammal darajada foydalana olishi zarur chunki,bu zamon ta-
labi hisoblanadi. Shu bois har bir o‘qituvchi o‘ziga berilgan yuksak ishonchni oqlash
uchun harakat qilishi zarurdir. Shundagina o‘z kasbining fidoyisi bo‘ladi.
Foydalanılgan adabıyotlar
1. B.X.Xodjayev “Umumiy pedagogika nazaryasi va amalyoti”. Darslik. Tosh. 2017
2. O.Hasanboyev, J.Hasanboyev, H.Hamidov “Pedagogika nazaryasi va tarixi”
Darslik. Tosh 2004.
3. J.Hasanboyev, X.A.TO‘raqulov, I.Sh.Alqarov, N.O‘.Usmonov “Pedagogika”.
Darslik. Tosh 2011
STARS International University
11
4. R.Norqobilova, M.TO‘rayeva Importance of talent in child development. Web
of Scientist: International Scientific Research Journal. ISSN: 2776-0979, VOLUME 3,
ISSUE 7,July. 2022 57-61.
5.R.D.Norqobilova, P.Nazarova. “Pedagogical Possibilities of education of young
generation at Abu Rayhan Beruni teaching”. Web of Sciencentific Research Journal.
ISSN: 2776-0979, Volume 3, Issue 6, June 2022. 1908-1911.
6.R.D.Norqobilova. “Methods of Forming Beautiful Writing Skills in Primary School
Students”. International Journal of Development and Public Policy. |e-ISSN: 2792-
3991| www.openaccessjournals.eu| Volume: 1 Issue: 7 181-183.
7.R.D.Norqobilova, S.Xoliyeva. “Eastern Scientists Views on Speech”. Web of
Sciencentific Research Journal. ISSN: 2776-0979, Volume 3, Issue 6, June 2022.
1434-1437.
8.R.D.Norqobilova, S.Xoliyeva, M.Mamatmurodova. “The importance of people’s
oral creativity in the development of spech by primary school students”. European
Journal of Humanities and Educational Advancements. https: //www.scholarzest.
com Vol.3 No.06, June 2022 2660-5589. 84-86
9.R.D.Norqobilova, S.Ibrohimova, M.Mamatmurodova. “Pedagogical and Psycho-
logical Factors of using the heritage of asian thinkers in the formation of cological
thinking in primary school science”. European Journal of Humanities and Educati-
onal Advancements. https: //www.scholarzest.com Vol.3 No.06, June 2022 2660-
5589. 81-83
10.R.D.Norqobilova, S.K.Zoirova, B.M.Tajimirzayeva. “Nigh spiritual generati-
on-third reneissance builders”. Asian Journal of Research in Social Sciences and
Humanities. ISSN: 2249-7315 Vol.12, Issue 05, May 2022.
11.R.D.Norqobilova. “Pedagogical basis of interdisciplinary communication in the
educational process”. International Journal on orange technologies. www.journal-
sresarchparks.org/index.php/IJOT e-ISSN: 2615-140|p-ISSN:2615-7071 Volume: 02
Issue:10|OCT 2020. 108-111.
12.R.D.Norqobilova. “Determining and developing students’ mother language
ability as a social-pedagogical problem”. JournalNX- A Multidisciplinary Peer Re-
viewed Journal. Volume 8, Issue 10, Oct., 2022, Published by Novateur Publication,
M.S. India. 7-10.
