O‘zbekistonda moliya va bank xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish

CC BY f
288-291
33
8
Поделиться
Джумаева, Г. (2023). O‘zbekistonda moliya va bank xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish. Направления развития благоприятной бизнес-среды в условиях цифровизации экономики, 1(01), 288–291. https://doi.org/10.47689/TSUE2022-pp288-291
Гузаль Джумаева, Ташкентский государственный экономический университет

аспирант

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Respublikamizda bank-moliya tizimi barqarorligini taʼminlashga katta eʼtibor berilayotganligi tufayli mamlakatimizda barpo etilgan bank-moliya tizimining barqaror va ishonchli faoliyat yuritishi, uning jahon moliya bozoridagi nufuzining ortib borishi, shuningdek, mamlakatimizni modernizatsiya qilish yo‘lidagi dadil qadamlarimiz dunyo jamoatchiligi, shuningdek, qator nufuzli xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan eʼtirof etilmoqda. Ushbu tezisda yurtimizda bank va moliya xizmatlari bozorini yanada rivojlantirishdagi muammolar va ularga bo‘lgan taklif, mulohazalarimizni yoritishga harakat qilamiz.

Похожие статьи


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

288

O‘

ZBEKISTONDA MOLIYA VA BANK XIZMATLARI BOZORINI YANADA

RIVOJLANTIRISH

Jumayeva Guzal Sherxon qizi,

magistrant,

Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti

Annotatsiya.

Respublikamizda bank-moliya tizimi barqarorligini

taʼminlashga katta eʼtibor berilayotganligi tufayli mamlakatimizda

barpo etilgan

bank-moliya tizimining barqaror va ishonchli faoliyat yuritishi, uning jahon moliya

bozoridagi nufuzining ortib borishi, shuningdek, mamlakatimizni modernizatsiya

qilish y

o‘

lidagi dadil qadamlarimiz dunyo jamoatchiligi, shuningdek, qator nufuzli

xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan eʼtirof etilmoqda. Ushbu tezisda yurtimizda

bank va moliya xizmatlari bozorini yanada rivojlantirishdagi muammolar va

ularga b

o‘

lgan taklif, mulohazalarimizni yoritishga harakat qilamiz.

Kalit s

o‘

zlar:

moliya, bank, moliya bozori, bank xizmatlari, raqamli

iqtisodiyot.

S

o‘

nggi yillarda

O‘

zbekiston Respublikasi moliya bozorida, shu jumladan,

bank-moliya tizimida

o‘

tkazilayotgan islohotlar natijasida zamonaviy jahon

andozalariga va talablariga mos keladigan moliya-bank tizimi hamda bozor

infratuzilmasi bosqichma-bosqich shakllantirilmoqda, moliya-bank sohasini
yanada erkinlashtirishga qaratilgan qator qonunchilik tashabbuslari va ulardan

kelib chiquvchi muhim chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Iqtisodiyotni

modеrnizatsiyalash sharoitida bank tizimi, uning xizmatlari va moliya bozorini

isloh qilishni yanada chuqurlashtirish va barqarorligini oshirish, bank tizimiga

aholi hamda xorijiy invеstorlarning ishonchini yanada mustahkamlash, axborot

-

kommunikatsiya tеxnologiyalarini kеng qo‘

llagan holda, k

o‘

rsatilayotgan bank

xizmatlarining turi va xizmatlar bozori k

o‘lamining kеngayib borishi hozirgi

kunning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. S

o‘

nggi yillarda tijorat banklari

esa e

tiborni bank-mijoz yoki mobil ilovalar kabi masofaviy xizmat k

o‘

rsatish

kanallariga qaratgan holda

o‘

z bizneslarini mijozlarga xizmat k

o‘

rsatishni

soddalashtirish y

o‘

nalishi b

o‘

yicha faol ravishda

o‘

zgartirmoqda. Biroq davlat

banklari

O‘

zbekistondagi milliy bank tizimining salbiy natijasining asosiy manbai

b

o‘

lib qolmoqda. Davlat aktivlariga ega b

o‘

lgan tijorat banklarida hukumatdan

olingan mabla

g‘

lar ulushi hali ham yuqori hisoblanadi. 2018-2020-yillarda kredit

tashkilotlari soni 55 taga yetdi, shu jumladan, 4 ta tijorat banklari (Poytaxt bank,

Tengebank, TBC Bank, Anor Bank), 33 ta mikrokredit tashkilotlari va 18 ta

lombardlar. 2021-yil 1-yanvar holatiga k

o‘

ra, tijorat banklari aktivlari 366, 1 trln.

s

o‘

mga yetdi va 2017-yilga nisbatan 120 foizga

o‘

sdi. Ushbu davrda

o‘

rtacha yillik

real

o‘

sish 24,1 foizni tashkil etdi. Valyuta siyosatining liberallashtirilishi


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

289

natijasida bank sektorida dollarlashuv darajasi sezilarli darajada pasaydi.

Xususan, 2017-yilda banklarning xorijiy valyutadagi aktivlarining jami

aktivlaridagi ulushi 64 foizni tashkil etgan b

o‘

lsa, 2020-yilda ushbu k

o‘

rsatkich

50,2 foizgacha kamaydi. Shuningdek, ushbu davrda xorijiy valyutadagi kreditlar

ulushi 62,3 foizdan 49,9 foizgacha, xorijiy valyutadagi depozitlar ulushi esa

48,4 foizdan 43,1 foizgacha kamaydi. Kreditlar real

o‘

sishi yiliga

o‘

rtacha

38,6 foizni tashkil etdi. 2021-yil 1-yanvar holatiga iqtisodiyotga berilgan kreditlar

umumiy hajmi 277 trln. s

o‘

mni tashkil etdi va 2017-yilga nisbatan 150 foizga

oshdi. Mazkur davrda depozitlarning

o‘

rtcha yillik real

o‘

sish sur

ati 18,5 foizni

tashkil etdi.2017-yil sentyabr oyida valyuta siyosatining liberallashtirilishi va

milliy valyutaning erkin harakati natijasida s

o‘

nggi 4 yil ichida bank sektori

rivojlanishida sezilarli

o‘

zgarishlar yuz berdi. 2019-yil fevral oyida

O‘

zbekiston

tarixida birinchi marta hukumat tomonidan 1 mlrd. AQSh dollari miqdoridagi

suveren yevrobondlari muvaffaqiyatli joylashtirilgandan s

o‘

ng, bir nechta tijorat

banklari uzoq muddatli kapital jalb qilish maqsadida xalqaro moliya bozoriga

kirishdi. 2019-yil noyabr oyida

O‘

zsanoatqurilishbank London fond birjasida

300 mln. yevrobondlarini chiqarib tijorat banklari orasida birinchi qadamni

tashladi. 2020-yil oktyabr oyida Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki London

fond birjasidan 300 mln. dollar mabla

g‘

jalb qildi. Noyabr oyida esa Ipoteka bank

ham 300 mln. dollar miqdorida yevrobondlarini joylashtirdi va xalqaro kapital

bozori ishtirokchisiga aylandi.

Mutaxassislar taqdim etgan tahlillar

O‘

zbekistonda moliya bozorining

likvidligi talab darajasida emasligini k

o‘

rsatadi. Ikkilamchi bozorning mavjud

holati va aholi boshqa qimmatli qo

g‘

ozlar bozori ishtirokchilarining moliya

bozoridagi faoliyatini susaytirmoqda. Iqtisodiyotning real sektori va moliya

bozoridagi uzilishlar sababli korxonalarga investitsiya mabla

g‘

larini jalb qilish

uchun moliya bozorining zamonaviy vositalaridan foydalanishda qiyinchiliklarga

duch kelinyapti.

O‘

zbekiston Respublikasining bank tizimi yuqori konsentratsiya

mavjudligi bilan ajralib turadi: barcha bank aktivlarining 84 foizi hanuzgacha

davlat ulushi mavjud banklarga tegishli, 64 foizi esa 5 ta yirik banklarga (Milliy

bank, Asaka bank,

O‘

zsanoatqurilishbank, Ipoteka bank va Agro bank) tegishli.

Davlat ulushi mavjud banklar depozitlarining kreditlariga nisbati 32,9 foizni

tashkil etadi. Taqqoslash uchun, xususiy banklarda bu k

o‘

rsatkich qariyb 96 foizni

tashkil etadi. Jismoniy shaxslar depozitlari bank tizimidagi jami depozitlarning

atigi 24 foizini tashkil etadi, bu YaIMning taxminan 5 foizini tashkil etadi. Bugungi

kunda aholi jam

g‘

armalarini bank-moliya tizimiga jalb qilish eng muhim

vazifalardan biri hisoblanadi. Bundan tashqari, kreditlash, jam

g‘

arma-depozit, pul

o‘

tkazmalari, hisob-kassa amaliyoti, su

g‘

urtalash, inkassatsiya, moliyaviy

kafolatlash va valyuta oldi-sotdisi kabi moliyaviy xizmatlar k

o‘

rsatish yurtimizda

lozim darajada, xalqaro standartlar asosida y

o‘

lga q

o‘

yilmaganligi, iqtisodiy

rivojlangan davlatlar tajribasida keng q

o‘

llaniladigan birja, lizing, reytinglash,


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

290

qayta su

g‘

urtalash, brokerlik, mulkni baholash, moliyaviy maslahat berish,

moliyaviy resurslarni ishonchli boshqarish kabi xizmatlarni k

o‘

rsatish kutilgan

natijalarni bermayapti.

Bank tizimi samaradorligini va banklarning moliyaviy barqarorligini

oshirish, shuningdek bank xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini

kengaytirish hamda bank tizimida davlat ulushini kamaytirish maqsadida

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2020–

2025-yillarda

O‘

zbekiston

Respublikasi bank tizimini isloh qilish Strategiyasi t

o‘g‘risida” farmoni qabul

qilindi. Ushbu Farmonga muvofiq, Ipoteka bank,

O‘

zsanoatqurilishbank,

Asakabank, Aloqa bank, Qishloq Qurilish bank va Turon bankni xususiylashtirish

t

o‘g‘

risida qaror qabul qilindi. 2020-yilda strategiyani amalga oshirish doirasida

Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC) Ipoteka bankka bankni xususiylashtirishni

q

o‘

llab-quvvatlash va kichik va

o‘

rta biznesga kreditlarni k

o‘

paytirish uchun

o‘

zbek s

o‘

mida 35 mln. AQSh dollari miqdorida kredit ajratdi. Bundan tashqari,

“O‘zsanoatqurilishbank”

transformatsiya dasturini amalga oshirishni boshladi.

Bank

o‘

zining biznes modelini tijoratlashtirish va korporativ boshqaruvni isloh

qilish b

o‘

yicha birinchi qadamlarni q

o‘

ydi. 2020-

yilda “O‘zsanoatqurilishbank” va

Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki o

rtasida mahalliy ishlab chiqaruvchilar,

eksportyorlar, kichik va

o‘

rta biznesni moliyalashtirish uchun 40 mln. dollar

miqdorida kredit liniyasini jalb qilish t

o‘g‘

risida kredit shartnomasi imzolandi.

Bank anderayting joriy etdi va bu kreditlash operatsiyalarini xodimning

ishtirokisiz amalga oshirishga imkon beradi. Pandemiya va

O‘

zbekistonda joriy

qilingan lokdaun masofaviy bank xizmatlarini jadal rivojlanishiga yordam berdi.

Xususan, 2021-yil 1-yanvar holatiga masofaviy xizmatlardan foydalanuvchilar

soni 14,5 mln. kishini tashkil etdi (shundan 13,7 mln kishi jismoniy shaxslar,

822 ming kishi tadbirkorlik sub

yektlari) bu

o‘

tgan yilning shu davriga nisbatan

30 foizga k

o‘

proqdir. Markaziy bank tomonidan raqamli banklar va fiiallarning

ishlashiga

litsenziya

berilishi

ham

bank-moliya

tizimini

yanada

raqamlashtirishga turtki b

o‘

ldi va mijoz va bank

o‘

rtasidagi munosabatlarda

zamonaviy yondashuvlarni vujudga kelishiga sabab b

o‘

ladi, innovatsiyalar, fan-

texnika taraqqiyotini jadallashtiradi va shu asosda xalq farovonligini yanada

oshirishga xizmat qiladi.

O‘

zbekiston moliya bozorini yanada rivojlantirish va

barqarorligini oshirish uchun quyidagi ishlarni olib borish maqsadga muvofiq deb

hisoblaymiz:

jahon amaliyoti talablariga muvofiq

O‘

zbekiston moliya bozori faoliyatini

tartibga solish, nazorat qilish va barqaror rivojlanishini taʼminlash, shuningdek,

moliyaviy xizmatlar bozori ishtirokchilari va investorlarining huquqlarini himoya

qilishning qonunchilik asoslarini yanada takomillashtirish;

jahon standartlari talablariga muvofiq moliya bozorini yanada

erkinlashtirish, uning barqarorligi va kapitallashuv darajasini oshirish;

mamlakatimiz moliya bozori raqobatbardoshligini mustahkamlash va

uning yangi segmentlarini shakllantirish;


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

291

O‘

zbekistonda iqtisodiy

o‘

sishni ta

minlash, shuningdek, ustuvor ijtimoiy-

iqtisodiy dasturlarni amalga oshirish uchun resurslarni shakllantirish,

investitsiyalarni jalb qilish hamda sohalar va korxonalar

o‘

rtasida samarali kapital

oqimini tashkil etishda moliya bozori salohiyatidan yanada keng foydalanish;

tijorat banklari va nobank moliya institutlarining investitsion faolligini

yanada kuchaytirish hamda iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va investitsion

loyihalarni moliyalashtirishdagi ishtirokini yanada kengaytirish;

moliya bozorini yanada rivojlantirish hamda mabla

g‘

lardan samarali

foydalanish maqsadida moliya bozorida hisob-kitob, kliring tizimi barqarorligini

oshirish va unga zamonaviy xalqaro tajribalarni joriy etish;

moliya bozorida innovatsiyalarni yaratish maqsadida moliyaviy aktivlar

sekyuritizatsiyasi uchun zaruriy shart-sharoitlarni yaratish;

moliya bozoridagi likvidlilikni tartibga solish maqsadida RЕPO, SVOP

operatsiyalarini yanada rivojlantirish;

moliya bozorida faoliyat yurituvchi moliya institutlari tomonidan xizmat

k

o‘

rsatish sifatini oshirish hamda zamonaviy moliyaviy xizmatlar k

o‘

lamini

yanada kengaytirish.

Milliy iqtisodiyotimizni modernizatsiya qilishda mamlaktimizda

shakillanib borayotgan qimmatli qo

g‘

ozlar bozori salohiyatidan ichki va tashqi

investitsiyalarni jalb etishning ishonchli vositasiga aylantirish muhim ahmaiyatga

ega. Bu borada, quyidagilarni taklif etamiz:

tijorat banklari tomonidan obligatsiyalar va depozit sertifikatlarni

muomalaga chiqarish bilan bogʼliq boʼlgan jarayonlarni yanada soddalashtirish va

ularning emitentlar hamda investorlar uchun jozibadorligini oshirish;

Bazel q

o‘

mitasining yangi tavsiyalariga muvofiq bank kapitali tarkibida

barqaror elementlar, yaʼni oddiy aktsiyalar salmog‘

ini ortirish;

qimmatli qo

g‘

ozlar ikkilamchi bozorini faollashtirish, subordinar

qarzning hajmlarini kengaytirish;

Foydalanilgan adabiyotlar r

o‘

yxati

1. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlis Senati va Qonunchilik

palatasi a

zolariga 2018-yilda amalga oshirilgan asosiy ishlar yakuni va

O‘

zbekiston Respublikasini 2019-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng

ustuvor y

o‘

nalishlariga ba

g‘

ishlangan Murojaatnomasi.

2.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank

-moliya sohasida kadrlar

tayyorlash tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari t

o‘g‘risida” 2019

-yil

31-oktabrdagi PQ-4503-sonli qarori.

3.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamsining “2020–

2025-yillarda

O‘

zbekiston

Respublikasi

bank-moliya

akademiyasini

rivojlantirish

konsepsiyasini tasdiqlash t

o‘g‘risida” 2020

-yil 8-iyundagi VMQ-365-sonli qarori.

Библиографические ссылки

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlis Senati va Qonunchilik palatasi a’zolariga 2018-yilda amalga oshirilgan asosiy ishlar yakuni va O‘zbekiston Respublikasini 2019-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Murojaatnomasi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank-moliya sohasida kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2019-yil31-oktabrdagi PQ-4503-sonli qarori.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamsining “2020–2025-yillarda O‘zbekiston Respublikasi bank-moliya akademiyasini rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” 2020-yil 8-iyundagi VMQ-365-sonli qarori.

Тураев, Шавкат. "Анализ налоговой нагрузки на макроэкономическом уровне." in Library 21.3 (2021): 1-11.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов