Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
8
ТАШҚИ ИҚТИСОДИЙ ФАОЛИЯТ ТОВАР НОМЕНКЛАТУРАСИ АСОСИДА
ТОВАРЛАРНИ ТАСНИФЛАШ –
ИҚТИСОДИЙ ХАВФСИЗЛИКНИ
ТАЪМИНЛАЙДИ
Каримқулов Қурбонқул Мавлонқулович
,
Экология, табиат ва инсон хавфсизлиги халқаро фанлар академияси
,
техника фанлари доктори, профессор
,
Каримқулов Шоҳижахон Жўрабек ўғли
,
магистратура тингловчиси
,
Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг
Божхона институти
Аннотация
.
Мақолада
товарларни
ТИФ
ТН
бўйича
таснифлаш
жараёнларида
юзага
келаётган
муаммолари
айрим
товар
турлари
бўйича
таҳлил
этилган
ҳамда
уларни
бартараф
этиш
учун
илмий
-
амалий
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
ташқи
иқтисодий
фаолият
товар
номенклатураси
,
таснифлаш
,
божхона
расмийлаштируви
,
божхона
юк
декларацияси
,
товар
коди
,
божхона
тўловлари
.
«Божхона тизими мамлакатни жаҳон иқтисодиёти билан
боғлайдиган муҳим бўғин, бу тизим тўғри ва очиқ
-
ошкора ишламаса,
тадбиркорлик ва инвестицияларга тўсиқ бўлади.
Божхона постлари
давлатимиз юзи, биринчи таассурот ҳам айнан божхонадан бошланади.
Беш йиллик Тараққиёт стратегиясида экспортни 30 миллиард
долларга, хорижий туристлар сонини 7 миллионга етказиш белгиланди. Бу
катта марралар. Бунинг учу, божхона тизими пастдан бошлаб, энг юқори
бўғингача ўзгариши керак».
Шавкат Миромонович Мирзиёев
.
Кириш.
Халқаро иқтисодий муносабатларда ва божхона амалиётида
экспорт
-
импорт қилинадиган товарларнинг Ташқи иқтисодий фаолият
товар номенклатураси
бўйича (ТИФ ТН) код рақамларини тўғри аниқлаш
энг долзарб масалалардан бири ҳисобланади. Товарларни ТИФ ТН код
рақамларини божхона экспертизаси орқали таҳлил қилиш натижасида,
уларнинг кимёвий таркиблари, тузилиши, органолептик, физик
-
кимёвий
ва бошқа кўрсаткичлари ҳамда товарларни ишлаб чиқариш жараёнларига
доир муҳим маълумотларга эга бўлинади. Бу ўз навбатида, товарларни
тўғри номлаш ва ТИФ ТН код рақамларини аниқлаш натижасида божхона
тўловларини тўғри ва тўлиқ ундириш имкониятини беради.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
9
Жаҳон иқтисодиётида интеграцион жараёнларнинг кучайиши,
маҳаллий ишлаб чиқарувчиларнинг ривожланиши ва мамлакат ташқи
савдосининг ошишига мос равишда божхона назорати процедураларини
соддалаштиришни тақозо этмоқда.
Бугунги кунда 2022–2023 йиллар учун мўлжалланган энг муҳим
устувор вазифалардан:
−
божхона тартиб
-
тамойилларини кескин соддалаштириш, божхона
масканларида юкларни расмийлаштиришни соддалаштириш борасида
тубдан ислоҳ қилиш;
−
ташқи иқтисодий фаолиятни амалга оширишда хўжалик юритувчи
субъектларга қулай шарт
-
шароитлар яратиш, ташқи савдони тартибга
солишнинг маъмурий усулларини оптималлаштириш ва соддалаштириш,
бюрократик тўсиқларни бартараф этиш мақсадида божхона тизимида
тизимли ислоҳотларни амалга ошириш;
−
мамлакат ҳудудига товарларни Ўзбекистон Республикасининг ТИФ
ТНга мувофиқ нотўғри код билан таснифланишининг олдини олиш бўйича
тадбирларни амалга ошириш ҳамда бошқа бир қатор вазифаларни амалга
оширишдан иборат.
Ҳар
қандай мамлакат иқтисодиётининг барқарор ўсиши кўплаб
турдаги товарларни импорт ва экспорт қилишни, ҳамда ушбу товарлар
бўйича таърифли ва нотарифли аниқ чоралар қўллаш имконини берувчи
бошқарув тизими мавжуд бўлишини талаб этади. Ташқи иқтисодий
фаолиятнинг товар номенклатураси(кейинги ўринларда ТИФ ТН) шундай
тизимни яратишда ва унинг самарали бўлишида муҳим восита
ҳисобланади.
ТИФ ТН маълум мезонлар бўйича товарларни рақамли кодлар билан
белгилаш имконини беради. Мазкур кодлар эса товарлар билан
бажарилаётган жараёнлар бўйича маълумотларни тўплаш ва уларнинг
батафсил таҳлилини ўтказишни, таҳлил натижалари асосида маълум
турдаги товарлар бўйича таърифли ва нотарифли аниқ чоралар қўллаш
бўйича кенг имкониятни яратади. Ўзбекистон Республикаси ўз
иқтисодиётининг ривожланишига эришиши учун товарларнинг экспорт
-
импорт жараёнини халқаро ҳамжамият билан уйғунликда олиб бориши
зарур.
Мавзуга оид адабиётлар таҳлили.
Товарларини ТИФ ТНга мувофиқ
идентификациялаш ва таснифлаш методологиясининг ривожига, хорижий
олимлар, жумладан, Корф Д.В., Якубова Э.В., Андреева Э.И., Воротйнцева Т.М.,
Н.П.Сорокина, С.А.Вилкова, Л.А.Яковлева, К.А.Алымбеков, О.Ю.Свекольникова
ва бошқалар, мамлакатимиз олимларидан И.Р.Асқаров, К.М.Каримқулов,
Ғ.Ҳамрақулов, Л.Т.Пулатова, Б.Ё.Абдуғаниев, Ш.М.Қирғизов, А.М.Жўраев,
Н.Х.Тухтабоев, М.Ю.Исақов, О.Ж.Абдурахмонова,
М.М.Хожиматов, Д.Т.Хасанова
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
10
ва бошқалар ўзларининг ҳиссаларини қўшишган. Улар томонидан
товарларни кимёвий таркиби асосида идентификациясини ўтказиш,
синфлаш ва сертификатлаш тамойиллари яратилган. Хусусан, экспорт
-
импорт қилинадиган айрим маҳсулотларни ташқи иқтисодий фаолият
товарлар номенклатураси асосида божхона экспертизаси ёрдамида
идентификация қилишни амалиётга жорий этиш бўйича тавсиялар
берилган. Лекин бу олиб борилган тадқиқотларда айрим турдаги
маҳсулотларнинг кимёвий таркибига асосланган ҳолда тўлиқ таснифи
келтирилмаган. Шунинг учун ҳам тадқиқотимизнинг мақсади айрим
гуруҳдаги маҳсулотларнинг кимёвий таркибига асосланган ҳолда ТИФ ТН
да таснифлашдан иборат.
Шу боис, жаҳондаги деярли барча давлатлар каби, Ўзбекистон
Республикасида ҳам ТИФ ТН Товарларни тавсифлаш ва кодлашнинг
уйғунлаштирилган тизими(кейинги ўринларда УТ) асосида ишлаб
чиқилган. ТИФ ТНни юритиш ва товарларни таснифлаш божхона ишининг
ва божхона
органларига юклатилган муҳим вазифаларнинг таркибий
қисмларидан бири ҳисобланади. Бирор товарга ёки бошқасига божхона
бошқаруви чораларини қўллаш борасида ушбу масала алоҳида аҳамият
касб этади. Товарнинг божхона қиймати ва унга нисбатан қўлланиладиган
божхона ставкалари товарни ТИФ ТН бўйича тўғри таснифлашга боғлиқ.
Шунингдек, товарларни тўғри таснифлаш товарларнинг божхона
расмийлаштирувида аниқ чоралар кўришда ва ташқи савдо бўйича божхона
статистика маълумотларининг объективлигида катта аҳамиятга эга
.
Божхона статистикаси маълумотларидан эса ўз навбатида республика
божхона сиёсатини юритишда фойдаланилади.
Тадқиқот методологияси.
Мақолада айрим тураги товарларни ТИФ
ТНни талқин этишнинг 6 та қоидаси (ОПИ) бўйича таснифлаш усуллари,
идентификациялаш, иерархик, фасет ва тавсифловчи, тоифалаш каби
усуллари қўлланилган. Шунингдек, оргонолептика, физик
-
кимёвий,
компьютер полиографик
усуллари ёрдамида
ҳамда
амалдаги таҳлил
усулларидан фойдаланилган. Шунингдек, тадқиқот методологияси
сифатида тизимли таҳлил,
тарихийлик ва мантиқийлик, анализ ва синтез,
қиёсий таҳлил усуллари қўлланилди.
Ташқи иқтисодий алоқаларни амалга оширишда, яъни товарларни
экспорт ва импорт қилиш жараёнида ҳар бир товар тизимли равишда УТга
асосланган ТИФ ТН асосида халқаро код рақамларига мувофиқ
таснифланади. ТИФ ТНни интерпретация қилишнинг асосий қоидаларига
биноан, товарлар таснифланади. Товарларнинг кодини тўғри аниқлаш учун
эса уларнинг барча хусусиятларини билиш орқали амалга оширилади.
Юқорида таъкидлаганидек, товарларни тўғри ТИФ ТН код рақамларини
аниқлаш асосида божхона тўловлари тўлиқ ундирилади. БЮДнинг тегишли
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
11
графаларидаги товар тўғрисидаги маълумотлар бир
-
бирига мос келиши
назорат қилинади. Демак, товарларни ТИФ ТН код рақамлари тўғри
аниқланиши натижасида божхона тўловлари тўлиқ ундирилади
.
Таҳлил ва натижалар.
Давлат божхона қўмитасининг 2020 йил якуни
бўйича маълумотларига кўра,
2020 йил
давомида божхона экспертизаси
ходимлари томонидан
4050
та
(2019
й. 3794
та) материаллар тўпламлари
бўйича божхона экспертизалари ўтказилган. Божхона экспертизаси хавф
даражаси юқори бўлган товарларга нисбатан ўтказилиши натижасида
ТИФ
ТН бўйича
2771
та
ҳолатда хатоликлар аниқланган бўлиб
(2019
й.
2257
та), шундан
83,05
млрд
. сўм (2019
й
.
45,4
млрд.) миқдорда
қўшимча божхона тўловлари ҳисобланган.
2020 йил давомида ўтказилган экспертизалар сони ўтган йилнинг шу
даври билан солиштирилганда
256
та
га, ТИФ ТН бўйича аниқланган
хатоликлар сони
514
та
га ортган, ҳисобланган божхона тўловлари эса
36 млрд
.
482 млн. сўм
га ортган.
Юқоридаги маълумотларни таҳлилий жадвал кўринишида қуйида
кўришимиз мумкин.
1-
жадвал
1
Қоракалпоғистон
Республикаси
61
52
9 882,67
2
Андижон вилояти
263
67
3 351,18
3
Бухоро вилояти
81
205
5 052,24
4
Жиззах вилояти
64
49
699,81
5
Қашқадарё вилояти
23
38
798,42
6
Навоий вилояти
36
33
1 118,76
7
Наманган вилояти
144
13
3 526,53
8
Самарканд вилояти
87
73
8 308,89
9
Сурхандарё вилояти
25
55
936,90
10
Сирдарё вилояти
42
24
1 065,51
11
Фарғона вилояти
101
47
7 971,65
12
Хоразм вилояти
22
16
521,47
13
Тошкент вилояти
301
140
8 337,76
14
«Тошкент-Аэро» ИБК
115
472
2 791,45
15
Тошкент шаҳар
2 685
1 487
28 686,76
4 050
2 771
83 050,00
Жами
т/р
Божхона
лабораториялари
Марказий божхона лабораторияси ва унинг худудлардаги бўлимлари томонидан 2020 йил
давомидаги божхона экспертизаси йўналиши бўйича статистик
МАЪЛУМОТИ
Ўтказилган
экспертизалар
умумий сони
ТИФ ТН бўйича
аниқланган
хатоликлар сони
ТИФ ТН бўйича
аниқланган
хатоликлар натижасида
ҳисобланган қўшимча
тўловлар (млн.сўм)
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
12
Аниқланган хатоликлар ва уларнинг натижасида ҳисобланган
қўшимча божхона тўловлари ҳудудлар кесимида қуйидагиларга
тўғри
келади.
Юқоридаги маълумотларни вилоятлар кесимида республикамизнинг
умумий қисмига нисбатан қанча фоизларда ташкил этишини қуйидаги
диаграмма шаклида кўришимиз мумкин.
1-
диаграмма
2020 йилда ТИФда нотаъриф тартибга солишни назорат қилиш ва
божхона экспертизаси бошқармасига товарларнинг таркиби ва ТИФ ТН
кодига аниқлик киритиш бўйича
212
та
ҳолатда мурожаатлар келиб
тушган. Ушбу мурожаатлар бўйича ўтказилган таҳлиллар натижалари
асосида хулосалар тайёрланиб, натижада
16,4
млрд.
сўм қўшимча божхона
тўловлари ундирилди.
Давлат божхона қўмитасининг 2021 йил якуни бўйича маълумотларига
кўра,
2021 йил
Марказий божхона лабораторияси ва ҳудудий божхона
бошқармаларидаги товарларни классификациялаш гуруҳлари томонидан
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
13
9 596
та
( 2020
й. 4 050 та)
экспертиза ўтказилган. Ўтказилган
экспертизалар
натижасида
3 291
та
( 2 771
та) ТИФ
ТНга оид хатолик аниқланиб,
99,9
млрд.
сўм
(2020
й.
83,05
млрд. сўм) қўшимча божхона тўловлари
ҳисобланиб ундирилди.
2021
йил
давомида ўтказилган экспертизалар
сони ўтган йилнинг шу
даври билан солиштирилганда
5
546 та
га, аниқланган хатоликлар сони
520
та
га, ҳисобланган божхона тўловлари
16,85
млрд.
сўм
га кўпайган.
Юқоридаги маълумотларни таҳлилий жадвал кўринишида қуйида
кўришимиз мумкин(1
-
жадвал).
2-
диаграмма
Аниқланган хатоликлар ва уларнинг натижасида ҳисобланган қўшимча
божхона тўловлари ҳудудлар кесимида қуйидагиларга тўғри келади:
Юқоридаги маълумотларни вилоятлар кесимида республикамизнинг
умумий қисмига нисбатан қанча фоизларда ташкил этишини қуйидаги
диаграмма шаклида кўришимиз мумкин(2
-
диаграмма).
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
14
2-
жадвал
2021-
йилда ўтказилган экспертизалар натижасида қуйидаги ТИФ ТН код
хатоликлари аниқланган ва божхона экспертизаси натижасида товарнинг
тўғри ТИФ ТН коди аниқланган.
Шулардан ТИФ ТНнинг 35, 39, 48, 59, 60, 72, 73, 83, 84, 85, 87, 90, 92, 94,
95-
гуруҳларларида энг кўп
аниқланган хатоликлар.
Марказий
божхона
лабораторияси
ва
ҳудудий
божхона
бошқармаларидаги товарларни классификациялаш гуруҳлари томонидан
амалга оширилган ишлардан келиб чиқиб 3 йиллик (2019й, 2020й, 2021й )
статистик таҳлиллар жадвали қуйидаги кўринишга эга.
ТИФ ТН бўйича
аниқланган
хатоликлар
сони
1
Қоракалпоғистон
Республикаси
110
90
6 234,99
2
Андижон вилояти
597
77
3 891,75
3
Бухоро вилояти
144
312
6 390,91
4
Жиззах вилояти
265
138
1 366,07
5
Қашқадарё вилояти
168
29
2 523,61
6
Навоий вилояти
80
31
2 618,91
7
Наманган вилояти
399
34
1 641,42
8
Самарканд вилояти
142
133
7 677,59
9
Сурхандарё вилояти
247
27
1 778,65
10
Сирдарё вилояти
65
33
2 096,88
11
Фарғона вилояти
645
241
7 314,68
12
Хоразм вилояти
136
28
883,86
13
Тошкент вилояти
706
148
7 884,55
14
«Тошкент-Аэро» ИБК
312
590
3 525,47
15
Тошкент шаҳар
5 580
1 380
44 126,74
9 596
3 291
99 956,08
Марказий божхона лабораторияси ва худудий божхона бошқармалари
классификациялаш гуруҳлари томонидан 2021 йилдаги божхона
экспертизаси йўналиши бўйича статистик
МАЪЛУМОТИ
Жами
Ўтказилган
экспертизалар
умумий сони
ТИФ ТН бўйича
аниқланган хатоликлар
натижасида ҳисобланган
қўшимча тўловлар
(млн.сўм)
Ҳудудий божхона
бошқармалари
т/р
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
15
3-
жадвал
3 йиллик таҳлилий маълумотларнинг вилоятлар бўйича қиёсий
график кўриниши.
4-
жадвал
2019й
2020й 2021й 2019й
2020й 2021й.
2019й
2020й
2021й
1
Қоракалпоғистон
Республикаси
40
61
110
40
52
90
3 185,65
9 882,67
6 234,99
2
Андижон вилояти
300
263
597
45
67
77
623,94
3 351,18
3 891,75
3
Бухоро вилояти
37
81
144
142
205
312
258,88
5 052,24
6 390,91
4
Жиззах вилояти
91
64
265
21
49
138
325,21
699,81
1 366,07
5
Қашқадарё вилояти
6
23
168
5
38
29
6 664,40
798,42
2 523,61
6
Навоий вилояти
36
36
80
21
33
31
1 187,53
1 118,76
2 618,91
7
Наманган вилояти
242
144
399
19
13
34
407,52
3 526,53
1 641,42
8
Самарканд вилояти
72
87
142
50
73
133
5 832,64
8 308,89
7 677,59
9
Сурхандарё вилояти
22
25
247
74
55
27
288,78
936,90
1 778,65
10 Сирдарё вилояти
40
42
65
23
24
33
349,23
1 065,51
2 096,88
11 Фарғона вилояти
131
101
645
49
47
241
2 274,04
7 971,65
7 314,68
12 Хоразм вилояти
12
22
136
10
16
28
404,31
521,47
883,86
13 Тошкент вилояти
210
301
706
59
140
148
7 597,85
8 337,76
7 884,55
14 «Тошкент-Аэро» ИБК
100
115
312
93
472
590
302,78
2 791,45
3 525,47
15 Тошкент шаҳар
2 455
2 685
5 580
1 606
1 487
1 380
15 719,19
28 686,76
44 126,74
3 794
4 050
9 596
2 257
2 771
3 291
45 421,98
83 050,00
99 956,08
Жами
Ҳудудий божхона
бошқармалари
ТИФ ТН бўйича аниқланган
хатоликлар натижасида ҳисобланган
қўшимча тўловлар (млн.сўм)
Марказий божхона лабораторияси ва худудий божхона бошқармалари классификациялаш гуруҳлари томонидан
божхона экспертизаси йўналиши бўйича уч йиллик солиштирма статистик
МАЪЛУМОТИ
Ўтказилган
экспертизалар умумий
сони
ТИФ ТН бўйича
аниқланган
хатоликлар сони
т/р
2019й
2020й
2021й
Ўтказилган экспертизалар умумий
сони
3794
4050
9596
ТИФ ТН бўйича аниқланган
хатоликлар сони
2257
2771
3291
ТИФ ТН бўйича аниқланган
хатоликлар натижасида
ҳисобланган қўшимча тўловлар
(млн сўм)
45,422
83,050
99,957
Марказий божхона лабораторияси ва худудий божхона бошқармалари
классификациялаш гуруҳлари томонидан божхона экспертизаси
йўналиши бўйича умумий уч йиллик солиштирма статистик
МАЪЛУМОТИ
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
16
Ушбу маълумотлардан кўришимиз мумкинки, мамлакатимиз
ҳудудига товарларнинг кириб келишида божхона тўловларидан қочиш ёки
камайтириш билан боғлиқ товарларнинг ТИФ ТН код рақамлари
ўзгартирилиши ва нотўғри тақдим этилиши ҳолатлари йилдан
-
йилга
ортиб бормоқда.
Бундай ҳолатлар ўз навбатида божхона экспертизаси
натижасида аниқланмоқда.
3 йиллик (2019й, 2020й, 2021й) таҳлилий
маълумотлардан кўриниб турибдики,
ТИФ ТН код рақамлари билан боғлиқ
хатоликларнинг аниқланиши,
божхона тўловларидан бўйин товлаш
ҳолатлари олдини олиш йилдан йилга тобора ортиб бораётгани хавотирли
ҳолат эканлиги исботланган.
Юқоридаги холатларнинг олдини олиш мақсадида
қуйидаги
таклифлар киритилади.
Хулоса ва таклифлар.
1.
Уйғунлаштирилган тизим
бўйича товарларни таснифлашнинг
асосий 1
-
5 қоидалари товарларнинг товар позициясигача (товарнинг
дастлабки 4 та хонали рақамигача) таснифлаш имконини беради.
Уйғунлашган тизим
бўйича товарларни таснифлашнинг
6-
қоидаси
товарларнинг товар субпозициясигача (товарнинг дастлабки 6 та хонали
рақамигача)таснифлаш имконини беради. Узбекистон Республикаси ТИФ
ТН га асосан товарларни
таснифлаш товар подсубпозициясигача
(товарнинг дастлабки 10 та хонали рақамигача) таснифланади. Шундан
келиб чиқиб, Ўзбекистон Республикаси ТИФ ТНда товарларни
подсубпозициясигача таснифлаш 6
-
қоидага изоҳ
киритиш
мақсадга
мувофиқ
2.
Ўзбекистон Республикасининг ТИФ ТН нинг XI бўлим (тўқимачилик
буюмлар ва тўқимачилик материаллари) 60 гуруҳнинг(қўлда ёки
машинада тўқилган трикотаж полотноси) 6001 10 000 0 (длинноворсовые
полотна) код рақами бўйича аниқ
бир
-
бирдан фарқлаш мавжуд эмас.
Шундан келиб чиқиб, Ўзбекистон Республикасининг ТИФ ТН нинг XI бўлим
(тўқимачилик
буюмлар
ва
тўқимачилик
материаллари)
60 гуруҳнинг(қўлда ёки машинада тўқилган трикотаж полотноси)
6001 10
000 0 (длинноворсовые полотна) код рақами бўйича аниқлик киритиш учун
“Дополнительное примечание”
қисмига
“В субпозиции 6001
10 термин
“длинноворсовые полотна” означает трикотажные полотна с ворсом с
длиной 10 мм или более от поверхности полотна со стороны ворса”
эслатмасининг қўшилиши
.
3.
Республикамиз ҳудудига ТИФ қатнашчилари томонидан божхона
чегаралари орқали олиб кирилаётган товарлар турли божхона постларида
расмийлаштирилади. Бундай вазиятларда мамлакатимизнинг бази
божхона постларида битта товарга нисбатан ТИФ ТНга мувофиқ хар ҳил код
рақамлари билан расмийлаштирилиб, товарнинг ТИФ ТНга мавофиқ код
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
17
рақамлари нотўғри белгиланишига, хамда божхона тўловларини нотўғри
ундирилишига сабаб бўлмоқда. Шундан келиб чиқиб, битта товарга
нисбатан ТИФ ТНга мувофиқ хар ҳил код рақамлари билан таснифланишига
йўл қўйилмаслик ва уларнинг олдини олиш мақсадида ягона бир портал
ёки телеграм гуруҳи яратилиб, ушбу портал ёки гуруҳда МБЛ ходимлари ва
ҳудудий бошқармалардаги “Товарларни классификациялаш гуруҳи”
инспекторлари томонидан
муаммоли ҳолатларга дуч келишганида
ўзларининг билим кўникмалари орқали товар учун ТИФ ТНга мувофиқ
аниқ код рақамларини изоҳ тариқасида ёзиб қолдириши.
4.
Божхона экспертизаси фақат Марказий божхона лабораториясида
ўтказиш имкони мавжуд бўлиб, ҳудудларда товарларни экпертизадан
ўтказиш учун асбоб
-
ускуналар мавжуд эмас. Шундан келиб чиқиб, ҳудудий
божхона бошқармаларини ТИФ ТНдаги мезонларига аниқлик кирита
оладиган замонавий, ихчам ва тадқиқот натижаларини тезлик билан олиш
имкони бўлган ускуналар билан таъминлаш, шу орқали тақдим этилган
намуналарнинг таркибини тезкорлик билан
аниқлаш, шунингдек, мавжуд
бўлган бошқа соҳа ташкилотлари томонидан ўтказилган таҳлилларнинг
ҳаққоний эканлигини қайта ўрганишга имкон яратилади.
5.
Электрон декларацияларни марказлаштириш эвазига ТИФ божхона
постлари қисқартирилмоқда ва худудий бошқармаларда масофавий
электрон декларациялаш тизими жорий этилмоқда. Келгусида барча
расмийлаштирув марказда амалга оширилишини инобатга олган ҳолда
жойлардаги товарларни классификациялаш гуруҳи ходимларини МБЛ ТИФ
ТН бошқармаси штатларига ўтказган ҳолда ТИФ ТНдаги 21 та бўлимга ёки
ТИФ ТН гуруҳларини 6 ёки 7 га бўлиб (масалан, 01
-
15 группалар,
16-
25 группалар, 26
-
40 группалар, 41
-
55 группалар, 56
-
75 группалар,
76-
96 группалар) шунга асосан фақатгина шу бўлим ёки группалар буйича
товарларни таснифловчи ходимларни бириктириш керак. Бу ушбу соҳада
тезроқ профессионал мутахасис бўлишига асос бўлади.
6.
Aксарият ҳолларда хатоликлар юз берадиган ТИФ ТНга мувофиқ
товар гуруҳларини хавф даражасига қараб, ажратган ҳолда, БЮД нинг
33-
устун қисмида товарнинг ТИФ ТНга мувофиқ код рақамлари акс этиши
орқали уларнинг хавф даражаларига қараб, 33
-
устун жойини ХБТ даги
йўлакларга ажратиш билан божхона ходимини яққол тарзда
огоҳлантиришдан иборат. Масалан: ТИФ ТНнинг 39, 84, 85
-
гуруҳларни
қизил йўлакга, ТИФ ТНнинг 60, 72,87
-
гуруҳларни сариқ йўлакка, ТИФ
ТНнинг 12, 32 82
-
гуруҳларни эса яшил йўлакларга йўналтирган ҳолда
амалга ошириш.
7.
Товарларни импорт режимига расмийлаштирувида уларнинг бож
ставкаларини нотўғри белгилаш ҳолатлари кузатилмоқда. “Ўзбекистон
Республикасининг ТИФни янада тартибга солиш ҳамда божхона
-
тарифли
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
18
тартибга
солиш
тизимини
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида”ги ПҚ
-
3818 га бож ставкаларини янада бир хиллаштириш
бўйича ўзгартириш киритиш. Масалан: ТИФ ТНнинг
8536 69 900 1 товар
кодида 5% белгиланган, шунингдек ТИФ ТНнинг 8536 69 900 9 товар
кодига эса 10%
ёки кг 8 АҚШ долларидан дан кам эмас белгиланган.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1.
Кадиров Ф.A., Ташмухамедов Р.Р., Aбдуганиев Б.Ё., Иняминов A.Е.
Товарная номенклатура внешнеэкономической деятельности Республики
Узбекистан (версия 2017 года).
-
Т.:
–
ООО «РЕН
-
Полиграф», 2017.
–
656 стр.
2.
Б.Ё.Aбдуғаниев. Божхона экспертизаси, Товарларни халқаро
сертификатлаш: Дарслик
-
Т: «Давлат божхона қўмитаси» нашриёти, 2014.
-349
3.
Ben L., Irvin Sheri Rouznau. Seminar po GS
–
Dnepropetrovsk, 2012.
2.
Учебно
-
справочное пособие по классификации товаров в
соответствии с ТН ВЕД РФ.
-
М.: ДГУП “Ростаможинформ”, 2001.
-
310 стр.
3.
Особенности классификации товаров по ТН ВЭД. Серия “Таможня и
Право”. –
СПб.: “ТИРЕКС”, 2002.
–
212 стр.
4.
Е.И. Андреева –
«Развитие методологии и совершенствование
механизма управления идентификацией товаров в таможенных целях».
Монография. –М. 2016 г.
–
202
стр.
5.
Д.В. Алёшкина и др. –
«Классификация товаров в таможенных
целях». Учебное пособие. –
М. 2017 г.
6.
www. ziyonet.uz
7.
www. lex.uz
8.
www. customs.uz
9.
www. wso.com, www.wsoomd.org
