398
RAQAMLI TA’LIM
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
GEOMETRIYA FANINI O‘QITISHDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING SAMARADORLIGI
Xasanova Mohichexra Farxod qizi
Chirchiq davlat pedagogika universiteti 2-bosqich talabasi
xasanovamohichehra668@gmail.com
Bozorov Sanjarbek Dilmurod oʻgʻli
Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti 3-bosqich talabasi
sanjarbozorov2021@gmail.com
Annotatsiya:
Ushbu maqolada geometriya fanini o‘qitishda axborot
texnologiyalaridan foydalanishning samaradorligi haqida shuningdek interaktiv
darsliklar, masofaviy ta’lim platformalari, multimediya resurslari,dasturlash tillari
orqali grafiklar yaratish va bundan tashqari GeoGebra dasturidan foydalanish
to‘g‘risida so‘z yuritiladi. Geometriya fanida ko‘plab abstrak tushunchalar mavjud
axborot texnologiyalari orqali bu tushunchalarni vizualizatsiya qilish dolzarb
.
Kalit so‘zlar: geometriya, axborot texnologiyalari, GeoGebra, visual,
samaradorlik, Python.
EFFECTIVENESS OF USING INFORMATION TECHNOLOGY IN
GEOMETRY TEACHING
Hasanova Mohichekhra Farkhod kizi
2nd year student of Chirchik State Pedagogical University
khasanovamohichehra668@gmail.com
Bozorov Sanjarbek Dilmurod ugli
3rd stage student of Tashkent State Technical University named after Islam
sanjarbozorov2021@gmail.com
Abstract:
This article discusses the effectiveness of using information
technologies in teaching geometry, as well as the use of interactive textbooks, distance
learning platforms, multimedia resources, creating graphics through programming
languages, and the use of the GeoGebra program. There are many abstract concepts in
399
RAQAMLI TA’LIM
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
the science of geometry, and it is important to visualize these concepts through
information technologies.
Keywords:
geometry, information technology, GeoGebra, visual, productivity,
Python.
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНФОРМАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ОБУЧЕНИИ ГЕОМЕТРИИ
Хасанова Мохичехра
Фарход кизи
Студентка 2 курса Чирчикского государственного педагогического
университета.
khasanovamohichehra668@gmail.com
Бозоров Санжарбека Дилмурод угли
Студент 3 курса Ташкентского государственного технического университета
имени Ислама Каримова
sanjarbozorov2021@gmail.com
Аннотация:
В
данной статье рассматривается эффективность
использования информационных технологий при обучении геометрии, а также
использования интерактивных учебников, платформ дистанционного обучения,
мультимедийных ресурсов, создания графики посредством языков
программирования, а также использования программы
GeoGebra
. В науке
геометрии существует множество абстрактных понятий, и важно
визуализировать эти понятия с помощью информационных технологий.
Ключевые слова:
геометрия, информационные технологии, GeoGebra,
визуал, производительность, Python.
KIRISH
Bugungi kunda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi
axborot-ta’lim muhitini shakllantirishga va innovatsion darslarni tashkil etishda keng
imkoniyatlarni ochib bermoqda [1].
Bu rivojlanish orqali axborot ta’lim muhitini shakllantirish o‘quv jarayonlarini
samarali qilish va geometriya darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish
dolzarbligi hammamizga ma’lum shu sababli mazkur maqolaning maqsadi geometriya
fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanishning samarali tomonlarini
o‘rganishdan iborat. Ushbu maqolada geometriya fanini axborot texnologiyalaridan
400
RAQAMLI TA’LIM
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
foydalanib o‘qitish bo‘yicha ayrim mulohazalar keltiriladi va uslubiy ko‘rsatmalar
beriladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Jahonda ta’lim muassasalarida raqamli texnalogiyalari orqali umumta’lim
fanlarni o‘qitishning usul va vositalaridan foydalanishning kreativ modellari
amalyotga kiritilmoqda[2].
Hozirgi zamonaviy ta’lim tizimida axborot texnologiyalaridan foydalanib
geometriya fanini o‘qitish o‘quv jarayonlarini zamonaviylashtirish uchun muhimdir.
Maqolada geometriyani fanini o‘qitishda GeoGebra dasturidan foydalangan holda
grafiklar, fazoviy shakllar chizib namuna qilib ko‘rsatilgan. Dasturlash tillaridan
foydalangan holda kodlar yozib grafiklar chizish haqida ham bayon qilingan.
METODOLOGIYA
Geometriya fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish
samaradorligi mavzusiga oid ilmiy izlanishlar olib borgan tadqiqotchilar ko‘pchilikni
tashkil qiladi. Bular Judith L.Gersting “Mathematical Structures for Computer
Science” kitobi muallifi bo‘lib, kitobda axborot texnologiyalarini matematika va
geometriya o‘qitishda qo‘llash haqida haqida so‘z yuritgan. Bundan tashqari bu sohada
“Journal for Research in Mathematics Education” va boshqa ilmiy jurnallarda chop
etilgan maqolalar orqali ham malumotlar olish mumkin. Bu tadqiqotchilar va ularning
izlanishlari geometriya fanini o‘qitishda axborot texnologiyalarining samaradorligini
oshirishda muhim vositadir.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Geometriya - bu shakllar, o‘lchovlar va fazolarni o‘rganadigan matematikaning
bir sohasi bo‘lib, ko‘plab abstrak tushunchalarni o‘z ichiga oladi. Axborot
texnologiyalari yordamida bu tushunchalarni aniq va tushunarli qilish mumkin. Chunki
axborot texnologiyalari yordamida video darslar, animatsiyalar, masofaviy ta’lim
platformalari va turli mobil ilovalar yordamida o‘quvchilar istalgan joyda geometriya
fani bilan shug’ullanishlari mumkin. Bu usullar o‘quvchilarning darsga bo‘lgan
qiziqishini yanada oshiradi. Geometriya fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan
foydalanish masofaviy ta’limni samarali tashkil qilish imkonini beradi. Onlayn
platformalar va vositalar yordamida o‘quvchilar va o‘qituvchilar o‘rtasida samarali
muloqot va bilm almashinuvi ta’minlanadi[3].
Geogebra kabi dasturiy taminoti yordamida turli shakllarni chizish o‘lchash va
manipulyatsiya qilish yani shakllarni aylantirish, kattalashtirish, kichiklashtirish va
boshqa jarayonlar orqali o‘quvchilarning tasavvur qilishini rivojlantiradi. Bu visual
usul geometriyani chuqur tushunishga asos bo‘ladi.
401
RAQAMLI TA’LIM
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Geogebra
- bu turli xil qurilmalarda, jumladan, kompyuterlar, planshetlar va
smartfonlarda ishlatilishi mumkin bo‘lgan bepul va keng tarqalgan dasturiy ta’minot.
Undan talabalar va o‘quvchilar istalgan vaqtda, istalgan joyda foydalanishlari mumkin.
GeoGebrani https://www.geogebra.org saytidan yuklab olish mumkin. Quyida bir
nechta funksiya grafiklari ko‘rsatilgan
1
.
1-rasm.
2
y
x
=
,
3
y
x
=
,
y
kx
=
, y
x
=
funksiya grafiklarini GeoGebra
dasturidagi grafigi
Ввод
bo‘limiga funksiyalarni kiritamiz uch o‘lchovli shakllarni chizish uchun
esa
вид
menyusidan
Полотно
3D tanlanadi.
2-rasm. GeoGebra dasturining uskunalar paneli
Ushbu oyna ekranda nomoyon bo‘ladi so‘ngra kubni yoyib undan animatsiya
yasab olamiz.
402
RAQAMLI TA’LIM
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
3-rasm.GeoGebra dasturida fazoviy shaklning ko‘rinishi
Bundan tashqari Python dasturlash tilining matplotlib, seaborn, plotly, altair
kutubxonalari yordamida grafiklar chizish mumkin.
Plotly kutubxonasidan foydalangan holda
sin( )
x
va
cos( )
x
funksiyalarini
grafigi bitta oynada ko‘rsatilgan.
Dasturiy kodi:
import numpy as np
# matematik funksiyalar va ma'lumotlarni yaratish uchun
ushbu Numpy(np) kutubxonasi import qilinadi
import plotly.graph_objects as go
#grafiklarni yaratish va ko'rsatish uchun
ushbu kutubxona chaqiriladi
# NumPy orqali ma'lumot yaratish
x = np.linspace(0, 10, 100)
# x ning qiymatlari 0 dan 10 gacha bo'lgan
oralig'da 100 ta teng bo'linmaga ajratadi
y_sin = np.sin(x)
#sin(x) funksiya qiymatlarini hisoblaydi
y_cos = np.cos(x)
#cos(x) funksiya qiymatlaro=ini hisoblaydi
# Plotly orqali grafik chizish
fig = go.Figure()
#grafik obyektini yaratadi
# sin(x) funksiyasini qo'shish
fig.add_trace(go.Scatter(x=x, y=y_sin, mode='lines',
name='sin(x)'))
#grafikka yangi ma'lumot qatorini qo'shadi, x=x bu x o'qi
bo'yicha qiymatlar
# ,y=y_sin esa y o'qi qiymatlari va chiziqli grafik rejimi tanlangan
# cos(x) funksiyasini qo'shish bu ham yuqoridagi qator bilan deyarli bir xil
fig.add_trace(go.Scatter(x=x, y=y_cos, mode='lines', name='cos(x)'))
fig.update_layout(title='sin(x) va cos(x) funksiya grafiklari', xaxis_title='x',
yaxis_title='y')
#grafikka nom berish
403
RAQAMLI TA’LIM
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
# Grafikni ko'rsatish
fig.show()
Natija:
Python kabi dasturlash tillaridan foydalanish o‘quvchilarga geometriya
fanini visual o‘rganish va murakkab matematik tushunchalarni osonroq tushunishga
yordam beradi.O‘quvchilar nafaqat matematikani, balki dasturlashni ham
o‘rganishlari, analitik ko‘nikmalarni rivojlantirish qobilyatlarini oshirish kabi foydali
jihatlarni taqdim etadi.
4-rasm. Python dasturlash tilida sin(x) va cos(x) funksiya grafiklari
XULOSA VA TAKLIFLAR
Axborot texnologiyalaridan foydalanish ta’lim jarayonini samarali va qiziqarli
qiladi. Shu sababdan geometriya darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish
samaradorligini oshirish uchun quyidagi tizimlarga ahamiyat berish kerak.
- Interaktiv dasturlar, multimedia va internet resurslaridan foydalanish;
-O‘quvchilarni bilm darajasini aniqlash va tahlil qilish uchun onlayn testlar
shuningdek, baholash tizimlarini joriy qilish.
Bugungi zamomaviy asrda har bir fan va bilimni kompyuter texnologiyalariga
bog‘lamasdan tushuntirishni iloji yo‘q. Bu maqoladagi yondashuvlar geometriya fanini
o‘qitishni samaradorligini oshiradi. Yuqorida tahlil qilingan Geogebra va Phyton kabi
dasturlash tillarida o‘tiladigan geometriya darslar o‘quvchilar uchun nafaqat yangilik
balki ularni geometriya fanini yanada chuqur qiziqish bilan o‘rganishlari uchun bir
sabab bo‘la oladi. Chunki har bir inson o‘z qilgan ishini natijasini tezroq ko‘rgisi keladi
yuqoridagi metod esa o‘quvchilarga bu ishni bir zumda amalga oshirishiga imkon
yaratadi. Geogebra va Pythonni tanlab olishimizdan maqsad o‘quvchilarni ularda
ishlashi oson va o‘rganish tezligidir.
404
RAQAMLI TA’LIM
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1.
https://www.geogebra.org
2.
Докторова Е. А. Мультимедиа технологии: Конспект лекций. Часть 2: /:
–
Ульяновск: УлГТУ, 2010.
–
74 с.
3. http://www.loria.fr/ rougier/teaching/matplotlib/matplotlib.html
4. M. H. Brown and R. Sedgewick. Techniques for algorithm animation. In IEEE
Software. IEEE, 1985
5. Abd Rahim, F., Ujang, N., & Said, M. T. (2018). Geometri dan peranannya
dalam reka bentuk bandar Islamik. Malaysian Journal of Society and Space, 14 (2),
82–96.
6. Bhagat K K and Chang C Y 2015 Eurasia Journal of Mathematics, Science
and Technology Education 11 77–86
7. Python dasturlash tili Sh.A. Mengliyev, O.A. Abdug‘Aniev, S.Q. Shonazarov,
D. Sh. To‘Rayev 2021 Termiz (4-11)
8. Ismatilla Isoqov, Sindorqul Ibragimovich Qulmamatov. “Informatikani
o’qitishda innovatsion texnologiyalar”. Ma’ruza matnlari.
9. H. M. X., M. S. A. pythonda dastur yozish qoidalari //so ‘ngi ilmiy tadqiqotlar
nazariyasi. – 2023. –
т
. 6. –
№. 4.
–
с
. 113-119
10. Haji Razali bin Ahmad. Constructive Teaching and Learning by information
Technology. Malaysia; 2004.
11. 2024-yil Xasanova M.F(2024) “Eyler va Ferma teoremalariga oid masalalar
va ularning isbotlari”. “Ilm-fan muammolari magistrantlar talqinida” 143-146-betlar
12. Trinh Thanh Hai, Trinh Thi Phuong Thao. Exploiting the visual properties
and the mobile properties of geometry programs with options of moving subjects to
help students from ethnic groups, mountainous areasto solve geometry problems. The
Journal of Education. 2015; 372:32–34
13. Information and communication technology in schools - Alexey Semenov,
Moscow Institute of Open Education, Russian Federation.
