217
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
INVESTITSION SALOHIYATNI SHAKLLANTIRISH VA UNI SAMARALI
BOSHQARISH
Tursunov Sherzod Abduqodirovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, Innovatsion menejment kafedrasi dotsenti
Umarova Laylo Nuralievna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, Innovatsion menejment kafedrasi magistranti
Annotatsiya:
Mazkur maqolada investitsion salohiyatni shakllantirish va uni
boshqarishning asosiy yo‘nalishlari tahlil qilinadi. Investitsion salohiyat — bu
moliyaviy va iqtisodiy resurslarni samarali boshqarish orqali uzoq muddatli iqtisodiy
o‘sishni ta’minlash, yangi loyihalarni amalga oshirish va bozor raqobatbardoshligini
oshirish imkoniyatlarini yaratadigan bir qator mexanizmlardan iboratdir. Maqolada
investitsion salohiyatni shakllantirishda eng muhim rol o‘ynaydigan ichki va tashqi
manbalar, xususan, o‘z kapitali, kredit resurslari, tashqi qarzlar, depozitlar va boshqa
moliyaviy manbalar yoritiladi. Shuningdek, investitsion salohiyatni boshqarish
jarayonida risklarni baholash va minimallashtirish, investitsiya portfellarini
diversifikatsiya qilish va samarali boshqaruv strategiyalarini ishlab chiqishning
ahamiyati ta’kidlanadi. Banklar va moliyaviy institutlarning investitsion salohiyatini
shakllantirishda hukumat siyosati, moliyaviy tarmoqlar va bozordagi talabning
o‘zgarishi ham muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Maqola investitsiyaviy faoliyatni
yanada samarali boshqarish uchun amaliy tavsiyalar ham beradi. Bu maqola banklar,
moliyaviy tashkilotlar va iqtisodchilar uchun foydali manba bo‘lib, investitsion
faoliyatni optimallashtirishga qaratilgan bilimlarni kengaytiradi.
Kalit so‘zlar: investitsion salohiyat, moliyaviy resurslar, kapital boshqaruvi,
kredit portfeli, investitsiya loyihalari, risklarni boshqarish, diversifikatsiya, bank
faoliyati, moliyaviy tahlil, sarmoya kiritish, investitsiya jalb qilish, iqtisodiy o‘sish,
investitsion portfel, strategik rejalashtirish.
ФОРМИРОВАНИЯ И ЭФФЕКТИВНОЕ УПРАВЛЕНИЕ
ИНВЕСТИЦИОННОГО ПОТЕНЦИАЛА
Турсунов Шерзод Абдукодирович
Доцент кафедры «Инновационный менеджмент» Ташкентского
государственного экономического университета
218
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Умарова Лайло Нуралиевна
Магистрант кафедры «Инновационный менеджмент» Ташкентского
государственного экономического университета
Аннотация:
В
данной статье анализируются основные направления
формирования
инвестиционного
потенциала
и
управления
ими
.
Инвестиционный потенциал состоит из ряда механизмов, которые создают
возможности для обеспечения долгосрочного экономического роста, реализации
новых проектов и повышения конкурентоспособности рынка за счет
эффективного управления финансово
-
экономическими ресурсами. В статье
выделены внутренние и внешние источники, играющие важнейшую роль в
формировании инвестиционного потенциала, в частности, собственный капитал,
кредитные ресурсы, внешние займы, депозиты и другие финансовые источники.
Также подчеркивается важность оценки и минимизации рисков,
диверсификации инвестиционных портфелей и разработки эффективных
управленческих стратегий в процессе управления инвестиционным
потенциалом. Изменения в государственной политике, финансовом секторе и
рыночном спросе также служат важным фактором формирования
инвестиционного потенциала банков и финансовых институтов. Также в статье
даны практические рекомендации по более эффективному управлению
инвестиционной деятельностью. Данная статъя является полезным ресурсом для
банков, финансовых учреждений и экономистов, расширяющим знания,
направленные на оптимизацию инвестиционной деятельности.
Ключевые слова:
инвестиционный потенциал, финансовые ресурсы,
управление капиталом, кредитный портфель, инвестиционные проекты,
управление рисками, диверсификация, банковская деятельность, финансовый
анализ, инвестиции, привлечение инвестиций, экономический рост,
инвестиционный портфель, стратегическое планирование.
FORMATION AND EFFECTIVE MANAGEMENT OF INVESTMENT
POTENTIAL
Tursunov Sherzod Abduqodirovich
Associate Professor, Department of Innovation Management, Tashkent State
University of Economics
219
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Umarova Laylo Nuralievna
Master's Student, Department of Innovation Management, Tashkent State University
of Economics
Abstract:
This article analyzes the main directions of investment potential
formation and management. Investment potential is a set of mechanisms that create
opportunities for ensuring long-term economic growth, implementing new projects and
increasing market competitiveness through the effective management of financial and
economic resources. The article highlights the internal and external sources that play
the most important role in the formation of investment potential, in particular, equity,
credit resources, external debts, deposits and other financial sources. It also emphasizes
the importance of assessing and minimizing risks, diversifying investment portfolios
and developing effective management strategies in the process of managing investment
potential. Government policy, changes in financial sectors and market demand also
serve as important factors in the formation of the investment potential of banks and
financial institutions. The article also provides practical recommendations for more
effective management of investment activities. This work is a useful resource for
banks, financial organizations and economists, expanding knowledge aimed at
optimizing investment activities.
Keywords:
investable assets, credit income resources, capital management,
investment, risk management, banking activities, analysis, capital production,
investment attraction, economic growth, investment portfolio, strategic marketing.
KIRISH
Jahonda global raqobatning kuchayishi sharoitida mamlakatlarning o‘z
investitsion salohiyatini kengaytirish, investitsiyalarni jalb qilish va ulardan samarali
foydalanishga intilish, mazkur jarayonlardagi risk darajalarini to‘g‘ri baholash
kabi jihatlarni o‘zaro bog‘liq holda tashkil etishga yo‘naltirilgan investitsion
salohiyatni boshqarish ahamiyati kengayib bormoqda. Rivojlangan mamlakatlar o‘z
investitsiya resurslarini xalqaro maydonda samarali joylashtirish, ularning zamonaviy
investitsiya siyosati talablariga muvofiq keluvchi, harakatchan tarkibiy tuzilmasini
shakllantirish va muntazam takomillashtirib borish, bunda innovatsion dastak va
vositalardan faol foydalanish orqali o‘z investitsion salohiyatlarini muvaffaqiyatli
boshqarib bormoqdalar. Xalqaro tashkilotlar ma’lumotlariga ko‘ra “dunyodagi 140
mamlakatda oxirgi besh yilda investitsion salohiyat deyarli 2,5 martadan ziyod o‘sdi,
mamlakatlarga jalb etilgan tashqi investitsiyalar miqdori 1,7-2,3 marta oshdi”
Hozirda va kelajakda investitsion salohiyatni oshirish, yangi innovatsion
1
1
http://www.uzdaily.uz/uz/post/1637
220
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
texnologiyalarni qo‘llash ilg‘or menejment tizimiga o‘tishning o‘ziga xos shakli bo‘lib
qolmoqda.
Jahonning yetakchi moliya muassasalari, xususan Jahon banki, Xalqaro valyuta
fondi, BMTning Taraqqiyot dasturlari singari xalqaro tashkilotlar tomonidan
investitsion salohiyatni baholash va uni samarali boshqarishga oid investitsiya
qarorlarini qabul qilish, investorlar uchun qulay muhit yaratish bo‘yicha tadqiqotlar
olib borilmoqda. Hozirgi kunda jahonda investitsion salohiyatni hisoblash indikatorlari
va uni baholashning ilmiy-uslubiy jihatlarini takomillashtirish, investitsion salohiyatni
samarali boshqarish siyosatini ishlab chiqish, investorlar faoliyati samaradorligini
ta’minlashda “investitsion mavqei”ni shakllantirish, investitsion salohiyatni
boshqarishni xalqaro standartlar talablari darajasida tashkil etish bu boradagi ustuvor
ilmiy-tadqiqot yo‘nalishlaridan hisoblanadi. Hozirgi kunda respublikamizda amalga
oshirilayotgan iqtisodiy va sotsial isloxotlar bevosita mamlakatda yangi ish o‘rinlarini
yaratishga, ishlab chiqarishga innovatsion texnologiyalarni joriy etilishiga va katta
investitsion loyihalarini amaliyotgan tadbiq etilishiga turtki bo‘lmoqda. Katta ijtimoiy-
iqtisodiy loyihalarni amalga oshirish bevosita respublikamiz barcha xududlarini
qolaversa mamlakatimiz iqtisodiy o‘sishiga asos bo‘ladi. Dastlab investitsiya
loyihalarini moliyalashtirishni Amerika va Kanada banklarini tomonidan amalga
oshirilgan bo‘lsa, xozirgi kunga kelib barcha rivojlangan mamlakat banklari xususan,
Buyuk Britaniya, Germaniya, Gollandiya, Fransiya va Yaponiya banklari shular
jumlasidandir. Shuningdek investitsion loyihalarni moliyalashtirishda halqaro moliya
institutlari xususan, Halqaro Tiklanish va Taraqqiyot Banki (XTTB) va Yevropa
tiklanish va taraqqiyot bank (YETTB)ning o‘rni kattadir.
Yurtboshimiz Mirziyoyev Shavkat Miromonovich o‘zlarining ma’ruzalarida
“........mamlakatimiz hududlariga salmoqli investitsiyalarni kiritish zarur. Bank
investitsiya faoliyatiga o‘z mablag‘lari bilan birga, tashqaridan moliyalashtirish
manbalarini jalb etish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqilishi kerak”.Yoki,
Investitsiya bo‘lmasa, Iqtisodiyot rivojlanmaydi. Investorlarga muhit, yaratsak … ish
joyi bo‘ladi, mahsulot ko‘payadi, soliq tushadi degan so‘zlarini eslasak
. Bundan
ko‘rinib turibdiki, banklarning investitsiya faolligini oshirish eng dolzarb masalalardan
biri hisoblanadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Investitsion salohiyatni shakllantirish va uni boshqarish bo‘yicha mavjud
adabiyotlar ko‘plab nazariy va amaliy yondashuvlarni o‘z ichiga oladi. Tijorat banklari
uchun investitsion salohiyatni shakllantirishning asosiy mexanizmlarini tushunish,
ularning iqtisodiy o‘sishdagi rolini tahlil qilishda bir qator ilmiy va amaliy manbalar
muhim ahamiyatga ega.
2
https://www.gazeta.uz/oz/2019/01/25/invest/
221
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Investitsion salohiyatni shakllantirish masalalariga oid birinchi tadqiqotlar
iqtisodiy o‘sish va rivojlanish nuqtai nazaridan amalga oshirilgan. Solow [1] o‘zining
mashhur modelida kapital, ishchi kuchi va texnologiya o‘zgarishlarining iqtisodiy
o‘sishga ta’sirini tahlil qilib, investitsiyalarni iqtisodiy rivojlanishning asosiy
mexanizmlaridan biri sifatida ko‘rsatgan. Keyinchalik Mankiw, Romer va Weil [2]
tomonidan ishlab chiqilgan iqtisodiy o‘sish modelida kapital va ta’lim (intelektual
kapital) investitsiyalarining iqtisodiy salohiyatni shakllantirishdagi roli o‘rganilgan.
Bundan tashqari, tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirishda
banklarning moliyaviy barqarorligini ta’minlash, kapital resurslarini optimallashtirish
va investitsiya portfelini boshqarish jarayonlari ham keng yoritilgan. Gorton va Winton
[3] tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirishda risklarni
boshqarishning muhimligini ta’kidlashgan. Ularning fikriga ko‘ra, banklar investitsiya
strategiyalarini amalga oshirayotganda, kredit riski, likvidlik riski va bozor riski kabi
omillarni hisobga olishlari lozim.
Tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirishni o‘rganishdagi
asosiy tadqiqotlar, asosan, moliyaviy resurslar va ularning boshqaruviga, kredit
portfelini optimallashtirish va risklarni boshqarishga qaratilgan. Hempel va Simonson
[4] tijorat banklarining moliyaviy resurslarni boshqarish va investitsion portfelni
shakllantirishning amaliy yondashuvlarini tahlil qilganlar. Ularning fikriga ko‘ra,
banklar kredit resurslarini to‘g‘ri taqsimlash orqali iqtisodiy salohiyatni maksimal
darajada oshirishga erishishlari mumkin.
Berger va DeYoung [5] esa tijorat banklarining samaradorligini o‘lchash va
investitsiya boshqaruvining innovatsion usullarini ishlab chiqish borasida o‘z
tadqiqotlarini taqdim etgan. Ularning yondashuvlari bo‘yicha banklar o‘z investitsion
faoliyatini kengaytirish uchun risklarni minimallashtirish va diversifikatsiya qilishga
harakat qilishlari kerak.
Tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirishda risklarni
boshqarishning ahamiyati alohida ta’kidlanadi. Modigliani va Miller [6] o‘zlarining
kapital strukturasi nazariyasida, kompaniyalar, shu jumladan tijorat banklari, risklarni
boshqarishda qarz va kapitalni qanday optimallashtirishi kerakligini ko‘rsatgan.
Ularning nazariyasiga ko‘ra, yuqori riskli investitsiyalarni amalga oshirayotgan
banklar o‘z kapital bazasini kengaytirish va kapitalni diversifikatsiya qilish orqali xavf-
xatarlarni kamaytirishlari zarur.
Sharpe [7] esa portfel nazariyasining asoschisi sifatida investitsion portfelni
diversifikatsiya qilish orqali risklarni kamaytirishning muhimligini ta’kidlagan. Tijorat
banklari o‘z investitsiya portfellari orqali yuqori rentabellikka erishish uchun turli
tarmoqlar va bozorlar bo‘yicha diversifikatsiya qilishlari lozim.
Investitsion salohiyatni shakllantirish va uni boshqarishda hukumat siyosati va
moliya bozorlarining ta’siri ham katta ahamiyatga ega. Litan [8] va Minsky [9] kabi
222
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
iqtisodchilar o‘zlarining tadqiqotlarida hukumatning kredit siyosati va moliyaviy
bozorlarning rivojlanishi tijorat banklarining investitsion faoliyatiga qanday ta’sir
ko‘rsatishini tahlil qilganlar. Hukumat tomonidan belgilangan subsidiyalar, imtiyozli
kreditlar va investitsiya dasturlari tijorat banklarining investitsion salohiyatini
shakllantirishda muhim vosita sifatida xizmat qiladi.
Shuningdek, Kiyotaki va Moore [10] moliyaviy tarmoqlar va banklarning o‘zaro
aloqalari orqali investitsiyalarning ta’sirini o‘rgangan. Ularning tadqiqotlariga ko‘ra,
banklar bozorni yaxshilash uchun o‘zaro moliyaviy resurslarni taqsimlashda muhim
rol o‘ynaydi.
Tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirish va uni boshqarish
bo‘yicha adabiyotlar tahlili, banklarning moliyaviy resurslarni samarali boshqarishi,
risklarni minimallashtirish va investitsiya portfellarini diversifikatsiya qilishning
ahamiyatini ko‘rsatadi. Shuningdek, hukumat siyosati, iqtisodiy sharoitlar va bozor
omillarining investitsiya faoliyatiga ta’siri alohida o‘rganilgan. Bu tahlil tijorat
banklarining investitsion salohiyatini shakllantirish va uni boshqarish bo‘yicha
samarali strategiyalar ishlab chiqish uchun ilmiy asos bo‘lib xizmat qiladi.
METODOLOGIYA
Ushbu maqolada tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirish va
uni boshqarishning asosiy yo‘nalishlari tahlil qilinadi. Tadqiqot metodologiyasi
quyidagi asosiy usullarga tayangan:
1. Tahliliy usul: Tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirish
jarayonlari, shuningdek, banklarning moliyaviy resurslarni boshqarish va risklarni
minimallashtirishdagi strategiyalarini tahlil qilish uchun amaliy va ilmiy adabiyotlar
o‘rganildi.
2. Kuantifikatsiya va statistik tahlil: Banklarning investitsion portfellarini
optimallashtirish, kapital strukturasini tahlil qilish va risklarni boshqarish bo‘yicha
statistik ma’lumotlar keltirilib, banklar faoliyatining samaradorligini o‘lchash uchun
turli moliyaviy ko‘rsatkichlar (rentabellik, likvidlik, kapitallashuv darajasi) qo‘llanildi.
3. Komparativ tahlil: O‘zbekiston va xalqaro tijorat banklarining investitsion
salohiyatini boshqarishdagi tajribasi solishtirildi. Xalqaro tajribalar va qonunchilikning
ta’siri hamda o‘zbek banklaridagi amaliyotlar o‘rganildi.
4. Qisqa muddatli prognozlash: Investitsion salohiyatni shakllantirishda
hukumat siyosati, moliyaviy regulyatsiyalar va bozor sharoitlarining ta’siri haqida
qisqa muddatli prognozlar ishlab chiqildi.
Mazkur metodologiya banklarning investitsion faoliyatini samarali boshqarish
va iqtisodiy salohiyatni oshirishga qaratilgan ilmiy asoslangan strategiyalarni ishlab
chiqish imkonini beradi.
223
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Ushbu bo‘limda tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirish va
uni boshqarish yo‘nalishlari tahlil qilinadi. Tadqiqot jarayonida banklarning
investitsion faoliyatini, moliyaviy resurslardan foydalanishni, investitsiya portfellarini
boshqarishni va risklarni minimallashtirish bo‘yicha amalga oshirilgan amaliyotlar
tahlil qilindi. Shuningdek, banklarning investitsion salohiyatini shakllantirishda
yuzaga keladigan muammolar va bu muammolarni bartaraf etish uchun
qo‘llanilayotgan strategiyalar ham o‘rganildi.
Tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirishda moliyaviy
resurslar asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. Tadqiqotda olingan natijalarga ko‘ra, banklar
o‘z kapitalini, kredit resurslarini va depozitlarni samarali boshqarish orqali investitsion
salohiyatni shakllantiradi. Aksariyat tijorat banklari o‘z faoliyatida risklarni boshqarish
va yuqori rentabellikka ega investitsiya imkoniyatlarini izlashda kapitalni
optimallashtirishga katta e’tibor qaratmoqda. Banklar, odatda, o‘z kapitalini ikki asosiy
manba orqali shakllantiradi:
- O‘z kapitali: Bankning o‘z resurslari, asosan, depozitlar va aksiyalar orqali
shakllantiriladi. Bu kapital bankning moliyaviy barqarorligini ta’minlaydi va
investitsion loyihalarni moliyalashtirishda asosiy manba hisoblanadi;
- Kredit resurslari: Banklar, o‘zining kredit portfelini shakllantirishda,
mijozlarga qarz berish orqali investitsiya resurslarini jalb qiladi. Tadqiqotda, tijorat
banklari o‘z kredit portfelini optimallashtirish va diversifikatsiya qilish orqali
investitsion risklarni minimallashtirishga harakat qilayotganini ko‘rsatdi.
Investitsion portfelni boshqarish – bu tijorat banklarining samarali investitsion
salohiyatini shakllantirishning muhim tarkibiy qismidir. Tadqiqot natijalariga ko‘ra,
tijorat banklari investitsion portfelni diversifikatsiya qilishga katta e’tibor bermoqda.
Banklar o‘z portfellarini turli sohalarga, masalan, sanoat, qishloq xo‘jaligi va xizmat
ko‘rsatish sektorlariga yo‘naltirib, investitsiya risklarini kamaytirishga intilishmoqda.
Bunda, banklar ko‘pincha quyidagi yondashuvlarni qo‘llaydilar:
- Sanoatlarni diversifikatsiya qilish: Banklar, o‘z kredit portfellarini turli
sanoatlar va tarmoqlar bo‘yicha taqsimlash orqali bozor sharoitlaridagi o‘zgarishlarga
moslashadi;
- Geografik diversifikatsiya: Investitsiyalarni turli geografik hududlarga yoyish
orqali banklar risklarni minimallashtirishga harakat qilmoqda. Bu usul, ayniqsa, global
bozorlar va turli iqtisodiy sharoitlarda faoliyat yurituvchi banklar uchun juda
muhimdir.
Investitsion portfelni boshqarishda asosiy maqsad — risklarni kamaytirish, shu
bilan birga, yuqori rentabellikka ega bo‘lgan investitsiyalarni tanlashdir. Tadqiqotda
shuni ko‘rsatish mumkinki, tijorat banklari, ayniqsa, o‘z investitsiya strategiyalarida
yuqori likvidlikka ega, barqaror va kam riskli aktivlarni afzal ko‘rishadi.
224
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Investitsion salohiyatni shakllantirishda risklarni boshqarish va optimallashtirish
juda muhimdir. Tadqiqot davomida tijorat banklarining risklarni boshqarish bo‘yicha
qo‘llagan usullari quyidagi asosiy yo‘nalishlarda aniqlangan:
- Kredit riski: Banklar kredit portfellarini shakllantirayotganda, mijozlarning
kredit qobiliyatini baholashga katta e’tibor beradilar. Shuningdek, mijozlarga qarz
berishda, banklar kredit tarixiga, garantiyalarga va boshqa omillarga asoslanib qaror
qabul qiladilar;
- Bozor riski: Banklar bozor riskini boshqarish uchun investitsiya portfellari
tarkibini diversifikatsiya qilishadi. Bunday diversifikatsiya banklarga turli bozorlar va
iqtisodiy sharoitlarda o‘z faoliyatini davom ettirish imkoniyatini beradi;
- Likvidlik riski: Likvidlik riskini kamaytirish uchun banklar o‘z likvid
aktivlarini to‘g‘ri boshqarib, qisqa muddatli majburiyatlarni bajarishga tayyor
turishlari kerak.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, yuqori likvidlikka ega bo‘lgan aktivlar,
ayniqsa, qisqa muddatli qarzlarni yopishda muhim rol o‘ynaydi. Risklarni boshqarish
va portfelni diversifikatsiya qilishning samarali amalga oshirilishi tijorat bankining
investitsion salohiyatini oshirishga xizmat qiladi.
Tadqiqotda olingan natijalarga ko‘ra, tijorat banklari investitsion salohiyatni
boshqarishda bir qator muammolarga duch keladi. Bu muammolar quyidagi sohalarda
aks etadi:
- Moliya bozorlaridagi o‘zgarishlar: Iqtisodiy krizislar va bozorning beqarorligi
banklar uchun katta tahdid tug‘diradi. Moliya bozorlaridagi o‘zgarishlar banklarning
investitsiya portfellari va kredit strategiyalariga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin;
- Risklarni boshqarishning murakkabligi: Kredit riski, bozor riski va operatsion
risklarni samarali boshqarish banklar uchun murakkab vazifa bo‘lib qolmoqda. Ayrim
tijorat banklarida risklarni boshqarish tizimlari yetarlicha rivojlanmagan, bu esa
investitsion salohiyatni boshqarish jarayoniga to‘siq bo‘lishi mumkin;
- Normativ talablar va qonunlar: Banklar uchun joriy etilgan normativ talablar
va qonunlar investitsiya strategiyalarini amalga oshirishda muayyan chegaralar
qo‘yadi. Xususan, kapitalning minimal darajasini saqlash va risklarni
minimallashtirish talablari investitsiya faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, tijorat banklari investitsion salohiyatni
shakllantirishda quyidagi asosiy strategiyalardan foydalanadilar:
- Moliyaviy resurslarni optimallashtirish: Banklar o‘z kapitalini samarali
boshqarib, kredit resurslarini jalb qilish orqali investitsion salohiyatni oshirishga
intiladilar;
-
Investitsion portfelni diversifikatsiya qilish: Banklar risklarni
minimallashtirish va yuqori rentabellikka erishish maqsadida investitsiya portfellari
tarkibini diversifikatsiya qiladilar;
225
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
- Risklarni boshqarish: Banklar kredit, bozor va likvidlik risklarini boshqarish
orqali investitsion salohiyatni maksimal darajada oshirishga harakat qiladilar.
Shuningdek, tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirishda
yuzaga keladigan asosiy muammolar va bu muammolarni bartaraf etish uchun
qo‘llanilayotgan strategiyalar ko‘rsatildi. Yangi yondashuvlar, samarali risklarni
boshqarish tizimlari va bozor sharoitlariga moslashuv banklarning investitsion
salohiyatini oshirishga xizmat qiladi.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Ushbu tadqiqotda tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirish va
boshqarish yo‘nalishlari chuqur tahlil qilindi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki,
tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirishda moliyaviy resurslar,
risklarni boshqarish tizimlari, portfelni diversifikatsiya qilish va kapital boshqaruvi
muhim rol o‘ynaydi. Banklar investitsion salohiyatni shakllantirishda o‘z kapitali va
kredit resurslarini samarali boshqarishga, investitsiya portfellari tarkibini
diversifikatsiya qilishga katta e’tibor bermoqda.
Tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirishda moliyaviy
ko‘rsatkichlar, yuqori likvidlik, rentabellik, kapitalning samarali boshqarilishi va riski
optimallashtirilgan portfellarni yaratish kabi asosiy jihatlar ko‘zda tutiladi.
Shuningdek, kredit va bozor risklarini boshqarish, shuningdek, tijorat banklarining
sarmoya kiritish strategiyalarini diversifikatsiya qilish, banklarning investitsion
salohiyatini oshirishga xizmat qiladi.
Tadqiqotda shuningdek, tijorat banklarining investitsion faoliyatida yuzaga
keladigan asosiy muammolar ham aniqlanib, ularni bartaraf etish uchun zarur bo‘lgan
chora-tadbirlar ko‘rsatilgan. Banklarning investitsion salohiyatini shakllantirishda
yuzaga keladigan muammolar orasida bozor o‘zgaruvchanligi, risklarni
boshqarishdagi kamchiliklar va moliyaviy qonunchilikdagi cheklovlar asosiy to‘siqlar
sifatida ko‘rsatilgan. Ushbu holatni mohiyatini chuqur anglash uchun bir qancha
takliflarni ko‘rib chiqsak.
Tijorat banklari o‘z investitsion portfellari tarkibini yanada diversifikatsiya
qilishlari kerak. Banklar o‘z resurslarini nafaqat korporativ sektor va yirik sanoat
tarmoqlariga, balki kichik va o‘rta biznesga ham yo‘naltirishlari zarur. Bu orqali
banklar o‘z portfellarini global va mintaqaviy risklardan himoya qilishi va barqaror
rentabellikni ta’minlashi mumkin.
Tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirishda risklarni samarali
boshqarish muhim ahamiyatga ega. Banklar kredit riski, bozor riski va likvidlik riskini
boshqarish bo‘yicha ilg‘or texnologiyalarni va modellarni qo‘llashlari kerak. Risklarni
boshqarishda sun’iy intellekt va big data texnologiyalaridan foydalanish, banklarga
aniq prognozlar berishga va bozor o‘zgarishlariga tez moslashishga yordam beradi.
226
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Banklar o‘z kapitalni samarali boshqarish orqali investitsion salohiyatni
oshirishi mumkin. Kapital boshqarishning muhim jihatlaridan biri – kredit portfellarini
optimallashtirish va risklarni kamaytirishdir. Banklar, o‘z navbatida, o‘zining
moliyaviy ahvolini doimiy ravishda baholash va kapitalning samarali foydalanishini
ta’minlashga harakat qilishlari kerak.
Tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirish va boshqarishning
samarali yo‘nalishlaridan biri – innovatsion va raqamli texnologiyalarni joriy etishdir.
Blockchain, fintech va raqamli to‘lov tizimlari kabi yangi texnologiyalarni qo‘llash
orqali banklar investitsiyalarni samarali boshqarish, operatsion xarajatlarni qisqartirish
va mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifatini oshirishlari mumkin.
Banklar investitsion salohiyatni shakllantirishda uzoq muddatli strategik
rejalashtirishni kuchaytirishlari kerak. Rejalashtirish jarayonida bozor tahlili, xavf-
xatarlarni baholash, yangi biznes modellarini ishlab chiqish va bank faoliyatining
global tendensiyalarini hisobga olish zarur. Bu banklarga o‘z investitsiya
strategiyalarini muvaffaqiyatli amalga oshirish va raqobatbardoshligini saqlash
imkonini beradi.
Davlat tijorat banklarining investitsion salohiyatini oshirishga ko‘maklashish
uchun samarali qonunchilik va moliyaviy siyosatni yaratishi kerak. Banklar uchun
yengilliklar, soliqlarda imtiyozlar va investitsiyalarga yo‘naltirilgan davlat dasturlari
ularning investitsion faoliyatini kengaytirishga xizmat qiladi.
Shuningdek, banklar uchun risklarni boshqarish tizimlarini yaxshilashga yordam
beradigan normativ hujjatlar ishlab chiqilishi zarur.
Tijorat banklari o‘z xodimlarini investitsion boshqaruv, moliyaviy tahlil va
risklarni boshqarish bo‘yicha muntazam ta’lim va malaka oshirishga yo‘naltirgan
dasturlarni ishlab chiqishlari kerak. Xodimlar malakasini oshirish, banklarga yanada
samarali investitsiya qarorlarini qabul qilish imkonini beradi.
Tijorat banklarining investitsion salohiyatini shakllantirish va boshqarish
jarayonida yuqoridagi takliflar ularning moliyaviy barqarorligini ta’minlash, risklarni
kamaytirish va barqaror o‘sishni erishish uchun zarur bo‘lgan asosiy omillardir. Ushbu
takliflarni amalga oshirish, tijorat banklarining investitsion faoliyatini yanada samarali
qilish va iqtisodiyotning umumiy barqarorligiga hissa qo‘shish imkonini yaratadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Solow, R. M. (1956). A Contribution to the Theory of Economic Growth. The
Quarterly Journal of Economics, 70(1), 65-94.
2. Mankiw, N. G., Romer, D., & Weil, D. N. (1992). A Contribution to the
Empirics of Economic Growth. The Quarterly Journal of Economics, 107(2), 407-437.
3. Gorton, G., & Winton, A. (2003). Financial Intermediaries and Liquidity in
Economies with Fewer Institutions. Oxford Review of Economic Policy, 19(3), 42-58.
227
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
4. Hempel, G. H., & Simonson, D. G. (1999). Bank Management: Text and
Cases. 6th edition. Wiley.
5. Berger, A. N., & DeYoung, R. (1997). The Effects of Competitive Pricing on
the Efficiency of Financial Institutions. Journal of Money, Credit, and Banking, 29(4),
1040-1057.
6. Modigliani, F., & Miller, M. H. (1958). The Cost of Capital, Corporation
Finance, and the Theory of Investment. American Economic Review, 48(3), 261-297.
7. Sharpe, W. F. (1964). Capital Asset Prices: A Theory of Market Equilibrium
under Conditions of Risk. Journal of Finance, 19(3), 425-442.
8. Litan, R. E. (2005). The Role of Government Policy in Financial Markets: A
Case Study of the U.S. and Emerging Economies. The Brookings Institution Press.
9. Minsky, H. P. (1986). Stabilizing an Unstable Economy. Yale University
Press.
10. Kiyotaki, N., & Moore, J. (1997). Credit Cycles. Journal of Political
Economy, 105(2), 211-248.
11. www.uzdaily.uz
12. www.gazeta.uz
