67
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1. Ishmuhamedov R.,
Yuldashev M. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogik
texnologiyalar.
O‘
quv q
o‘
llanma.
–
T.:, 2013.
2. Sayidahmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar.
–
T.: Moliya, 2003.
3. Will personalized e-learning increase deep learning in higher education?
S.Manzanares, M.C.Garcia Osorio, C.I.Diez Pastor, J.F.Martin Anton. 47 (1) 53-63 pages
TA'LIM SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING
AHAMIYATI
Karimova N.R., University of Business and Science NOTM dotsenti
Аннотация
.
Ушбу мақолада талим тизимида ахборот технологияларини
қўллашнинг
илмий
-
педагогик
масалалари,
компьютер
телекоммуникацияларининг қўлланилиш тажрибалари, талим жараёнида
ахборот технологияларини қўллашда талабаларни фақатгина экрандаги
ахборотларни кўришига ва уларни қабул қилишгагина эмас, балки уларнинг
ўзлари ҳам бу жараёнда ижодий иштирок этиш масалалари ёритилган.
Калит сўзлар:
талим жараёни, педагогик технологиялар, ахборот
технологиялар, талим тизими, шахсиятни ривожлантириш, ахборот маданият,
компьютер саводхонлиги, талимнинг ишончлилиги, мультимедиа воситалар.
Mamlakatimiz kelajagi, uning taraqqiyoti, dunyo hamjamiyatidagi
o‘
rni shubhasiz
voyaga yetayotgan barkamol yosh avlodning taqdiri bilan bo
g‘
liqdir. Mustaqillikning
dastlabki yillaridanoq ta`lim tizimini isloh qilish masalasiga davlat siyosati darajasida
e`tibor qaratilib, yosh avlodga jahon andozalariga mos sharoitlarda bilim olishini, yetuk
inson b
o‘
lib shakllanishi, qobiliyat va iqtidorini yuzaga chiqarish asosiy maqsad qilib
belgilab olindi. Ayni paytda,
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 20
maydagi “Oliy ta`lim muassasalarining moddiy
-texnik bazasini mustahkamlash va
yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash chora-tadbirlari
t
o‘g‘risida”gi 1
533-sonli Qarorining chiqishi ta`lim jarayoniga pedagogik va axborot
texnologiyalarini yanada kengroq tatbiq etish jarayonini jadallashtirish vazifasi q
o‘
yildi.
Qarorda q
o‘
yilgan vazifalarning ijrosi sifatida oliy ta`lim muassasalarida zamonaviy
pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini q
o‘
llash orqali ta`lim sifatini
yaxshilash kunning talabi b
o‘
lib qoldi.
Ta`lim muassasalarida
o‘
quv mash
g‘
ulotlar samaradorligini oshirish maqsadida,
ularni innovatsion va mul'timedia texnologiyalar foydalanib o
‘
tish y
o‘
lga q
o‘
yilmoqda.
Bunda talabalarning bilim olish darajasi oshishi kafolatlanadiki, shu nuqtai nazardan,
bunga maktabdan to oliy ta`lim muassasalarigacha katta etibor qaratilmoqda. Ta`lim
jarayoni rivojiga bir nazar tashlasak, bugungi kunda kompyuter telekommunikatsiyalari
yordamida qanchalik muhim pedagogik masalalarning yechimi topilayotganligiga
ishonch hosil qilishimiz mumkin.
Texnologiyaning rivojlanishi bilan texnik vositalardan foydalanib
o‘
qitish uchun
birgina kompyuterning mavjudligi kifoya b
o‘
lib qoldi. Avvallarite levizor,
videomagnitofon, kinoproektor, diaproektor va boshqalar bajargan funktsiyalarni
kompyuter muvaffaqiyat bilan
o‘
z zimmasiga oldi. Qolaversa, axborotni uzatish, saqlash,
tasvirlash sifati sezilarli darajada ortdi. Axborot texnologiyalari vositalarining
markazida turuvchisi kompyuterdir.
Hozirgi kunda kompyuterlar ta`lim tizimida asosan t
o‘
rt y
o‘
nalishda:
68
o‘
rganish obekti sifatida;
o‘
qitishning texnik vositalari sifatida;
ta`limni boshqarishda;
ilmiy-pedagogik izlanishlarda foydalanilmoqda.
O‘
quv-tarbiya jarayonida kompyuterlar asosan t
o‘
rt tartibda:
passiv q
o‘
llash
–
kompyuter oddiy hisoblagich kabi;
reaktiv muloqat
–
kompyuter imtihon oluvchi sifatida;
faol muloqat
–
kompyuter talabaga y
o‘
l
–
y
o‘
riq berish va imtihon olishda;
interfaol muloqat
–
kompyuter suniy intellekt sifatida, yani talaba bilan muloqat
qilishda foydalaniladi.
Ta`limda zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy
etilishi:
fan sohalarini axborotlashtirishni;
o‘
quv faoliyatni intellektuallashtirishni;
integratsiya jarayonlarini chuqurlashtirishni;
ta`lim tizimi infratuzilmasi va uni boshqarish mexanizmlarini takomillashtirishga
olib keladi.
Hozirgi kunga kelib respublikamizda ta`lim jarayonining deyarli barcha
b
o‘g‘
inlarida va fan sohalarida kompyuter texnikasi va axborot texnologiyalari
vositalaridan unumli foydalanish y
o‘
lga q
o‘
yildi. Axborotlashtirish ta`lim olish
jarayoniga chuqur kirib bormoqda. Axborot va kommunikatsiya texnologiyalariga
asoslangan yangi ta`lim texnologiyalari ta`lim jarayonini jadallashtirish,
o‘
zlashtirish
tezligini oshirish, keng bilimlar omboridan axborotlarni qabul qilish, bu bilimlarni
chuqur
o‘
rganish va
o‘
zlashtirish imkonini bermoqda.
Bizga malumki, ta`limda axborot texnologiyalari
–
bu axborotni tayyorlash va uni
ta`lim oluvchiga kompyuter texnikasi va dasturiy vositalar yordamida uzatish
jarayonidir. Ta`limda axborot texnologiyalarining q
o‘
llanilish jarayonida
o‘
quv
axborotini uzatishda ishtirok etuvchi ikkita komponenta mavjud: texnik vositalar
(kompyuter texnikasi va aloqa vositalari) va har xil maqsadlarda yaratilgan dasturiy
vositalar.
Darsga tayyorgarlik va dars jarayonida kompyuterdan unumli foydalanishi uchun
o‘
qituvchi bu komponentalarning funktsional imkoniyatlari va q
o‘
llanilish shartlarini
juda yaxshi bilishi lozim, chunki ham texnik va ham dasturiy vositalar
o‘
ziga xos
xususiyatlarga va
o‘
quv jarayoniga tasirga ega. Buni tushunish uchun dars jarayonida
kompyuter texnikasi nima uchun q
o‘
llaniladi va axborot texnologiyalari vositalaridan
foydalanib qanday uslubiy masalalar yechiladi, degan savolga javob berishimiz lozim.
Axborot texnologiyalaridan foydalanishning pedagogik maqsadlari quyidagilar:
shaxsiyatni rivojlantirish (tafakkur; estetik tarbiya; tajribatadqiqot faoliyatini olib
borishni rivojlantirish;
axborot madaniyatini shakllantirish;
aniq bir sohaning mutaxassislarini tayyorlashda foydalanuvchining
umumiy axborot tayyorgarligi («kompyuter savodxonligi»)dan iborat ijtimoiy
buyurtmani bajarish;
o‘
quv-tarbiya jarayoni unumdorligini, ta`limning sifat va samaradorligini oshirish,
bilish va
o‘
rganish faoliyatining muhim jihatlarini taminlash, axborot va fanning
integratsiyasi hisobiga fanlararo bo
g‘
liqlikni chuqurlashtirish.
Ta`lim jarayonida axborot texnologiyalarini q
o‘
llashda talabalarni faqatgina
ekrandagi axborotlarni k
o‘
rishiga va ularni qabul qilishgagina emas, balki ularning
o‘
zlari ham bu jarayonda ijodiy ishtirok etishlariga
o‘
rgatishimiz lozim. Ta`limning
69
didaktik xossalari bilan bo
g‘
langan yashirin imkoniyatlar olamini bevosita kompyuter
telekommunikatsiyalari bilan bo
g‘
lash bu ta`lim sohasida zamonaviy va istiqbolli
maqsadlarga ega. Didaktik funktsiya sifatida biz
o‘
quv-tarbiyaviy jarayonda malum bir
maqsadlarda q
o‘
llanilayotgan ta`lim vositalarining tashqi xossalari namoyonini
tushunamiz. Bu ularning
o‘
quv jarayonidagi foydalanish vazifalari, tutgan
o‘
rni va
ahamiyatidan iborat. Ta`limning dasturiy vositalari esa tizimda keng qamrovli amaliy
tajribalar va imkoniyatlar eshigini ochib beradi, bular:
o‘
rgatuvchi dasturlar
–
o‘
quvchilarning bilim darajasi va qiziqishlaridan kelib
chiqib yangi bilimlarni
o‘
zlashtirishga y
o‘
naltiradi;
test dasturlari
–
egallangan bilim, malaka va k
o‘
nikmalarni tekshirish yoki
baholash maqsadlarida q
o‘
llaniladi;
mashq qildirgichlar - avval
o‘
zlashtirilgan
o‘
quv materialini takrorlash va
mustahkamlashga xizmat qiladi;
o‘
qituvchi ishtirokidagi virtual
o‘
quv muhitini shakllantiruvchi dasturlar (Virtual
borliq tizimlari).
Virtual borliq (Virtual'naya real'nost') tushunchasini Jaron Lanier (Lan'e) taklif
etgan. Virtual borliq immersivlik va interfaollik tushunchalari bilan bo
g‘
liq.Virtual borliq
tizimi deganda
–
biz imitatsion dasturiy va texnik vositalarni qabul qilamiz.
Interfaollikni taminlash uchun, virtual tizim boshqaruvchi amallarni qabul qilishi kerak.
Bu amallar k
o‘
pmodallikga, yani k
o‘
z bilan k
o‘
radigan, tovush orqali qabul qiladigan
b
o‘
lishi kerak.
Bu amallarni amaliyotda bajarish uchun zamonaviy tizimlarda turli tovush va
videotexnologiyalardan foydalaniladi. Masalan, katta hajmli tovush va videotizimlari,
shuningdek odamning bosh qismiga
o‘
rnatiladigan shlem va k
o‘zoynak displeylar, “hid
sezadigan” sichqonchalar, boshqaruvchi qo‘
lqoplar, kibernetik nimchalar simsiz
interfeys birgaligida ishlatiladi.
Pedagogik dasturiy vositalarni yaratish texnologiyasini amalga oshirish maqsadida
ularning ananaviy vositalardan ustunligini tasdiqlovchi qator ijobiy omillar mavjud,
bular: ilmiylik, tushunarli, qatiy va tizimli bayon etilishi bilan birgalikda (pedagogika,
psixologiya, informatika, ergonomikaning asosiy tamoyillarini, zamonaviy fanning
fundamental asoslarini hisobga olib,
o‘
quv faoliyati mazmunini qurish imkoniyatini
taminlash), uzluksizlik va yaxlitlik (ilgari
o‘
rganilgan bilimlarning mantiqiy oqibati
hamda t
o‘
ldiruvchisi hisoblanadi), izchillik, muammolilik, k
o‘
rgazmalilik, faollashtirish
(
o‘
qitish mustaqilligi hamda faollilik xususiyatining mavjudligi),
o‘
qitish natijalarini
o‘
zlashtirish mustahkamliligi, muloqotning interfaolliligi,
o‘
qitish, tarbiyalash,
rivojlantirish va amaliyotning yaxlit birligiga asoslangan b
o‘
lib, kompyuter
telekommunikatsiyalari va axborot texnologiyalari yordamida olingan bilim uzoq vaqt
xotirada qoladi va keyinchalik ularni amaliyotda q
o‘
llash uchun qisqa vaqt ichida
takrorlash bilan uni tiklash mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1. Begimkulov U.S. Pedagogik ta`limda zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy
etishning ilmiy-nazariy asoslari. Monografiya.
–
T.: Fan, 2007.
2. Qodirov B.
G‘
., Begimqulov U.Sh., Abduqodirov A.A. Axborot texnologiyalari.
Elektron darslik.
–
2002.
3. Ishmuxammedov R.J. Innovatsion texnologiyalar yordamida
o‘
qitish
samaradorligini oshirish y
o‘
llari.
–
Toshkent: 2000 y
