70
KREATIV YONDOSHUV ASOSIDA BOSHQARUV MADANIYATINI SHAKLLANTIRISH
Baybayeva M.X., TDPU professor v.b., pedagogika fanlari doktori
Magzumova L.T., BuxIU magistranti
Annotatsiya
. Ushbu maqolada rahbarning boshqaruvda muvaffaqiyatga
erishishida krboshqaruv madaniyatini rivojlantirish zarurati, boshqaruv xodimlari
madaniyati k
o‘
p omillarga bo
g‘liqligi xaqida ma’lumotlar yortilgan.
Kalit s
o‘
zlar
: boshqaruv, madaniyat, rahbar, xodim, rivojlanish, muvaffakiyat,
omil, tizim, maqsad
Umumta’lim muassasalari faoliyatida samarali boshqaruvni olib borishda muloqot
madaniyati k
o‘
nikmalarini rivojlantirishda menejer nimani gapirishnigina emas, balki
qanday gapirishni ham bilishi kerak. Mohir menejer nutq madaniyatini tar
g‘
ib etuvchi,
bunga qiziquvchilarga murabbiylik, ustozlik qiluvchi kishi hamdir. Shunday ekan,
muloqot madaniyatini rivojlantirish orqali samarali boshqaruvga erishish, jamoani
moxirona boshqarish, tegishli hamkor tashkilotlar bilan unumli hamkorlik muhitini
yaratish, muassasa manfaatlarini t
o‘
laqonli himoya qilishga erishish malakalarini
egallaydilar [4].
Rahbarning boshqaruvda muvaffaqiyatga erishishida boshqaruv kreativ
yondoshuv asosida madaniyatini rivojlantirish zarurati, boshqaruv xodimlari
madaniyati k
o‘
p omillarga bo
g‘
liqligi, umumiy madaniyat darajasi, ishbilarmonlik
sifatlari, boshqaruv ilmini chuqur va har tomonlama bilish va uni
o‘
z faoliyati jarayonida
q
o‘
llay olish imkoniyatlariga ega b
o‘
lish, yoshlarga oid Davlat siyosatining maqsadini
anglash, yoshlarni ijtimoiy q
o‘
llab-quvvatlash, ularga zarur shart sharoitlarni yaratib
berish, jamoada so
g‘lom ma’naviy muhitni yaratish bo‘
yicha bilimlarga ega b
o‘
ladilar.
Kreativ yondoshuv asosida boshqaruv madaniyati tushunchasi rivojlanishi
darajasining umumlashtiruvchi k
o‘
rsatkichi b
o‘lib, bir qancha ma’noni bildiradi.
Masalan, jamiyat madaniyati, ayrim shaxs madaniyati va nihoyat, inson faoliyatining
ayrim turi madaniyati xaqida so
‘
z yuritish mumkin [3]. Inson faoliyati moddiy va
ma’naviy boyliklar yaratuvchi turlarga bo‘linadi. Shu sababli, moddiy va ma’naviy
madaniyat farq qilinadi.
Moddiy madaniyat inson tomonidan tabiatni b
o‘
ysundirish darajasi k
o‘
rsatkichidir.
Unga ishlab chiqa
rish vositalari va mehnat predmetlari kiradi. Ma’naviy madaniyatga
fan, axoli ma’lumot darajasi, meditsina xizmati darajasi, san’at darajasi, odamlar axloqiy
me’yorlari, ma’naviy extiyojlar va manfaatlar rivojlanishi darajasini kiritish mumkin.
Shunday qil
ib, madaniyat insonning ham madaniy ishlab chiqarish, ham ma’naviy xayot
sohasida rivojlanishi jarayonidagi yutuqlarini qamrab oladi. U insoniyat bilimlari, uning
mehnati mohiyatidan iborat b
o‘
lib, kishilarning avvalgi avlodlari tomonidan yaratiladi
[6].
Insoniyat madaniyati
o‘
suvchan,
o‘
zgaruvchan, chunki xozirgi avlod avvalgi
avlodlar madaniy qadriyatlaridan ijodiy foydalanish asosidagina yanada rivojlanishi
mumkin.
Boshqaruv madaniyati juda muhimdir. Insoniyat
o‘
z rivojlanish jarayonida juda
katta boshqaruv tajribasini jamlagan. Bozor sharoitida bu tajriba boshqaruv
samaradorligini oshirishga xizmat qilishi kerak. Boshqaruvning vujudga kelishi va
rivojlanishi, avvalo boshqaruv madaniyati darajasi yuksalishi bilan bo
g‘
liqdir. chunki,
boshqaruv y
o‘
llari, usullari, vosita va uslublariga tanqidiy baho berish y
o‘
li bilan,
ularning eng yaxshilari jaxon tajribasida q
o‘
lanishi uchun ajratib olindi [1].
71
Boshqaruv madaniyati inson madaniyatining tarkibiy qismi b
o‘
lish bilan bir
qatorda
o‘
ziga xos xususiyatlarga ham ega. Madaniyatga ega b
o‘
lish menejer uchun faqat
zarur emas, balki shartdir, chunki har bir tashkilotning har bir b
o‘
linmasi samarali
ishlashi uchun uning xodimlari yuksak madaniyatga ega b
o‘
lishlari kerak.
Boshqaruv madaniyati darajasi xodimlar, ayniqsa, menejerlar madaniyatini,
menejment jarayoni madaniyati , boshqaruv texnikasi, mehnat sharoitini aks ettiruvchi
k
o‘
rsatkichlar b
o‘
yicha baholanadi. menejment madaniyati unsurlarining turli-tumanligi
boshqaruv jarayonida turli-
tuman me’yorlarga, jumladan, a
xloqiy, xuquqiy, iqtisodiy,
tashkiliy, texnikaviy, estetik me’yorlarga rioya qilish zaruriyatini keltirib chiqaradi [5].
Axloqiy me’yorlar insonning axloq va odob sohasidagi xulqini tartibga soladi. Ular
jumlasiga ijtimoiy burchni t
o‘g‘
ri tushunish, kishi
o‘
rtasida insoniy munosabat va
o‘
zaro
xurmat, vijdonlilik, xaqiqatg
o‘
ylik, kamtarlik va x.k.lar kiradi. Boshqaruv jaaryonida
axloqiy me’yorlarga rioya qilish uning madaniyati yuqori darajasidan dalolat beradi.
Menejmentda xuquqiy me’yorlar davlat
-xuquqiy va tashkiliy-
xuquqiy me’yoriy
hujjatlarda aks etadi. Uning jumlasiga davlat korxonasi t
o‘g‘
risida qonun, tadbirkorlik
xaqida, mulk t
o‘g‘
risida qonunlar kiradi. Lekin qonunlar xar bir korxonaning
o‘
ziga xos
xususiyatlarini xisobga ololmaydi. Shu sababli, har bir korxona, qonunga asoslangan
xolda, korxonada ishlab chiqarishning
o‘
ziga xos xususiyatlarini xisobga oluvchi
me’yoriy qoidalar o‘
rnatiladi.
Estetik talablar va me’yorlar ham boshqaruv jarayonida qo‘
llaniladigan texnika
vositalari va uskunalari, ham boshqaruv xodimlarini
o‘
rab turuvchi tashqi muhit uchun
belgilanadi.
Rahbar madaniyati tarkibiga boshqaruv xodimlari madaniyati, boshqaruv
jarayonlari madaniyati , mehnat sharoiti madaniyati va hujjatlar yuritish madaniyati
kiradi.
Menejment madaniyatining barcha unsurlari
o‘
zaro bo
g‘
liq va
o‘zaro ta’sir
etuvchidir. Shu bilan birga ular orasida
boshqaruv xodimlari madaniyati еtakchi
axamiyatga ega. Menejer boshqaruv jarayoni madaniyatining yuqori darajasiga erishish
va
o‘
z mehnatini tashkil etishni takomillashtirib borishi kerak.Buning uchun Rahbar
o‘
z
faoliyatini doimo tanqidiy taxlil qilib borishi va Rahbarlik madaniyatini uzluksiz
takomillashtirib borishi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan quramiz.
–
T.:
O‘
zbekiston, 2017. - 488 b.
2.
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. 2018 yil 28 dekabr.
3.
Кузмин Е.С. и др. Руководител и коллектив. Сотсиално
-
психологический
очерк. –Л.
:
Лениздат, 1974.
4.
Qosimova D.S. Boshqarish nazariyasi asoslari.
O‘
quv uslubiy majmua.
–
T.: TDIU,
2011.
–
428 b.
5.
Baybayeva M. X. Ta’lim muassasalarida rahbar ayollarning bosh
qaruv
faoliyatidagi roli //integration of science, education and practice. scientific-methodical
journal.
–
2022.
–
T. 3.
–
№. 5. –
S. 59-66.
6. Baybayeva M. X. Rahbarlarning boshqaruv faoliyatlarida so
g‘
lom va ijodiy
muhitni yaratishga xos zamonaviy yondashuvlar //Oriental renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences.
–
2022.
–
T. 2.
–
№. Special Issue 4
-2.
–
S. 403-
411.
