ПРЕПАРАТЫ ЖЕЛЕЗА

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
Отрасль знаний
CC BY f
127-130
70
48
Поделиться
Дадажанов, У., Уралов, Р., & Омонов, Ш. (2022). ПРЕПАРАТЫ ЖЕЛЕЗА. Журнал вестник врача, 1(1), 127–130. https://doi.org/10.38095/2181-466X-2021981-126-129
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Железо - незаменимый элемент, катод в организме складывается в биохимических процессах. Это гемоглобин, миоглобин, цитоксромлар (включая R450), пероксидаза, каталаза, другие ферменты gems, а также ферменты, такие как никотинамидаде-нин-динуклсотиддсгидрогсназа (НАД-дсгидрогсназа), сукцинатдигсдрогсназа, ацетил дегидрогеназа коэнзим А (ацетил-КоА дегидрогеназа). Часть железа содержится в тукима-жидкости, где образуется незаменимая часть каталитического RSA. (Например: свободнорадикальные процессы, перекиси липидов и т. д.) Источник железа для организма, который обслуживает булиб овкат. Всасывание происходит в основном за счет того, что мука содержится в кишечнике на два пальца (во всех отделах кишечника при анемии). Препараты железа состоят из различных двух или трех оснований железосодержащих солей. Их намазывают надвое в соответствии с посылкой: для похудения и для инъекций с носиком. Эти препараты увеличивают поступление железа в организм. Итак, они смеялись над Железным резервуаром внутренней фермы seal-Di.

Похожие статьи


background image

Доктор ахборотномаси № 1 (98)—2021 

126 

 

 

DOI: 10.38095/2181-466X-2021981-126-129                                                                        УДК 612.392.45:616.155.194.8 

ТЕМИР ПРЕПАРАТЛАРИ 

У. Д. Дадажанов, Р. Ш. Уралов, Ш. А. Омонов 

Самарқанд давлат тиббиѐт институти, Самарқанд, Ўзбекистон 

 

Таянч сўзлар: 

темир етишмаслиги, темир препаратлари, фармакокинетика, фармакодинамика. 

Ключевые слова: 

дефицит железа, препараты железа, фармакокинетика, фармакодинамика. 

Key words: 

iron deficiency, iron preparations, pharmacokinetics, pharmacodynamics. 

 

ПРЕПАРАТЫ ЖЕЛЕЗА  

У. Д. Дадажанов, Р. Ш. Уралов, Ш. А. Омонов 

Самаркандский государственный медицинский институт, Самарканд, Узбекистан 

 

IRON PREPARATIONS 

U. D. Dadajanov, R. Sh. Uralov, Sh. A. Omonov 

Samarkand state medical institute, Samarkand, Uzbekistan 

Темир алмаштириб бўлмайдиган элемент, организмда қатор биокимѐвий жараѐнларда 

қатнашади. У гемоглобин, миоглобин, цитохромлар (шу жумладан Р450), пероксидаза, ката-
лаза, бошқа геминли ферментлар, шунингдек геминсиз ферментлар каби никотинамидаде-
нин-динуклеотиддегидрогеназа (НАДН-дегидрогеназа), сукцинат-дигедрогеназа, ацетил ко-
энзим А дегидрогеназа (ацетил-КоА дегидрогеназа). Темирнинг бир қисми тўқима суюқли-
гида мавжуд, у ерда каталитик реакцияларнинг алмаштириб бўлмайдиган қисми ҳисоблана-
ди.  (Масалан:  эркин  радикалли  жараѐнлар,  липидлар  перокислари  ва  ҳ.к.)  Организм  учун 
темир  манбаи  бўлиб  овқат  ҳизмат  қилади.  Сўрилиш  асосан  ўн  икки  бармоқли  ичакда 
(камқонликларда ичакнинг барча қисмларида) рўй беради. Темир препаратлари турли икки 
ѐки  уч  асосли  темир  сақлайдиган  тузлардан  иборат.  Уларни  юборилишига  кўра  иккига 
бўлинади:  оғиз  орқали  қабул  қилиш  учун  ва  инъекциялар  учун.  Бу  дори  воситалари  орга-
низмга темир киришини оширади. Демак уларни ички муҳит темир танқислигида қўллаша-
ди. Фармакологияда темир тузлари орасида темир полиакрилат кимѐвий тузилиши бўйича 
темир препарати бўлса ҳам сотувга кам чиқарилади. Шу сабабли мақоладан кўриб чиқил-
майди. Бошқа бу гуруҳ дори воситаларидан фарқи яққол гемостатик хусусиятга эга. Шу са-
бабли маҳаллий препарат сифатида қўлланилади.  

Қон оқсиллари асосан альбумин билан темир полиакрилат эримайдиган қуйқум ҳосил 

қилади. Бунинг натижасида 1-2 дақиқада майда қон томирлардан қон кетиши тўхтайди. Те-
мир танқислиги темирнинг организмга кириши ва организм орасидаги дисбаланс натижаси-
да ривожланади. Элемент киришини камайиши темирни овқатдаги миқдори етарли бўлмас-
лиги (овқатланишнинг бузилиши ва бошқалар), сўрилишининг бузилиши (ахлоргидрия га-
стрэктомия  ва  бошқалар)  натижасида  рўй  беради.  Темирга  эҳтиѐж  ўсиш  даврида,  ҳомила-
дорликда,  қон  йўқотишда,  шу  жумладан  меда  ичаклардан  қон  кетишларда,  ҳайз  кўриш 
вақтларида ошади. Организмда темир танқислиги анемик гипоксиялар билан кузатиладиган 
камқонликларга олиб келади (сидеропениялар).  

1  жадвалда  комбинирланган  препаратлар,  темирдан  ташқари  темир  сўрилишини  ях-

шилайдиган моддалар тақдим қилинган (масалан: аскорбин кислота).  

Таъсир  механизми  ва  фармакологик  эффектлар

.  Эритроцитлар  ҳалок  бўлгандан 

кейин озод бўлган ѐки ичакларда сўрилган темир тарнсферрин˗плазма гликопротеид билан 
боғланади. Трансферринни асосий темир билан боғланган қисми спецефик рецепторлар би-
лан эритроцитлар ўтмишдоши ҳужайралари юзасида ўзаро таъсир қилади ва интернализа-
ция  қилинади.  Ҳужайрада  темир  озод  бўлади,  трансферрин˗рецепторли  комплекс  эса 
ҳужайра юзаси мембранасига қайтади. Трансферрин плазмага ўтади ва янги транспорт цик-
ли бошланади. Эритроцитлар ўтмишдош ҳужайраларига тушган темир гемоглобин синтези 
учун фойдаланилади. Темирни оз миқдори организмни бошқа ҳужайраларига, шу жумладан 

Обзор литературы 


background image

Доктор ахборотномаси № 1 (98)—2021 

127 

 

 

гепатоцитлар ичига ўтади. Улар ичида темир сақлайдиган ферментлар даставвал цитохром 
Р450  ферментлари  тизими  синтезига  сарфланади.  Қизил  кўмик  фойдаланадиган  темир 
миқдори  тўла  қийматли  етказилганда,  эритроцитлар  ўтмишдош  Ҳужайралари  миқдори  ва 
уларни  трансферринли  рецепторлар  экспрессиясига  боғлиқ.  Иккала  шартга  ҳам  тўғри-
дан˗тўғри эритропоетин миқдори таъсир қилади. Шундай қилиб организмдаги темир миқдо-
ри  бу  даражага  мувофиқ  бўлиши  керак.  Темир  препаратлари  бу  темирни  организм  ички 
муҳитига  етказишини  кучайтиради  ва  геминли  (гемоглобин,  миоглобин,  цитохромлар,  пе-
роксид  ва  каталаза)  ва  геминсиз  (сукцинатдигидрогеназа,  ацетил  КоА  ва  бошқалар)  фер-
ментлар синтезини фаоллаштиради. 

Темирни таъсир механизми юқорида кўрсатилгандек, аммо ҳар бир восита ўзига хос 

таъсирга эга. Масалан: Темир (III) гидроксид сахарозли комплекс. Жигарда бу полициклик 
гидроксид темир митохондриялар аноферритини билан комплекс ҳосил қилади. Препаратни 
оқсил  билан  янги  комплекс  бирикмаси  уни  буйрак  орқали  ўзгармас  ҳолда  чиқарилишига 
тўсқинлик  қилади.  Темир  бу  бирикмада  таббий  ферритинга  ўхшаш  структуралар  билан 
боғланган. Физиологик бу бирикмани парчаланиши ва темирни эркин бўлиши юз бермайди. 
Аммо темирни у билан бирикмаси трансферрин билан бирикмасига нисбатан стабил эмас. 
Шунинг учун комплекс трансферрин ўртасида рақобатли темир ионлари билан алмашиниш 
бошланади  ва  трансферрин  ҳисобига  ҳал  бўлади.  Натижада  бир  суткада  трансферрин  31 
мгга бойийди. Темир (III) гидроксид сахарозли комплекс токсиклиги жуда паст. Терапевтик 
индекс  30(200/7)ни  ташкил  этади.  Гемоглобин  миқдори  таркибида  икки  валентли  темир 
мавжуд бўлган препаратларга нисбатан тез ва катта аниқлик балан ошади.  

Фармакокинетика. 

МИТдан  темир  эрийдиган  комлекслар  таркибида  сўрилади.  Бир 

суткада  ўртача  овқат  билан  15˗25  мг  киради.  Бундан  фақат  0,5˗1,0  мг  эркакларда  1˗2  мг 
туғиш  ѐшидаги  аѐлларда  сўрилади.  Ичак  шиллиқ  қавати  ҳужайраси  орқали  темир  серроз 
юзаси  йўналиши  бўйича  ѐ  пассив  концентрация  градиенти  бўйича  ѐки  актив  асосан  ком-
плексда  махсус  энергия  ташувчи  оқсил  билан  транспортировка  қилинади.  Ташувчи  темир 
атомини ҳужайра орқали бир марта кейинги атомни транспорт қилиш учун янги оқсил син-
тез қилиниши керак. Жараѐн 6 соат давом этади. Шунинг учун темир препаратларини 6 со-
атдан кам вақтда берилиши тақиқланади сабаб темирнинг бир қисми ичаклар ичида қолади 
ва шиллиқ қаватни қитиқлаши мумкин. МИТ шиллиқ қавати ҳужайраларида кўп миқдорда 

У. Д. Дадажанов, Р. Ш. Уралов,... 

Дори воситаси ХПН 

Дори чиқарилиш шакли 

Темир (III) гидроксид полимальтозат 

Ичиш учун томчи 
Мушак орасига юбориш учун эритма 
Ичиш учун эритма 
Сироп 
Чайнаш учун таблеткалар 

Темир (III) гидроксид полимальтозат 

Мушак орасига юбориш учун эритма 

Темир (III) гидроксид сахарозли комплекс 

Вена ичига юбориш учун эритма 

Темир (III) гидроксид сорбитолли комплекс 

Мушак орасига юбориш учун сувли эритма 

Темир глюконат 

Вена ичига юбориш учун эритма 
Сироп 
Таблеткалар 

Темир лактат 

Ичиш учун кукун 

Темир протеин сукьцилинат 

Ичиш учун эритма 

Темир сульфат 

Капсула 
Ичиш учун суспензия 

Темир хлорид 

Томчилар (ичиш олдидан сув ѐки сут билан 
эритилади) 

1 жадвал 

Темир тузлари препаратларини дори шакллари. 


background image

Доктор ахборотномаси № 1 (98)—2021 

128 

 

 

икки  валентли  темир  мавжуд  бўлса  у  Fe3+  га  айланади  апоферритин  билан  боғланиб  уни 
ферритинга  айлантиради  қайсики  бужмайган  эпителий  билан  ичакдан  чиқарилади.  Орга-
низмда темир заҳираси қанча кўп бўлса шунча бу жараѐн жадал кечади ва шунча кўп темир 
шу йўл билан чиқарилади. Fe3+ МИТ шиллиқ қаватларини қитиқлаш таъсирига эга. 

Темирни  ичакдан  кейинги  транспорти  қон  яратувчи  аъзолар  ҳужайралари  ичига  ва 

ҳужайра нишонларга плазма оқсили трансферрин билан комлекс холда амалга оширилади. 
Синтезда фойдаланилмаган ортиб қолган гемоглобин, миоглобин ва бошқа темир бирикма-
лари  қизил кўмикда,  жигарда,  талоқда  ва  мушак  тўқимасида  ферритин кўринишида  енгил 
мобилизация қилинадиган темир заҳираси яратилади.  

Турли  препаратлар  абсорбцияси  жараѐни  индивидуал  хослиги  билан  фарқ  қилинади. 

Шундай темир глюконат таббий шаклда яхши адсорбция қилинади ва ўзлаштирилади. Те-
мир  хлорид  эса  пластикли  матрицада  бўлади  ундан  темир  аста  секин  ажралади  (жараѐн 
суюқлик  иштирокига  боғлиқ).  Пластикли  матрица  нажас  орқали  чиқарилади.  Бошқа  оғиз 
орқали қабул қилинадиган препаратлар орасида темир фумаратни юқори биоравонлик фарқ 
қилади, чунки фумарат кислота темир сўрилишини кучайтиради. Бу  ДВ қўллаганда қонда 
максимал концентрация қабул қилгандан сўнг 4 соат ўтгач вужудга келади. Т1/2˗12 соатга 
яқин. Вена ичига темир препаратларини юборганда фармококинетика шубҳасиз маълум ху-
сусиятларга  эга.  Масалан:  темир  (III)  гидроксид  сахарозли  комплексни  максимал  концен-
трациясига етиши 10 дақиқа. Турли фармокинетик фазаларда тақсимланиш ҳажми ўртача 3 
дан 8 литргача элиминацияни Т1/2˗6 соат, 4 соат давомида венага юборилгандан кейин те-
мирни  буйраклардан  экскрецияси  юз  беради  (дозани  5  %  камроқ).  Венага  юборилгандан 
кейин 1 сутка ўтгач зардобда темир концентрацияси дастлабки даражага қайтади. Шу вақт 
давомида 75% га яқин сахароза темирни тарк этади. 

Темир  тузлари  чақирадиган  эффектлар  киритиш  йўлларидан  қатъий  назар  темир 

танқислиги  ҳолатларини  симптомларини  камайтириш  ва  тугатиш  билан  боғлиқ 
(циркулятор˗гипоксик ва дистрофик симптомлар˗астения, бош айланиши, тахикардия, тери 
қопламаларини қуруқлиги, тирноқларни синувчанлиги ва бошқалар) бу ўзгарган лаборатор 
кўрсаткичларни  меѐрлашиши  билан  кузатилади  (зардобда  темир  концентрацияси  эритро-
цитлар миқдори, гемоглобин концентрацияси ранг кўрсаткичлар ва бошқалар). 

Терапиядаги ўрни. 

Яширин темир танқислиги ва темир танқислигида қўлланилади. 

Чидаб  бериш  ва  қўшимча  эффектлар. 

Темир  препаратларини  оғиз  орқали  қабул 

қилганда  энг  умумий  ва  кўп  учрайдиган  асоратлар  МИТ  томонидан  ноқулай  реакциялар 
бўлади: диспептик бузилишлар (кўнгил айниши, қусиш, диарея, қабзият) эпигастрал соҳада 
оғриқ,  нажасни  қўнғир  қора  рангга  бўялиши,  оғизда  метал  таъми  сезгиси  ва  тишларнинг 
қорайиши. Ундан ташқари баъзи беморларда тана харорати кўтарилиши ва тери қопламала-
ри гиперемияси кузатилади. 

Парентрал юборилганда шунингдек ўткинчи таьм бузилишлари  (айниқса оғизда ме-

тал таьми сезгиси) бош оғриши,  кўнгил айниши, қусиш, (1% кам темир (III) гидроксид са-
харозли комплекс буюрилганда). Бу йўл билан юборилганда АҚБни яққол намоѐн бўлади-
ган пасайиши кузатилади. Камдан кам қўшимча эффектлар˗иньекция қилинган жойда тош-
ма тана хароратини кўтарилиши қоринда оғриқ миалгия оѐқ қўлларни шишиши парестезия-
лар. Камдан кам анафилактоид ва аллергик реакцияларни қайд қилади. Парентерал иньек-
ция қилинганда трансферрин танқислиги холларида темирни талай қисми қонда эркин ҳол-
да бўлиб қолади ва  эритроцитлар гемолизини чақириши, томирлар эндотелийсини зарарла-
ши, артериолалар ва венулаларни кенгайтириши мумкин ва бошқалар. Шок ривожланиши 
мумкин, уни даволаш учун дефероксамин қўлланилади.  

Қарши кўрсатмалар.

 Қоида бўйича бу гурух препаратларини хар қандайини буюриш 

учун қуйидаги холатларга алохида этибор қаратилади: 

-юқори сезгирлик 
-гемохроматоз 
-гемосидероз 

Обзор литературы 


background image

Доктор ахборотномаси № 1 (98)—2021 

129 

 

 

-темир танқислиги инкор этилган бошқа камқонликлар 
Ундан ташқари, хар бир темир препарати учун алохида қарши кўрсатмалар мавжуд. 

Огоҳлантириш. 

Хар  қандай  темир  препаратини  амалда  буюриш  учун  қуйидаги 

фактларни ҳисобга олиш керак. 

-Темир  препаратларини  эхтиѐткорлик  билан  пептик  ярада,  ярали  колитда,  энтеритда 

қўллаш керак 

-Темир препаратлари нажасни қора рангга бўяйди. Бу яширин қон кетишларни маски-

ровка қилади. 

-Парентерал қўлланилганда воситалар юбориш тезлигини ошириб юбормаслик лозим 
(тез юборилганда АҚБ пасайиши мумкин)  
Бу гуруҳ препаратларини юборганда гемодинамика параметрларини кузатиш керак. 
-қоида  бўйича  даволаш  эффективлигини  қонда  ретикулоцитлар,  гемоглобин  ва  ранг 

кўрсаткичига қараб хулоса қилинади. 

Оғиз орқали қабул қилинадиган препаратларни эффекти 3 ҳафтада номоѐн бўлади, те-

мир танқислигини бартараф этишга 2 3 ой кетади. Паренетрал юбоилганда гемоглобин бо-
лаларда 7-10 кунда ошади. Латент даврдан кейин бошланади. Парентерал препаратлар эф-
фектини  аниқлаш  учун  оғиз  шиллиқ  қаватидан  қиринди  олиниб  цитохромлар  миқдори 
аниқланади 

Ундан  ташқари,  хар  бир  препарат  учун  унинг  хусусиятларига  хос  равишда  алоҳида 

огоҳлантиришлар бор. 

˗Темир фумаратни қабул қилганда ѐмон сезгирлик аниқланса дозани камайтириш, пре-

паратни овқат вақтида қабул қилиш, даволашда қисқа вақт тўхтатиш лозим бўлади. 

˗Темир  хлоридни  эритма  кўринишида  оғиз  орқали  ичиш  учун  қабул  қилинганда  ти-

шлар қораймаслиги учун найча орқали ичиш буюрилади. 

˗Темир (III) гидроксид сахарозли комплекс қўлланилганда аллергик реакцияларни те-

мирни  бошқа  парентрал  препаратларига  аллергияга  мойил,  бронхиал  астма,  поливалентли 
аллергия, темиратки шунингдек зардоби темирни боғлаш қобилияти паст, ѐки фоли кислота 
миқдори кам бўлган беморларда ривожланиш хавфи юқори. 

Ўзаро  таъсир. 

Темир  препаратлари  овқат  билан  ўзаро  таьсир  қилади.  Баьзи  махсус 

ҳоллардан  ташқари  уларни  овқат  вақтида  қабул  қилмаслик  керак  (баьзи  темир  тузларини 
овқатдан олдин баьзиларини овқатдан кейин қабул  килиш тавсия этилади). 

Амалда барча темир препаратларини ўзаро таьсир этувчи умумий аспектлари.  

˗Темир  сулфат  пенициламин  фаоллигини  сусайтиради  (бирга  юборилганда  МИТда 

ѐмон сўриладиган комплекс хосил қилади);     

˗Хлорамфеникол  темир  протеин  сукцинат  эффекти  ривожланишига  (эритропоэз  сти-

муляциясини) сусайтиради. 

˗Темир глюконатни буюрганда тухум, сут, чой МИТда темир сўрилишига тўсқинлик 

қилади. 

˗Темир  (III)  гидроксид  сахарозли  комплексни  оғиз  орқали  темир  сақлайдиган  ДВлар 

билан бирга қўллаш мумкин эмас (сўрилиши камаяди) уларни буюриш охирги инекциядан 
5 кундан кейин мумкин. 

 
 
 

Фойдаланилган адабиѐтлар: 

1.  Белоусов Ю.Б. Гуревич К.П. Клиническая фармакокинетика. Практика дозирования лекарств спец выпуск 

серии Рациональная фармакотерапия. М.: Литтера 2015. 

2.  Машковский М.Д. Лекарственний средства Харьков, 1997 28-48 с. 
3.  Рациональная фармакотерапия в нефрологии Под обш ред. Н.А. Мухин, Л.В.Козловской, Е.М. Жилова, М.: 

Литтера 2016. 896 с. 

4.  Регистр лекарственных средств. Росии 2019. 
5.  Goodman vs Gilmans The pharmacological basis of therapeutics ed Laurence L. Brunton 11th edition. 2015: 1587-

1612. 

У. Д. Дадажанов, Р. Ш. Уралов,... 

Библиографические ссылки

Белоусов Ю.Б. Гуревич К.П. Клиническая фармакокинетика. Практика дозирования лекарств спец выпуск серии Рациональная фармакотерапия. М.: Диггера 2015.

Машковский М.Д. Лекарственний средства Харьков. 1997 28-48 с.

Рациональная фармакогерапия в нефрологии Под обш рсд. Н.А. Мухин. Л.В.Козловской. Е.М. Жидова. М.: Литтера 2016. 896 с.

Регистр лекарственных средств. Росии 2019.

Goodman vs Gilmans The pharmacological basis of therapeutics ed Laurence L. Brunton 11th edition. 2015: 1587-1612.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов