(Doctor axborotnomasi, 2012, № 2, Satnarqand
Abdullaev N.A.,
Xolturaev A. T.,
Samiev U.B.,
Rustamova Sh.B.
Osteoporoz (OP) rivojlanishida asosiy xavfli
omillar: yosh, jins, irsiy va qonstitusionardmillar,
alimentar omillar, zararli odatlar va tufmush tarzi
hamda har xil kasalliklar, jumladan, hazrn trakti
kasalliklari sanaladi. Adabiyotlarda asosan, bir-
lamchi OP (postmenapauza va senil) rivojlanishi va
asoratlari haqida ta'kidlangan. Ikkilamchi OP haqida
ma’lumotlar yetarlicha kursatilmagan. Ammo,
ikkilamchi OP, ya'ni revmatologik, onko- logik,
endokrinologik, hazrn trakti, o’pkaning su- runkali
va buyrak kasalliklari, gipodinamiya, uzoq vaqt turli
dori
vositalari
(glyukokortikosteroidlar,
immunodepresantlar, tireoid gormonlari va x.k.)
qabul qilish ham tibbiyotning o’ta jiddiy muam-
molaridan biri sanaladi. Jumladan, hazrn trakti
kasalliklari (surunkali pankreatit va gepatitlar,
malabsorbsiya sindromi). Biroq, me'da-ichak ka-
salliklarida kelib chiqadigan va rivojlanadigan OP
haqida mavjud adabiyotlarda ifodalanmagan. Bu
muammo gastroenterologlar uchun ham yetarli
ahamiyatga egadir. Negaki, me'da-ichakning mal-
degistiya va malabsorbsiya (jigar kasalliklari, me'da
rezeksiyasidan keyingi holatlar, ingichka va yug'on
ichak kasalliklari hamda yara kasalliklari) bilan
kechadigan va osteoporoz rivojlanishiga olib
keladigan kasalliklari keng tarqalgan. Ammo, me'da-
ichak kasalliklarida suyaklar mineral zich- ligi
o'zgarishi haqida qarama-qarshi fikrlar ham yo’q
emas. Bir qator olimlar, me'da va o’n ikki barmoq
ichak kasallilarida mineral zichlikning kamayishi
antisekretor va sitoprotektor dorilar hisobiga OP
kelib chiqishi adabiyotlarda qisman yoritilgan.
Biroq. kislotaga bog’liq me'da-ichak kasalliklarida,
ya'ni me'da va o’n ikki barmoq ichakning surunkali
kasalliklarida suyaklar mineral zichligining buzilishi
deyarli
ko’rsatilmagan.
Shu
sababli,
bu
izlanishimizda, me'da-ichakning kislota va HP-
infeksiyaga bog’liq kasalliklari, ya'ni surunkali
gastrit va yara kasalliklari suyaklar mineral
zichligining kamayishida muhim xavfli omillar
ekanligini aniqlashga harakat qildik. Va bu
kasalliklarda
suyak
tuqimasida rivojlanadigan
asoratiaming oldini olish hamda davolash uslubla-
rini ishlab chiqishni o’z oldimizga maqsad qilib
qo’ydik.
Ishning maqsadi:
Me'da va o’n ikki barmoqli
ichak yara kasalliklarida ikkilamchi osteoporoz va
osteopeniyaning rivojlanish mexanizmini o'rganish.
Izlanishlar o’tkazish uchun 55 ta bemor tek-
shirildi. Ulami 30 yoshdan 50 yoshgacha (17 ayol va
38 erkaklar) bo’lgan me'da va o’n ikki barmoq ichak
yara kasalligi bilan og'rigan bemorlar tash- kil qildi.
Birlamchi
osteoporozni
istisno
qilish
uchun
tekshirishimizga 45 yoshdan oshgan ayollar va
qalqonsimon bez kasalligi bilan og'rigan bemorlar
kiritilmadi.
Me'da shirasi aniqlash mikroprosessorli asido-
gastrometr "AGM-03" (Istok sistema, Rossiya)
foydalanib aniqlandi. Helikobakter pilori (HP)
infeksiyasini noinvaziv nafas testi "Xelik" (AMA,
5.
Peterburg) yordamida aniqlandi. Bioximiyaviy
tekshirishlar uchun qon zardobida ishkoriy fosfa-
taza (IF) aktivligi, bioximiyaviy analizator (HU-
MAN) da kalsiy, fosfor miqdori va osteopeniya
markerlaridan: osteokalcin, P - Th, b - cross laps
immunoxemilyuminessent tahlil ("ELESIS - 2010",
"ROCHE") qilinib aniqlandi. Shu bilan birga qon
zardobida yallig'lanish sitokininlari: IL-
6,
FNO-a immunoferment usulida ООО "Sitokin"
(Sankt Peterburg) firmasining reaktividan foydalanib
tahlil qilindi. Suyak to’qimasining zichligi
ultratovush densitometr usuli "Sunlight Medicals
Ltd.Omnisense 8000S" bilan aniqlandi. Qontrol
guruh sifatida 10 ta amaliy sog'lom kishilar ham
tekshirildi.
Olingan natijalar Fisher-Styudent bo’yicha va-
riasion statistik usul bilan o’rtacha kvadrat
o’zgarishi, o’rtacha arifmetik xato (M±m), ishon-
chlilik farqining mezoni (t) va ishonchlilik daraja- si
(R) ni aniqlash orqali hisoblab chiqildi. Korre-
lyasion tahlil Pirson usuli bo’yicha korrelyasion
koefisent (r) ni aniqlash o’tkazildi. Statistik tahlil esa
personal kompyuterda Stadia, Statgrafics va Excel -
2000 programmasida bajarildi.
Olingan natijalarning tahlili va muxokama-
si.
Tekshirishlardan
olingan
natijalar
shuni
ko’rsatdiki, umumiy tekshirilgan 26 ta me'da yara
kasalligidan 24 tasida va 29 ta o’n ikki barmoqli
ichak yara kasalligidan 26 ta bemorda HP-
infeksiyaga o'tkazilgan test ijobiy natija berdi.
Tekshirish o'tkazilgan bemorlarning barchasida
me'da sekresiyasi mos ravishda o'zgarganligi
aniqlandi (1-jadval). Unda MYAKda 96% va ’da esa
92% pH ko’rsatkichi kislotalikka o’zgargan.
Suyakning osteopeniya markerlaridan esa MYAK va
O’BIYAK da osteokalcin ko'rsatkichi mos ravishda
42,3% va 45,6% miqdorida sog'lom odam- lamikiga
nisbatan pasaygan. b-cross laps ko’rsatkichi esa
MYAK va O’BIYAK bilan og'rigan bemorlarda
deyarli ikki baravar oshgan. Osteopeniyaning P - Th
ko’rsatkichi O’BIYAKda
ME'DA VA O’N IKKI BARMOQICHAK YARA KASALLIKLARIDA
SUYAKLAR MINERAL ZICHLIGINING BUZILISHI
SamMI (rector - prof. Shamsiev A.M.)
<Dofaor ax6orotnomasi, 2012, № 2, Samarqand
4
ishonarli tarzda kamaygan. Bu ko’rsatkich MYAK ishqoriy fpsfataza miqdori bu kasallarda da statistik jihatdan
ishonarsiz natija berdi. Shu o’zgarmagan (2-jadval).
bilan birga, tekshirishlar qonda kalsiy, fosfor va
1-jadval
MYAK va O’BIYAK bilan og’rigan bemorlarning me'dasida qontrol nuqtalarda pH ning o’zgarishi
Tekshirilgan
Me'da
niiqtalar
gumbazi
Me'da tana- Me'da tana si
va orqa si, oldingi devori
devori
i- Me'daning antral
soxasi, kichik
egrilik
Me'daning an-
tral soxasi,
katta egrilik
Sog’lom
2,1+0,02
3,8 ±0,4
MYAK
1,2+ 0,05* 0,9±0,05*
O’BIYAK
1,0+0,05*
0,7±0,06*
1,9± 0,12
1,0+0,05*
0,9±0,06*
2.1± 0,10
0,8±0,05*
0,7±0,04*
6,0 ± 0,4 l,9±0,07*
l,6±0, 07*
6,5 ± 0,4
l,8±0,06*
l,3±0,07*
*- kontrol guruh ko'rsatkichlariga nisbatan ishonchlilik farqi (r < 0,05)
2-jadval
MYAK va O’BIYAK bilan og’rigan bemorlar suyaklar mineral zichligining bioximiyaviy ко' rsatkichlari
Ko'rsatkichlar
,,
On ikki
„ „
Me'da yara ,
.....
Sog’lom
,
. barmoqh ichak
e
kasalhgi
,
.
“
yara kasalhgi
Osteokalcin b-cross P-TH Kalsiy Fosfor
IF yed/1
17,5± 3.8
0,2± 0,04
35,5+ 4,3
2,12±0, 35
1,43 ±0,40
170,5± 14,0
12.8± 0,5* 0.4+
0,07* 28,4± 2,5
2,50± 0,50
1,35± 0,35
185,5± 18,5
10,2± 0,9* 0,45±
0,05* 22,5± 3,4*
2,40± 0,60 1,55±
0.30. 198.0± 16,5
Qonda yallig'lanish sitokinlarini tekshirishn-
sitokin FNO - a miqdori esa MYAK va O’BIYAK
ing ko'rsatishicha, MYAK va O’BIYAK bilan
bilan og'rigan bemorlarda 84,1% va 81,2% osh-
og'rigan bemorlarda IL-6 miqdori sog'lom odam-
gan (3-jadval).
larga nisbatan 54,2% va 50,4% ga oshgan. Boshqa
3-jadval
MYaK va O’BIYAK bilan ogrigan bemorlar qon zardobida sitokinlar ko’rsatkichi
Sitokinlar
Sog’lom
O’BIYAK
MYAK
IL 6 (pg/ml) FNO-a (pg/ml)
31,20± 2,20
3,20± 0,45
46,60± 3,50*
5,80± 0,40*
48,80± 3,70* 6,40±
0,46*
Rasm 1
MYAK va O’BIYAK bilan og’rigan bemorlarda T - indeks va boshqa parametrlari orasida korrelya-
(Doctor аҳбоШпотая, 2012, № 2, Samarqand
5
Instrumental tekshirishda, ya'ni barcha bemor-
lar bilak suyagining distal qismini ultratovush
densitometr yordamida tekshirilganda MYAK bilan
og'rigan bemorlarning 22 tasida T-indeksi 2,6 ga va
O’BIYAK bilan og'rigan 24 ta bemorda T-indeksi
2,5 ga pasayganligi aniqlandi.
O'tkazilgan rang korrelyasion tahlili natijasida
olingan ma'lumotlar shuni ko'rsatdiki, MYAK va
O’BIYAK bilan og'rigan bemorlarda bevosita
korrelyasion bog'liqlik qo'yidagi ko'rsatkichlar
orasida kuzatildi: HP-infeksiyaga nisbatan ijobiy
HP-test va b-cross laps (r= 0,6), 5 yildan uzoq
kechuvchi anamnez va b-cross laps (r= 0,7). Sal- biy
korrelyasion o’zaro bog'liqlik esa qo'yidagi
parametrlar orasida aniqlandi: IL-6 va osteokalsin (r
= - 0,6), HP-infeksiyaga nisbatan ijobiy HP-test va
osteokalsin (r = - 0,5), IL-6 va T-indeks (r = - 0,5), 5
yildan uzoq kechuvchi anamnez va T- indeks (r = -
0,5) (rasm 1). to’qimasining mineral zichligi
kamayib boradi. Bu HP-infeksiyaning organizmga
salbiy ta’siri hamda yallig’lanish mediatrlari
sintezining oshib ketishi tufayli ham kelib chiqishi
qayd qilindi. Ular ko'pincha o'zaro bir-biriga bog'lik
ravishda os- teopeniyaning rivojlanishiga olib
keladi. Bundan tashqari, shuni ham hisobga olish
kerakki, MYAK va O’BIYAK ni davolashda
qo'llaniladigan tarki- bida alyuminiy saqlaydigan
antasidlar va sitopro- tektorlami (sukralfat, venter,
alyumag, maoloks va b.k.) uzoq qullash ham
osteopeniya rivojlanishiga olib keladi. Bu dori
vositalarining nojo’ya ta’sirla- ridan biri suyak
to’qimasidagi osteodistrofik o’zgarishlarga sabab
bo'lishidir.
Xulosalar
1.
Uzoq kechgan (3-5 yildan ortiq) va HP-
infeksiyasi bor me’da va o’n ikki barmoq ichak yara
kasalliklarida osteopeniya rivojlanishi kuzati- ladi:
Me'da va o’n ikki barmoq ichak yara kasal- ligida
suyak to’qimasining zichligini, ya'ni osteo-
peniyani aniqlashda suyak markerlari: ostekalcin. b
- cross laps va ultratovush densitometriyada T- lik
kechish davomiyligi ortib borgan sari, suyak
indeksi asosiy kursatkichlar sanaladi;
Shunday qilib, o’tkazilgan izlanishlar natijasi-
ga ko’ra, hazm traktining uzoq kechuvchi va HP-
assosirlashgan kasalliklari, ya'ni MYAK va
O’BIYAKda osteopeniya rivojlanib boradi. Kasal-
Adabiyotlar
1.
Франке Ю., Рунге Г. Остеопороз - М.: Медицина, 1995. - 300 с.
2.
Хилова К. Системный остеопороз и потери костных структур зубочелюстной системы. Slovakofarma revyu.
2001. №4 S. 99-101.
3.
Циммерман Я.С. Гастродуоденальная патология и Helicobacter pylori: точка зрения. Клиническая фармако-
логия и терапия. 1999; 2: 37-40.
4.
Циммерман Я.С. Язвенная болезнь и Helicobacter pylori - инфекция: новые факты, размышления, предпо-
ложения. Клиническая фармакология и терапия. 2001; 4: 67-70.
5.
Kawamoto R, Murase С. //Relationship between bone metabolism and effects of lifestyles after gastrectomy. J UOEH.
2005 Mar l;27(l):73-87.
6.
Sawicki A, Regula A, Godwod K, Debinski A.//Peptic ulcer disease and calcium intake as risk factors of osteoporosis
in women. Osteoporos Int. 2003 Dec;14(12):983-6. Epub 2003 Oct3.
