S H A R Q M A S H ’ A L I
90
Хитой тилида аббревиацияларни, яъни
қисқартмаларни алоҳида таъкидлаб ўтиш
жоиздир. Қисқартирилган мураккаб сўзлар тиббиёт матнларини тушунишда қийинчиликлар
туғдиради, чунки улар турли йўллар билан тузилган. Шунинг учун луғатларда, қоидага кўра,
терминнинг иккита: тўлиқ ва қисқартирилган вариантини учратиш мумкин. Қисқартмаларга
мисол қилиб қуйидагиларни келтириш мумкин:
脱 氧 核 糖 核 酸
[Tuōyǎng hétáng hésuān]
«дезоксирибонуклеин кислотаси» =
脱氧核酸
[Tuōyǎng hésuān] «ДНК»,
心
动电流图
[xīndòng
diànliú tú] «электрокардиограмма» =
心
电图
[xīndiàntú] «ЭКГ»,
超声回波描
记术
[chāoshēng
huíbó miáojìshù] «ультразвукли эхография» =
超声
检查
[chāoshēngjinchá] «УЗИ»,
获得性免疫
系 统 缺 损 综 合 症
[Huòdé xìng miǎnyì xìtǒng quēsǔn zònghé zhèng] «орттирилган иммун
танқислиги синдроми » =
艾滋病
[àizībìng] «ОИТС» (AIDS).
Хулоса:
Ҳозирги даврда бутун дунёда тиббиёт инсонлар соғлиги ва ҳаёти учун аҳамиятга эга
эканлиги нуқтаи назаридан фавқулодда зарур соҳалардан ҳисобланади. Мамлакатидан, ундаги
иқтисодий ва сиёсий вазиятдан қатъий назар инсон саломатлиги билан боғлиқ материаллар ўз
долзарблигини йўқотмайди. Тиббиётга оид терминларни таржима қиладиган мутахассис учун бу
соҳа билан боғлиқ сўз ясалиш хусусиятларини билиш ва эътиборга олиш жоиз бўлади. Тиббиётга
оид терминларнинг номинациялари ва таржималарининг тадқиқи адекват таржимага эришишга
йўналтирилган бўлиб, кўплаб амалий вазифаларнинг ечим топишига туртки беради. Зеро, тиббий
терминлар миқдори ўсишда давом этмоқда. Қўлланма адабиётларда хитой терминларининг рус
тилидаги муқобилини ҳар доим ҳам топиш имкони йўқ.
Тиббиётга оид терминларнинг ясалишини тадқиқ этиш асносида аксарият терминлар ва
терминологик сўз бирикмалари қўшиш ва аффиксация усулида ҳосил қилинишини аниқла-
дик. Буларни тизимлаштириш эса хитой тилидаги янги терминларни таржима қилишнинг
методологик асосларини аниқлашга имкон беради.
ХИТОЙДА ХХ АСРНИНГ БИРИНЧИ ЯРМИДА
АЁЛЛАР АДАБИЁТИ РИВОЖИ
НАЗИРОВА ШУКРИЯ
Катта ўқитувчи, ТДШУ
Аннотация. Мазкур тадқиқот хитой адабиётининг ажралмас ва муҳим қисми хисобланган аёллар
адабиётининг ХХ аср биринчи ярмидаги тараққиётига бағишланади. ХХ асрнинг бошларидаёқ Хитойда
бадиий ижод билан шуғулланувчи аёллар сонининг кескин ошгани кузатилади. Мамлакатдаги нотинч вазият,
хусусан, аср бошларида юзага келган инқилобий ҳаракатлар, хитой-япон уруши, Мао Цзэдуннинг
яккаҳокимлик бошқаруви, демократик ҳаракатларнинг таъқиб остига олиниши, зиёлиларнинг “қайта
тарбиялаш” лагерларига сургун қилиниши ва шу каби ҳолатлар аёлларнинг ижодга кириб келишига тўсқин
бўла олмади. Аксинча, ХХ асрнинг 40-50 йилларига келиб аёлларнинг мамлакат ижтимоий-сиёсий ҳаётидаги
аралашуви кучайди, турли аёллар ҳаракати, аёллар журнал ва газеталари, жамиятлари ташкил этилди.
Уларнинг мамлакат ҳаётидаги ўрни сезиларли ошди. Аёллар адабиёти янада ривожланди. Бин Син, Лин
Шухуа, Лу Ин, Дин Лин, Сяо Хун, Ши Пинмэй, Цао Мин, Лу Биченг, Чжан Айлин каби ўнлаб адибалар
ўзларининг ижоди билан мамлакат ижтимоий-сиёсий ва маънавий-маданий ҳаётида муҳим ўрин
эгалладилар. Бу адибаларнинг аксарияти ҳам адабий жараёнларда, ҳам жамоатчилик ишларида фаол
S H A R Q M A S H ’ A L I
91
иштирок этдилар. Мақола доирасида уларнинг айримлари ҳаёти ва ижодига алоҳида тўхтаб ўтилди.
Тадқиқотда илмий истеъфода этилган адибалар ижоди нафақат Хитой, балки жаҳон адабиётида ҳам
эътироф этилган. Адибалар ижодида кўтарилган муаммолар, тасвирланган воқелик ХХ аср биринчи ярми
Хитой халқининг тарихи, ўша давр адабий муҳити, адабий жараёни ҳақидаги тасаввурларимизни
бойитишда муҳим аҳамиятга эга.
Таянч сўз ва иборалар: Мао Цзэдун идеологияси, аёллар адабиёти, Бин Син, болалар адабиёти,
“Кичик ўқувчиларга хатлар”, кундаликлар, Чжан Айлин.
Аннотация. Данное исследование посвящается развитию женской литературы первой половины XX
века, которая является неотъемлемой и важной частью китайской литературы. Уже в начале 20 века в
Китае наблюдалось резкое повышение количества женщин, занимающихся художественным твор-
чеством. Революционные движения в начале века, китайско-японская война, правление Мао Цзедуна,
подавление демократических движений, а также изоляция интеллегенции в специальные лагеря все эти
беспорядки в стране, не смогли помешать женщинам для занятия творчеством. К тому же, к 40-50 годам
20 века возросло количество женщин, участвующих в общественно-политической жизни страны, были
созданы различные женские движения, женские журналы, газеты и целые общества. Значительно
возросла их роль в жизни страны. Еще больше развивалась женская литература. Десятки писательниц,
такие как Бинь Син, Лин Шухуа, Лу Инь, Дин Лин, Сяо Хун, Ши Пинмэй, Цао Мин, Люй Бичэн, Чжан Айлин
и другие сыграли важную роль в общественно- политической и духовно-культурной жизни страны.
Большинство этих женщин- писательниц принимали активное участие как в литературных процессах,
так и в общественных делах. В статье подробно описывается жизнь и творчество некоторых из них.
Использованные в исследовании научные работы писателей, были признаны не только в Китае, но и в
мировой литературе. Вопросы, которые поднимаются в литературных произведениях писательниц, в
частности история народа Китая первой половины XX века и литературная среда того века, служат
основой для обогащения нашего понимания истории китайского народа.
Опорные слова и выражения: идеология Мао Цзэдуна, женская литература, Бин Син, детская
литература, “Письма маленьким читателям”, дневники, Чжан Айлин.
Abstract. This research is about the development of an important part of Chinese literature -women’s
literature in XX century. In the beginning of XX century the number of women writers who wrote fiction works
increased rapidly. The uneasy situations of the country such as revolutionary movements in the beginning of XX
century, China-Japan war, monopole government of Mao Zedong, persecuting the democratic movements,
deporting intelligent people to the “re-educating” camps and other conditions were not able to obstacle the women
to enter the literature world. On the contrary, interfering of women in social-politic life of the country got stronger
in the second part of the XX century. The various movements of women, journals and newspapers and societies of
women were organized. The role of women in social life became more noticeable and women literature developed
more. Women writers such as Bin Sin, Lin Shukhua, Lu In, Din Lin, Syao Khun, Shi Pinmey, Dzao Min, Lyui
Bichen, Chjan Aylin got an important place in social-politic and moral-cultural life of the country with their works.
Many of these women participated actively in literary processes and public events. In this article some of the
mentioned women writers’ life and work will be discussed in detail. The women writers mentioned in this article
are confessed not only in China, but also in the world’s literature. The problems risen in women’s works, the real
events described by them play a significant role in gaining more knowledge about the history of China in the first
half of XX century and enriching our imaginations regarding to literature processes.
Keywords and expressions: ideology of Mao Zedong, women’s literature, Bin Sin, children literature,
Diaries “Letters for little pupils”, Chzan Aylin.
Кириш
. Тадқиқотнинг мақсади Хитой адабиётида ўзига хос адабий ҳодиса бўлган аёллар
адабиётининг ХХ асрнинг биринчи ярмидаги тараққиёти, ўзига хос хусусиятлари, энг йирик
вакиллари ижодини ўрганишдан иборат. Аёллар ижоди Хитой адабий жараённинг ажралмас,
узвий бир қисми ҳисобланади. Хитойда аёллар адабиётининг пайдо бўлиши жуда қадим
даврларга бориб тақалади ва тараққиёт нуқтаи назаридан катта даврни қамраб олади.
S H A R Q M A S H ’ A L I
92
Қадимий тамаддун ўчоғи ҳисобланган Хитой давлати ўз тарихий тараққиёти мобайнида жуда
кўплаб таҳликали, зиддиятли сиёсий жараёнларни бошидан кечирди. Айниқса, ХХ аср турли
инқилоблар, сиёсий талотумлар даври бўлди. Аёллар адабиёти ҳам давр билан ҳамнафас
тарзда ривож топди. Бугунги кунга келиб Хитойда аёллар ижодкорларнинг номлари аноним
қўлланиладиган қадимги даврлардан тубдан фарқ қилувчи аёллар адабий муҳити шаклланган
бир мамлакатга айланди. “Аёллар адабиёти”
女 性 文 学
Хитойда расман адабий термин
сифатида қўлланилади. Аёллар ижоди улкан адабий меросни ташкил қилиб, бугунги кунга
қадар унинг турли қирралари дунё синологлари томонидан ўрганилиб келинмоқда. Мазкур
тадқиқот доирасида фикр юритмоқчи бўлган давр ҳақида Ю.А.Куприянова, Л.Ли, Чжу Цзин,
Хун Цзичен каби олимларнинг ишлари бизнинг ишимизда бир қадар енгиллик туғдиради.
Усуллар.
Номлари илмий истеъфода этилаётган адибалар ижоди социологок таҳлил ва
биографик таҳлил методлари асосида тадқиқ этилди. Контекстуал таҳлил усулларидан бири
ҳисобланган социологик таҳлил методи бадиий асар воқелиги билан реал воқелик муноса-
батлари, унинг тарихан ҳаққонийлик даражаси, ҳаёт ҳақиқати билан бадиий ҳақиқат муносабати
каби масалаларни ўрганишда қўл келади. Шунингдек, адибалар томонидан кўтарилган
муаммоларнинг моҳияти, ўрганилаётган давр ёзувчилари ижоди ўша давр ғоявий мафкураси
билан чамбарчас боғлиқлиги, асарларнинг ғоявий-мафкуравий томонларини таҳлил қилишда,
қаҳрамонларнинг характер хусусиятлари, асардаги конфликтлар табиати, образлар тизими ва шу
каби бадиий унсурларнинг ижтимоий илдизларини очиб беради. Биографик метод бадиий
асарни муаллифининг ҳаёт йўли контекстида ўрганишни назарда тутади.
Натижалар ва мунозара.
ХХ асрнинг 50-70 йиллари хитой адабиётида янги бир давр
бошланди, деб баҳолашади олимлар
1
. Бунинг бир неча туб сабаблари бор эди. Буни тўғри
англаш бир оз ортга, хитой халқининг ХХ аср бошидаги тарихга назар ташлашни тақозо
этади. Мамлакат тарихида ХХ асрнинг бошларида содир бўлган икки йирик ижтимоий-
сиёсий воқеа: Синхай инқилоби
2
(
辛亥革命
)
ва “4-май ҳаракати”
3
(
五四运动
)
Хитойда ғарб
либерал қарашларининг, фалсафий тафаккурининг хитой жамоатчилик фикрига таъсири
кучайди. Бу ҳаракат аъзоларининг асосий мақсади хитойнинг анъанавий маданияти ва ғарб
илм-фан ва маданиятининг энг ижобий илғор тажрибаларини уйғунлаштирган ҳолда Янги
маданиятни яратиш эди
4
. 20-йилларнинг охирларида Мао Цзэдун адабий идеологияси етакчи
идеологияга айланди.
Янги хитой адабиётида “аёллар адабиёти”нинг алоҳида бир ҳодиса сифатида ривожла-
ниши айнан шу даврга тўғри келиб, бевосита Бин Син
冰心
ва Дин Лин
丁玲
ижодига боғлиқ.
ХХ аср бошларида мамлакатда содир бўлган ижтимоий-сиёсий ҳодисалар аёлларнинг феми-
нистик руҳдаги ҳаракатларининг кучайишига сабаб бўлди. Натижада кўплаб аёллар ада-
биётга мурожаат қилдилар. Бу даврдаги яна бир муҳим хусусият шундаки, агар қадимги
хитой адабиётида шеъриятнинг мавқеи юксак бўлган бўлса, энди бу даврга келиб аёлларнинг
насрий асарлар ёзиш тажрибалари кузатила бошланди.
1
Цзычэн Х. История современной китайской литературы. – Москва, 2016. – с1; 33.
2
Синьхай инқилоби – 1911-1913 йилларда Хитойда содир бўлган инқилоб бўлиб, бу ҳодиса туфайли маньжурларнинг
Цин сулолсаси ҳукмронлигига барҳам берилиб, Хитой республикаси (1911-1949) эълон қилинди.
3
“4-май ҳаракати” – 1919 йилнинг май-июнь ойларида мамлакатда ёшлар томонидан содир этилган оммавий ҳаракат
бўлиб, у японлар томонидан ишғол қилинган Шаньдун провинциясидаги собиқ германия концессияларини Хитойга
қайтариб бериш таклифини рад қилган Париж тинчлик конференцияси қароридан сўнг юзага келган.
4
Чжэн Юнфу, Лу Мэйи.
Чжунго фунюй тунши, миньго цзюань (Республика даврида Хитой аёли тарихи).
Ханчжоу, 2010.- Б.21
S H A R Q M A S H ’ A L I
93
1937-йилда Япония билан бошланиб кетган уруш ҳаракатлари Хитойни ҳудудий жиҳатдан
бир неча қисмга бўлинишига сабаб бўлди. Натижада турли ҳудудларда турли бошқарув тизими
шаклланди ва бу ҳудудларда яшаб ижод этган ёзувчиларнинг бир хил муаммоларга турлича
ёндашуви кузатилади. Уруш бу давр адабиётининг етакчи мавзусига айланди.
ХХ асрнинг 20-30-йилларида адабиёт саҳнасига Бин Син, Лин Шухуа
1
, Лу Ин
2
, Дин Лин
3
,
Сяо Хун
4
, Ши Пинмэй
5
кириб келдилар. Албатта, бу адибаларнинг ижоди ҳар бири алоҳида
тадқиқот объекти сифатида ўрганилишга лойиқ. Бундай адибаларнинг номларини яна кўплаб
келтириш мумкин. Буларнинг ижоди замонавий хитой “аёллар адабиёти”га тамал тоши бўлиб
қўйилди. Мазкур мақола доирасида биз улардан баъзилари ҳақида тўхталиб ўтамиз. Агар
уларнинг ҳаёти ва ижодига назар ташласак, уларнинг ҳаёт йўлида ўша давр ижтимоий
муҳитининг таъсири яққол кўзга ташланади. Уларнинг барчаси олий маълумотли, аксарияти
зиёли ва бой хонадонларнинг фарзандлари, хорижда таҳсил олишган, мамлакат ҳаётида фаол
иштирок этишган. Аммо сиёсат қурбони бўлиб “қайта тарбиялаш лагерлари”да жазо муд-
датларини ҳам ўташган. Бир сўз билан айтганда, даврнинг барча қийинчликларини ўз
тақдирларида кечиришган.
ХХ асрнинг биринчи ярми аёллар адабиётида ўз ижоди билан из қолдирган адиба Бин
Син
冰心
(1900-1999). Адибанинг ҳақиқий исми Сие Ваньин
谢婉莹
(тахаллуси, “Муз юрак”)
7 ёшиданоқ бадиий ижод билан шуғулланган. Пекиндаги Америка насроний қизлар
мактабида, кейинчалик Янцзинь университетида таҳсил олган. 4-май ҳаракати туфайли Бин
Син тахаллуси остида ижод қилишган мажбур бўлган. Университетни тугатгач Америкада
инглиз адабиёти бўйича бакалавр йўналишида ўқиган. Бин Син нафақат моҳир наср устаси,
балки жаҳон адиблари (Р.Тагор, Ҳ.Жуброн) асарларини хитой тилига таржима қилиш билан
ҳам шуғулланган
6
. Шу билан бирга турли университетларда педагогик фаолият олиб борган.
Бин Син ўз ижодини кичик шеърлар ёзиш билан бошлаган. Табиат, ҳаёт ва ўлим, бахт
1
Лин Шухуа (1900-1999)– жуда машҳур наср устаси бўлиб, ижод билан бир вақтда Хитойнинг нуфузли
университетлари ва Лондонда хитой тили ва адабиётидан дарс берган. (Қаранг: Хун Чзыцэн. Творчество
писательниц/ в книге: История современной китайской литературы. – Пекин, 1999. – Б.355-365)
2
Лу Инь (1898-1934) – Хуан Шуй, Хуан Ин исмлари билан машҳур бўлиб, наср ва публицистика соҳасидаги
мувафаққиятлари туфайли замонавий хитой адабиётининг энг кучли 18 аёл ёзувчиси рўйхатига киритилган.
(Қаранг: Хун Чзыцэн. Творчество писательниц/ в книге: История современной китайской литературы. – Пекин,
1999. – Б.355-365)
3
Дин Лин (1904-1986) – асли исми Цзян Бинчжи – “Она”, “Санган дарёси узра қуёш” романлари, ўнга яқин
ҳикоялар тўплами ва қиссалар муаллифи. (Қаранг: Сюй Хуабинь. Дин Лин Сяошо яньцзю. – Шанхай, 1990;
Эйдлин Л.З. О китайской литературе наших дней. – Москва, 1955; Насимова С. Психологозим личности героини
произведения Дин Лин “Коровник”//”Хитойшуносликнинг долзарб масалалари: филология, фалсафа, тарих,
иқтисод ва сиёсат” ХII Илмий амалий конференция материаллари. – Тошкент, 2015 Б.137-143; Насимова С.
Проблематика и поэтика рассказа Дин Лин “Мэнкэ”/ “Шарқшуносликнинг долзарб масалалари илмий тўплами.
–ТошДШИ, 2005. )
4
Сяо Хун (1911-1942) - асли исми Чжан Найинхитой реалистик адабиётининг йирик намояндаси. “Ташландиқ”,
“Ҳаёт ва ўлим майдони” каби асарлари ва бир нечта ҳикоялар тўплами муаллифи. (Қаранг:
Го Юйбин. Ся
о Хун
пинчуань (Сяо Хуннинг танқидий биографияси). - Пекин, 2009;
Лебедева Н.А.
Сяо Хун. Жизнь. Творчество.
Судьба. Дальнаука, 1998).
5
Ши Пинмэй (1902-1928)- ўта қисқа умр кўришига қарамай ХХ аср энг истеъдодли ижодкор аёллари тўртлигига
кирган. (Қаранг: https://www.abirus.ru/content/564/623/625/645/654/13222/13297.html)
6
Воробьева А. Творчество Бин Синь // Путь Востока. Общество. Политика. Религия. Материалы XI и XII
молодежной научной конференции по проблемам философии, религии и культуры Востока – СПб: Санкт-
Петербургское философское общество, 2009. - Б. 277-283.
S H A R Q M A S H ’ A L I
94
ҳақидаги тассаввурлар Бин Син шеърларининг мавзулар кўламини ташкил этиб, булар
кейинчалик унинг ҳикояларининг ҳам мавзусига айланди
1
. Бин Син хитой болалар
адабиётининг ҳам йирик намояндаси ҳисобланади. Унинг
“Кичик ўқувчиларга хатлар”
туркум ҳикояларида хитой классик жанри ҳисобланган –“бицзи” (қисқа қайдлар) ва европа
адабиётига хос саёҳатчининг кундаликлари услуби уйғунлашган тарзда намоён бўлади.
Адиба болаларнинг ички дунёси, уларнинг ўй ҳаёллари, атрофдаги воқеликка қарашларини,
оналик бахти ҳақида чуқур ва атрофлича таҳлил қилишга ҳаракат қилади. Адиба ижодининг
бу жиҳатлари танқидий қарашларга ҳам сабаб бўлган. Бир қатор хитойлик мунаққидлар,
хусусан, Ван Чжэфу, Хуан Ин, Мао Дунлар унинг ижодига танқидий қарайдилар. Ван Чжэфу
ўзининг “Хитойда янги адабий ҳаракат тарзи” асарида Бин Син ижодига баҳо бериб: “унинг
ишлари илгарилаб бораётган жамият учун эскича, урфдан қолган ҳисобланади”
2
деб ёзади.
Танқидчи адибани оилавий, маиший, мактаб ҳаёти муаммолари гирдобида ўралашиб қолган,
ижтимоий воқеликка танқидий ёндашув йўқ деб ҳисоблайди. Мунаққид Хуан Ин эса,
“Замонавий хитой адибалари” асарида “У (Бин Син), шубҳасиз, илк машҳур адибаларнинг ва
янги адабий ҳаракатнинг типик вакиллари сирасига киради...аммо у тушунган нарсалар
қуйидагилар: а) оналик меҳри; б) океан; в) болалик хотиралари холос” –деб баҳолайди
3
. Х.
Ин ҳам адиба ижодида ижтимоий муаммоларнинг чуқур таҳлили йўқ, деган хулосани беради
ва адибанинг услубида ўтмишда қолиб кетган декадентлик руҳидаги адабиётнинг излари бор
дея танқид қилади
4
. Мао Дун Бин Синда “воқелик” идеаллаштирилади ва “оч қорин” билан
инсон унинг асарларини ўқиганда хотиржамлик топа олмайди деб ёзади. Мао Дун адиба
ижодида чуқур ижтимоий контекст йўқ, мистицизмга мойиллик кучли деб баҳолайди.
Шунингдек, унинг қаҳрамонлари кучсиз, ўз муаммоларини ҳал қила олмайдиган одамлар
таризида талқин қилинган, деб ҳисоблайди
5
. Англашиладики, ҳар учала танқидчи адиба
асарларида ижтимоий танқиднинг йўқлигини камчилик сифатида эътироф этганлар. Бин Син
умрининг охиригача ўз идеаллари, қарашларига содиқ қолади. Адибанинг ўзи: Менинг
қаҳрамонларим митти гулчалар, мен эса кекса гулфурушман, деган эди. Биз юқоридаги
танқидчилар фикрига қўшила олмаймиз. Бин Син давр билан ҳамнафас адиба эди. 75 йил
мобайнидаги ижодида у доимо ўз қарашларига содиқ қолди, синфий манфаатлар куйчисига
айланмади. Кичкина инсонлар (болалар), оиладаги кичик муаммолар, оналарнинг ўй
изтироблари, мактаб ҳаёти сингари мавзуларни кўтариш орқали оддий инсонларнинг турмуш
тарзи ҳақида ҳаққоний манзаралар ярата олди.
Иккинчи жаҳон уруши ва ўтган асрнинг 40-йилларидаги Хитойдаги гражданлар уруши
мамлакатда тизим алмашинувига олиб келди. Табиийки, ҳукмрон тизимнинг мафкураси, энг
аввало, маданият, санъат ва адабиётга жиддий таъсир кўратади. Адабиёт ҳукуматнинг сиёсий
қуролига айланди. Турли адабий ҳаракатлар, йўналишлар ривожланди. Бу эса, ўз навбатида,
ўша давр адабий муҳит манзарасини намоён этади. Халқ фожеаси, зиёлиларнинг уруш
пайтидаги изтироблари, урушнинг оддий инсонлар тақдирига таъсири каби масалаларнинг
қаламга олиниши бадиий жиҳатдан юқори савиядаги асарларнинг ҳам яратилишига туртки
бўлди. ХХ асрнинг 50-йилларига келиб, Мао Цзэдуннинг идеологияси бутун мамлакат
1
Захарова Н. Бин Син и детская литература современного Китая.
2
Чжэфу В. Чжунго синь веньсэ юньдун ши. – Пекин, 1933
3
Ин Х. Сяньдай чжунго нюцзоцзя. – Шанхай, 1930 в
4
Ин Х. Сяньдай чжунго нюцзоцзя. – Шанхай, 1930
5
https://sanwen.ru/2012/05/10/bin-sin-zhizn-tvorchestvo-sudba/- (Мурожаат қилинган сана - 29.09.2019)
S H A R Q M A S H ’ A L I
95
бўйлаб ҳал қилувчи кучга айланди. Бу идеологиянинг асосида адабиётнинг ижтимоий-сиёсий
самарадорлигини ошириш турарди. Бир сўз билан ифодалаганда, адабиёт синфий, сиёсий
манфаатларга хизмат қилиши, бўйсуниши лозим эди. Мазкур идеология ҳар қандай ижод
эркинлигини тақиқлар эди. Натижада бу сиёсатга қарши бўлган ва уни қўллаб қувватламаган
кўплаб ижодкорлар хорижга чиқиб кетдилар. Аксарият ёзувчилар таржималар билан
шуғуллана бошладилар. Айни шу йиллари ҳам аёллар адабиёти ривожланишда тўхтамади.
Аксинча, жуда кўплаб шоира ва адибалар адабиёт саҳнасига кириб келдилар. Цао Мин
1
, Лу
Биченг
2
, Чжан Айлин ва бошқа ўнлаб ижодкор шулар жумласидандир. ХХ аср Хитой
адабиётида “энг истеъдодли” деб эътироф этиладиган 4 нафар ижодкор аёл (Лу Биченг, Ши
Пингмэй,Сяо Хун) дан бири Чжан Айлин
张爱玲
(1920-1995)дир. Чжан Айлин ижодининг
айрим қирралари синологлар томонидан ўрганилган. Жумладан, Лео Ли
3
, Ли Оуфань
4
,
Николь Хуан
5
, Ван Аньи
6
, Ю.А. Куприянова
7
ларнинг ишлари шулар жумласидандир.
Чжан Айлин ўз ижодини 11 ёшида бошлаган бўлса-да, адибага ҳақиқий машҳурликни
унинг Шанхайда яшаган даврларда қилган ижоди келтирди. Сиёсий вазият туфайли
адибанинг ҳаёти гоҳ Гонконгда, гоҳ Шанҳайда кечди. У томонидан нашр қилинган
“Ташландиқ шаҳардаги муҳаббат” (
傾城之戀
) романи, “Олтин кишанлар” (
金锁记
)
қиссаси,
“Куйган заминдаги ишқ” (
赤地之戀
), “Ғийбатлар” (
流言
)каби қатор асарлари адибага мисли
кўрилмаган машҳурлик келтирди. 1955 йилда Айлин мамлакатни тарк этиб АҚШга чиқиб
кетишга мажбур бўлди. Муҳожирликда яшаган даврларида Айлин хитой адабиётнинг
машҳур намуналарини инглиз тилига таржима қилди. У нафақат ёзувчи, педагог, таржимон,
балки кинорежиссёр сифатида ҳам машҳур. Шунингдек, унинг асарлари асосида
кинофильмлар ҳам ишланган.
Юқорида номлари зикр этилган барча адибалар ХХ аср биринчи ярми замонавий хитой
адабиётининг шаклланишида ўз ижодлари билан беқиёс хисса қўшдилар. Улар яратган
салмоқли адабий меросни ўрганиш ўзбек хитойшунослари олдида турган муҳим вазифа-
лардан ҳисобланади.
Хулоса.
ХХ аср биринчи ярми Хитойда турли ижтимоий-сиёсий ўзгаришлар содир бўлди
ва адабиёт бу ўзгаришларни ўзида акс эттирган муҳим жабҳага айланди.
Адабиётга ёндашувда икки хил йўналиш шаклланди. Бир гуруҳ ёзувчилар синфий
манфаатлардан келиб чиқиб адабиётни мафкурага хизмат қилувчи қуролга айлантирган
бўлсалар, иккинчи гуруҳ ёзувчилар адабиётни давр кўзгуси, воқеликни реал инъикос
эттирувчи қудратли бир куч сифатидаги функциясини намоён этдилар. Лекин ҳар иккала
гуруҳ ёзувчиларида ҳам муҳим бир жиҳат, бадиийлик мезонларига имкон қадар амал қилиш,
адабиётни ўта ҳужжатлаштириб юбормаслик тамойилларига амал қилганлиги кузатилади.
1
Цао Мин (1913 )- асли исми У Сюаньвэнь- “Хавфли жой”, “Ҳаракатлантирувчи куч”, “Локомотив”, “Шамол
ва тўлқинларга қарши” каби роман, очерк ва ҳикоялар муаллифи. (Қаранг: Литературный энциклопедический
словарь./https://literary_encyclopedia.academic.ru/5333/ЦАО_МИН
2
Люй Бичэн (1883-1943) – Хитой тарихидаги биринчи аёл муҳаррир, Хитойда аёллар ҳуқуқи учун курашган
жамоат арбоби, шоира.
3
Huang N. Introduction//Chang E. Written on water. – New York, 2004. P.IX-XXVII
4
Li Oufan. Shanghai modeng – yi zhonvg dushi wenhua zai shanghai 1930-1945. - Beijing, 2001
5
Lee L. Shanghai modern: The Flowering of a New Urban Culture in China 1930-1945. – Cambridge MA, 1999
6
Ван Аньи. Такая обычная и земная Чжан Айлин.// Китайские метамарфозы:современная китайская художественная
пароза и эссеистика/ Составитель и ответственный редактор Д.Н Воскресенского. – Москва, 2007.
7
Куприянова Ю.А. Образ новой женщины Китая в середины ХХ века в творчестве Чжан Айлин/Вестник СпбГУ.
Сер. 13. 2014. Выпуск 4.- с.100-107
S H A R Q M A S H ’ A L I
96
Бу давр адабий муҳитида аёл ижодкорларнинг ўрни ва аҳамияти беқиёс бўлди. Давр билан
ҳамнафас бўлган адибалар ижтимоий ҳаётда содир бўлаётган энг муҳим воқеаларга бефарқ
қарамадилар, аксинча, барча қийинчиликлар уларнинг ҳам ҳаётига жиддий таъсир кўрсатди.
“Аёллар адабиёти” намояндалари томонидан даврнинг долзарб масалаларини акс
эттирувчи турли мавзудаги, турли жанрдаги асарлар яратилди, айниқса, ҳикоя ва романчилик
борасида салмоқли ютуқлар қўлга киритилди. Таржима адабиёти ривожланди.
Бу даврда яратилган асарларнинг аксариятида адибалар ўзларининг бошларидан
кечирган, ўзлари бевосита гувоҳи бўлган воқеаларни қаламга олдилар. Феминистик руҳдаги
нафақат ижтимоий-сиёсий ҳаётда, балки адабиётда ҳам кучли намоён бўлди. АЁЛ бадиий
асарларнинг асосий қаҳрамонига айланди. Унинг тақдири, ўй кечинмалари, оиладаги ўрни,
ҳуқуқи ва мавқеи каби муаммолар тасвири етакчи ўринга чиқди.
Адибалар услубида анъанавий адабиёт анъаналари ва жаҳон адабиётидан қилинган
таржималар туфайли кириб келган ғарб ёзувчиларининг тажрибаси уйғунлашди. Воқеликни
реалистик тасвирлаш йўсини етакчилик қилди.
Хулоса қилиб шуни таъкидлаш жоизки ХХ асрнинг бирини ярмидаги адабиёт ўзидан
кейинги давр адабиёти учун муҳим пойдевор ва замин яратди.
