S H A R Q M A S H ’ A L I
25
ДОСТОНЛАР
ВА
ЛИРИК
АСАРЛАРДА
ТАРИХ
ТАСВИРИ
ЖЎРАБОЕВ
ОТАБЕК
Филология
фанлари
номзоди
,
ТошДШИ
АЗИЗХОНОВА
САРВИНОЗ
Магистрант
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мақолада
Қўқон
адабий
муҳитида
яратилган
достон
ва
айрим
лирик
манзумаларда
тарихий
воқеа
-
ҳодисаларнинг
акс
этиши
масаласи
ҳақида
тўхталинган
.
Достонлардан
“
Умарнома
”,
“
Воқеоти
Муҳаммадалихон
”, “
Шаҳномаи
девона
Мутриб
”, “
Шаҳномаи
девона
Андалиб
”, “
Зафар
-
номаи
Худоёрхон
”, “
Жангномаи
Худоёрхон
”, “
Мактубчаи
Хон
”
кабилар
,
лирик
шеърлардан
эса
Акмал
,
Нодира
,
Муқимий
,
Насимий
каби
шоирларнинг
асарларига
мурожаат
қилинган
.
Тарих
ҳодисалари
шеъриятда
қай
тариқа
ёритилгани
ҳақида
мисоллар
ёрдамида
фикр
билдирилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Қўқон
адабий
муҳити
,
тарих
,
достон
,
лирика
,
девон
.
Аннотация
.
В
статье
рассматриваются
вопросы
отражения
исторических
событий
в
создан
-
ных
эпосах
и
некоторых
лирических
стихах
в
литературной
среде
Коканда
.
Из
эпосов
были
изучены
такие
произведения
,
как
«
Умарнома
», «
Воқеоти
Муҳаммадалихон
», «
Шаҳномаи
девона
Мутриб
»,
«
Шаҳномаи
девона
Андалиб
», «
Зафарномаи
Худоёрхон
», «
Жангномаи
Худоёрхон
», «
Мактубчаи
Хон
»,
также
были
изучены
произведения
поэтов
Акмал
,
Нодира
,
Муқимий
,
Насимий
.
Способы
отражения
исторических
событий
в
поэмах
были
рассмотрены
с
помощью
примеров
.
Опорные
слова
и
выражения
:
Кокандская
литературная
среда
,
история
,
эпос
,
лирика
,
диван
.
Abstract.
This article describes the ways of reflection of historical events in created epics and some
lyrical poems at literary environment of Kokand. In this regard, there was a study of epics such as
“Umarnoma”, “Voqeoti Muhammadalikhon”, “Shahnomai devona Mutrib”, “Shahnomai devona
Andalib”, “Zafarnomai Xudoyorkhon”, “Jangnomai Xudoyorkhon”, “Maktubchai Khon” along with
compositions of poets such as Akmal, Nodira, Muqimi, Nasimi. The ways of reflection of historical events in
poems were explained by examples.
Keywords and expressions:
literary environment of Kokand, history, epos, lyric, diwan.
Адабиёт
ўз
вазифасидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
тарихни
,
жумладан
,
тарихий
воқеа
-
ҳодисаларни
ва
реал
воқеъликни
тўлалигича
тасвирлашни
ҳам
мақсад
қилиб
олмайди
.
Лекин
,
адабий
манбаларда
у
ёки
бу
тарих
ҳодисаси
ва
унинг
тасвири
бирмунча
тўла
-
қонли
ва
жозибали
берилишини
ҳам
рад
этмаслик
керак
.
Ёки
,
бошқача
қилиб
айтган
-
да
,
тарихий
ҳодисаларга
ижодкор
ўз
руҳияти
ва
ғоясидан
келиб
чиқиб
асарида
бадиий
буёқ
бериши
мумкин
.
Биз
асосан
Қўқон
адабий
муҳити
мисолида
масалага
назар
ташласак
.
Мазкур
муҳитда
яратилган
тарих
-
ни
акс
эттирувчи
бадиий
асарларнинг
мавзу
кўлами
ва
жанр
хусусиятини
таснифлаш
мумкин
.
Улардан
фақат
иккисига
тўхталсак
:
1.
Тарихий
-
бадиий
достонлар
;
2.
Мумтоз
лирик
жанрдаги
баъзи
шеърлар
.
Биринчи
турдаги
асарлар
.
XIX
аср
давомида
хонликдаги
айрим
иж
-
тимоий
-
сиёсий
воқеалар
тарихини
бадиий
тарз
-
да
ифодалаган
бир
неча
достон
яратилгани
маълум
.
Мисол
учун
,
Абдулкарим
Фазлий
(“
Умарнома
”),
Жаҳонотин
Увайсий
(“
Воқеоти
Муҳаммадалихон
”),
Мутриб
(“
Шаҳномаи
де
-
вона
Мутриб
”),
Андалиб
(“
Шаҳномаи
девона
Андалиб
”),
Абдулғафур
Исматий
(“
Зафарномаи
Худоёрхон
”),
Шавқий
Намангоний
(“
Жангно
-
маи
Худоёрхон
”
ёки
“
Жомеъул
-
ҳаводис
”)
ва
Умидий
Марғилоний
(“
Мактубчаи
Хон
”)
ДОС
-
тонларини
келтириш
мумкин
.
Улар
маснавийда
яратилган
бўлиб
,
ҳажми
ҳам
турличадир
.
Шуниси
аҳамиятлики
,
улардан
Фазлий
қала
-
мига
мансуб
достонгина
форс
тилида
бўлиб
,
қолганлари
ўзбекча
.
Шубҳасиз
,
мазкур
достон
-
лар
ўз
даври
воқеа
-
ҳодисаларини
ёритишда
S H A R Q M A S H ’ A L I
26
қимматли
маълумотларни
берувчи
манбалар
ҳи
-
собланади
.
Масалан
,
Увайсийнинг
(1780–1845)
асарида
Муҳаммадалихоннинг
(1822–1842)
Кошғар
юришига
чиқиши
тасвирланган
.
Гар
-
чанд
,
бу
достон
тугалланмаган
бўлса
-
да
,
у
ўша
давр
ва
сўз
юритилаётган
воқеани
ўрганишда
ҳамда
тарих
ҳақиқатини
ёритишда
ёрдам
Бера
-
ди
.
Ёки
“
Мактубчаи
Хон
”
да
Худоёрхон
ҳукм
-
ронлигининг
сўнгги
йиллари
бадиий
аснода
ҳикоя
қилинган
.
Асар
муаллифи
,
истеъдодли
шоир
–
Умидий
(
Ҳавоий
)
мазкур
воқеаларнинг
кўпига
ўзи
шоҳид
бўлган
ва
ҳаққоний
тасвир
-
лашга
ҳаракат
қилган
.
Масалан
,
бир
ўринда
шоир
,
рўй
берган
кўп
қирғинларга
сабабчи
–
Мусулмонқулнинг
қатл
этилишини
тасвирлар
экан
,
унинг
ўғли
Абдураҳмон
(
Офтобачи
)
нинг
ҳолатини
шундай
ифодалайди
:
Йигит
гўдак
эди
Офтобачи
бил
,
Ажал
етмай
,
тириклай
қолди
ул
йил
.
Хўқандлик
илкида
қифчоқдин
ўн
минг
Тамоми
бош
кесилди
,
хок
ила
тенг
.
Қолиб
Офтобачи
дилда
ниқори
,
Кўнгил
оинасида
бир
ғубори
.
Қасосин
хондин
олмоқ
эрди
бир
кун
,
Адоват
кўнглида
эрди
анингчун
...
1
Ушбу
мисраларда
муаллиф
,
келажакда
ота
-
сидан
ҳам
ўтказиб
жаҳолат
,
хиёнат
ва
разолат
-
га
борадиган
,
Офтобачининг
кўнглидаги
адо
-
ватни
ҳаққоний
равишда
ёритиб
бера
олган
.
Иккинчи
турдаги
асарлар
.
Биринчи
галда
, “
таърих
”
дея
номланувчи
хронограммаларни
таъкидлаш
зарур
.
Бундай
асарларнинг
энг
ёрқин
намуналари
Имомали
Қори
Қундузийнинг
(1786–1857) “
Таворихи
манзума
”
сида
мужассам
.
Унда
хонлар
ва
ай
-
рим
давлат
арбобларининг
вафоти
,
мансабга
келишлари
ва
яна
бошқа
воқеалар
шеърий
йўл
билан
қисқача
тасвирланиб
,
абжад
ҳисоби
би
-
лан
чиқадиган
таърих
айтилган
.
Яна
бошқа
Қўқон
шоирлари
томонидан
ҳам
бу
жанрда
ижод
қилинган
.
Масалан
,
Акмал
Хўқандий
(XVIII
аср
–1810)
қаламига
мансуб
бир
форсча
таърихда
шундай
дейилади
:
1
Муҳаммад
Умар
қори
Умидий
Марғилоний
.
Мактубчаи
хон
. –
Тошкент
:
ЎзР
ФАШИ
, 2007. –
Б
. 14.
Бар
он
хатм
шуд
мансаби
сарварй
,
Ба
Абдулкарим
он
шаҳи
бобурй
.
Бино
кард
шаҳре
ба
ин
обранг
Ки
,
зад
шишаи
ҳафт
кишвар
ба
санг
.
Аз
он
табъи
аҳли
сухан
шод
буд
Ки
,
таърихи
у
Мазоҳиробод
буд
2
/
Мазмуни
:
Сарварлик
(
подшоҳлик
)
мансаби
бобурий
шоҳ
Абдулкаримга
хатм
қилинганда
, (
У
)
сув
рангидек
(
шаффоф
)
шаҳарни
бино
қилди
.
Бу
билан
етти
кишвар
(
етти
иқлим
мамлакат
-
лари
)
нинг
шишаси
тошга
урилди
.
Бундан
сўз
аҳлининг
табъи
шод
бўлиб
(
айтдилар
),
Унинг
таърихи
Мазоҳиробод
бўлди
.
Мазкурда
таърих
моддаси
“
Мазоҳиробод
”
сўзи
бўлиб
,
ундан
абжад
ҳисобида
чиқадиган
1154
ҳижрий
қамарий
санани
милодийга
айлантирилса
, 1741
йилга
тўғри
келади
.
Бу
эса
Қўқон
шаҳрининг
ҳозирги
ўрни
янгидан
бино
бўлиб
,
иморатлар
солинган
санадир
. “
Мазо
-
ҳир
”
калимаси
“
ашёнинг
кўриниши
ва
чиққан
жойи
”
маъносини
билдириши
билан
бирга
,
яна
“
шарафланмоқ
”
мазмунини
ҳам
беради
.
Яъни
,
зукко
шоир
Акмал
ўз
шаҳрининг
“
пайдо
бўлиши
ва
чиққан
жойи
билан
шарафланган
,
обод
маскан
”
деб
тарихга
муҳрлаган
.
Шунинг
-
дек
,
унда
яна
Қўқон
хонларининг
келиб
чиқи
-
шини
Заҳириддин
Муҳаммад
Бобуршоҳга
боғ
-
ланишига
ҳам
ишора
қилинмоқда
.
Демакки
,
Қўқон
хонлари
шажарасини
темурийларга
боғ
-
лаш
,
айрим
тадқиқотчилар
таъкидлаганидек
,
XIX
аср
бошларида
эмас
,
балки
ундан
қарийб
бир
аср
аввал
ҳам
мавжуд
эканлиги
аён
бўлади
.
Яна
,
мумтоз
лирик
турдаги
асарлар
–
ға
-
зал
,
мухаммас
,
мусаддас
кабилардан
ҳам
унча
-
бунча
тарихий
асарда
берилмаган
ёки
эътибор
қилинмаган
фактни
илғаб
олиш
мумкин
,
деб
ўйлаймиз
.
Ўрнак
тариқасида
уч
тахаллусда
(“
Нодира
”, “
Комила
”, “
Макну
-
на
”)
ижод
қилган
Қўқон
маликаси
Моҳлар
-
ойим
(1792–1842)
шеърларига
мурожаат
қилсак
.
Унинг
ўнлаб
асарлари
турмуш
ўрто
-
ғи
,
шавкатли
хон
ва
истеъдодли
шоир
2
Туҳфатут
-
таворихи
хоний
.
Россия
ФА
ШИ
Санкт
-
Петербург
бўлими
фонди
, 440-
рақамли
қўлёзма
,
5
а
-
варақ
;
Ансобус
-
салотин
ва
таворихул
-
хавоқин
.
ЎзР
ФАШИ
фонди
, 1413-
рақамли
қўлёзма
, 15
а
-
варақ
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
27
Муҳаммад
Саид
Амир
Умархон
(1787–1822)
ёди
ва
унга
бағишланган
фироқномалардан
иборат
.
Аммо
,
Нодиранинг
кейинчалик
ёзган
бир
неча
шеърида
ўғилларига
мурожаати
ҳам
ўрин
олган
.
Уларда
биринчи
галда
Му
-
ҳаммадалихонни
– “
хон
”
дея
тилга
олинади
.
Сўнгра
,
набираси
(
Муҳаммадалихоннинг
ўғли
) –
Муҳаммадаминни
ва
ундан
кейинги
-
на
кичик
ўғли
Султон
Маҳмудхонни
эслай
-
ди
.
Бироқ
,
кўп
ўринда
унга
“
Валинаъм
”
ёки
“
Валнаъми
Султон
”
деб
мурожаат
этади
.
Баъзи
мисраларида
эса
,
Султон
Маҳмудхон
-
нинг
“
чечак
”
касали
билан
узоқ
муддат
бетоб
бўлганидан
қайғу
чеккани
ва
унинг
тузалганига
шукронасини
билдиради
:
Лиллаҳил
ҳамд
ки
аз
хосияти
давлати
Хон
,
Офият
топди
чечакдин
Валнаъми
Султон
...
1
Албатта
,
онанинг
фарзандига
қайғуриши
табиий
ҳол
.
Лекин
,
ўша
давр
ҳукмдор
таба
-
қасининг
бир
-
бирига
муносабатини
ва
хон
-
ларнинг
аҳволи
билан
боғлиқ
бундай
ўрин
-
ларни
лирик
кайфиятдаги
шу
каби
шеърлар
воситасида
ҳам
билиб
олса
бўлади
.
Шу
билан
бир
қаторда
,
кўплаб
Қўқон
шоирларининг
конкрет
ва
реал
ижтимоий
воқеъликни
тасвирлаган
ғазал
ва
мухаммас
-
лари
борки
,
унда
ўша
даврдаги
халқнинг
ҳаёти
,
баъзи
хонларнинг
сиёсатидан
норози
-
лиги
каби
ҳодисалар
акс
этган
.
Айтайлик
,
Махмур
сатиралари
бу
каби
шеърларга
мисол
бўла
олади
.
Ёки
,
кейинги
даврдаги
Қорий
,
Муқимий
,
Завқий
,
Зорий
,
Ёрий
каби
шоирларнинг
баъзи
шеърларида
мустамлака
шароитида
Қўқон
ва
унинг
атрофида
яшаётган
халқнинг
аҳволи
,
жамият
ҳаёти
ва
тарихий
воқеълик
акс
этган
.
Масалан
,
Муқимий
ҳаж
-
виётининг
воқеалари
ва
қаҳрамонлари
айнан
юқорида
тилга
олинган
халқ
вакиллари
ва
тарихий
шароитдир
.
Унинг
замондоши
Завқий
шеъриятида
ҳам
ижтимоий
-
сиёсий
мотивлар
яққол
сезилади
.
Айниқса
,
шоирнинг
бир
неча
мухаммас
,
мусаддас
ва
маснавийларида
Қў
-
қонда
рўй
берган
тарихий
ҳодисалар
тилга
олинади
ва
уларга
муносабат
билдирилади
.
Масалан
, “
Қиссаи
Фарғона
”
шеърида
:
1
Нодира
-
Комила
.
Девон
.
Нашрга
тайёрловчи
:
М
.
Қоди
-
рова
. –
Т
.:
Халқ
мероси
нашриёти
, 2001. –
Б
. 273.
...
Куюб
икки
тараф
Хиштлик
масжиддин
ҳавли
,
дўконлар
,
Билинг
,
то
бу
тараф
Хишткўфруку
ҳам
Жомеъ
,
Каффонлар
,
Асар
йўқ
расталардин
,
куйдуруб
бу
номусулмонлар
,
Куюб
кул
бўлди
беҳад
кўп
“
Далойил
”
бирла
“
Қуръон
”
лар
,
Худодин
ўзга
билмас
,
бу
нечук
асрор
,
Фарғона
...
2
Парчада
келтирилган
Қўқондаги
мавжуд
жой
номлари
асар
ёзилган
вақт
– 1918
йил
,
февраль
ойида
шаҳар
босқинчилар
ҳужумидан
қай
аҳволга
тушганини
билдиради
.
Бу
ишлар
-
нинг
сабаби
ва
“
номусулмонлар
”
Кимлигини
эса
Завқий
шундай
изоҳлайди
:
“
Мусаллат
қилди
ноҳақ
феълимиздин
болшувикларни
...”.
Бу
каби
узвий
ва
аниқ
тасвир
ва
таҳлил
эса
ҳамма
шоирлар
ижодида
ҳам
кузатилавер
-
майди
.
Шу
ўринда
бир
муаммога
диққатни
қаратсак
.
Ижодкорнинг
воқеликка
муносабати
ихтиёрийми
,
мажбурийми
ёки
тақлидийми
?
Албатта
,
ҳар
қандай
ижодкор
ўзи
хоҳла
-
ган
вақтда
,
истаган
асарини
ёзади
.
Аммо
,
мумтоз
адабиётимиздаги
айрим
тарихий
-
ижтимоий
мавзудаги
асарларнинг
яратили
-
шига
эътибор
қилинса
,
доим
ҳам
биз
айт
-
гандай
бўлавермаган
чиқади
.
Маълумки
, XIX
асрнинг
сўнгги
чорагига
келиб
бадиий
адабиётда
туркум
(
цикл
)
шеърлар
яратиш
ўзига
хос
тарзда
урф
бўлган
.
Мисол
учун
,
Муқимий
,
Завқий
,
Зорий
,
Қорий
,
Рожий
ва
Ғ
урбатнинг
фирибгар
Виктор
Ахматов
ҳақидаги
“
Бектур
”, “
Бектурбой
”
ҳажвларини
эсласак
.
Ёки
,
Худоёрхон
тақдири
билан
боғлиқ
манзумалар
Фурқат
,
Завқий
,
Зорий
,
Муҳаййир
ва
Котиб
томонидан
қаламга
олинган
.
Эътиборни
қаратмоқчи
бўлганимиз
яна
бир
катта
туркумга
сабабчи
бўлган
воқеа
1902
йил
16
декабрь
куни
Андижонда
рўй
Бер
-
ган
даҳшатли
зилзила
эди
.
Муҳйи
,
Муқимий
,
Зорий
,
Псандий
,
Ҳазиний
,
Камий
,
Ибрат
,
Насимий
,
Шавқий
,
Фаёз
,
Хатмий
,
Дабирий
,
Шоҳий
,
Олим
Нурий
ва
Ҳамза
(
Ниҳоний
)
каби
шоирлар
бу
фожеа
таъсирида
ғазал
,
мухаммас
,
2
Завқий
.
Ажаб
замона
.
Шеърлар
.
Нашрга
тайёрловчи
:
А
.
Мадаминов
. –
Т
.:
Шарқ
. –
Б
. 74.
S H A R Q M A S H ’ A L I
28
мусаддас
ва
таърихлар
битганлар
.
Туркумни
Муҳйи
ва
Насимий
бошлаб
берган
,
дейиш
мумкин
.
Муқимийнинг
бу
ҳақдаги
шеъри
эса
вафотидан
сал
аввал
“
Туркистон
вилояти
газети
”
(
ТВГ
)
да
босилган
(1903,
№
15).
Уму
-
ман
,
ўша
– 1903
йилнинг
январь
–
май
ойлари
оралиғидаги
“
ТВГ
”
нинг
бир
неча
сонида
шу
туркумда
турли
шоирларнинг
асарлари
кетма
-
кет
босилиб
турган
.
Муқимийнинг
таъкидланган
асарни
ёзиш
тарихига
назар
солсак
қизиқ
бир
жиҳат
рав
-
шанлашади
.
У
жиянига
юборган
сўнгги
(
сана
қўйилмаган
,
тахминан
, 1902
йил
охири
ёки
1903
йилнинг
аввалида
ёзилган
)
мактубида
шундай
дейди
:
“...
Ва
яна
ушбу
Фарғона
мамла
-
катлари
ичра
Андижон
деган
бир
шаҳримиз
бўлур
эрди
,
бунда
зилзила
бўлди
.
Баъзи
одамлар
илтимоси
бўйинча
,
ночор
бетоб
одам
бўлсам
ҳам
,
беш
-
олти
мисра
назмга
келтуруб
,
таърих
бўлиб
эрди
.
Бойларга
ўқуб
эшиткизилса
,
керак
бўлур
,
деб
хатга
қўшиб
юбордим
...”
Эътибор
қилинса
,
шоир
негадир
“
баъзи
одамлар
илтимоси
бўйинча
”
демоқда
ва
жия
-
нига
ҳомий
бўлган
Москвадаги
“
бойларга
ўқуб
эшиткизилса
”
дея
“
хатга
қўшиб
”
юбормоқда
.
Муқимий
,
бу
тахлит
мактубларига
кўра
,
умри
-
нинг
охирги
йилларида
кўп
касал
бўлган
ва
беҳолликдан
ижод
қилишга
ҳам
қўли
бормаган
.
Бундан
эса
шоирнинг
бетоблик
ҳолида
ночор
-
лигидан
деярли
шеър
ёзмаётгани
ва
ушбу
таъ
-
рихни
ҳам
ўз
хоҳиши
билан
эмас
,
балки
айнан
“
илтимос
бўйинча
”
битгани
англашилади
.
Биз
бошқа
шоирларнинг
мазкур
– “
зилзи
-
ла
туркуми
”
даги
асарларини
яратиш
тарихи
-
га
доир
маълумотга
эга
эмасмиз
.
Аммо
,
даврнинг
яна
бир
истеъдодли
шоири
Абдуллажон
Насимий
Хўқандий
(1866–1941)
ҳам
“
Бечора
андижонлик
”
шеърида
зилзила
воқеасига
ўз
муносабатини
билдиргани
маълум
(
ТВГ
. 1903,
№
8).
Бироқ
,
аниқланишича
,
у
мазкур
воқеа
билан
боғлиқ
яна
бошқа
асар
ҳам
яратган
.
У
дастхат
мусаввада
(
қоралама
)
сида
бу
шеърига
шундай
кириш
сўзи
ёзган
:
“
Таърих
санаи
1320
йилда
ғурраи
моҳи
шав
-
волда
эрди
.
Хўқанд
шаҳрини
“
Жомеъ
”
сиға
аз
-
баройи
намози
Ийди
Рамазон
учун
йиғилған
мардум
ҳузурларида
мазкур
Хўқанд
шаҳрини
қўрбошиси
–
Қўрбоши
Додҳоҳ
лутфу
марҳа
-
мат
узасидин
камоли
маъюслик
даражасида
жаноби
Ҳазрати
Вожибул
Вужуд
даргоҳиға
зореъ
ва
тазарру
бирла
бош
уруб
Андижон
мамлакатидаги
бечораларни
,
бу
юрган
бенамоз
,
шаробхўр
,
фосиқларни
инсофин
тилаб
,
жумла
мўъмин
бандаларни
ушбу
замони
ибратна
-
монинг
офатидин
сақлағил
,
деб
қўл
кўтариб
дуо
қилғанларида
мазкур
жамъ
бўлған
мардум
“
омин
”
деб
,
йиғлаб
турганларини
камина
Хўқанд
шаҳрида
баққоллиғ
растасида
турғувчи
фақирул
-
аҳқар
Мулло
Абдуллажон
батахаллуси
Насимий
назм
силкиға
тартиб
берди
”
1
.
Й
игирма
байтдан
иборат
мазкур
масна
-
вий
эса
шундай
бошланади
: “
Қўрқаманким
ер
ютар
деб
элни
бул
афъолиға
...”
Насимийнинг
ушбу
маснавийсидаги
во
-
қеага
ёндашув
“
Бечора
андижонлик
”
шеърида
-
гидан
ўзгача
.
Албатта
,
қай
бир
шеърини
аввал
яратгани
ҳақида
кескин
бир
нарса
дейиш
қи
-
йин
.
Лекин
,
муаллиф
сўз
юритаётган
воқеани
ва
шу
шеър
тарихини
“1320
йил
ғурраи
моҳи
шавволда
”
деб
кўрсатишига
биноан
, “
Ийди
Ра
-
мазон
”
намози
ўқиладиган
шаввол
ойининг
бо
-
ши
,
яъни
1-
куни
ёзган
.
Агар
,
зилзила
ўша
йил
рамазон
ойининг
14-
куни
(16
декабр
)
да
содир
бўлганини
назарда
тутсак
,
шоир
айтаётган
воқеа
бундан
15
кунча
кейинроқ
,
аниқроғи
1903
йилнинг
2
январига
тўғри
келади
.
Демакки
,
Абдуллажон
Насимий
олдин
уш
-
бу
маснавийни
,
сўнгра
“
Бечора
андижонлик
”
шеърини
ёзган
(
ТВГ
. 1903,
№
8)
ва
унда
аввалги
фикрини
бирмунча
ўзгартирганини
кузатиш
мумкин
.
Чунки
,
бу
шеърни
Насимий
ўзи
ихлос
қўйган
устози
Муҳйининг
шу
туркумдаги
“
Андижона
”
радифли
мухаммаси
йўналишида
яратади
. 18
банд
(90
мисра
)
ҳажмдаги
катта
-
гина
ушбу
мухаммасида
Муҳйи
–
даҳшатли
зилзила
воқеаси
учун
Андижон
халқига
итоб
қилмаслик
,
бу
тақдирнинг
иши
эканлиги
,
шаҳар
зилзиладан
аввал
обод
ва
яхши
эди
,
қабилидаги
фикрларни
таъкидлайди
(
ТВГ
.
1903,
№
3).
Мана
унинг
дастлабки
банди
:
Таън
айламанг
азизлар
,
зинҳор
Андижона
,
Ҳақ
амри
бирла
бўлған
ҳамвор
Андижона
,
Қилған
экан
муқаддар
Жаббор
Андижона
,
1
Абдуллажон
Насимий
мусаввадаси
, 107
а
-
варақ
.
Шахсий
кутубхона
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
29
Доим
дуо
-
у
ҳайрат
даркор
Андижона
,
Сан
айлама
маломат
зинҳор
Андижона
...
Зиёвуддинхон
Ҳазинийнинг
шу
туркум
-
даги
“
Этма
”
радифли
мусаддасида
эса
буткул
бошқа
кайфиятни
кўрамиз
.
Шоир
руҳиятига
хос
мискинлик
ва
хоксорлик
ила
Яратгандан
бандаларнинг
гуноҳини
тилаш
шеър
моҳия
-
тини
ташкил
этган
.
Туркумга
оид
яна
шундай
мусаддасни
Ҳамза
Ҳакимзода
Ниёзийнинг
(1889–1829) “
Ниҳоний
”
тахаллуси
билан
,
1906–1914
йиллар
давомида
ёзиб
борган
,
мумтоз
жанрдаги
шеърларидан
иборат
дево
-
нида
ҳам
кўриш
мумкин
.
Фикримизча
,
янги
-
ликка
интилувчан
ёш
Ҳамза
Ҳазиний
шеър
-
ларидан
ўрганган
ва
унга
маълум
қадар
тақлид
ҳам
қилган
.
Буни
эса
,
шаклланаётган
ижодкор
учун
,
табиий
ҳол
дея
қабул
қилиш
керак
.
Адабий
манбалар
,
хусусан
,
лирик
асар
-
ларда
,
тарихий
ҳодисаларнинг
тасвирлани
-
ши
ҳақида
яна
кўплаб
бошқа
ижод
наму
-
налари
мисолида
ва
яна
ўзга
бир
тур
нуқтаи
назар
билан
ҳам
талқин
қилиш
мумкин
.
Аммо
,
юқорида
таъкидланганлардан
хулоса
қилиб
айта
оламизки
,
Қўқон
адабий
муҳити
доирасида
яратилган
айрим
бадиият
намуна
-
лари
,
жумладан
,
баъзи
лирик
жанрлардаги
асарлар
,
хонлик
ва
кейинги
мустамлака
дав
-
ри
тарихи
билан
боғлиқ
бир
неча
фактларни
беради
ёки
бирор
реал
воқеага
аниқ
муно
-
сабатни
акс
эттиради
.
Уларни
атрофлича
ўр
-
ганиш
ва
таҳлил
этиш
эса
тарихни
тўлақон
-
ли
акс
эттиришда
ёрдамчи
манбалардан
бири
бўлиб
қолиши
шубҳасиздир
.
КОРЕЙС
КЛАССИК
ҚИССАЛАРИДА
ЯХШИЛИК
ВА
ЁМОНЛИК
КОНЦЕПТИНИНГ
ИФОДАЛАНИШИ
САЙДАЗИМОВА
УМИДА
Филология
фанлари
номзоди
,
доцент
,
ТошДШИ
СУВОНОВА
УМИДА
Магистрант
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мазкур
мақолада
корейс
классик
қиссаларининг
матнларида
когнитив
лингвистика
атамаларидаги
“
яхшилик
”
ва
“
ёмонлик
”
концепти
инсон
тафаккурининг
универсал
тушунчаси
сифа
-
тида
кўриб
чиқилади
,
унинг
мазмуни
ва
моҳияти
корейс
қиссалари
материали
асосида
очиб
берилади
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
яхшилик
ва
эзгулик
,
корейс
тилидаги
матн
,
наср
,
концепт
,
когнитив
лингвистика
,
халқ
.
Аннотация
.
В
данной
статье
в
текстах
корейских
классических
повестей
,
рассматривается
кон
-
цепт
«
добро
»
и
«
зло
»
как
универсалия
человеческого
мышления
в
терминах
когнитивной
лингвистики
,
раскрывается
его
содержательная
характеристика
на
основе
материала
корейских
повестей
.
Опорные
слова
и
выражения
:
добро
и
зло
,
текст
на
корейском
языке
,
проза
,
концепт
,
когнитивная
лингвистика
,
народ
.
Abstract.
In this article concepts of “good” and “bad” have been observed as the universal idea of
humans mind in terms of Cognitive Linguistics in the texts of Korean classical stories, its characteristic
plots have been described on the basic materials of Korean poets.
Keywords and expressions:
good, bad, texts in Korean language, prose, concept,
с
ognitive linguistics, people.
Турмуш
тарзининг
ўзига
хослиги
жамият
-
нинг
маънавий
қадриятларини
,
шунингдек
,
маънавий
қарашларини
ҳам
шакллантиради
.
Е
.
Ф
.
Косиченко
1
кўрсатиб
ўтганидек
,
ах
-
1
Косиченко
Е
.
Ф
.
Концепты
добро
и
зло
на
материале
сказок
//
Вестник
МГЛУ
,
№
557, 2009.
