“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2021 yil
172
6/2021
(№
00056)
ЎБЕКИСТОНДА АГРАР СЕКТОР ТАРКИБИ ВА РИВОЖЛАНИШ
ТАМОИЛЛАРИ
Рузметов Даврон Иброгимович
Урганч давлат университети таянч докторанти
E-mail:
Аннотатция
.
Ушбу мақолада мамлакатимиз аргар секторнинг иқтисодиётдаги
роли ва ахамияти,
ривожланган мамлакатларда хозирги кундаги холати хамда аграр
сектор ва қишлоқ хўжалиги тушунчаларининг ўзаро луғавий фарқи тахлил қилинган.
Илмий тахлилий натижаларига кўра аграр
секторни ривожлантириш юзасидан хулосалар
тақдим қилинган.
Калит сўзлар:
аграр
сектор, қишлоқ хўжалиги, кичик бизнес, экспорт, агрокластер
,
янги иш ўринлари.
Abstract.
This article analyzes the role and importance of the agricultural sector in the
economy, the current situation in developed countries and the lexical differences between the
concepts of the agricultural sector and agriculture. According to the results of scientific analysis,
conclusions on the development of the agricultural sector are presented.
Keywords:
agricultural sector, agriculture, small business, export, agrocluster, new jobs.
Кириш
Аграр сектор тараққий этмаган дунёнинг хар қандай ривожланган мамлакатини
иқтисодий
ривожланишини тасаввур этиш жуда қийин Чунки
фуқароларнинг
фаровонлик даражаси маълум бир давлат иқтисодиётининг аграр секторининг
ривожланишига боғлиқ. Аграр сектор ривожланиши орқали қишлоқ хўжалиги
махсулотларини мамлакат аҳолисини ҳаёт сифати ва соғлиғи учун фойдали бўлган
маҳсулотлар етиштириш ва
қайта ишлаш тизими тараққий этади. Бундан ташқари
қишлоқ аҳолиси учун иш ўринлари сонининг кўпайишига хизмат қилади.
Ўзбекистон иқтисодиётининг барча тармоқлари, жумладан аграр соҳада ҳам
янгиланиш, ривожланишнинг янги йўналишлари кенгаймоқда. Янги ўзгаришлар
қишлоқ аҳолиси бандлиги ва даромадларини ошишига олиб келмоқда. Шу билан бир
вақтда мамлакатимизда қабул қилинган аграр соҳа тармоқларини, шунингдек, қишлоқ
хўжалигини узоқ муддатли ривожлантириш стратегияси, мамлакатимизда ер –
сув,
меҳнат, техника ва бошқа ресурслардан самарали фойдаланиш, агросаноат
тармоқларига инвестициялар жалб этишини кучайтиришни талаб этмоқда. Айниқса
бутун аграр сектор амалиётига янги кириб келаётган агрокластерларни
ривожлантириш ва кооператив муносабатларни қўллаб –
қувватлаш, ахборот –
коммуникация технологиялари ҳамда бозор механизмларини илмий –
назарий
тушунча ва тамойилларини ҳаётга кенг жорий этиши зарур. Бу эса аграр сектор ва унинг
узвий қисмлари ўртасида ўзаро муносибликни таъминлашдек мураккаб тадқикот
ишларини бажаришни таъқозо этади.
Иқтисодиётнинг аграр сектори турли фаолият турлари билан ифодаланади.
Ўзбекистон иқтисодиётида барча сохалари
каби аграр сектор жуда мухум рол ўйнайди.
Хозирда ушбу сектор тараққий эиши учун бир қатор қарор ва фармонлар қабул
қилинган ва хаётга тадбиқ этиб келинмоқда. 2019 йил 17 апрельдаги ПФ
-5708-
сонли
“Қишлоқ хўжалиги соҳасида давлат бошқаруви тизимини такомиллаштириш чора
-
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2021 yil
173
6/2021
(№
00056)
тадбирлари тўғрисида”ги хамда
2019 йил 23 октябрь, пф
-5853-
сон
“ўзбекистон
республикаси қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг 2020 —
2030 йилларга
мўлжалланган стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида”
ги Президент Фармонларини
давлатимизда аграр сектор тараққиёти учун катта замин бўлиб хизмат қилади
[1, 2].
Шу билан бир вақтда ривожланган хорижий давлатларда илғор фан ва
технологияларнинг мамлакатимизга кириб келиши аграр сектор тармоқлари ва
мажмуаларини бошқаришга янгича ёндашув ва усулларни ишлаб чиқишни талаб
этмоқда. Шу билан бир қаторда соҳада қўлланилаётган тушунча ва атамалар ўртасида
ўзаро
номувофиқликлар кузатилмоқда. Шуларни инобатга олган ҳолда мамлакатимиз
аграр сектори ва у билан боғлиқ соҳалар ўртасидаги тушунчаларнинг илмий –
амалий
жиҳатдан таҳлил қилиш ва таққослаш ҳозирги даврда ўта долзарб муаммолар
қаторига киради. Шуни ҳисобга олиб ушбу тадқиқотнинг асосий мақсади –
хорижий
тажрибалар асосида аграр секторнинг ҳозирги шаклланган таркибий тузилиши ва
унинг асосий тушунчалари мазмун –
моҳиятининг ўзаро мувофиқлигини илмий –
амалий жиҳатдан тадқиқ этиш ҳисобланади
[3].
Мавзуга оид адабиётлар таҳлили
Бир қатор хорижий мутахассислар ва юртимиз олимлари иқтисодиётнинг аграр
сектори ва унга бевосита алоқадор булган соҳалар илмий назарий асосларини ўз
илмий изланишларида кўрсатиб ўтганлар. Жумладан Анищенко А.Н., Газимагомедова
Ф. Р., Титова Л.П. Михайлов А.Г. Питерская Л.Ю. (Россия Федерацияси), Калинчик Н
.
В.,
Кошиль А.М.
(Украина), Ю.Юсупов, М.Қ.Пардаев, Н.Хушматов (Ўзбекистон)
ва бошқа
олимларнинг ишларини кўрсатиш мумкин.
Россия ФА академиясининг
профессори
А.Н.Анищенко
раҳбарлигида [
4
] олиб
борилган тадқикотларда Россия Федерацияси ва бошқа хорижий давлатларда қишлоқ
хўжалигини барқарор ривожлантириш ва аграр сектор тармоқларини суний ва ақилли
инттелект орқали бошқариладиган стратегик режалаштиришга ёндашув асосланган.
Шунингдек, ушбу
муаллиф ишида қишлоқ хўжалигини ақилли технологияларни
қўллаш орқали йўналишлар таҳлил қилинган ҳамда унинг ривожланиш
тенденцияларига ва рақобатбардошлигига баҳо берилган.
Ф. Р.Газимагомедова ва бошқа муаллифлар илмий ишларида аграр секторда
ишлаб чиқариш жараёнларининг хусусиятлари ва ишлаб чиқариш ўсишини тўхтатувчи
салбий омиллар чуқур тахлил қилинган
[5].
Михайлов А.Г. таърифига кўра аграр сектор ўзига хос хусусиятлари уни барча
даражаларда ва барча жабҳаларда иқтисодиётнинг алоҳида соҳаси сифатида ажратиб
кўрсатиш учун етарлича аҳамиятга эга. Шундай қилиб, тадқиқотчилар олдида турган
асосий амалий масала
-
бу қоидаларни белгилаш, уларга риоя қилиш аграр секторнинг
бошқа тармоқлар билан энг самарали ўзаро таъсирини ва унинг энг жадал
ривожланишини кўрсатади
[6].
Бойко Е.А., ва Питерская Л.Ю. ўз изланишларида иқтисодиётнинг аграр
секторида кичик бизнеснинг ролини кўриб чиқишга бағишланган. Қишлоқда кичик
бизнесни ривожлантиришга, мамлакатимизда рўй бераётган бозор ўзгаришлари
шароитида агросаноат мажмуасини изчил ривожлантириш учун кенг имкониятлар
очилаётганига қизиқиш ортиб бораётгани билан боғлиқлиги ёритилган. Ҳозирги
ривожланиш босқичида аграр сектор бутун миллий иқтисодиётнинг ўсиш
омилларидан бири сифатида тан олинган. Муаллифлар қишлоқ хўжалигида кичик
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2021 yil
174
6/2021
(№
00056)
бизнесининг хусусиятларини кенг ёритишган ва тадқиқот натижалари асосида унинг
аниқ контсептсияси келтиришган
[7].
Украиналик профессор
Н.
В. Калинчик
олимлар томонидан иқтисодиётнинг
аграр секторини ривожлантириш стратегиясини ишлаб чиқишда мавжуд
ёндашувларни
таҳлил қилган. Жумладан ривожланган жамиятларда стратегия турли
ҳажмдаги ва биринчи навбатда кичик фермер хўжаликларини қўллаб
-
қувватлашни
назарда тутганлиги кўрсатилган. Украинада, аксинча, тескари вазиятни кузатиш
мумкин
-
давлатнинг саъй
-
ҳаракатлари йирик корхоналарни қўллаб
-
қувватлашга
қаратилган деган карашларни билдирган
[8].
Мамлакатимиз олимларидан Ю.Юсупов юртимизда аграр сектор давлат
томонидан бошқариладиган энг йирик соҳа эканлигини ва катта исоҳатларга мухтож
эканлигини таъкидлаб ўтган. Жумладан аграр секторда фаолият юритаётган дехқон ва
фермер хўжаликлари ўз махсулотларини ташқи бозорларга олиб чиқишдаги
муаммолар ва уларнинг ечимлари юзасидан мулохаза юритган [
9].
М.Қ.Пардаевнинг илмий тадқиқот ишида иқтисодий ривожланишнинг
инновацион йўлига ўтишда иқтисодиётнинг аграр секторида тўпланиб қолган
муаммоларни, балки ушбу тармоқ олдида турган асосий вазифаларни ҳам ҳал этиш
зарурлиги таъкидланган
[10].
Н.Хушматовнинг аграр секторни модернизация қилиш ва уни ривожланишнинг
инновацион йўлига ўтказиш вазифаларини ҳал этиш зарурлигини ҳисобга олган ҳолда
мазкур тармоқдаги инновацион фаолиятни фаоллаштириш соҳасидаги кўплаб
муаммолар ва масалалар ҳал этиш йўллари тўғрисида фикр билдирилган
[11].
Юқорида
келтирилган тадқиқотчи олимларнинг барча тахлил натижалилалари
аграр сектор хар бир мамлакатда ўзига хос равишда ривожланаётгани ва хали ушбу
сохани ривожлантириш учун анчагина ишларни амалга
ошириш лозимлигини
кўрсатади. Хусусан Ўзбекистон Республикаси аграр тизимига давлат томонидан катта
субсидия ва кредит маблаглари ажратилаётганига қарамасдан
ушбу соҳа
муаммоларини хал этишда
етарли даражада ишлар олиб борилмаётганлигини
кўришимиз мумкин.
Ушбу секторда кичик ва хусусий тадбиркорлик роли ва
ахамиятини ошириш хамда
ушбу сектор ривожланишида
инновацион ёндаув
зарурлигини тахлил натижаларидан кўришимиз мумкин.
Тадқиқот методологияси
Аграр секторнинг ҳозирги шаклланган таркибий тузилиши ва унинг асосий
тушунчалари мазмун –
моҳиятининг ўзаро мувофиқлигини илмий –
амалий жиҳатдан
тадқиқ этиш ва хорижлик олимларнинг илмий изланишлари натижалари мазкур
тадкикотнинг назарий
-
услубий базаси сифатида хизмат қилди. Мақолани тайёрлашда
абстракт ва аналитик мушоҳада, қиёсий ва омилли таҳлил, норматив ва позитив таҳлил
ҳамда бошқа усуллардан фойдаланилди.
Тахлил ва натижалар
Ўзбекистон иқтисодиётида аграр секторининг бугунгги кундаги холатини тахлил
қилишдан олдин ривожланган бир қатор мамлакатларда аграр сектор холатини тахлил
қилиб ўтишни жоиз деб топдик.[12].
Қозоғистон
ва Белоруссиянинг аграр сектори;
Қозоғистон
аграр секторида сўнгги ўн йилликда ижобий динамика устунлик
кузатилмоқда. Бироқ, қурғоқчилик
даврида ғалла ҳосилдорлиги кескин пасайиб кетди,
бу эса ушбу фаолият соҳасидаги умумий вазиятни бироз оғирлаштирди.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2021 yil
175
6/2021
(№
00056)
Қишлоқ
хўжалигида барқарор молиявий натижалар кузатилмоқда. Сўнгги
пайтларда ялпи ғалла ҳосили ортди. У юқори экспорт салоҳиятига ега (7 миллион
тоннадан ортиқ).
Чорвачиликда ҳам ижобий ўзгаришлар кузатилмоқда. Мамлакатда қорамол ва
паррандалар сони ортиб бормоқда. Қайта ишлаш саноатида маҳсулот ишлаб чиқариш
ҳажми кенгаймоқда. Қозоғистон қишлоқ хўжалигининг асосий муаммоси унинг техник
ва технологик янгиланишининг етарли емаслигидир.
Беларус аграр сектори
ҳам қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг барқарор
ўсиш динамикаси билан ажралиб туради. Мамлакатдаги оғир иқтисодий вазиятга
қарамай, давлат озиқ
-
овқат хавфсизлиги миллий дастурларини ишлаб чиқишга катта
маблағ ажратмоқда.
Беларус МДҲ мамлакатлари орасида қанд лавлаги ва техник экинларни сотиш
бўйича етакчи ўринни егаллайди. Қайта ишлаш саноатида сут ва гўшт етиштириш
устунлик қилади.
AҚШ
аграр сектори
;
AҚШ аграр сектори дунёда энг
ривожланган давлатдир. У дунёнинг энг йирик
қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиси
ва экспортчисидир.
Бу мамлакатда қишлоқ хўжалигини ривожлантириш ва модернизация қилиш
давлатнинг доимий назоратида амалга оширилмоқда. У агробизнесни қўллаб
-
қувватлаш дастурларини ишлаб чиқади. Бошқа мамлакатлардан фарқли ўлароқ, AҚШ
ҳукумати фермерларнинг юқори даромадларини сақлаб қолиш, уларнинг ижтимоий
ҳаётини яхшилаш, қишлоқ жойларда ривожланган инфратузилмани яратиш ва
уларнинг маҳсулотлари бозорларини кенгайтириш учун турли чораларни қўллайди.
Давлат протекционизми аграр секторни мустаҳкамлашга ёрдам беради.
Бунда AҚШда фаол фойдаланилаётган фан
-
техника тараққиёти ютуқларининг
ролини алоҳида таъкидлаш жоиз. Бу мамлакат қишлоқ
хўжалигида қайта
тикланадиган
энергия
манбаларидан
фойдаланиш
бошланди,
бу
кўплаб
корхоналарнинг ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш имконини берди. Био
-
энергетика маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи заводлар қуриш дастурлари жорий
етилмоқда. Био
-
ёқилғидан фойдаланиш экологик тизимнинг муҳим элементи
этиб
белгиланган
.
Қўшма
Штатларда бошланғич фермерлар учун ажратилган грантлар ва
субсидияларнинг ривожланган тизими мавжуд. Фермер хўжаликларини қўллаб
-
қувватлаш дастурлари қишлоқ аҳолисини яшаш жойларида самарали ишлашга
ундайди.
Хитой аграр сектори;
Хитой
аграр секторида сезиларли ўзгаришларни амалга оширилди. Бу қишлоқ
хўжалиги корхоналарини моддий
-
техник таъминлаш ва инновацион ресурсларни
тежовчи технологияларни ривожлантириш билан боғлиқ.
Бу мамлакат ҳукумати қишлоқларда яшаш ва
меҳнат қилиш учун қулай шарт
-
шароитларни яратиб бермоқда. Бу қишлоқ аҳолисининг даромадлари даражаси шаҳар
аҳолисининг даромадлари даражасига яқин бўлган кам сонли мамлакатлардан
биридир. Бу деҳқон
оилалари учун имтиёзлар жорий этилиши туфайли мумкин бўлди.
Бундан ташқари, қишлоқ инфратузилмасини ривожлантириш учун давлат томонидан
катта маблағ ажратилди.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2021 yil
176
6/2021
(№
00056)
Хитойда юқори қувватга эга қишлоқ хўжалиги машиналарининг янги турлари
фаол қўлланилмоқда. Бундан ташқари, у ерда сувни тежайдиган тупроқ суғориш
технологиялари қўлланилмоқда. Буларнинг барчаси ем
-
хашак экинларидан юқори
ҳосил олиш имконини беради.
Бугунгги кунда Ўзбекистон иқтисодиётида аграр сектор роли ва ахамиятини
бахолаш
,
мамлакатимизда
аграр сектор ҳамда унга боғлиқ мажмуалар ўртасида
тушунчаларнинг илмий –
амалий жиҳатдан таҳлил қилиш ва таққослаш ушбу
тадқиқотнинг асосий мақсади ҳисобланади.
1-
расм Ўзбекистон аграр сектор таркибий тузулмаси.
Манба: Муаллиф ишланмаси
.
Ўзбекистонда аграр сектор ўзаро боглиқ равишда ишлаб чиқариш ва хизмат
кўрсатиш тармоқларига бўлинади. Ишлаб чиқариш тармоғи ўз ичига озиқ
-
овқат
саноати, қишлоқ хўжалиги ва қишлоқ хўжалиги махсулотларини қайта ишлаш саноати,
ўрмон хўжалиги саноати ҳамда балиқ хўжалиги саноатларини ўз ичига олса, хизмат
кўрсатиш тармоғи ўз номига мутаносиб равишда сув хўжалиги ва мелиорация, қишлоқ
хўжалик машинасозлик саноатини, кишлоқ қурилиш хамда қишлоқ хўжалиги
ходимларини касбга ўқитиш ва қайта тайёрлашни ўз ичига олади.
Ушбу соҳалар ўзаро мутоносибиги билан макро ва микро даражаларга бўлиб
ўрганиш аграр сектор тушунчасига янада ойдин таъриф беришимизга замин яратади.
Ўз навбатида аграр секторнинг микро даражаси ўз ичига дехқон ва фермер
хўжаликларини, агро фирма ва қишлоқ хўжалик кооперативларини, ўрмон ва балиқ
хўжаликларини, Қишлоқ
хўжалик корхоналари ва қишлоқ хўжалик махсулотларини
қайта ишлаш корхоналарини хамда агросаноат кластерини ўз ичига олса, макро
даражада қишлоқ хўжалигини, қишлоқ хўжалиги машинасозлигини, қишлоқ хўжалик
махсулотларини сақлаш, қишлоқ хўжалик махсулотлари экспортини хамда қишлоқ
хўжалик махсулотларининг ички бозорини ўз ичига олади. Буни қуйидаги 2
-
расмда
кўришимиз мумкин.
Ўрмон хўжалиги
саноати
Қишлоқ
хўжалиги қурилиш
саноати
Қишлоқ хўжалиги
ходимларини касбга
ўқитиш ва қайта тайёрлаш
Балиқ хўжалиги саноати
Сув
-
хўжалиги ва
мелиорация
Озиқ
-
овқат саноати
Қишлоқ
хўжалиги ва
қишлоқ хўжалиги
махсулотларини қайт
ишлаш саноати
Қишлоқ
хўжалик
машинасозлик саноати
Ишлаб чиқариш
Хизмат кўрсатиш
Аграр сектор
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2021 yil
177
6/2021
(№
00056)
2-
расм. Аграр сектор микро ва макро даражадаги таснифи.
Манба: Муаллиф ишланмаси
Aмалга оширилган ер ислоҳоти йирик қишлоқ хўжалиги мажмуалари, оилавий
фермер хўжаликларининг ривожланишига хизмат қилди. Давлат аграр сектори
эҳтиёжлари ва уни модернизация қилиш учун харажатларни режалаштиришнинг янги
тизимини ишлаб чиқди.
Ўзбекистон аграр сектори иқтисодиётннг барча тармоқлари каби янгилани,
тараққий этишнинг янги тамоиллари кенгаймоқда. Аграр сектордаги янгиланишлар
провард натижада қишлоқ жойларида янги ичи ўринларни ташкил этилиши ва ахоли
даромадлари ўсишига олиб келмоқда.
Ўз навбатида қишлоқ хўжалигини тармоқларга ажратилган холда тахлил
қилиниши аграр сектор қишлоқ хўжалигига нисбатан кенг қамровни ўз ичига олишини
кўришимиз мумкин. Хусусан қишлоқ хўжалиги чорвачилик ва дехқончилик
тармоқларига бўлинишини ва ушбу тармоқлар қишлоқ хўжалиги махсулотларини
етиштиришда дехқон ва фермер хўжаликлари ва қишлоқ хўжалиги корхоналари билан
ўзаро бир яхлит тармоқ эканлигини кўришимиз мумкин.
Қишлоқ
хўжалигини аграр сектор билан умумий боғловчи тармоқлар хусусан
қайта ишлаш саноати учун озиқ овқат ва но
-
озиқ овқат махсулотлари хамда товар хом
ашёга бўлган талабни қондирадиган ўзаро бирлашган тузилма таркиби сифатида
таърифлашимиз мумкин. Лекин аксар холларда аграр сктор ва қишлоқ хўжалиги
тушунчалари бир маънони англатаётгандек қўллансада аграр сектор илмий
атамашуносликда ва юқорида 2 ва 3 расимда келтирилган маълумотлардан аграр
сектор
кенгрок тушунча эканлиги ва қишлоқ хўжалиги ушбу секторнинг бир таркиби
эканлигини кўришимиз мумкин.
Аграр соха ва унинг барча тармоқларини шу жумладан мамлакатимизда дехқон
ва фермер хўжаликлари томонидан етиштирилган махсулотлар экспортини оширишни
ривожлантириш, ер
-
сув, техника ва бошқа ресурслардан самарали фойдаланиш, аграр
секторга
инвеститцияларни
жалб
этиш
мақсадида
қишлоқ
хўжалигини
ривожлантириш стратегияси қабул қилинди. Шунингдек мамлакатимиз қишлоқ
Аграр сектор
Микро даражада
Макро даражада
Фермер хўжалиги
Қишлоқ
хўжалиги
Дехқон хўжалиги
Қишлоқ
хўжалиги
машинасозлиги
Агро фирма ва қишлоқ хўжалиги
кооперативлари
Логистика
Ўрмон ва балиқ хўжалиги
Қишлоқ
хўжалиги
махсулотларини сақлаш
Қишлоқ
хўжалик корхоналари ва
қишлоқ хўжалик махсулотларини
қайта ишлаш корхоналари
Қишлоқ
хўжалик махсулотлари
экспорти
Агро саноат кластери
Қишлоқ
хўжалик
махсулотларининг ички бозори
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2021 yil
178
6/2021
(№
00056)
хўжалиги соҳасига янги қўлланилаётган агрокластерларни ривожлантириш ҳамда
кооператив муносабатларни тараққий эттириш, замонавий инновацион аграр
технологияларни ҳамда бозор механизмларини илмий –
назарий тушунча ва
тамойилларини ҳаётга кенг жорий этиши зарур. Ўз навбатида бу аграр сектор ва бошқа
соҳалар билан ўзаро мутаносиблиикни таъминлашдек мураккаб тадқикот ишларини
бажаришни таъқозо этади. Аграр сектори ривожланган мамлакатлар илғор
технологияларнинг кириб келиши ушбу сектор барча соҳалари ҳамда мажмуаларини
рационал бошқаришга янгича ёндашув ва усулларни ишлаб чиқишни талаб этмоқда.
Шунингдек аграр секторда қўлланилаётган атамалар ва тушунчаларда турли қарашлар
намоён бўлмоқда.
3-
Расм. Аграр секторда қишлоқ хўжалиги тармоқлар таркиби ва тоифалари бўйича
таснифи
Манба: Муаллиф ишланмаси
Қишлоқ
хўжалиги махсулотларини органик сифатли қилиб етиштириш
масаланинг бир томони бўлса ушбу махсулотларни ўз эгаларига сифатли етказиб
бериш яна бир мухим томони эканлигини кўришимиз мумкин. Ушбу махсулотларни
етиштиришда замонавий ииновацион усулларни қўллаш хамда ишни тўгри ташкил
этиш жуда мухум хисобланадаи. Мамлакатимиз аграр сиётсати ушбу секторда кичик
ва хусусий тадбиркорликни кўллаб қувватлаш орқали янада ривожлантиришга
қаратилган. Хусусан
Европа Иттифоқи
аграр секторда кичик ва хусусий тадбиркорликни
озиқ
-
овқат ишлаб чиқаришни такомиллаштириш учун Ўзбекистонга 11 миллион евро
ажратди. Бу 2020 йил 1
-
чорагидан буён ажратилган учинчи молиявий кўмак саналади.
[13]
Шу тариқа Европа Иттифоқи томонидан ажратилган грант миқдори 32 миллион
еврога етди. Ўтган йили қишлоқ жойларда яшовчи эҳтиёжманд тоифанинг яшаш
кўрсаткичини ошириш ҳамда соҳа бўйича ҳукумат ислоҳотларини қўллаб
-
қувватлашга
қаратилган грант кўмагини ажратиш жараёни COVID
-
19 пандемияси сабаб
тезлаштирилган эди. Янги лойиҳа Европа Иттифоқи ҳамда
унга аъзо давлатлар
томонидан фермерлар, агрокорхоналар ҳамда илмий доираларга кўмак мақсадида
амалга оширилаётган бошқа лойиҳаларнинг
мантиқий давоми саналади.
Аграр
Асаларичилик
Доривор ўсимликлар
Қишлоқ
хўжалиги ялпи махсулоти
-100%
Фермер
хўжаликлари
Дехқон хўжаликлари
Қишлоқ
хўжалик
корхоналари
Қишлоқ
хўжалик тармоқлари таркиби
Чорвачилик
Дехқончилик
Қорамолчилик
Донли экинлар
Паррандачилик
Балиқчилик
Эчкичилик
Қоракўлчилик
Мойли экинлар
Сабзавотчилик
Боғдорчилик
Ем
-
хашак экинлари
Кўламзорлаштириш
Қўйчилик
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2021 yil
179
6/2021
(№
00056)
сектордаги қишлоқ хўжалиги
корхоналари, озиқ
-
овқат ва тўқимачилик каби соҳаларда
бандликни таъминлаш имконияти юқори. Бу нафақат муносиб иш ўринлари яратиш ва
хотин
-
қизлар ҳамда ёшларнинг пул топиши учун барқарор
имкониятларни пайдо
қилиш жиҳатидан, балки озиқ
-
овқат хавфсизлигини таъминлаш ҳамда масъулиятни
ҳис этадиган озиқ
-
овқат тизимини вужудга келтириш жиҳатидан ҳам муҳимдир.
Европа Иттифоқи аввалгидек ҳукуматнинг иқлим ўзгаришларини инобатга олган ҳолда
яшил ва барқарор аграр
секторини ривожлантиришга қаратилган ислоҳотларини
қўллаб
-
қувватлашга интилмоқда
.
Ўзбекистонга Европа Иттифоқининг савдо
соҳасидаги преференциялар тизимидан кенгайтарилган тартибда фойдаланиш ҳуқуқи
берилган эди. Мазкур тизимдан тўғри ва самарали фойдаланиш орқали қишлоқ
хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарувчилар Европа Иттифоқига божсиз экспорт
қилиш имконига эга бўлиши мумкин.
Европа Иттифоқи томонидан Ўзбекистон бюджетига ажратилаётган грант
мамлакат ҳукумати билан битимга асосланади. Бундан кўзланган мақсад
Ўзбекистоннинг
2020
-
2030
йилларга
мўлжалланган
агросаноат
тизимини
ривожлантириш стратегиясида белгиланган вазифаларни амалга оширишга,
пировардида эса молия, бюджет тизими бошқарувида шаффофликка эришишга,
макроиқтисодий барқарорликни
таъминлашга кўмаклашишдан иборатдир.
Хулоса ва таклифлар
Юқоридаги тадқиқодлардан келиб чиқилган холда мамлакатимизда аграр
секторни янада ривожлантириш мақсадида қуйидаги таклиф ва хулосаларга келинди.
1.
Аграр секторда кичик ва хусусий тадбиркорлик
улушини ошириш орқали
ушбу
секторда давлат аралашувини кескин камайтириш.
2.
Логистика хизматларига янада катта имтиёзлар яратиш орқали қишлоқ
хўжалик махсулотларини ўз вақтида нес
-
нобуд қилмасдан харидорига етқазиб бериш.
3.
Аграр секторга янги илмий инновацион ишланмаларни тадбиқ этиш
механизимларини ишлаб чиқиш айниқса янги инновацион усулар билан ёндошган
тадбиркорлик субъектларга имтиёзлар бериш орқали ушбу сохани янада
ривожлантириш
.
4.
Кишлоқ хўжалик махсулотлари экспортини тўғри йўлга қўйиш хамда
тадбиркорларнинг етиштирган махсулотларини ортиқча овворагарчиликларсиз
импортёр давлат талабларига тўлиқ риоя қилган ҳолда ўз вақтида етказиб бериш
мақсадида ўсимликлар карантини давлат инспекцияси томонидан амалга
оширилаётган ишларни танқидий кўриб чиқиш ва янги механизимларни жорий этиш.
5.
Қишлоқ
хўжалик махсулотларини етиштириш, сақлаш, қайта ишлаш ва
сотишгача бўлган давирни ўз ичига олган ва мамлакатимиз иқтсодиёти учун янги
булган агрокластер
ташкил этишни янада рағбартлантириш
.
Аграр сектор иқтисодиётнинг энг мухум сохаси эканлигини тадқиқот ва тахлил
натижаларидан кўришимиз мумкин. Ушбу сохани ривожланирмасдан, доим янги
инновацион ёндашувларни қўлламасдан мамлакатнинг ривожланишини тасаввур
қилиш қийин.
Фойдаланилган адабиётлар
1.
2019 йил 17 апрельдаги ПФ
-5708-
сонли “Қишлоқ хўжалиги соҳасида давлат
бошқаруви тизимини такомиллаштириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги Президент
Фармонларини.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2021 yil
180
6/2021
(№
00056)
2.
2019 йил 23 октябрь, пф
-5853-
сон
“ўзбекистон республикаси қишлоқ
хўжалигини ривожлантиришнинг 2020 —
2030 йилларга мўлжалланган стратегиясини
тасдиқлаш тўғрисида”
ги Президент Фармонларини.
3.
Амиров Л.Ф.
Ўзбекистон иқтисодиётининг аграр сектори ва унинг асосий
Тушунчалари
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul
-
avgust, 2020 yil 4/2020 (№ 00048)
4.
Анищенко А.Н. «Умное» сельское хозяйство как перспективный вектор роста
аграрного сектора экономики России // Продовольственная политика и безопасность.
–
2019.
–
Том 6. –
№ 2. –
С. 97
-108.
–
5.
Газимагомедова Ф.Р. Реформирование аграрного сектора экономики //
Вестник Евразийской науки, 2019 №2,
https://esj.today/PDF/38ECVN219
6
. Михайлов
А.Г. Аграрный сектор россии
начала xx века: методы стабилизации
и обеспечения функционирования Современные проблемы науки и образования. –
2008.
–
№ 2
–
С. 130
-135
7.
конференция «Актуальные направления научных исследований: перспективы
развития»
8.
Н.В.Калинчик,
Стратегия развития
аграрного сектора экономики
Украины:
существует ли она?
ефективна економіка № 10, 2013
9
. ЮЮсупов Ўзбекистон аграр сектори: асосий муаммолар, хусусиятлар,
ислохатлар заруряти. 25.03.2019 й.
https://cabar.asia/ru/uzbekiston-agrar-sektori-[9].
asosij-muammolar-hususiyatlar-islo-otlar-zaruriyati
10.
Пардаев М.Қ., Пардаев О.М. Қашқадарё вилояти иқтисодиётини
ривожлантиришда
инновациялардан
фойдаланишнинг
ташкилий
-
иқтисодий
механизмларини такомиллаштириш / Инновацион ривожланиш асосида миллий
иқтисодиётни модернизациялаш: муаммолари, ечимлари ва истиқболлари. –
2015, 22
б.
11.
Хушматов. Н., Файзуллаева Т. “Қишлоқ хўжалигига хизмат кўрсатиш
тармоқлари ва фермер хўжаликларини ривожлантириш асослари” // Экономика и
класс собственников. –
Тошкент, 2004. №1. –
Б. 46
12.
https://www.agroprodmash-expo.ru/ru/ui/17130/
13.
https://www.xabar.uz/jamiyat/evroittifoq-ozbekiston-agrar-sektoriga
