“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
302
3/2020
(№
00047)
КОРОНАВИРУС CОVID-19 ПАНДЕМИЯСИНИНГ ГЛОБАЛ
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ ОҚИБАТЛАРИ ВА УНИ БАРТАРАФ
ЭТИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ
Зайниддинов Руҳиддин Хусниддин ўғли
Тошкент давлат иқтисодиёт университети “Жаҳон иқтисодиёти”
кафедраси ассистенти
E-mail:
zayniddinovrukhiddin77@gmail.com
Аннотация
:
Хитойнинг
Ухан
шаҳрида
биринчи
марта
аниқланган
ва
COVID-19
номини
олган
коронавирус
инфекциясининг
қисқа
муддат
ичида
глобал
миқёсда
тарқалиши
деярли
барча
мамлакатлардаги
ижтимоий
-
иқтисодий
ҳолатнинг
ёмонлашувига
олиб
келмоқда
.
Коронавирус
COVID-19
глобал
пандемияси
нафақат
кўплаб
одамларнинг
ўлимига
олиб
келди
,
балки
у
Буюк
Депрессиядан
бери
мисли
кўрилмаган
миқёсда
глобал
иқтисодиётга
зарар
етказмоқда
. COVID-19
шахсий
ҳаётни
,
бизнесни
,
саноатни
ва
бутун
иқтисодиётни
йўқ
қилишга
қодирлиги
дунё
оммасига
маълум
бўлди
.
Ушбу
мақолада
дунё
иқтисодиётининг
индивидуал
жиҳатларига
COVID-
19нинг
ижтимоий
-
иқтисодий
таъсири
ва
уни
оқибатларини
бартараф этиш
бўйича
жаҳон
мамлакатлари
амалга ошираётган
чора
-
тадбирларни
умумлаштирган
ҳолда
ўрганиш
ва
уларнинг
аҳамиятини
ҳамда
кенг
иқтисодий
ривожланишдаги
ролини
таҳлил
қилиш
илмий
тадқиқот
мавзумизнинг
асосий
мақсади
ҳисобланади
.
Калит сўзлар:
COVID-19
, касаллик, карантин, аҳоли, ижтимоий ҳимоя, нарх,
инфляция, иқтисодий инқироз, даромад, харажат, иқтисодий ўсиш, ишлаб чиқариш,
экспорт, импорт, молия саноати, инвестиция, товар, ишсизлик, миграция, хизмат
кўрсатиш, туризм, таълим, соғлиқни сақлаш.
Abstract:
In the short-term, the global spread of coronavirus infection, first identified in
Wuhan, China, and known as COVID-19, is leading to a deterioration in the socio-economic
situation in almost all countries. The global pandemic of coronavirus COVID-19 has not only killed
many people, but it has been also damaging the global economy on an unprecedented scale since
the Great Depression. The ability of COVID-19 to destroy personal life, business, industry and the
entire economy has become known to the world community. The main purpose of this article is to
summarize the socio-economic impact of COVID-19 on individual aspects of the world economy
and the measures taken by countries to address its consequences and analyze their importance
and role in broad economic development.
Keywords:
COVID-19, disease, quarantine, population, social protection, price, inflation,
economic crisis, income, cost, economic growth, production, export, import, financial industry,
investment, commodity, unemployment, migration, service, tourism, education, healthcare.
Кириш
2020 йил 1 май ҳолатига кўра
,
дунёнинг
21
4 та
мамлакатларида
коронавирус
билан
зарарланган
аҳоли
сони
3,2
миллиондан
ошди
,
уларнинг
учдан
бир
қисми
соғайган
беморлар
қаторида
бўлса
, 230
мингдан
ортиқ
беморларда
ўлим
ҳолатлари
қайд
этилган
[1].
Сўнгги
бир
ҳафта
-
ўн
кун
давомида
жаҳонда
ушбу
вирусга
чалинганлар
сони
кунига
30-50
минг
нафар
кишига
ошмоқда
.
Дунёнинг
кўплаб
мамлакатларида
фавқулодда
вазият
ва
карантин
тартиби
жорий
қилинганига
қарамай
вирусдан
касаланганларнинг
сони
кун
сайин
ўсиб
бормоқда
.
Давлатлараро
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
303
3/2020
(№
00047)
фуқаролар
ҳаракатланиши
чекланиши
,
таълим
,
савдо
ва
умумий
овқатланиш
соҳаларида
карантин
ҳолатининг
жорий
қилиниши
ҳамда
иқтисодиётнинг
бошқа
тармоқларида
ҳам
корхоналарнинг
қисман
карантин
ҳолатида
фаолият
юритиши
коронавируснинг
жаҳон
иқтисодиётига
таъсирини
кучайтирмоқда
.
Пандемиянинг дунёда ва ҳар бир мамлакат иқтисодиётида келтириб
чиқараётган
мураккаб вазият ва қийинчиликларини кўплаб халқаро ташкилотлар ва
экспертлар олдинги иқтисодий инқирозлардан фарқли равишда
кўлами жиҳатидан
1929-
1932 йиллардаги “Буюк депрессия”дан кейинги энг оғир ҳолат сифатида қайд
этилмоқда
.
Хусусан, 1929
-
1932 йиллар мобайнида дунё иқтисодиёти умумий ҳисобда
тахминан 15 фоизга қисқарган бўлса, 2008
-
2009 йиллардаги глобал молиявий
инқироз натижасида глобал иқтисодий ўсиш суръатлари мос равишда
3
ва
-0,6
фоизни ташкил этган
.
Халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ)нинг жорий йил биринчи ярмида
коронавирус пандемияси кенгайишининг тўхтатилиши ва иккинчи ярим йилдан
бошлаб иқтисодий фаолликнинг босқичма
-
босқич тикланиши бўйича тахминларига
асосланган базавий прогнозларига кўра 2020 йилда
жаҳон иқтисодиёти
-4,2
фоизга
қисқариши
кутилмоқда
.
Бунда, иқтисодий пасайиш ривожланган давлатларда 6,1
фоизни
(шу жумладан, АҚШ
-
5,9 фоиз, Еврозона мамлакатлари
-
7,5 фоиз) ва
ривожланаётган мамлакатларда
-
1 фоизни, шунингдек, Россияда
-
5,5 фоизни ва
Қозоғистонда
-
2,5 фоизни ташкил этиши, Ўзбекистонда эса 1,8 фоизлик иқтисодий
ўсиш прогноз қилинмоқда
[2].
1-
расм
. 2020
йилда
жаҳон
мамлакатлари
иқтисодиёти
ривожланишининг
прогнози
:
турли
ташкилотларнинг
сўнгги
прогнозлари
[3]
.
Халқаро
валюта
жамғармаси
(
ХВЖ
)
ижрочи
директори
Кристалина
Георгиеванинг
фикрича
,
воқеалар
ривожининг
салбий
тус
олишига
тайёргарлик
кўриш
керак
ва
коронавируснинг
дунё
иқтисодиётига
нохуш
таъсирини
тезда
бартараф
қилинишини
кутмаслик
лозим
.
Бу
ҳақида
у
G20
мамлакатлари
марказий
банклари
раҳбарларининг
Саудия
Арабистонида
ўтказилган
учрашувида
айтди
[3].
Шунингдек
,
дунёнинг
машҳур
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
304
3/2020
(№
00047)
Goldman Sachs
инвестиция
банки
мутахассислари
ҳам
инқирознинг
салбий
оқибатлари
ҳақида
гапиришмоқда
.
Уларнинг
ҳисоб
-
китобларига
кўра
,
жорий йилнинг
иккинчи
чорагида
ривожланган
давлатлар
иқтисодиёти
биринчи
чорагига
нисбатан
35
фоизга
қисқаради
.
Бу
тарихдаги
рекорд
кўрсаткич
ва у
2008
йилда
кузатилган
максимал
кўрсаткичдан
тўрт
баравар
кўпдир
.
Шунга кўра, ушбу пендемиянинг иқтисодиётнинг
етакчи соҳа ва тармоқларига ҳам жиддий талофатлар келтираётганлигини қуйидагилар
мисолида кузатиш мумкин.
1. молия саноати
Иқтисодий жараёнларнинг
тобора
чуқурлашиб
бораётган
бугунги кунда унинг
занжирли боғланишга эга тизимига коронавирус эпидемиясининг
глобал
салбий
таъсир
билан кириб келиши, энг аввало, молия соҳасида ўз аксини кўрсатишида
намоён бўла бошлади, хусусан:
фонд
бозорларининг
индекслари
тушиб
бормоқда
,
компаниялар
маблағларни
тежаш
мақсадида
ўз
харажатларини
қисқартирмоқда
,
корхоналар
қисқартилган
иш
тартибига
ўтмоқда
[4].
Дунё
фонд
биржаларида
бундай
кескин
пасайиш
ўн
йиллардан
буён
кузатилмаётган эди
. Reuters
агентлигининг
ҳисоб
-
китобларига
кўра
,
феврал
ойининг
охирги
ҳафтаси
2008
йилда
бошланган
молиявий
инқироз
давридан
буён
кузатилган
иқтисодий
ва
молиявий
жиҳатдан энг
нохуш
ҳафта
бўлди
.
Бутун
дунёда
инвесторлар
ваҳима
остида
акцияларни
сотишга
тушдилар
,
ривожланаётган
бозорга эга
бўлган
мамлакатларнинг
валютаси
,
хом
ашё
шартномалари
нархи
кескин
қадрсизлана
бошлади
.
Коронавирус
ваҳимаси
ортида
охирги
кунлар
ичида
жаҳон
фонд
биржаларида
10
трлн.
доллар
йўқотилди
.
Акциялар
нархи
,
нафақат
,
АҚШ
фонд
биржаларида
,
балки
,
Европа
ва
Осиёда
ҳам
тушиб
кетди
.
Январ
Феврал
Март
Апрел
Май
2-
расм
.
Коронавируснинг
тарқалиш
бошланганидан
бери
фонд
бозорларига
таъсири
(
ФТСЕ
,
До
w
Жонес
Индустриал
Авераге
ва
Никкеи
индексларининг
2020
йил
январ
-
май
ойлари
учун
кўрсаткичлари
[5]).
FTSE, Dow Jones Industrial Average ва Nikkei индекслари 31 декабрдан бери улкан
пасайишларни қайд этиб келмоқда. Хусусан, Япониянинг таянч индекси Nikkei 225 6
март куни ҳолати бўйича 2,7 фоизга ёки бошқа Осиё мамлакатлари фонд бозоридаги
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
305
3/2020
(№
00047)
индекслар, жумладан, Корея индекслари 2,2 фоизга, Ҳонгконг биржаси индекси 2,3
фоизга, Хитойнинг SHCOMP индекси 1,3 фоизга тушиб кетган. Европадаги фонд
биржалари Европа давлатларида коронавирус жадал тарқалаётгани ҳақидаги
хабарлар ортидан 3
-
3,6 фоизга пасайган. Осиё фонд
биржаларида ҳам 9 март
ҳолатига кўра кескин пасайиш кузатилди
[4] (2-
расм).
Dow ва FTSE индекслари 1987 йилдан бери йилнинг биринчи уч ойида энг катта
чорак пасайишларини қайд этди.
Коронавируснинг таъсир даражаси ва давомийлиги ноаниқлиги шароитида
инвесторлар ҳукуматларнинг уни тўхтатишга доир
чораларидан хавотирга
тушишмоқда. Бунга жавобан кўплаб мамлакатларда
бир қатор давомли иқтисодий
чора
-
тадбирлар кўрилмоқда. Уларга ҳамоҳанг равишда халқаро ташкилотлар ҳам
муҳим қарорларни қабул қилишмоқда.
Ҳозирги
кунда
дунё
молиявий
бозорларида
битимлар
камиши,
чегараларнинг
ёпилиши
,
аҳоли
қатновининг
тўхташи
натижасида
истеъмол
ҳам
,
ишлаб
чиқариш
ҳам
пасаймоқда
.
Бу
,
биринчи
навбатда
,
жаҳон
савдоси
суръатларининг
пасайишини
англатади
.
Шу
муносабат
билан
ХВЖ
ва
Жаҳон
банки
короновирусга
қарши
курашиш
мақсадида
ривожланаётган
ва
камбағал
мамлакатларга
салкам
50
млрд. АҚШ
доллари
миқдорида
кредит
малағлари
ажратиш
борасида
қарор
қабул
қилди
.
Европа
Иттифоқи
(ЕИ) давлатлари
,
Буюк
Британия
,
шунингдек
,
ЕИга
кирмайдиган
(
Швейцария
)
мамлакатлар
COVID-
19нинг
Европа ҳудудида
келтириб
чиқарган
иқтисодий
оқибатларини
бартараф этиш
йўлида
1,7
триллион
евро
ажратишларини эълон
қилди
[6] (3-
расм
).
Европа Марказий банки (ECB) пандемия
даврида еврони барқарорлаштириш ва мустаҳкамлаш мақсадида 750 млрд.
евро
миқдоридаги активларни сотиб олиш дастурини тасдиқлади. Бундан ташқари, Европа
Комиссияси тегишли ҳукумат томонидан зарар кўрган корхоналарни қўллаб
-
қувватлаш
ва жамоат харажатларини рағбатлантиришда бюджет қоидалари бўйича янада енгил
сиёсатни олиб боришга розилик берди ва бу мақсадда 25 млрд. евро миқдоридаги
инвестиция фондини ташкил қилди
[7].
3-
расм
.
Европа
иттифоқига
аъзо
ва
аъзо
бўлмаган
бир
нечта
европа
мамлакатлари
томонидан
ажратилган
1.7
триллион
евро
қутқарув
пакетининг
тақсимоти
(
млрд
.
евро
ҳисобида
) [6].
9,2
9,5
16,2
25
36
38
46,5
71,6
200
345
383
550
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
Португалия
Швейцария
Нидерландия
Италия
Чехия Республикаси
Австрия
Полша
Швеция
Испания
Фрация
Буюк Британия
Германия
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
306
3/2020
(№
00047)
3-
расмда келтирилганидек, ЕИнинг етакчи аъзо давлати ҳисобланган Германия
Европа давлатлари ичида коранавирусга қарши кураришда энг кўп маблағ ажратди.
Германия
давлат
ривожланиш
банки
(
Кf
W)
пандемиядан
азият
чеккан
компанияларга
“урушдан
кейинги энг
катта
ёрдам
пакети”
номи
остида
550
млдр.
евро
миқдорида
кредит
ажратди
[8].
Германиянинг
Федерал
парламенти
(
Бунденстаг
)
томонидан
вирус
туфайли
ишлай
олмайдиган
ёки
касаланган
ишчиларга
компенсация
тўлаш
учун
қисқа
муддатли
ишларни
субсидиялаш
дастурини
қабул
қилинди
[9, 10].
Шунингдек,
коронавирус келтириб чиқарган иқтисодий оқибатларни бартараф
этишда
ЕИнинг аъзо давлатлари бўлган Франция
345
млрд.
евро
,
Испания
200
млрд.
евро
ва
Италия
25
млрд.
евро
пул
маблағлари
бизнесни
қўллаб
-
қувватлаш
мақсадида
ажратилишини
ваъда
қилди
[6].
Бугунги кунда коронавирусдан энг кўп азият чекаётган Европа давлатларидан
бири сифатида Буюк
Британиянинг
коронавирус оқибатларини бартараф этишда
намуна бўла оладиган чора
-
тадбирларни амалга оширмоқда.
Хусусан,
Буюк Британия
Канслери
Риши
Сумак
молиявий
қийинчиликларга
дуч
келганларга
ёрдам
бериш
учун
330
млрд. фунт
стерлинг
миқдоридаги
фавқулодда
кредит
кафолатлари
тўпламини
эълон
қилди
[11, 12].
Олдинроқ
,
Буюк
Британия
тадбиркорлик
фаолияти
субъектларининг
инқироз
ёқасидан
сақлаб
қолиш
мақсадида
берилган
7
млрд.
фунт
стерлинглик
молиявий
ёрдам
маблағидан
кейин эса
, 20
млрд.
фунт
стерлинг
миқдоридаги
фискал
ёрдам
турини
ҳам
тақдим этди
.
Мазкур
чора
-
тадбирлар
мажмуасига
қуйидагилар
киради
:
➢
ҚҚС
ва
даромад
солиғини
тўлашни
кечиктириш
;
➢
кичик ва
ўрта
корхоналарининг
ишчилари
учун
касалик
тўлови
бўйича
ёрдам
пакетини
расмийлаштириш
;
➢
Англиядаги
барча
чакана
савдо
,
меҳмонхоналар
,
дам
олиш
ва
болалар
боғчалари
учун
12
ойлик
меҳнат
таътили
тарифларини
белгилаш
;
➢
кичик
бизнес
учун
имтиёз
ёки
қишлоқ
жойларида
имтиёзни
олиш
учун
барча
бизнес
учун
10,000
фунт
стерлинг
миқдорида
кичик
бизнес
грантларини
ажратиш
;
➢
15 000
дан
51,000
фунт
стерлинггача
солиқ
тўлайдиган
мулкка эга
бўлган
чакана
савдо
,
меҳмонхона
ва
дам
олиш
масканлари
фаолиайитини
қўллаб
қуватлаш
учун
25,000
фунт
стерлинг
миқдорида
грант
маблағларини
ажратиш
;
➢
коронавирусга қарши
курашишда
Бизнесга
кредит
ажратиш
дастури
Британия
Бизнес
Банки
орқали
кичик
бизнес
ва
ўрта
бизнес
субектлари
учун
5
миллион
фунт
стерлинггача
бўлган
кредитларни
тақдим этиш
;
➢
Англия
Банкидан
йирик
фирмалар
ўртасида
ликвидликни
қўллаб
-
қувватлаш
,
уларга
кредитлар
орқали
нақд
пул
оқимларига
коронавирус
таъсирини
камайтиришга
ёрдам
берадиган
янги
кредитлаш
механизми
ишлаб
чиқиш
.
Англия
Банки
COVID-19
таъсирини
сусайтириш
мақсадида
[13],
шунингдек
,
ҳолдан
тойган
инвесторларнинг
ишончини
сақлаб
қолиш
учун
,
қайта
молиялаштириш
ставкасини
0,1
фоизгача
пасайтирди
.
Бу
жаҳон
иқтисодиётида
мисли
кўрилмаган
чора
-
тадбирлардан
биттаси
бўлди
[14].
2020
йил
20
мартда
Буюк
Британия
Канслери
ҳукумат
иш
берувчилар
томонидан
иш
жойлари
сақланиб
туриладиган
ходимлар
иш
ҳақининг
80
фоизигача
(
ойига
2,500
фунт
стерлинггача
)
тўлашини эълон
қилди
[15].
Лекин
,
ҳукумат
томонидан
коронавируснинг
оқибатларини
бартараф этиш
йўлида
олиб
бораётган
сиёсатида
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
307
3/2020
(№
00047)
камчиликлар
ҳам
мавжуд
,
жумладан,
ишлаб
чиқилаётган
чора
-
тадбирларда
ўзини
-
ўзи
иш
билан
таъминлайдиган
аҳоли
вакиллари
учун
ҳеч
қандай
ёрдам
чоралари
,
масалан
,
уларга
касаллик
учун
тўловлар
кўзда
тутилмаган
[16, 17].
Жаҳон иқтисодиётида етакчи фигура ҳисобланган АҚШнинг ҳам коравирус
келтириб чиқарган ижтимоий
-
иқтисодий оқибатларни бартараф этиш
бўйича амалга
ошираётган чора
-
тадбирлари диққатга сазовордир. Хусусан, АҚШ
Федерал
Резерви
(Fed)
АҚШ
иқтисодиётига
ҳалокатли
вируснинг
зарбасини
камайтириш
мақсадида
қайта
молиялаштириш
ставкасини
0,5
фоизга
пасайтирди
[18, 19]. 2020
йил
23
март
куни
,
Федерал
Резерв
125
миллиард
долларлик
облигацияларни
сотиб
олиш
орқали
молия
бозорига
ёрдам
беришини эълон
қилди
.
Шунингдек
, Fed Main Street
бизнеси
учун
300
миллиард
долларлик
кредит
бериш
дастурини
таклиф
қилди
[20].
Тр
a
мп
маъмурияти
2020
йил
27
мартда
[21] 2
триллион
долларга
тенг
вирусга
қарши
ёрдам
пакети
–
CARES Act [22]
ни
хавфсизлигини
таминлаш
чораларини
бошқарди
ва
шу
пайтгача
иқтисодиётни
қўллаб
-
қувватлашга
муваффақ
бўлди
.
Мазкур
маблағ
қуйидаги
мақсадлар
учун
сафарбар этилиши кўзда тутилган
:
➢
$75,000
дан
кам
даромадга эга
бўлган
17
ёшдан
юқори
ҳар
бир
Америкаликка
ёки
$ 150,000
дан
кам
даромадга эга
бўлган
жуфтликка
$1200
берилади
;
➢
17
ёшгача
бўлган
ҳар
бир
бола
учун
$500
берилади;
➢
Ишсизлик
тўловини
ҳафтасига
$600
га
ошириш
,
ишсизлик
нафақасини
беришни
13
ойгагача
узайтириш
ва
ўз
-
ўзини
иш
билан
таъминлайдиган
ва
мустақил
пудратчилар
ҳуқуқини
кенгайтириш
белгиланган
;
➢
талабаларнинг ссудаларини
тўлаш
30
сентябргача
жаримага
тортилмасдан
қолдирилади
;
➢
май ойининг
ўрталарига
қадар
федерал
томонидан
қўллаб
-
қувватланган
ипотека
кредитларини
ундириб
олишни
тақиқлаш
;
➢
ижарачининг тўрт
ой
давомида
федерал
уй
-
жой
дастуридан
ҳайдаб
чиқарилишини
тақиқлаш
;
➢
$25
млрд.
озиқ
-
овқат
ёрдамига
йўналтирилади
;
➢
соғлиқни сақлаш
учун
$100
млрд
.
ажратилади
;
➢
$45
млрд
.
табиий
офатларнинг
оқибатларини
бартараф этиш
жамғармасига
(
ҳимоя
воситаларини
етказиб
беришга
)
йўналтирилади
;
➢
$29
млрд
.
грантлар
ва
29
млрд
.
миқдоридаги
ссудалар
,
қарз
кафолатлари
,
акцизлар
ва
ёқилғи
солиқлари
бўйича
имтиёзлар
берилади
;
➢
миллий хавфсизликка
$17
млрд
.
йўналтирилади
;
➢
фермерларга
$14
млрд
.
ажратилади
.
Шунингдек, АҚШ Ғазначилик Бошқармаси томонидан кичик ва йирик бизнесга
$
500 млрд
.
кредит берилиши маълум қилинди. Бундай ёрдамни оладиган
корхоналар ўз ходимларининг 90 фоизини 30 сентябргача ушлаб туришлари шарт, 5
йил ичида ўз қарзларини қайтаришлари керак ва уларнинг кредитлари тўлиқ
тўланганидан кейин бир йилгача дивидендлар бериш тақиқланади
.
Кичик бизнес субектларига
$
377 млрд
.
кредит ва грантлар бериш, фавқулодда
вазиятлар учун
$
10 млрд
.
ва яна
$
17 млрд
.
доллар мавжуд тўловларни кечиктиришга
имкон бериш учун тақдим этиш маълум қилинди.
Осиё мамлакатларидан Хитой
ва
Япония
эса
COVID-19
пандемияси
келтириб
чиқарган
ижтимоий
-
иқтисодий
оқибатларни
минималлаштириш
учун
Хитой
Халқ
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
308
3/2020
(№
00047)
Банки
(People's Bank of China) 240
млрд
.
АҚШ
долларини
ва
Япония
Банки
(Bank of
Japan)
эса
43
млрд
.
АҚШ
долларини
банкларнинг
ликвидлигини
таъминлаш
мақсадида
тақдим этишди
[18, 23].
G20
мамлакатлари
раҳбарлари
иқтисодий
инқироз
“
V
”
кўринишдаги эгри
чизиқ
шаклига
ўхшашлиги
,
чуқур
,
аммо
,
қисқа
умрга эгали
ва
шундай экан
,
яна
иқтисодиёт
ўсиш
ва
тез
оёққа
туриш
мумкинлигини
кутишмоқда
.
Лекин
,
Иқтисодий
Ҳамкорлик
ва
Тараққиёт
Ташкилотининг
(OECD)
Бош котиби
жаноб
Ангел
Гуррия
, G20
мамлакатлари
раҳбарларининг
фикрига
қўшилмаган
ҳолда
,
иқтисодий
тикланиш
йўлини
“
U
”
шаклидаги эгри
чизиққа
ўхшатиш
мумкинлиги
ва
иқтисодий
ҳаракатсизлик
давридан
қутулиш
учун
йиллар
кетишини
таъкидлади
[24].
2. Нефт саноати
2020
йил
6
март
куни
Вена
шаҳрида
нефтни экспорт
қилувчи
давлатлар
ташкилоти
O
ПЕКга
аъзо
мамлакатлар
ва
аъзо
бўлмаган
мамлакатлар
томонидан
ўтгазилган
йиғилишда
Россиянинг
нефт
қазиб
олишни
қисқартиришдан
бош
тортишига
Саудия
Арабистони
харидорларга
фавқулодда
чегирмалар
бериш
билан
жавоб
қайтарди
[25].
ОПЕКнинг
амалдаги
етакчиси
сифатида
кўрилган
Саудия
нефт
билан
таъминлашни
феврал
ойига
нисбатан
чоракка
оширди
ва
ишлаб
чиқариш
ҳажмини
мисли
кўрилмаган
даражага
олиб
чиқди
.
Бу эса
30
йил
ичида
кузатилган
бир
кунлик
энг
кескин
нархларнинг
пасайишига
олиб
келди
. 23-
март
куни
Brent Crude
нефт
нархи
24
фоизга
тушиб
,
баррели
34
долларга
[26]
ва
кейинроқ эса
25,70
долларни
ташкил
қилди
[27]. COVID-19
билан
боғлиқ
ўлимлар
сонининг
пасайиши
нефт
нархларининг
бир
мунча
барқарорлашувига
олиб
келган
бўлса
ҳам
,
ҳали
ҳам
кўп
ноаниқликлар
мавжуд
.
Коронавирус COVID
-
19нинг
кескин тарқалиши нефтга бўлган талабни
сусайтирган ҳолда, ушбу нефт нархлари уруши глобал иқтисодиёт учун жиддий
оқибатларга олиб келиши кутилмоқда. Одатдагидек арзон нефт иқтисод учун
устунлик вазифасини бажариши мумкин эди. Бироқ, нефт нархи кескин тушиб кетган
шароитда ҳам кўроқ бензин сотиб олишга пул сарфлашнинг имкони йўқ, чунки
аҳолига ижтимоий масофани сақлаш буюрилган ва шунингдек, бу масалада ишчилар
тоифаси иш хавфсизлиги тўғрисида аниқ маълумотга эга эмаслар. Яъни COVID
-
19нинг
қанча
давом этиши номаълум бўлган шароитда, табиийки, улар жамғармаларини
биринча галда кундалик эҳтиёжлари учун зарур бўладиган маҳсулотларга
сарфлашади.
Brent Crude бу Европада ва дунёнинг қолган қисмида фойдаланиладиган нефт
учун стандартдир. Унинг нархи 21 АҚШ долларидан пастга тушиб, 18 йил ичида
кузатилган энг паст даражани қайд этди (4
-
расм).
Америка Қўшма Штатларида West Texas Intermediate (WTI) нефт баррелининг
нархи тарихда биринчи марта салбий томонга ўзгарди.
СOVID
-
19 пандемиясининг қанчалик узоқ давом этса нефт нархи ҳам пасайишда
давом этади ва соҳага тарихда мисли кўрилмаган зарар етказади. Аммо, жаҳонда
коронавирусдан азият чекаётган бир қанча мамлакатлар карантиндан босқичма
-
босқич чиқиш йўлини тутиб, фаолияти рухсат берилган саноат корхоналари, таълим
муассасалари ва бошқа фаолият турларининг иш жараёни қайта йўлга қўйилиб,
транспорт воситаларидан карантин қоидаларига риоя қилган ҳолда ҳаракатланишига
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
309
3/2020
(№
00047)
рухсат этилмоқда. Табиийки бу ёқилғига бўлган талабни секин
-
аста ортишига олиб
келади.
Сўнги
21
йилликда
жаҳон
бозоридаги энг
паст
даражадаги
нефт
нархи
4-
расм
. Brent Crude,
бир
баррел
нефт
учун
АҚШ
доллари
[5]
.
3.
Ишсизлик
Дунёнинг биринчи рақамли иқтисодиётига эга АҚШ иқтисодиёти
мисли
кўрилмаган даражада пасайди, бунга ҳамоҳанг тарзда ишсизлик энг юқори
даражага чиқди
.
Карантин давридаги асосий синов аҳолининг бандлик
даражаси тобора пасайиб бораётгани бўлиб турибди. Ишсизлик муаммоси
кучайиб бораётгани ва унинг тикланиши келгусида узоқ муддат талаб
қилишини инобатга олсак, аҳолининг бандлик кўрсаткичлари АҚШ учун
жиддий муаммога айланиб, дунёдаги энг йирик иқтисодиётга етарлича таҳдид
солмоқда.
Январ
Феврал
Март
Април
Май
5-
расм
.
АҚШда
2020
йил
янги
ишсизлик
тўғрисидаги
даъволарнинг
ҳафталик
йиғиндиси
[28]
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
310
3/2020
(№
00047)
АҚШда карантин чоралари туфайли юзага келаётган ишсизлик даражаси 1930
-
йилларда юз берган «Буюк тушкунлик»дан кейин мисли кўрилмаган кўрсаткич –
14,7
фоизга етди.
Сўнгги бир ой
ичида АҚШда
2
0 млн
.
дан ортиқ киши ишсизлик бўйича нафақа
олиш учун ариза топширди
(5-
расм)
[29].
«Буюк тушкунлик» даврида одамлар ўз ишини бутунлай йўқотган ва иш
ўринларини қайта тиклашнинг мутлақо имкони бўлмаган. Ҳозир вазият бироз
бошқача, ўн миллионлаб америкалик ишсизлар карантиндан сўнг ишга қайтиши
мумкин. Уларнинг аксариятини вақтинча иш ҳақи тўланмайдиган таътилга чиққан
дейиш ҳам мумкин.
Bloomberg ҳисоб
-
китобларига кўра, вақтинчалик ишсизлар ишсизлик
ўсишининг деярли 80 фоизини ташкил қилади. Карантин чоралари бекор қилиниши
билан уларнинг аксарияти дарҳол ишга қайтади. Бошқалар эса карантин тугагач,
имтиёз туфайли ҳукуматдан қўшимча маблағ берилиши тўхтатилиши сабаб ишлай
бошлайди.
Конгресс маъқуллаган ва Трамп томонидан имзоланган инқирозга қарши
чоралар учун ажратилган
ақл бовар қилмас қийматдаги 2
триллион доллар
маблағдан бугун ишсизлик нафақасини олувчи ҳар бир ишсизга қўшимча равишда
ҳафтасига 600 доллар тўланмоқда. Натижада ишсизлар учун тўланадиган умумий
маблағ ҳафтасига ўртача 978 долларга етди.
Wall Street Journal нашри
АҚШ меҳнат вазирлиги маълумотларига таяниб хабар
беришича, АҚШда пандемия тўлқини пайдо бўлган пайтгача, бугун имтиёзли маблағ
олиш ҳуқуқига эга бўлганларнинг ярми ҳафтасига 957 АҚШ долларидан камроқ
даромад
қилган.
Буюк Британияда эса 2020 йил март ойининг сўнги икки ҳафтасида
1
млн
.
га яқин
одам ишсизлик бўйича нафақа олиш учун
мурожаат қилди. Универсал кредитга
бўлган талабларнинг кўпайиши ҳукуматнинг вирус тарқалишини чеклаш бўйича чора
-
тадбирларни қўлаши, жумладан, клублар, ресторанлар ва кераксиз дўконларнинг
ёпилишига олиб келди
[28].
Россияга
МДҲ
давлатларидан
бориб
ишловчи
мигрантлар
ҳар
йили
умумий
13
млрд
.
доллар
пулни
ўз
мамлакатларига
юборади
.
Лондондаги
M&G Investments
компанияси
таҳлилчиси Элдор Воҳидовнинг
сўзларига
кўра
,
глобал
кризис
сабабли
Россиядан
пул
ўтказмаларининг
умумий
ҳажми
30-40%
га
камайиши
мумкин экан
[30].
“Мамлакатлар
Россиядан
келадиган
пулларнинг
ўрнини
қоплай
олмайди
ва
ўз
заҳираларидан
фойдаланиши
ёки
ХВФдан
ёрдам
олишга
ҳаракат
қилиши
мумкин”
дейди эксперт элдор
Воҳидов
.
Бу
йил
рубл
долларга
нисбатан
16%
га
пасайган
,
бу
мигрантларнинг
уйга
юборадиган
ҳар
қанақа
пулини
сусайтиради
.
“Унистреам”
компаниясининг
ҳисоботига
кўра
, 2020
йил
март
ойида
меҳнат
муҳожирлари
томонидан
юбориладиган
пуллар
ўтган
йилнинг
шу
даврга
нисбатан
30%
га
пасайган
.
Бу эса
ЯИМмизнинг
сезиларли
даражада
тушиб
кетишига
сабаб
бўлади
.
Бу
фақат
мигрантлар
юборадиган
пулнинг
таъсири
.
Бундан
ташқари
,
МДҲ давлатлари
ва
Россия
–
экспортимизда
каттагина
улушга эга
мамлакатлар
бўлиб
,
улардаги
пасайиш
бизнинг экспортни
ҳам
пасайтириб
юборади
.
Таниқли эксперт элдор
Воҳидовнинг
фикрича
,
Ўзбекистон
ташқи
қарз
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
311
3/2020
(№
00047)
даражасининг
пастлиги
ва
катта
олтин
-
валюта
заҳиралари
мавжудлиги
сабабли
Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги
мамлакатлари
ичида энг
кучли
позицияда экан
.
6-
расм
.
Россиядан
Мустақил
Давлатлар
Ҳамдўстлиги
давлатларига
пул
ўтказмаларининг
ЯИМдаги
улуши
[30]
.
Шунингдек
,
иқтисод фанлари
доктори
,
БМТ
Ривожланиш
дастурининг
Ўзбекистондаги эксперти
Сергей
Воронин
коронавирус
тарқалишининг
дунё
ва
Ўзбекистон
иқтисодиётига
таъсири
юзасидан
kun.uz
сайтида эълон
қилган
мақоласида
бу
ҳақда
батафсил
тўхталиб
ўтган
[1].
Хусусан
,
мазкур
мақолада
Ўзбекистоннинг
экспорт
ва
импорт
ҳажмининг
пасайиши
,
мамлакатимизга
кириб
келаётган
сайёҳлар
оқимининг
камайиши
,
узоқ
муддатли
даврда
Хитойга
газ
етказиб
бериш
ҳажмининг
қисқариши
мамлакатимиз
иқтисодиёти
учун
катта
хавф
туғдириши
,
жалб
қилинаётган
хорижий
инвестициялар
ҳажмининг
ўтган
йилларга
нисбатан
тушиб кетиши
ҳақида
атрофлича
тўхталиб
ўтган
.
Лекин
,
шу
ўринда эътиборга
олишимиз
лозим
бўлган
яна
бир
жиҳат
бор
.
Бугунги
кунда
Россия
Федерациясида
2,5
млн
.
нафардан
зиёд
Ўзбекистонлик
меҳнат
муҳожирлари
меҳнат
қилади
ва
улар
ҳар
йили
ўрта
ҳисобда
мамлакатимизга
7
млрд
.
доллардан
ошиқроқ
пул
маблағлари
жўнатади
.
Таҳлилчиларнинг
фикрича
,
бу
вазият
яқин
ойлар
ичида
ижобий
томонга
ўзгариши
амри
маҳол
.
Вазиятнинг
бундай
тус
олиши
меҳнат
муҳожирларининг
мамлакатга
жўнатаётган
пул
ўтказмаларига
салбий
таъсир
кўрсатмасдан
қолмайди
.
Маълумки
,
меҳнат
муҳожирлари
ҳисобига
мамлакатимиз
меҳнат
бозоридаги
вазият
бир
оз
бўлсада
,
мувозанатлашгандир
.
Узоқ
муддатли
истиқболда
вазият
ўнгланмаса
,
меҳнат
муҳожирларининг
ёппасига
Ватанга қайтиши
меҳнат
бозорида
жиддий
муаммоларни
келтириб
чиқариши
тайин
.
4. Транспорт саноати
Короновирус
тарқалиши
хавфининг
ортиши
оқибатида
мамлакатлар
чегараларни
вақтинча
ёпишга
,
кириш
-
чиқиш
тизимини
қаттиқ
назорат
қилишга
мажбур
бўлмоқдалар
,
бу эса
,
ўз
навбатида
,
йўловчи
ва
юк
ташиш
борасида
транспорт
-
логистик
хизмат
кўрсатувчи
компанияларнинг
молиявий
ҳолатига
катта
салбий
таъсир
кўрсатади
ва
катта эҳтимол
билан
айтиш
мумкинки
,
мазкур
компанияларнинг
каттагина
қисми
инқирозни
бошидан
кечиради
.
Сайёҳлик
соҳаси
мисли
кўрилмаган
бекор
қилиш
тўлқини
билан
курашмоқда
ва
ҳукуматнинг
ижтимоий
чекловларни
амалга
ошириш
ва
кераксиз
саёҳатларни
чеклаш
2,3
3,6
4,2
8,1
9
29,7
34
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Озарбайжон
Грузия
Молдова
Ўзбекистон
Арманистон
Қирғизистон
Тожикистон
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
312
3/2020
(№
00047)
бўйича
қатъий
кўрсатмаларига
биноан
талабнинг
камайиши
билан
курашмоқда
.
Дунё
миқёсида
чегараларнинг
ёпилиши
кучаймоқда
.
АҚШда
Хитой
,
Эрон
,
баъзи
ЕИ
мамлакатларидан
келган
барча
чет эл
фуқароларининг
кириши
тақиқланган
.
Буюк
Британия
Ташқи
ишлар
вазирлиги
Буюк
Британия
фуқароларига
барча
муҳим
халқаро
саёҳатларга
чиқмасликни
маслаҳат
берди
[31].
Европада
ЕИ
Комиссиясининг
Президенти ЕИ
ташқарисида
бўлган
барча
муҳим
бўлмаган
саёҳатларни
30
кунга
тўхтатиб
қўйишни
таклиф
қилди
.
Саёҳатни
тўхтатиб
туриш
Осиё
ва
Африка
бўйлаб
ҳам
амалга
оширилди
[32].
7-
расм
.
Дунёнинг
айрим
мамлакатларида
авиташувлар
қувватининг
пасайиши
,
(
фоиз
ҳисобида
) [4]
.
Фикримизнинг тасдиғи сифатида шуни айтишимиз мумкинки, 2020 йилнинг март
ойида авиаташувлар қуввати Тайванда 90,4%, Гонконгда 85,6%, Ветнамда 85,9%,
Таиландда 76,2%, Малайзияда 75,2%, Японияда 74,6%, Жанубий Кореяда 69,3 %,
Россия Федератсиясида 67,4%, Канадада 58,2%, Камбоджада 45,5%гача пасайган (7
-
расм).
Америка авиакомпаниялари эса омон қолишни таъминлаш учун 25 млрд
.
долларлик грантлар, 25 млрд.
доллар қарзлар ва солиқларнинг сезиларли даражада
енгиллашишини ўз ичига олган ҳукумат ёрдамини олди
[33]
. Буюк Британия
авиакомпаниялари, шунингдек, кенг кўламли ёпилишнинг олдини олиш учун
ҳукуматдан 7,5 млрд
.
фунт стерлинг ёрдам сўрашди
[34].
Халқаро
ҳаво
транспорти
ассоциацияси
(IATA)
маълумотларига
кўра
,
пандемиянинг
тарқалиш
шиддатидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
дунё
авиакомпанияларининг
2020
йилдаги
йўқотишлари
63-113
млрд
.
долларни
ташкил
этиши
мумкин
.
Шу
ўринда
таъкидлаш
лозимки, “Ўзбекистон
ҳаво
йўллари” Миллий
авиакомпанияси
учун
ҳам
бу
ҳолат
хосдир
.
5.
Туризм
Туризм соҳаси ривожланаётган мамлакатлар учун бандлик, валюта ва солиқ
тушумларининг асосий манбаи ҳисобланади. Ривожланаётган мамлакатларда
сайёҳик даромадларнинг валюта оқими хорижий донорлардан олинадиган барча
ёрдам оқимларидан анча катта. “World Travel & Tourism Council” маълумотларига
кўра, саёҳат ва туризм учун сарфланган ҳар бир доллар уч доллардан ортиқ
иқтисодий даромад келтиради. Дунё бўйлаб ушбу соҳада 100 млн.дан ортиқ ишчи
90,40%
87%
85,90%
76,90%
75,20%
74,60%
69,30%
67,40%
58,20%
45,50%
0,00%
20,00%
40,00%
60,00%
80,00%
100,00%
Тайван
Гонконг
Ветнам
Таиланд
Малайзия
Япония
Жанубий Корея
Россия
Канада
Камбоджа
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
313
3/2020
(№
00047)
ишлайди, юқори сифатли меҳмонхоналар бюджет меҳмонхоналаридан икки баробар
кўп иш ўринлари яратади.
Жаҳон
Савдо
Ташкилоти
(WТО)
томонидан
сайёҳлар
сони
2020
йилга
бориб
йилига
1,6
млрд.
кишига
кўпайиши
,
бу эса
халқаро
туризмдан
нақд
пул
тушуми
2020
йилга
бориб
2
трлн.
АҚШ
долларидан
ортишига
олиб
келиши
прогноз
қилинган
бўлса
,
бугунги
кунга
келиб
,
жаҳон
сайёҳик
хизматлар
бозоридаги
вазият
салбий
тус
олиши
аниқ
бўлиб
қолиб
, COVID-19
пандимиясининг
оқибатлари
ўлароқ
, 4
ой
ичида
дунё
туризм
бизнеси
500
млрд
.
АҚШ
доллари
йўқотишга
улгурди
. 2018
йилда
150
млн.
Хитой
фуқаролари
дунё
мамлакатларига
сайёҳ
сифатида
чиққан
ва
277
млрд
доллар
маблағ
сарфлаган
.
Бутунжаҳон туризм ташкилоти (UNWТО) маълумотларига кўра
,
ҳар
йили Хитойга 60 млн.
дан ортиқ, Францияга 86,9 млн., Испанияга 81,8 млн., АҚШга
76,9 млн., Италияга 58 млн.
дан кўпроқ сайёҳ ташриф буюради.
Короновирус пандемиясининг дунё мамлакатлари бўйлаб кенг тарқалиши
асносида сайёҳик хизматлар бозори жуда катта инқирозни бошидан кечиради.
Хусусан, бугунги кунга
келиб
,
хорижий
сайёҳларни энг
кўп
қабул
қилувчи
ЕИ
мамлакатларидан
бири
бўлган
Франция
Халқаро валюта фондининг маълумотларига
кўра, 2020 йилнинг февраль
-
март ойларида мамлакатда юзага келган пандемия
оқибатида 2 ой ичида Франциянинг иқтисодий зарари 372 млрд.
АҚШ долларига
етганлигини маълум қилинди.
Бироқ
,
ҳозирги аҳвол камида июн ойигача давом этиши кутилмоқда ва миллий
иқтисодиётнинг 2020 йилдаги ҳолати 2019 йилга нисбатан камида 25 фоизга
пасайиши прогноз қилинмоқда. Бу ҳолат 1945 йилдан буён, яъни 75 йилдаги энг оғир
иқтисодий инқироз даврини бошидан кечирмоқда.
Мамлакат айни пайтда “карантин даври”ни бошидан кечирмоқда. Ишлаб
чиқариш
70 фоизгача қисқарган, 18 млн.
ишчи вақтинчалик “мажбурий таътил”га
чиқариб юборилган. Мамлакат Италия ва Испания билан чегарасини “маҳкам” ёпган.
Шунингдек
,
сайёҳларни
қабул
қилиш
бўйича
ЕИнинг
кейинги
йирик
етакчи
давлатлатлардан
бири
Италия
сайёҳлик
бизнес
вакиллари
уюшмасининг
раҳбари
Витторио
Мессинанинг
сўзларига
кўра
,
короновирус
туфайли
1,6
млрд
евро
ва
13
млн.дан
кўпроқ
сайёҳларни
йўқотиши
мумкинлиги
башорат
қилинмоқда
.
6.
Таълим
COVID-19
пандемияси
мактабгача
таълимдан
тортиб
олий
таълимгача
бўлган
барча
даражадаги
таълим
тизимига
ўз
таъсирини
кўрсатди
.
Турли
давлатлар
турлича
чора
-
тадбир
қўллашмоқда
,
хусусан
,
Германия
ва
Италияда
[35]
тўлиқ
ёпилиш
,
Буюк
Британиядаги
барча
аммо
асосий
саноат
корхоналари
ишчиларини
иш
фаолиятини
вақтинчалик
тўхтатиш
[36], 100
дан
ортиқ
мамлакатларда эса
таълим
муассасалари
мамлакат
бўйлаб
барчаси
ёпилди
.
ЮНЕСКОнинг
ҳисоб
-
китобларига
кўра
, 900
млн.га
яқин
ўқувчилар
ўқув
юртларининг
ёпилишидан
азият
чекмоқда
[37].
Мазкур
ёпилишлардан
мақсад
соғлиқни
сақлаш
асосида
вирусни
муассасалар
ичида
тарқалишининг
олдини
олиш
ҳамда
бошқа
заиф
одамларни
бу
вирусни
юқтириб
олишига
йўл
қўймаслик
бўлса
,
иккинчи томондан ушбу
ёпилишлар
кенг
ижтимоий
-
иқтисодий
оқибатларни
келтириб
чиқармоқда
.
Ушбу
оқибатларнинг
баъзилари
кўп
мамлакатларда
кам
таъминланган
оилалар
фарзандлари
учун
бепул
бериладиган
мактаб
овқатидан маҳруб бўлиш,
талабаларлар
ўқув
юртлари
ёпилиши
ва карантин чора
-
тадбирлари босқичма
-
босқич юмшатилиши ҳамда таълим
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
314
3/2020
(№
00047)
муассасаларининг очилиши натижасида талабаларнинг яна
ўқишга
қайтиб
келиш
даражасига
ўз таъсирин кўрсатмасдан
қолмади
.
Бундан
ташқари
,
одамлар
ўртасида
номунатосиблик
шароити
юзага
келди
,
яъни
,
кўп
ҳолларда
,
фақат
юқори
даромадли
оилаларгина
ижтимоий
изоляция
ҳолатида
ҳам
таълимни
рақамли
равишда
сифатли
давом эттириш
имконини
берадиган
технологиялардан
фойдаланиш
имкониятига эга
бўлмоқдалар
.
Сўнгги
пайтларда
Дубайда
13,900
киши
хусусий
мактаб
тўловларини
30 %
га
тушириш
тўғрисидаги
петицияни
қўллаб
-
қувватладилар
,
чунки
,
ота
-
оналар
сўнгги
ойлардаги
иш
ҳақининг
50 %
га
тушиши
ва
яшаш
харажатларининг
юқорилиги
шароитида
ушбу
маблағлар
манбаларини
топишга
қийналмоқда
[38].
Мактабларнинг
узоқ
муддатли
ёпилишининг
таъсири
ҳали
бугунгача
учратилмаган
,
аммо
,
Тайванда
2009
йилдаги
H1N1
вирусининг
тарқалиши
натижасида
бир
ҳафталик
мактабларнинг
ёпилиши
бўйича
ўтказилган
тадқиқотлар
шуни
кўрсатдики
,
оилаларнинг
27
фоизи
вируснинг
тўғридан
-
тўғри
таъсири
ўлароқ
ишга
бора
олмаган
, 6433
АҚШ
доллари
миқдорида
иш
ҳақидан
маҳрум
бўлиш
бу
аҳоли даромадининг
18%
ни
йўқолишига
олиб
келган
ва
бу
битта
мактабнинг
ёпилишидан
кўрилган
зарар эди
,
шунингдек
,
вируснинг
тарқалиши
мактаб
ходимларига
сезиларли
таъсир
кўрсатган
[39].
Брукингз
Институти
томонидан
АҚШнинг
йирик
шаҳарлари
ва
бутун
мамлакат
бўйлаб
ёпилишларни
моделлаштириш
бўйича
тадқиқот
ўтказди
ва
бир
ҳафтада
бир
талаба
ўртача
142
доллар
сарфлаши
маълум
бўлди
[40].
Кейинчалик
бу
изланишлар
шуни
кўрсатдики
,
Ню
-
Йорк
шаҳрининг
тўрт
ҳафталик
ёпилишидан
1,1
млрд
.
долларлик
иқтисодий
зарар
етказилиши
ва
мамлакат
бўйлаб
12
ҳафта
давомида
ёпилишлар
АҚШ
ЯИМнинг
1
%и
йўқотилишига
олиб
келиши
аниқланди
.
Буюк
Британиядаги
ҳисоб
-
китобларга
кўра
,
узайтирилган
ёпилиш
Буюк
Британия
ЯИМнинг
3
%ни ташкил
қилиши
мумкин
[41].
Бироқ
,
Врен
-
Люис
ушбу
таъсир
қисқа
вақт
давом
этади
,
деган
фикрни
илгари
суради
,
чунки
,
унинг
сабаби
маълум
,
шунинг
учун
нормал
иқтисодий
рецессиядан
фарқли
ўлароқ
,
унинг
тугаш
нуқтаси
аниқ
,
деб
ўз
фикрини
билдирган
[42].
Бундан ташқари, Аспирантурадаги
тадқиқот
жамияти
аъзоларига
вирус
катта
таъсир
кўрсати
десак
ҳам
муболаға
бўлмайди
,
чунки
, COVID-19
билан
боғлиқ
бўлмаган
кўплаб
илмий
-
тадқиқот
ишлари
тўхтатилди
.
Жумладан, Буюк
Британияда
соғлиқни
сақлаш
бўйича
тадқиқотларни
молиявлаштириш
бўйича
миллий
орган
COVID-19
билан
боғлиқ
бўлмаган
барча
тадқиқотларни
тўхтатиб
қўйди
[43].
Қўшма
Штатларда
,
Миллий
Соғлиқни
Сақлаш
институти томонидан
барча
муҳим
бўлмаган
тадқиқотларни
“танқидий
миссия”
тадқиқоти
учун
ходимларни
бўшатиш
мақсадида
тўхтатиш
чоралари
кўрилди
[44].
Соғлиқни
сақлаш
соҳасидаги
тадқиқотлардан
ташқари
,
кўплаб
гуманитар
,
ижтимоий
фанлар
ва
бошқа
тадқиқотлар
Гарвард
университетининг
Санъат
ва
фанлар
факултетидаги
барча
лабораторияларни
ёпиши
билан
бутунлай
тўхтатилди
[45].
Бундан
ташқари
,
бекор
қилинган
ёки
кейинга
қолдирилган
кўплаб
илмий
конференциялар
ҳақида
хавотирлар
пайдо
бўлди
[46].
Ушбу
конференциялар
кўплаб
фанлар
бўйича
илмий
тадқиқотлар
учун
калит
бўлиб
,
тадқиқот ишларини олиб
бориш
,
шунингдек
,
ҳамкорлик
ва
иш
излаш
учун
тармоқ
имкониятларини
тақдим
этади
.
Кўпгина
илмий
конференциялар
Интернетга
кўчди
,
аммо
бу
“виртуал
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
315
3/2020
(№
00047)
конференциялар”
базан
тадқиқотчиларни
тармоққа
киришга
имкон
бермайдиган
техник
носозликлар
билан
қийнаб
турибди
ва
бу
илмий
алоқанинг
100%
самарали
ташкил
қилиниш имконини бермаяпти
.
7.
Спорт
COVID-19
спорт
жадвалига
сезиларли
таъсир
кўрсатмоқда
,
чунки
дунёдаги
баъзи
йирик
спорт
тадбирлари
2020
йилда
бўлиши
режалаштирилган эди
.
Булардан
масалан
:
футболнинг
жуда
кўп
кутилган
Евро
-2020
мусобақаси
12
ойга
қолдирилди
,
plаy
-off
ўйинлари эса
2020
йил
июнига
қолдирилди
.
Халқаро
Олимпия
Қўмитаси
Токио
2020
Олимпиадасини
шу
ёзда
кечиктирмасдан
ўтказишга
қарор
қилга эди
.
Аммо
,
энди
улар
ўйинларни
2021
йилга
кечиктириш
тўғрисида
қарор
қабул
қилишди
[47, 48].
Шунга
ўхшаш
тарзда
,
Австралиянинг
Formula-1 Gran-
priси ҳам
кейинга
қолдирилди
.
Шунингдек
,
голф
,
теннис
,
енгил
атлетика
,
баскетбол
,
регби
,
велосипед
,
бокс
,
конкида
учиш
ва
бошқа
бир
қанча
спорт
мусобақалари
ҳам
вируснинг
тарқалишини
олдини
олиш
мақсадида
кейинга
қолдирилди
.
Шубҳасиз
,
бу
жиддий
молиявий
қийинчиликларни
келтириб
чиқаради.
Лекин, ҳозирча унинг
спорт
саноатига
қанча
зарар
келтириши
аниқ
эмас
.
Жаҳон иқтисодиётида кузатилаётган инқирозли ҳолатнинг ўзига хос
хусусиятлари шундан иборатки:
биринчидан,
юзага келган мураккаб иқтисодий вазият банк ва молия
секторидаги қандайдир инқирозли ҳолат натижаси эмас ҳамда фискал ёки монетар
сиёсат орқали унинг
тўлиқ ечимини таъминлаш имконияти чекланган. Мавжуд
вазият, энг биринчи навбатда “инсоний” ёки “инсон соғлиги инқирози” билан боғлиқ;
иккинчидан,
одатда инқирозлар талаб (банк тизимидаги инқироз ва
кредитларнинг секинлашуви, ёки давлат қарзининг ошиб кетиши натижасида
харажатларнинг қисқариши, даромадларнинг камайиб кетиши) ёки таклифнинг яъни,
ишлаб чиқариш ҳажмларининг кескин қисқариши (уруш ва табиий офатлар, қарз
инқирозлари ва ҳ.к.) билан боғлиқ омилларнинг бири таъсирида юзага келади.
Амалдаги иқтисодий вазиятнинг мураккаблиги, бир пайтнинг ўзида талаб ва
таклифнинг қисқариши билан изоҳланади;
учинчидан,
коронавирус пандемиясининг тўхтатилиши ва ундан кейинги
босқичда чекловларнинг олиб ташланиши ҳамда ушбу касаллик тарқалишининг
иккинчи тўлқини билан боғлиқ юқори даражадаги ноаниқликларнинг мавжудлиги: (а)
бизнес субъектлари учун ишлаб чиқариш ва инвестицион лойиҳалар бўйича; (б)
аҳолининг истеъмол фаоллигига; ҳамда (в) ҳукуматлар томонидан фискал ва монетар
қўллаб қуватлаш, ташқи ва ички қарзлани жалб қилиш, ижтимоий ҳимоя ҳажми ва
дастурларини белгилаш борасида аниқ қарорларни қабул қилишда қийинчиликларни
келтириб чиқармоқда
[2].
Хулоса
Коронавирус
COVID-19
пандемиясининг жаҳон
мамлакатлари
қатори
мамлакатимизда юзага
келтирган
ижтимоий
-
иқтисодий оқибатларини
юмшатиш
вазифаси,
биринчи
галда,
ушбу
вируснинг
аҳоли
соғлигига
таъсирини
минималлаштириш, ушбу борада барча
тармоқлар
ва
фаолият
турларига
киритилган
чекловларни эҳтиёткорлик билан босқичма
-
босқич олиб ташлаш ва келгусидаги
вазиятни имкон қадар аниқроқ баҳолай олиш орқали инқироздан кейинги иқтисодий
тикланиш сиёсатини тўғри шакллантириш ва амалга оширишдан иборат бўлади.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
316
3/2020
(№
00047)
Мақоламиз
мавзуси
ўлароқ
,
олиб
борган
тадқиқотимиз
натижасида
короновирус
COVID-19
пандемияси туфайли
мамлакатимизда
юзага
келган
ижтимоий
-
иқтисодий
вазиятни
имкон
даражасида
минималлаштириш
мақсадида
қуйидаги
таклифларни
ишлаб
чиқдик
:
1
. Банкларнинг капиталлашув даражасини ошириш керак. Бунинг учун,
аҳолининг бўш
маблағларини банкга жалб қилишда ностандарт
қарорларни қабулиш
керак бўлади. Жумладан,
Люксембург, Женева, Цюрих (Швейцария) ёки Лихтенштейн
тажрибалари бунинг ёрқин мисолидир. Ўзбекистонда 2009 йилда Люксембург
тажрибаси асосида яъни банкга бир жорий молия йили давомида
жалб қилинган
барча молиявий қўйилмаларни ёки депозитларнинг манбаси сўралмаслиги бўйича
қарор мавжуд
бўлган. Бу
чора
аҳолининг бўш маблағларини банкга қўйиш учун
мотивация беради, аммо, бу иқтисодий жиноятларни келтириб чиқариши, ноқонуний
пулрани легалаштириш муаммосини келтириб чиқариши мумкин, лекин, маълум бир
вақт давомида банкларнинг капиталлашув даражасини ошириб беришга хизмат
қилади. Шунингдек
,
таклифимизнинг давоми сифатида шуни таъкидлашимиз
керакки, ушбу молиявий қўйилмалардан шакллантирилган пул маблағлари
кичик
бизнесга кредит сифатида йўналтирилиши кўпроқ мақсадга мувофиқ бўлар эди
.
2
.Кичик бизнес учун имтиёзли кредитларни ишлаб чиқиш керак ва бунда
иккита нарсага аҳамият бериш керак: биринчиси, қайта молиялаштириш ставкасидан
паст имтиёзли кредитларни бериш керак ва ўша қайта молиялаштириш қисмига
етмаган қисмини молия вазирлиги ва марказий банк орқали молиялаштириш керак.
Бу
субсидия
беришдан кўра самаралироқ ҳисобланади. Чунки, субсидияларнинг
қайтарилмаслиги кичик бизнесга унчалик катта мотивация бермайди ва бу давлат
учун катта молиявий
заразларга олиб келиши мумкин. Бу масаланинг
иккинчи тарафи
асосан кредит тизимини содалаштиришга қаратилган
.
Яъни кичик бизнесда
хужжатлаштириш, бизнесни ташкил қилиш ва патетнлаш жараёнини соддалаштириш
кўзда тутилади. Қайта молиялаштириш ставкасидан паст бўлган имтиёзли
кредитларни беришда жаҳон амалиётидан Бангладешни кўришимиз мумкин. 2007
йилда Муҳаммад Юнуснинг
ғояси асосида кичик бизнес учун фоизсиз кредитлар
берилиши бошланган, манашу жараёнда ушбу схемаси учун Муҳаммад Юнусга нобел
мукофоти берилган. Бу фоизсиз ва ўта имтиёзли кредитлар эди. Мазкур
тизимни олиб
кириш масадга мувофиқ бўлади. Ушбу тизимни ҳимоялаш мақсадида масалан
ҳунармандчилик, косибчилик ва касаначиликни
ривожлантиришда айнан улар
фойдаланадиган воситаларга пул ўтказиб берилса бизнесни таминланганлик
даражаси ва банкнинг ҳимоялаганлик даражаси ошиши мумкин. Чунки, пандемия
шароитида давлат қўшимча иш ўринларини яратиши муракаб жараёнга айланнган.
Биринчидан
,
маълум бир вақт давомида асосий иш қатламини шакллантирадиган
соҳаларидан бири ресторан ва туризм бизнесининг яқин бир
-
икки йил ичида ўзини
чўқисини тиклай олмаслиги ва мукаммал ривожланиш даврига киролмаслигини
ҳисобга оладиган бўлсак, аҳоли иш ўринларини яратишда уларни кичик бизнесга бир
киши
,
икки киши ёки уч кишидан иборат кичик бизнес фаолиятига йўналтирилса
мақсадга мувофиқ ҳисобланади.
3.
Рақамли иқтисодиётни
ривожлантириш керак. Бунда,
энг аввало моддий
техник базани яхшилаб олиш
,
яъни интернет тезлигини яхшилаш мақсадга мувофиқ
бўлади. Шунинг учун
,
асосий маблағ моддий техник база, интернет тезлиги ва бошқа
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
317
3/2020
(№
00047)
масалаларга йўналтирилса айтайлик ўша интернет тезлиги
бўйича мамлакатни
давлат
маблағлари ва хорижий сармоялар эвазига интернет тезлиги бўйича дастлабки 50 та
мамлакат қаторига кириб олиши рақамли иқтисодиётнинг қолган йўналишларини
ҳам
ривожлантиришга олиб келади. Асосий таклиф
рақамли иқтичодиётнинг барча
йўналишларини эмас, бу ерда ўша даромадларни тақсимланишида баъзи бир
йўналишлар маълум бир маблағсиз қолиб кетиши мумкин
,
шуниинг учун
,
асосий
маблағни,
давлатнинг асосий нормативларини ва асосий инвестицияга бўлган
талабни рақамли иқтисодиётнинг
моддий техник база ёки интернет тезлигини
ошириш масаласига қаратиши лозим.
4
.Пандемия шароитида масофавий интеграцияни ривожлантириш керак.
Албатта бу жараён кейинчалик
интеграцион жараёнларга маълум
бир даражада путр
етказиши мумкин.
Бундан кейин икки уч йил давомида интеграцион жараёнлар
қийинлашади ва энг асосийси
ишчи кучи миграцияси, халқаро капитал ҳаракати
қийинлашади
.
Лекин, шу вақт
билан бирга масофавий интеграция
ривожланади
.
Демак бунда, халқаро электрон пуллар ҳаракати, элетрон пулларни соддалашиши,
муомиладги пулларни нақдсиз кўриигша келиши, пул айланиш тезлиги, маълуб бир
операцияларни рақамли иқтисодиётда кўриниши
ҳолатлари юзага келади
.
Масофавий
интеграцияни
шаклантиришда
мамлакатни
электрон
савдога
ихтисослашиши муҳим ҳисобланади. Маълумки, мамлакатимизда ишчи кучининг
маълум бир қисми карантин эълон қилингунича
асосан кунлик хизматларда ишлаб
бандлигини таминлар эди. Шундан келиб чиқсак, пандемиянинг иккинчи тўлқини
келиши хавфи бор жараёнда яъни, октябр
-
ноябр ойларида дуч келишимиз манашу
яъни, транспорт
хизматлари, бошқа
маиший хизматлар ва
туризм хизматларини яна
ёпилишига олиб келиши мумкин. Мазкур шароитда бизда олти
-
етти ой мобайнида
аҳолини электрон бизнесга бўлган
салоҳиятини ошириш керак. Бунинг учун
,
хорижий
компаниялар кириб келган, агар давлат электрон бизнесга нисбатан импорт
имтиёзларини берадиган бўлса, бу электрон бизнеслар ўз фаолиятини янаям
самаралироқ амалга оширишга ҳаракат қилади ва аҳолини кўпроқ қисмини қамраб
олишга интилади. Бундан кўзланган асосий мақсад бандликни таминлаш
ҳисобланади.
Фойдаланилган адабиётлар
1. https://sof.uz/uz/tag/koronavirus
2.Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий тараққиёт ва камағаликни қисқартириш
вазирлигининг республика иқтисодиётидаги жорий ҳолат ва кутилаётган тенденциялар
2020 йил апрел ойи бўйича ҳисоботидан
3. https://www.unido.org/stories/coronavirus-economic-impact
4. https://sof.uz/uz/post/koronavirus-inqirozi-ozbekiston-undan-qanday-chiqadi
5.
Bloomberg, 27 April 2020, 07:00 GMT
6.
Europe’s economic rescue packages worth combined €1.
7tn | World news | The
Guardian[Internet].[cited2020Mar20].
Availablefrom: https://www.theguardian.com/world/
2020/mar/19/europes-economic-rescue-packages-worth-combined-17tn
7. Buck T, Arnold M, Chazan G, Cookson C. Coronavirus declared a pandemic as fears
of economic crisis mount [Internet]. 2020 [cited 2020 Mar 19]. Available
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
318
3/2020
(№
00047)
from: https://www.ft.com/content/d72f1e54-6396-11ea-b3f3-fe4680ea68b5
8. Germany unleashes biggest post-war aid package against virus [Internet]. CNA.
[cited2020Mar20].Availablefrom: https://www.channelnewsasia.com/news/business/germa
ny-unleashes-biggest-post-war-aid-package-coronavirus-12536540
9. COVID-19 Update: Germany to Give Easier Access to State-Funded Short-Time
Working Allowance | Orrick - Global Employment Law Group - JDSupra [Internet]. [cited
2020 Mar 20]. Available from: https://www.jdsupra.com/legalnews/covid-19-update-
germany-to-give-easier-36702/
10. Kurzarbeiterg
eld: Übersicht
-
Bundesagentur für Arb
eit [Internet]. [cited 2020
Mar20].Availablefrom: https://www.arbeitsagentur.de/unternehmen/finanziell/kurzarbeiter
geld-uebersicht-kurzarbeitergeldformen
11. Support for those affected by COVID-19 [Internet]. GOV.UK. [cited 2020 Mar 19].
Available from: https://www.gov.uk/government/publications/support-for-those-affected-
by-covid-19/support-for-those-affected-by-covid-19
12.
Chancellor unveils £350bn lifeline for economy. BBC News [Internet]. 2020 Mar 17
[cited 2020 Mar 20]; Available from: https://www.bbc.com/news/business-51935467
13.
Harding L, Ashworth L. Markets climb higher after Bank of England goes ‘all in’
with further interest rate cut
–
live updates. The Telegraph [Internet]. 2020 Mar
19[cited2020Mar19];Availablefrom: https://www.telegraph.co.uk/business/2020/03/19/ma
rkets-live-latest-news-pound-euro-ftse-100/
14. The economic impact of coronavirus: analysis from Imperial experts | Imperial
News | Imperial College London [Internet]. Imperial News. [cited 2020 Apr 6]. Available
from: https://www.imperial.ac.uk/news/196514/the-economic-impact-coronavirus-analysis-
from/
15. UK to pay wages for workers facing job losses. BBC News [Internet]. 2020 Mar 20
[cited 2020 Mar 22]; Available from: https://www.bbc.com/news/business-51982005
16. COVID-19: support for businesses [Internet]. GOV.UK. [cited 2020 Mar 22].
Available from: https://www.gov.uk/government/publications/guidance-to-employers-and-
businesses-about-covid-19/covid-19-support-for-businesses
17.
Coronavirus: Ministers urged to assist ‘forgotten’ self
-employed [Internet]. Sky
News. [cited 2020 Mar 22]. Available from: https://news.sky.com/story/coronavirus-
ministers-urged-to-assist-forgotten-self-employed-11961485
18. Banking and capital markets: Implications of COVID-19 | Deloitte Insights
[Internet].[cited2020Mar20].Availablefrom: https://www2.deloitte.com/global/en/insights/
economy/covid-19/banking-and-capital-markets-impact-covid-19.html
19. Smialek J. Fed Official Says Central Bankers Are Aligned in Coronavirus Response.
The New York Times [Internet]. 2020 Mar 5 [cited 2020 Mar 20]; Available
from: https://www.nytimes.com/2020/03/05/business/economy/fed-rate-cut-
coronavirus.html
20. Daily IB. Dow Jones Today, Stocks Drop: Fed Stimulus; New York, California
Lock
down; NYSE Floor Closes [Internet]. Investor’s Business Daily. 2020 [cited 2020 Mar 23].
21. Related Bills - S.3548 - 354116th Congress (2019-2020): CARES Act | Congress.gov
|
Library
of
Congress
[Internet].
[cited
2020
Apr
7].
Available
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
319
3/2020
(№
00047)
from: https://www.congress.gov/bill/116th-congress/senate-bill/3548/related-bills
22. The Anatomy of the $2 Trillion COVID-19 Stimulus Bill - Visual Capitalist [Internet].
[cited 2020 Apr 7]. Available from: https://www.visualcapitalist.com/the-anatomy-of-the-2-
trillion-covid-19-stimulus-bill/
23. Bank of Japan pumps $43b in liquidity, largest amount since 2008, Economy News
& Top Stories - The Straits Times [Internet]. [cited 2020 Apr 6]. Available
from: https://www.straitstimes.com/business/economy/bank-of-japan-pumps-43b-in-
liquidity-largest-amount-since-2008
24. Jack SPC Simon. Global econo
my will suffer for ‘years to come’. BBC News
[Internet].
2020
Mar
23
[cited
2020
Mar
23];
Available
from: https://www.bbc.com/news/business-52000219
25.
OPEC’s pact with Russia falls ap
art, sending oil into tailspin. Reuters [Internet].
2020Mar 6 [cited 2020 Mar 23]; Available from: https://www.reuters.com/article/us-opec-
meeting-idUSKBN20T0Y2
26. Oil Prices, Stocks Plunge After Saudi Arabia Stuns World With Massive Discounts
[Internet].
NPR.org.
[cited
2020
Mar
23].
Available
27.
GmbH finanzen
net. ‘There is no escape’: Stocks, oil, and bitcoin plunge as US
lawmakers fight over coronavirus rescue package | Markets Insider [Internet].
markets.businessinsider.com.
[cited
2020
Mar
23].
Available
https://markets.businessinsider.com/news/stocks/no-escape-stocks-oil-bitcoin-
plunge-senate-argues-coronavirus-bill-2020-3-1029021850
28. Manba: US Bureau of Labor Statistics, 30 Aprel 2020, 07:00 GMT
29. https://www.bbc.com/news/amp/business-51706225
30. (https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-04-14/russia-s-coming-crisis-
puts-13-billion-of-remittances-at-risk)
31.
Britons urged to avoid non-essential travel abroad. BBC News [Internet]. 2020
Mar 17 [cited 2020 Mar 20]; Available from:
https://www.bbc.com/news/uk-51924405
32.
Coronavirus travel updates: which countries have restrictions and FCO warnings in
place? | Travel | The Guardian [Internet]. [cited 2020 Mar 20]. Available
from:
https://www.theguardian.com/travel/2020/mar/19/coronavirus-travel-updates-
which-countries-have-restrictions-and-fco-warnings-in-place
33. U.S. airlines seek $50 billion coronavirus bailout to avoid collapse. Reuters
[Internet].2020Mar16[cited2020Mar20];Availablefrom: https://in.reuters.com/article/uk-
health-coronavirus-usa-aviation-idINKBN21337Q
34. UK airlines call for multibillion bailout to survive Covid-19 crisis | World news |
The
Guardian
[Internet].
[cited
2020
Mar
20].
Available
35. Unterricht an bayerischen Schulen wird eingestellt [Internet]. Bayerisches
Staatsministerium für Unterricht und Kultus. [cited 2020 Mar 20]. Available
36. Guidance for schools, childcare providers, colleges and local authorities in England
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
320
3/2020
(№
00047)
on maintaining educational provision [Internet]. GOV.UK. [cited 2020 Mar 20]. Available
from: https://www.gov.uk/government/publications/coronavirus-covid-19-maintaining-
educational-provision/guidance-for-schools-colleges-and-local-authorities-on-maintaining-
educational-provision Google Scholar
37. https://plus.google.com/+UNESCO. COVID-19 Educational Disruption and
Response
[Internet].
UNESCO.
2020
[cited
2020
Mar
20].
Available
from: https://en.unesco.org/themes/education-emergencies/coronavirus-school-closures
Google Scholar
38.
Expats in Dubai call for cut in their children’s school fees [Internet]. Ft.com. 2020
[cited 8 April 2020]. Available from:
https://www.ft.com/content/c9f83ca9-9107-436f-864b-
39.
Social and economic impact of school closure resulting from pandemic influenza
A/H1N1 - Journal of Infection [Internet]. [cited 2020 Mar 20]. Available
from:
https://www.journalofinfection.com/article/S0163-4453(11)00008-9/fulltext
40.
0930_school_closure_presentation.pdf [Internet]. [cited 2020 Mar 20]. Available
from:
https://www.brookings.edu/wpcontent/uploads/2016/06/0930_school_closure_prese
41.
M.R. Keogh‐Brown, S. Wren‐Lewis, W.J. Edmunds, P. Beutels, R.D. Smith
The
possible macroeconomic impact on the UK of an influenza pandemic
Health Econ, 19 (11)
CrossRefView Record in ScopusGoogle Scholar
42. Economics in the Time of COVID-19 | VOX, CEPR Policy Portal [Internet]. [cited
2020 Mar 20]. Available from: https://voxeu.org/content/economics-time-covid-19 Google
Scholar
43. DHSC issues guidance on the impact of COVID-19 on research funded or
supported
by
NIHR
[Internet].
[cited
2020
Mar
21].
Available
from: https://www.nihr.ac.uk/news/dhsc-issues-guidance-on-the-impact-on-covid-19-on-
research-funded-or-supported-by-nihr/24469 Google Scholar
44. NIH shifts non-mission-critical laboratory operations to minimal maintenance
phase [Internet]. National Institutes of Health (NIH). 2020 [cited 2020 Mar 21]. Available
from: https://www.nih.gov/news-events/news-releases/nih-shifts-non-mission-critical-
laboratory-operations-minimal-maintenance-phase Google Scholar
45. Coronavirus (COVID-19) [Internet]. Harvard University. [cited 2020 Mar 21].
Available from: https://www.harvard.edu/coronavirus Google Scholar
46. Impey C. Coronavirus: Social distancing is delaying vital scientific research
[Internet].
The
Conversation.
[cited
2020
Mar
21].
Available
from: http://theconversation.com/coronavirus-social-distancing-is-delaying-vital-scientific-
research-133689 Google Scholar
47. UEFA.com. UEFA EURO 2020 [Internet]. UEFA.com. [cited 2020 Mar 20]. Available
from: https://www.uefa.com/uefaeuro-2020/ Google Scholar
48. Tokyo Olympics postponed to 2021 due to coronavirus pandemic | Sport | The
Guardian[Internet].[cited2020Apr7].Availablefrom:https://www.theguardian.com/sport/202
0/mar/24/tokyo-olympics-to-be-postponed-to-2021-due-to-coronavirus-pandemic
