Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
177
ИЖТИМОИЙ СОЛИҚНИ ҲИСОБДА АКС ЭТТИРИШ МАСАЛАЛАРИ
Ҳотамов Комил Раббимович -
И.ф.д., профессор ДСҚ ҳузуридаги Фискал институт
Аминбоев Жалолиддин Отабек ўғли -
Тошкент молия институти
Аннотация.
Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралдаги 54-сон
қарори билан тасдиқланган “Маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларининг таркиби
ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисида”ги Низом бўйича таннархни тўғри
шакллантириш билан боғлиқ айрим масалалар баён қилинган. Хусусан, ижтимоий солиқни ҳисоблаб чиқариш ва уни
қандай харажат сифатида акс эттирилиши бўйича амалиётдаги муаммолар кўрсатиб берилган ва уларни
бартараф этиш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.
Калит сўзлар:
Солиқ кодекси, харажатлар таркиби тўғрисидаги низом, ижтимоий солиқ, давр харажатлари,
бевосита меҳнат харажатлари, молиявий ҳисоботларнинг халқаро стандарлари.
НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ УЧЕТ СОЦИАЛЬНОГО НАЛОГА
Хотамов Комил Раббимович -
Д.э.н., профессор Фискалный институт при ГНК
Аминбоев Жалолиддин Отабек угли -
Ташкентский финансовый институт
Аннотация.
В данной статье описаны некоторые вопросы, связанные с правильным формированием
себестоимости в соответствии с Положением «О структуре затрат на производство и реализацию товаров
(работ, услуг) и порядке формирования финансовых результатов», утвержденным постановлением Кабинетом
Министров Республики Узбекистан от 5 февраля 1999 г. № 54. В частности, описаны практические проблемы по
исчислению социального налога и его отражение в качестве расхода, также разработаны предложения по их
устранению.
Ключевые слова:
Налоговый кодекс, положение о составе затрат, социальный налог, расходы периода,
прямые затраты на оплату труда, международные стандарты финансовой отчетности.
SOME ISSUES OF ACCOUNTING SOCIAL TAX
Khotamov Komil
Rabbimovich -
Professor Fiskal institute
Aminboev Jaloliddin
Otabek ugli
-
Tashkent institute of financial
Annotation.
This article describes some issues related to the correct formation of net cost in accordance with the
Regulation "On structure of costs for production and sale of goods (works, services) and procedure for the formation of financial
results", approved by resolution of the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan, February 5, 1999, N 54. In particular,
describe the practical problems of calculation the social tax and its reflection as an expense, proposals for their elimination have
also been developed.
Keywords:
Tax Code, regulation on composition of costs, social tax, period expenses, direct labor costs, international
financial reporting standards.
Кириш.
Давлат иккита ричакли оддий
механизм бўлиб, битта ричаг билан монетар
сиёсатни иккинчи бир ричаг билан фискал (со-
лиқ) сиёсатни юритади. Бунда, монетар сиёсат-
ни юритиш Ўзбекистон Республикаси Марказий
Банки, фискал сиёсатни юритиш эса Ўзбекистон
Республикаси Молия вазирлиги томонидан
амалга оширилади.
Мамлакатимизда сўнги 5 йил давомида
амалга оширилган ислоҳотлар солиқ сиёсатида
ҳам туб ўзгаришлар ясади. Хусусан, Ўзбекистон
Республикаси Президентининг 2018 йил 29
июндаги “Ўзбекистон Республикасининг солиқ
сиёсатини такомиллаштириш концепцияси тўғ-
рисида”ги ПФ-5468-сон Фармони билан амалга
оширилиши белгиланган ислоҳотлар доирасида
2019 йил 1 январдан бошлаб юридик шахслар-
нинг фойда солиғи ставкаси 14 фоиздан 12
фоизга, мол-мулк солиғи ставкаси 5 фоиздан 2
фоизга, ягона солиқ тўлови ставкаси 5 фоиздан
4 фоизга ва ягона ижтимоий тўлов ставкаси 15
фоиздан 12 фоизга туширилди.
Шунингдек, жисмоний шахсларнинг иш
ҳақидан олинадиган 8 фоизли суғурта бадали
бекор қилинди ҳамда, солиқ ставкаси 22,5 фоиз-
гача бўлган 4 поғонали даромад солиғининг
ягона ставкаси 12 фоиз этиб белгиланди.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республика-
си Президентининг 2019 йил 26 сентябрдаги
“Ўзбекистон Республикасининг солиқ сиёсатини
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
178
янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғ-
рисида”ги ПФ-5837-сон Фармони билан 20 йил
давомида пасайтирилмаган қўшилган қиймат
солиғининг солиқ ставкаси 2019 йил 1 октябр-
дан бошлаб 5 фоизга камайтирилган ҳолда 15
фоиз этиб белгиланди.
Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил
30 декабрдаги “Ўзбекистон Республикасининг
Солиқ кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар кири-
тиш тўғрисида”ги 599-сон ЎРҚ Қонуни билан
2020 йил 1 январдан бошлаб янги таҳрирдаги
Солиқ кодекси амалга киритилди.
Янги таҳрирдаги Солиқ кодекси нормала-
рининг амалга киритилиши хўжалик юритувчи
субъектлар харажатларини бухгалтерия ҳисоби-
да тўғри акс эттиришда айрим масалаларни
келтириб чиқарди.
Адабиётлар шарҳи.
Ўзбекистон Респуб-
ликаси Бухгалтерия ҳисобининг миллий стан-
дарти (21-сон БҲМС) “Хўжалик юритувчи субъ-
ектлар молиявий-хўжалик фаолиятининг бух-
галтерия ҳисоби счётлари режаси ва уни қўллаш
бўйича йўриқнома” (рўйхат рақами 1181, 2002
йил 23 октябрь)га асосан хўжалик юритувчи
субъект ўзингиз “Ишчи счётлар режаси”ни
тайёрлаши мумкин.
Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси-
да белгиланган солиқлар бўйича солиқ харажат-
ларини Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралдаги 54-сон
қарори билан тасдиқланган Низом талаблари
асосида маҳсулот (ишлар, хизматлар)лар тан-
нархига киритиш ёки киритмаслик мазкур
“Ишчи счётлар режаси”ни тўғри шакллантириш
билан боғлиқ бўлади десак адашмаган бўламиз.
Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил
30 декабрдаги ЎРҚ-599-сон билан тасдиқланган
“Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодексига
ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги
Қонуни 4-моддасида ягона ижтимоий тўлов
ўрнига тегишинча ижтимоий солиқ киритил-
ганлиги ҳамда уларнинг тўловчиларига қонун
ҳужжатларида илгари белгилаб қўйилган имти-
ёзлар ва алоҳида ҳисоблаш тартиби татбиқ эти-
лиши назарда тутилган.
Биз томонимиздан олиб борилган ўрга-
нишлар шуни кўрсатдики, айнан ижтимоий со-
лиқнинг бухгалтерия ҳисоби доирасида олиб
борилган тадқиқотлар деярли учрамайди.
Бироқ амалиётда бу солиқнинг бухгалтерия
ҳисоби корхона харажатларининг нотўғри тақ-
симланишига олиб келмоқда.
Таҳлил ва натижалар.
Ўзбекистон Рес-
публикасининг 2019 йил 30 декабрдаги ЎРҚ-
599-сон қонуни билан ягона ижтимоий тўлов
ўрнига ижтимоий солиқ киритилди. Бу ўзгариш
ўз навбатида хўжалик юритувчи субъектлар
бухгалтерия ҳисобида Ўзбекистон Республикаси
Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралда-
ги 54-сон қарори билан тасдиқланган “Маҳсулот
(ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш
харажатларининг таркиби ҳамда молиявий на-
тижаларни шакллантириш тартиби тўғриси-
да”ги Низом бўйича маҳсулот (ишлар, хизмат-
лар) таннархини тўғри шакллантириш билан
боғлиқ муаммоларни юзага келтириб чиқар-
моқда.
1 - жадвал
Солиқларни бухгалтерия ҳисобида акс эттирилиши
№
Хўжалик опреацияси мазмуни
Сумма
Счётлар корреспонденцияси
Дебет
Кредит
1
Асосий фаолиятда банд бўлган ишчиларнинг иш ҳақи
фондига нисбатан ижтимоий солиқ ҳисобланди
1 000 000
9430
6410
2
Асосий фаолиятдаги ишчиларнинг иш ҳақидан ЖШДС
ҳисобланди
1 000 000
6710
6410
3
Маъмурий ҳодимлари иш ҳақи фондига нисбатан
ижтимоий солиқ ҳисобланди
500 000
9430
6410
4
Маъмурий ҳодимларининг иш ҳақидан ЖШДС
ҳисобланди
500 000
6710
6410
5
Мол етказиб берувчилардан товар харид қилинди.
(ҚҚС билан 10 000 000 сўмга)
8 695 650
1010
6010
1 304 350
4410
6
Товар харидорларга сотилди.
(ҚҚС билан 12 000 000
сўмга)
10 434 800
4010
9010
1 565 200
6410
7
ҚҚС бюджетга тўланди
1 304 350
6410
4410
260 850
5110
8
Ҳисобот даврида фойда солиғи бўйича мажбуриятлар
ҳисобланди
700 000
9810
6410
9
Ҳисобот
даврида
АОС
бўйича
мажбуриятлар
ҳисобланди
1 000 000
9820
6410
10
Таврлар харидорга сотилди.
(10 % акциз солиғи билан
12 000 000 сўмга)
10 909 000
4010
9010
1 091 000
6410
11
Ресурс солиқлари бўйича мажбуриятлар юзага келди
1 000 000
9430
6410
Манба:
21 сонли БХМС маълумотлари асосида муаллиф томонидан тайёрланган.
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
179
Амалдаги Низомнинг 1-бандида қонун
ҳужжатлари билан белгиланган нормалар бў-
йича меҳнатга ҳақ тўлаш тарзидаги харажатлар-
га нисбатан ҳисобланган ижтимоий тусдаги
мажбурий ажратмаларига ишлаб чиқаришга те-
гишли бўлган ижтимоий суғурта ажратмалари
сифатида қаралиб маҳсулот (ишлар, хизмат-
лар)нинг ишлаб чиқариш таннархига киритила-
диган харажатлар таркибига киритилади деб
белгиланган.
Шунингдек, Низомда амалдаги қонун ҳуж-
жатларига мувофиқ амалга ошириладиган ва
хўжалик юритувчи субъект харажатларига ки-
ритиладиган бюджетга мажбурий тўловлар, со-
лиқлар, йиғимлар, давлат мақсадли жамғарма-
ларига ажратмалар, шунингдек ҳукумат қарор-
ларига биноан халқаро ташкилотларга аъзолик
бадалларини тўлаш каби харажатларни давр
харажатлари сифатида эътироф этилган.
Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси-
нинг 17-моддасига мувофиқ республика ҳудуди-
да амалда бўлган 9 та солиқ туридан бири –
ижтимоий солиқдир.
Юқоридагиларга асосан, меҳнатга ҳақ тў-
лаш тарзидаги харажатларга нисбатан ҳисоб-
ланган ижтимоий солиқ суммаси давр харажат-
лари сифатида эътироф этилади деган қараш
юзага келмоқда.
2-жадвал
Ижтимоий солиқ харажатларини ҳисобда акс эттирилиши
(амалдаги тартиб)
№
Ижтимоий солиқ харажатлари бевосита
маҳсулот таннархига киритилганда
(01.01.2020 йилгача)
№
Ижтимоий солиқ харажатлари давр
харажатлари таркибига киритилганда
(01.01.2020 йилдан кейин)
счётлар корреспонденцияси
сумма
счётлар корреспонденцияси
сумма
1
2010
1010
10 000
1
2010
1010
10 000
2
2010
6710
2 000
2
2010
6710
2 000
3
6710
6410
240
3
6710
6410
240
4
2010
6520
240
4
9430
6410
240
5
2810
2010
12 240
5
2810
2010
12 000
6
9110
2810
12 240
6
9110
2810
12 000
7
4010
9010
1 300
7
4010
9010
1 300
8
9910
8710
760
8
9910
8710
760
Мазкур норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардаги
қарама-қаршиликлар хўжалик юритувчи субъ-
ектларда маҳсулот (ишлар, хизматлар)ларнинг
танннархини нотўғри шаклланишига ҳамда ин-
весторлар томонидан қарорлар қабул қилишда
нотўғри таҳлилий маълумотлар шаклланишига
сабаб бўлмоқда.
Ушбу қонун ҳужжатларидаги қарама-қар-
шиликлар хўжалик юритувчи субъектлар учун
хеч қандай солиқ оқибатларини ўзгартирмайди
ва солиқ ҳисоби бўйича амалдаги тартиблар
сақланиб қолади.
Юқоридагилар бўйича асосий муаммо хў-
жалик юритувчи субъектлар томонидан бошқа-
рув қарорлари ва нархларни шакллантиришда
таннарх базис қилиб олинадиган ташкилотлар-
да, ҳамда молиявий кўрсаткичларини ялпи да-
ромад асосида белгиловчи хўжалик юритувчи
субеъктларда бухгалтерия ҳисоби маълумотла-
рининг ташқи ва ички фойдаланувчилари учун
нотўғри шаклланишига сабаб бўлмоқда.
3 - жадвал
Ижтимоий солиқ харажатларини ҳисобда акс эттирилиши
(таклиф этилаётган тартиб)
№
Ижтимоий солиқ харажатлари давр
харажатлари таркибига киритилганда
№
Ижтимоий солиқ харажатлари бевосита
маҳсулот таннархига киритилганда
счётлар корреспонденцияси
сумма
счётлар корреспонденцияси
сумма
1
2010
1010
10 000
1
2010
1010
10 000
2
2010
6710
2 000
2
2010
6710
2 000
3
6710
6410
240
3
6710
6410
240
4
9430
6410
240
4
2010
6410
240
5
2810
2010
12 000
5
2810
2010
12 240
6
9110
2810
12 000
6
9110
2810
12 240
7
4010
9010
1 300
7
4010
9010
1 300
8
9910
8710
760
8
9910
8710
760
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
180
Молиявий ҳисоботларнинг халқаро стан-
дарти (IAS 2) “Захиралар”га асосан товар-мод-
дий захираларни қайта ишлаш харажатларига
маҳсулотни ишлаб чиқариш билан бевосита
боғлиқ харажатлар, жумладан
бевосита меҳнат
харажатлари
киради. Бевосита мехнат харажат-
лари дейилганда ишлаб чиқарилган маҳсулот
сонига мутаносиб ўзгариб борадиган, ишлаб
чиқаришда банд бўлган ишчиларнинг иш ҳақи
харажатлари назарда тутилади. Бундан келиб
чиқиб, ишлаб чиқариш жараёнида банд бўлган
ҳодимларнинг мехнатга хақ тўлаш фондидан
келиб чиқиб ҳисобланадиган ижтимоий солиқ
хам бевосита меҳнат харажати деб ҳисобланиши
лозим.
Хулоса.
Биз томонимиздан олиб борилган
ўрганишлар шуни кўрсатдики, ижтимоий солиқ-
ни ҳисобда тўғри акс эттириш корхоналарда
таннарх ёки давр харажатларини оптималлаш-
тириш, давр фойдасини тўғри ҳисоблашга олиб
келади.
Шу сабабли, корхоналар томонидан тўла-
надиган ижтимоий солиқ харажатлари давр
харажатлари таркибига эмас бевосита маҳсулот
(ишлар, хизматлар)лар танннархига киритили-
ши мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз.
Бир вақтнинг ўзида ижтимоий солиқ
ҳисоб-китобини биз томонимиздан таклиф
этилган тартибда таннарх счётларига ўтказиш
мақсадга мувофиқ.
Манба ва фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1. Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 30 декабрдаги ЎРҚ-599-сон «Ўзбекистон Республикасининг Солиқ
кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги Қонуни https://lex.uz/docs/4674011
2. Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодекси https://lex.uz/docs/4674902
3. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралдаги 54-сонли Қарори
https://lex.uz/docs/264422
4.
Ўзбекистон
Республикасининг
“Рақобат
тўғрисида”ги
Қонуни,
(ЎРҚ-319-сон
06.01.2012),
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
