Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
288
5. Рыбаковский Л.Л. Миграция населения. Три стадии миграционного процесса. (Очерки теории и методов
исследования), журнал «Миграция в России», Миграция населения, выпуск 5. М. 2001
6. Мукомель В.И. Вынужденные миграции в государствах СНГ: поиск согласованных решений в рамках Содружества,
ООО "Фирма Инфограф", 1997 с. 94.
7. International Organization for Migration (IOM), 2021. The Migration Governance Indicators Success Stories. IOM. Geneva.
8. Трудовые мигранты из Узбекистана в южных регионах Казахстана (В.Чупик, К. Алимов. Исследовательский отчет.
МОМ, Алматы. 2005).
9. Исакулов Ш. Вопросы дальнейшего совершенствования регулирования миграции населения в Республике
Узбекистан, журнал «Экономика и финансы» №11, 2017 г. С 55-60
10. Перспективы миграции. Восточная Европа и Центральная Азия: планирование и управление трудовой миграцией.
Под ред. Роджер Родригес Риос. Вена. Австрия. 2006.
11. Трудовая миграция в Республике Узбекистан: социальные, правовые и гендерные аспекты. Аналитический отчет.
ПРООН и Гендерная программа Посольства Швейцарии в Узбекистане. Ташкент. 2008
12. Голоса трудовых мигрантов. Социологический центр «Шарх ва тавсия». Отчет. Гендерная программа
Посольства Швейцарии в Узбекистане. Ташкент. 2008.
13. «Миграционные настроения и установки граждан Республики Узбекистан», опрос Центра изучения общественного
мнения «Ижтимоий фикр». www.ijtimoiy-fikr.uz/ru/issledovaniya/prikladnie
14. Ачилова Л. Влияние COVID-19 на гостиничные услуги: национальный и зарубежный опыт. Review of law sciences
(2020) 96-101 [Электронный ресурс] https://cyberleninka.ru/article/n/vliyanie-covid-19-na-gostinichnye-uslugi-natsionalnyy-i-
15. Исакулов Ш. «Потенциальные трудовые мигранты Узбекистана: трансформация миграционных предпочтений».
Монография. – Т.: Иктисодиёт дунёси, 2018. - 185 стр.
16. Рузиназаров Ш., Ачилова Л. Тенденции и развитие правового регулирования иностранных инвестиций в Республике
Узбекистан // Юрист ахборотномаси. - 2020. - № 1 (4). - С. 71-75.
ИҚТИСОДИЙ ИСЛОҲОТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА
КАМБАҒАЛЛИКНИ ҚИСҚАРТИРИШ
Хайдаров Бахром Холмурадович -
Ўзбекистон Миллий университети
Жиззах филиали ассистенти
Аннотация:
Мазкур мақолада камбағаллик, унинг ижтимоий-иқтисодий оқибатлари, камбағаллик
даражасини аниқлаш мезонлари, ривожланган давлатларнинг бу борадаги тажрибалари, уни қисқартириш юзасидан
таклиф ва тавсиялар берилган.
Камбағалликни камайтиришнинг асосий йўналишлари бўлган норасмий иш билан
бандликни қисқартириш ва янги иш ўринларини ташкил этишни кўпайтириш ҳамда ёшларни замонавий
мутахасисликлар ва касб-ҳунарларга тайёрлаш бўйича тавсиялар илгари сурилган.
Калит сўзлар
:
камбағаллик, ишсизлик, норасмий меҳнат билан бандлик,
ижтимоий кафолатлар, аҳоли
фаровонлиги, ҳаётий эҳтиёжлар, эҳтиёжманд аҳоли, инфратузилма, қашшоқлик чизиғи, тадбиркорлик
ташаббуслари, рақамли иқтисодиёт.
СОКРАЩЕНИЕ БЕДНОСТИ В РАЗВИТИЕ ЭКОНОМИЧЕСКИХ РЕФОРМ
Бахром Холмурадович Хайдаров -
Ассистент Джизакского филиала
Национального Университета Узбекистана
Аннотация:
В статье представлены бедность, ее социально-экономические последствия, критерии
определения уровня бедности, опыт развитых стран в этой сфере, предложения и рекомендации по ее снижению.
Были даны рекомендации по сокращению неформальной занятости и увеличению создания новых рабочих мест, что
является основным направлением сокращения бедности, а также по подготовке молодежи к современным
специальностям и профессиям.
Ключевые слова:
poverty, unemployment, informal employment, social guarantees, welfare of the population,
жизненные потребности, малообеспеченное население, инфраструктура, черта бедности, предпринимательство,
цифровая экономика.
REDUCTION OF POVERTY IN THE DEVELOPMENT OF THE ECONOMIC REFORMS
Bahrom Kholmuradovich Khaydarov -
Assistant at Jizzakh branch of the
National University of Uzbekistan
Abstract:
This article presents poverty, its socio-economic consequences, criteria for determining the level of poverty, the
experience of developed countries in this area, suggestions and recommendations for reducing it. Recommendations were made
to reduce informal employment and create new jobs, which are the main directions of poverty reduction, and to prepare young
people for modern specialties and professions.
Key words:
poverty, unemployment, informal employment, social guarantees, welfare of the population, vital needs,
needy population, infrastructure, poverty line, business initiatives, digital economy.
ДЕМОГРАФИЯ. МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
289
Кириш.
Камбағаллик даражаси мамлакат-
нинг ишлаб чиқариш имкониятларида ва аҳоли-
нинг турмуш тарзида ифодаланиб, ижтимоий
масала сифатида деярли барча иқтисодий ти-
зимларда намоён бўлади. Камбағаллик мамла-
кат иқтисодий ривожланишига салбий таъсир
кўрсатган ҳолда меҳнат бозорида турғун рақо-
батсизлик ҳолатини келтириб чиқаради, иқти-
содий ва ижтимоий тизимларнинг ўзаро муво-
занатини бузади, омонатлар ҳажмини қисқарти-
ради ҳамда аҳоли харид қобилиятининг пасайи-
ши эвазига бозор умумий талабини камайтира-
ди. Камбағаллик бу - меҳнат қилиш, авлодлар
узвийлигини давом эттириш, ҳаётий эҳтиёж-
ларни қондириш имкониятига эга бўлмаган
шахс ёки ижтимоий гуруҳларнинг иқтисодий
ҳолатларини ифодаловчи кўрсаткич бўлиб,
ижтимоий-иқтисодий ҳодиса сифатида иқтисо-
дий ривожланиш жараёнида моддий ва номод-
дий имтиёзлардан фойдаланиш ва даромад-
ларни тақсимлашдаги тенгсизликнинг оқибати
сифатида изоҳланади.
Шу ўринда мазкур тушунчанинг халқаро
ташкилотлар томонидан берилган таърифлари-
га эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ: “Камба-
ғаллик
инсоннинг ҳаёти давомида танлов ва
имкониятларга эга бўлмаслиги, жамиятда тўла-
қонли иштирок этиш учун тўсиқларнинг мав-
жудлиги, бундан ташқари, оиласини боқиши ва
кийинтириши, таълим олиши ёки касалхонада
даволаниши, бирор соҳада фаолият юритиши
ёки даромад олишга имкон берадиган меҳнат
билан таъминлаш имкониятлари етишмаслиги
ҳамда кредит олиш имкониятининг чекланган-
лигида намоён бўлади” [1].
Олимлар “...камбағалликни абсолют ва
нисбий даражаларда бўлади, деб ҳисоблайди.
Шунингдек у камбағаллик категорияси дастлаб
XIX асрнинг охирлари XX асрнинг бошланишида
инглиз социологлари С.Роунтри ва Ч.Бута томо-
нидан фанга олиб қирилганлигига эътибор қа-
ратганлар. Ушбу олимлар яшаш минимуми –
камбағаллик/даромад чегарасини фанга олиб
киришади. Экспертлар ушбу ҳолатда озиқ-
овқат, кийимлар ва яшаш шароити бўлишини
мезонлар сифатида таъкидлашади. Ушбу мезон-
ларга жавоб бера олмаслик эса, абсолют камба-
ғалликни англатишини қайд этиб ўтади [2].
Аҳолининг камбағал қатлами мамлакатга
хос бўлган тезкор иқтисодий ўсишдан фойда
кўриш имкониятидан маҳрум бўлибгина қол-
май, жамиятнинг турли соҳаларида иштирок
этиш имконияти чекланганлиги туфайли ри-
вожланишга ҳам ҳисса қўша олмайди. Ҳозирги
тараққиёт босқичида ҳудудларда инвестиция-
лардан самарали фойдаланишнинг аҳамияти
беқиёс ва айнан шу ҳолат мазкур муаммонинг
долзарблигини белгилаб беради.
Камбағалликни камайтиришнинг асосий
йўналишлари бўлган норасмий иш билан банд-
ликни қисқартириш ва янги иш ўринларини
ташкил этишни кўпайтириш ҳамда ёшларни
замонавий мутахасисликлар ва касб-ҳунарларга
тайёрлашни стратегик ёндашувлари бўйича
амалий ва илмий тадқиқотлар ижтимоий йўнал-
тирилган рақамли бозор иқтисодиёти талабла-
ри асосида етарлича олиб борилмаганлиги маз-
кур мавзунинг долзарблигини янада оширади.
Илмий адабиётлар таҳлили.
Иқтисодий
адабиётларда “Камбағаллик – бу турмуш кечи-
риш, меҳнат лаёқатини сақлаб туриш, авлодлар
узвийлигини давом эттириш учун зарур бўлган
энг кам эҳтиёжларни қондириш имкониятига
эга бўлмаган шахс ёки ижтимоий гуруҳлар
иқтисодий аҳволининг кўрсаткичи, ижтимоий
гуруҳ ёки индивиднинг ҳаёт учун зарур бўлган
энг кам эҳтиёжларини қондира олмаслигининг
иқтисодий шароитини акс эттирувчи хусусият”
деб таъриф берилган [3]
.
Ўзбекистон Республикаси Президенти
2020 йил 24 январь куни Олий Мажлисга йўл-
лаган Мурожаатномасида таъкидлаганидек
“Камбағалликни камайтириш ойлик ёки нафақа
миқдорини кўпайтириш, ёппасига кредит бе-
риш, дегани эмас. Бунинг учун, энг аввало,
аҳолини касбга ўқитиш, молиявий саводхон-
лигини ошириш, одамларда тадбиркорлик ҳис-
сини уйғотиш, инфратузилмани яхшилаш, фар-
зандларини ўқитиш, сифатли даволаниш, ман-
зилли нафақа тўлаш тизимини жорий қилиш
керак” [4].
Хусусан мамлакатимиз Президенти
Ш.М.Мирзиёевнинг жорий йилнинг 24 январь
куни Олий Мажлисга йўллаган Мурожаатнома-
сида камбағалликни қисқартириш устувор ва-
зифалардан бири сифатида белгиланди. Муро-
жаатномада таъкидлаганидек: “Ҳудудларда,
айниқса, қишлоқларда аҳолининг аксарият қис-
ми етарли даромад манбаига эга эмаслиги сир
эмас. Ҳар қандай мамлакатда бўлгани каби
бизда ҳам кам таъминланган аҳоли қатламлари
мавжуд. Турли ҳисоб-китобларга кўра, улар тах-
минан 12-15 фоизни ташкил этади. Бу ўринда
гап кичкина рақамлар эмас, балки аҳолимиз-
нинг 4-5 миллионлик вакиллари ҳақида бор-
моқда. Бу уларнинг бир кунлик даромади 10-13
минг сўмдан ошмаяпти, дегани. Ёки бир оилада
машина ҳам, чорва ҳам бўлиши мумкин, лекин
бир киши оғир касал бўлса, оила даромадининг
камида 70 фоизи уни даволатишга кетади. Хўш
бундай оилани ўзига тўқ дейиш мумкинми?
Президент сифатида мени одамларимизнинг
овқатланиши, даволаниши, болаларини ўқити-
ши, кийинтириши каби ҳаётий эҳтиёжлари
нима бўлаяпти, деган савол ҳар куни қийнайди.
Камбағалликни камайтириш – бу аҳолида тад-
ДЕМОГРАФИЯ. МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
290
биркорлик руҳини уйғотиш, инсоннинг ички
куч-қуввати ва салоҳиятини тўлиқ рўёбга чиқа-
риш, янги иш ўринлари яратиш бўйича комп-
лекс иқтисодий, ижтимоий сиёсатни амалга
ошириш, демакдир”.
Ўзбекистондаги камбағалликнинг янада
аниқ тасвирини унга қарши кураш бўйича асо-
сий чора-тадбирлар ва тавсияларнинг мазмуни-
ни белгилайди. Ўзбекистон Республикаси Пре-
зиденти Администрацияси ҳузуридаги Иқтисо-
дий тадқиқотлар ва ислоҳотлар марказининг
2020 йил маълумотига кўра, ушбу соҳада олиб
борилган тадқиқотлар натижаларига кўра, кам
таъминланган оила 7 кишидан иборат бўлиб,
оила бошлиғининг ўртача ёши 50 ёшдан юқори
ва у олий маълумотга эга эмас. Жумладан, 11¿
камтаъминланган оиланинг бошлиғи ишсиз,
93¿ ҳолатларда эса олий маълумотга эга эмас
ва фақат 24¿ ўрта махсус маълумотга эга.
каммтаъминланган уй хўжаликларининг 43¿
доимий иш жойига эга эмас. 93¿ марказий
иситиш тизимига, 96¿ марказий канализация
тизимига ва 66¿ марказий сув таъминотига
уланмаган.
Камбағалликни аниқлашнинг меъёрий
усули инсоннинг асосий физиологик ва ижти-
моий-маданий эҳтиёжларини қондириш учун
зарур бўлган товарлар ва хизматлар тўпламини
аниқлашни, шунингдек, аҳолининг жинси 75 ва
ёш гуруҳлари хусусиятларини ҳисобга олган
ҳолда истеъмол қилиш нормалари ва стандарт-
ларини ишлаб чиқишни ўз ичига олади [5].
Иқтисодий ҳамкорлик ва ривожланиш
ташкилоти (OECD) томонидан камбағаллик да-
ражасига нисбатан мезонлар тавсия этилган.
Жумладан, камбағаллик даражаси – бу маълум
ёшдаги аҳоли гуруҳи даромадлари уй хўжалик-
лари ўртача даромадининг ярмидан кам бўлган
чегарадан паст бўлиши билан изоҳланади.
Шунингдек, камбағаллик оралиғи категорияси-
ни ҳам киритишади ва бу– камбағал қатламнинг
ўртача даромади камбағаллик даражаси мезо-
нидан пастга тушиб кетади. Ушбу категория
камбағалликни миқёсини аниқлашга ёрдам бе-
ради. Ушбу кўрсаткич ёш доирасида аниқлани-
ши амалга оширилади. Яъни 18-65 ва 65 ёшдан
катталар[6].
Тадқиқот натижаларининг илмий аҳамия-
ти мазкур тадқиқотда камбағалликни камайти-
риш бўйича ишлаб чиқилган хулоса ва таклиф-
лар мавзу бўйича услубий маълумотларни тако-
миллаштиришга хизмат қилиши билан изоҳ-
ланади.
Асосий қисм.
Мамлакатимизда ҳам кам-
бағалликни қисқартириш ва аҳоли фаровонли-
гини ошириш мақсадида қатор вазифалар бел-
гиланган, жумладан:
1.БМТ Тараққиёт дастури, Жаҳон банки
каби қатор халқаро ташкилотлар билан бирга-
ликда «Ўзбекистон Республикасида 2030 йилга-
ча камбағалликни қисқартириш стратегияси»
лойиҳаси ишлаб чиқилади.
2. Камбағалликни қисқартириш борасида
комплекс ёндашув ва ностандарт усуллар жорий
этилади яъни, камбағал аҳолининг асосий
эҳтиёжларини кафолатли таъминлаш бўйича
Халқаро экспертлар билан чуқур таҳлил асоси-
да, «Аҳолининг минимал истеъмол харажатлари
қиймати» жорий этилади. Мазкур ёндашув аҳо-
лининг камбағал қатламига кредит, ижтимоий
нафақа ёки уй бериш билан биргаликда таълим,
соғлиқни сақлаш, касб-ҳунарга ўқитиш, ичим-
лик суви, энергия ва йўл инфратузилмаси билан
боғлиқ комплекс муаммоларни ҳал этишни на-
зарда тутади.
3. Маҳаллаларда эҳтиёжманд аҳолини тўғ-
ри аниқлаш ва шу асосда, улар билан манзилли
ишлаш тизими яратилади.
4. Келгуси йилдан тўлиқ ишга тушади-
ган «Ижтимоий реестр»да «Темир дафтар»даги
барча маълумотлар қамраб олиниб, эҳтиёжманд
оилаларга 30дан зиёд ижтимоий хизматлар
электрон шаклда кўрсатилади.
5. Ижтимоий кафолатларни бир тизимга
келтириб, уларни минимал меъёрлар даражаси-
да босқичма-босқич таъминлаш бўйича дастур
ишлаб чиқилади.
6. Ҳудудларнинг мавжуд салоҳиятини
камбағалликни қисқартириш учун сафарбар
этиш йўллари ишлаб чиқилади, жумладан:
ҳудудлардаги мавжуд махсус индустриал
зоналардаги лойиҳаларни амалга оширишга
тўсқинлик қилаётган муаммоларни бартараф
этиш чоралари кўрилади;
эҳтиёжманд аҳолини камбағалликдан
чиқариш бўйича мотивация, кўникма ва молия-
вий кўмак тамойили асосида ҳар бир туман ва
шаҳар бўйича алоҳида дастурлар ишлаб чиқи-
лади.
7. Ёшлар ва хотин-қизларни касб-ҳунарга
ўргатиш, тадбиркорлик ташаббусларини қўл-
лаб-қувватлаш орқали уларнинг иш билан банд-
лигини таъминлаш ва доимий даромад манбаи-
ни яратишнинг янги механизмини амалиётга
жорий этиш ва бошқа чора-тадбирлар белгилан-
ган.
Ўзбекистон – аҳоли жон бошига тўғри
келадиган миллий даромад кўрсаткичи бўйича
ўртача даромадга эга мамлакатларидан қатори-
дан жой олади (Йилига киши бошига ўртача
1533 АҚШ доллари). Даромаднинг ўртача дара-
жаси икки гуруҳга бўлинади. Даромади ўртача
даражадан паст мамлакатлар – киши бошига
йилига 1036-4085 доллар ва даромади ўртача
даражадан юқори мамлакатлар – киши бошига
ДЕМОГРАФИЯ. МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
291
йилига 4086-12615 доллар. Биринчи гуруҳда-
ги мамлакатлар учун мезонлар қабул қилин-
ган, бу мезонлар бўйича кунига киши бошига
3,2 доллар камбағаллик чизиғининг ўртача кўр-
саткичини англатади. Миллий даромади ўрта-
чадан баландроқ мамлакатлар учун кунига
киши бошига 5,5 доллар камбағаллик чизиғи-
нинг ўртача кўрсаткичи деб қабул қилинган.
Жаҳон банки томонидан ўрнатилган ме-
зонга мувофиқ, киши камбағаллик чегарасидан
пастда қайд этилиши учун унинг даромади
кунига 1,9 доллардан ошмаслиги керак. Айни
ўлчамдан келиб чиқадиган таҳлилларга кўра,
бугунги кунда сайёрамизнинг, тахминан, 700
миллион одами мутлақ қашшоқ ҳисобланади.
COVID-19 пайдо бўлиши ва жаҳон бўйлаб тарқа-
лиши оқибатида 2021 йил охирига бориб қў-
шимча яна 150 миллион киши ўша даражага
тушиб қолиши ҳавфи ҳам йўқ эмас.
Ўзбекистон Республикаси учун қашшоқ-
лик чизиғи – кунига 3,2 доллардан кам пулга
яшаш дегани, мисол учун беш кишидан иборат
оиланинг ялпи даромади ойига 480 доллар ёки
4,6 миллион сўмдан кам бўлса, бу оилани кам-
бағал деб ҳисоблаш мумкин.
Тадқиқотларга кўра, бугунги кунда мам-
лакатимизда 46 турдаги маҳсулот ва бирламчи
хизматлар киритилган истеъмол саватчаси 650
минг сўм, ҳаёт кечиришнинг энг қуйи даражаси
810 минг сўм атрофида ҳисоблаб чиқилган [7].
Бироқ, истеъмол саватчаси ёш, жинс, мавсумий-
лик нуқтаи назаридан фарқланиши мумкин.
Олимларнинг фикрича “Камбағаллик кўр-
саткичини аниқлаш, уни таҳлил қилишдан мақ-
сад давлат ва фуқаролик жамиятининг камба-
ғал инсонлар қаторига тушиб қолган аҳоли қат-
лами учун манзилли дастурларни ишлаб чиқиш
ҳамда аҳоли турмуш даражасини оширишдан
иборат. БМТ камбағаллик чегарасини асосий
товар ва хизматлар учун зарур бўлган даромад-
лар сифатида белгилайди. Камбағаллик дара-
жаси нисбий тушунча бўлиб, муайян мамлакат-
нинг умумий фаровонлик даражасига боғлиқ.
Жаҳон амалиётида камбағалликни ҳисоблаш-
нинг учта, яъни мутлоқ, нисбий ва субъектив
концепцияси кенг тарқалган. Ушбу концепция-
лар бир-бирини инкор этмаган ҳолда, аксинча
бири иккинчисини тўлдиради. Камбағалликни
ҳисоблаш икки босқичда амалга оширилади,
биринчиси, камбағалликни аниқлаш бўлиб, бун-
да ушбу тоифага мансуб бўлганларни халқаро ва
маҳаллий шарт-шароитларни ҳисобга олиб
ишлаб чиқилган методологиядан фойдаланиб
ҳисобланади. Бунинг учун энг асосий шарт
сифатида статистик кўзатувларни тўғри амалга
ошириш талаб этилади. Иккинчиси, унинг ҳаж-
мини, яъни қийматини келтириб чиқариш ва
уларга давлат томонидан манзилли ёрдам
кўрсатишдан иборат [8].
Хорижий
олимлардан
покистонлик
М.Мажид ва М.Малик томонидан амалга оши-
рилган тадқиқотда камбағалликни келтириб
чиқарувчи омиллар сирасига саводхонлик дара-
жасини ҳам киритади. Бунда оила хўжалиги-
нинг камбағалликка тушиб қолишига оила бош-
лиғининг тажрибаси, ёши, жинси ва бандлиги
каби омиллар таъсир қилишини келтириб
ўтади [9].
Бизнинг фикримизча мамлакатда камба-
ғаллик муаммосини бутунлай ва қисқа вақт
ичида бартараф қилиб бўлмайди. Бошқа мамла-
катларнинг тажрибаси шуни кўрсатадики, бу
жуда узоқ вақт ва машаққатли меҳнатни талаб
этадиган жараён бўлиб, республикамизда “Те-
мир дафтар”, “Маҳаллабай” иш тизими амалиёти
камбағалликни қисқартиришнинг ностандарт
усуллари сифатида ривожланиб бормоқда.
Бу борада хорижий давлатлар тажрибаси-
ни ўрганиш, уларнинг
камбағаллик даражасини
камайтириш учун турли моделларни қўллаш
амалиётини тадқиқ қилиш мақсадга мувофиқ.
Ғарбий Европа давлатларидан Швеция модели
тўлиқ бандлик
ва
даромадлар тенгсизлигини
камайтиришни таъминлаш сиёсатини юритиб,
ишсизларни ўқитиш ва қайта тайёрлаш, замо-
навий талаб юқори бўлган соҳаларда ишлаш
қобилиятини тиклашни асосий мақсад қилиб
белгилайди. Чехияда эса камбағал аҳолини мод-
дий томондан қўллаб-қувватлаш учун асосий
нафақадан ташқари маҳсулотлар ва пул кўри-
нишидаги қўшимча кўмаклар берилади.
АҚШда камбағалларга кўрсатилаётган
ёрдам аҳолининг 15 фоизидан 20 фоизигача
қисмини қамраб олувчи чора-тадбирлар белги-
ланади. Энг кўп тарқалган ёрдам турлари бу
озиқ-овқат талонлари, арзон уй-жой олиш
дастурлари, қариялар учун тиббий ва ижтимоий
ёрдам турлари, бола парваришлаш бўйича на-
фақалар ва бошқа турдаги қўллаб-қувватлаш
турларини ўз ичига олувчи махсус дастурлар
билан ёрдам кўрсатилади.
Жаҳон банкининг ҳисоботига кўра, Хитой-
нинг “Бир йўл-бир макон” ташаббуси билан 7,6
млн. киши ўта қашшокликдан қутилиши, 32
миллион киши эса турмуш даражсини яхшилага
ва қашшоқликка барҳам бериши мумкин.
Хитой иқтисодиёти ислоҳотлар ва очиқ-
лик сиёсатини йўлга қўйгач, бошиданоқ ва
кейинги 40 йил мобайнида ўсиш даражасининг
юқори суръатини сақлай билди. Бу эса мамлакат
аҳолиси турмуш тарзини яхшилаш учун маҳкам
пойдевор бўлиб хизмат қилди. Хитой “бира тўла
ҳаммани” бойитишга интилгани йўқ, балки из-
чил равишда босқичма-босқич ривожланишни
назарда тутган махсус модел ишлаб чиқди.
ДЕМОГРАФИЯ. МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
292
Хитойда қишлоқ хўжалигини, шу жумладан,
қишлоқ ҳудудларини ривожлантириш ва ер
ислоҳотларига қаратилган кенг кўламли чора-
тадбирлар амалга оширилиши айниқса қишлоқ-
ларда қашшоқликни енгишга ёрдам берди [10].
Хулоса.
Ҳозирги кунда Ўзбекистонда
400 мингдан ортиқ оила турмуш шароитлари
яхшиланишига муҳтож. Ўзбекистон шароитида
ҳам ривожланган мамлакатлардек камбағаллик-
ни қисқартиришга комплекс ёндашув энг мақ-
бул ечимдир. Ўзбекистонда охирги уч йил мо-
байнида камбағалликни камайтиришга қара-
тилган чора-тадбирлар натижасида аҳоли жон
бошига реал жами даромад 43,9 фоизга, ўртача
ҳисобланган номинал ойлик иш ҳақи 79,7 фоиз-
га ёки 2016 йилдаги 1293,8 минг сўмдан 2019
йилда 2324,5 минг сўмга ошди[11]. Нисбатан
қашшоқлик ишчиларнинг нисбий қашшоқлиги
– бу шахснинг ёки оиланинг даромади маълум
бир мамлакатнинг ўртача даромадидан ёки
харажатларидан пастроқ бўлиши тушунилади.
Яъни, одамлар очарчиликда қолмайдилар, аммо
«ўртача пастда» яшайдилар, ўзларини кўп нар-
садан маҳрумдай ҳис қиладилар[12].
Олиб борилган тадқиқотлар натижасида
иқтисодий ислоҳотларни ривожлантиришда
оила даромадларини ошириш, камбағалликни
қисқартириш, аҳолининг турмуш даражасини
яхшиланиши учун қуйидаги тавсияларни
илгари сурамиз:
- меҳнатга лаёқатли аҳолининг иш билан
бандлик чора-тадбирларини амалга ошириш,
ишсизлик даражаси юқори бўлган ҳудудларда
“Ҳар бир оила – тадбиркор” дастурини изчил
амалга ошириш;
- фаол инвестиция сиёсатини ўтказиш
ҳисобига янги корхоналар ва ишлаб чиқариш
қувватларини ишга тушириш, миллий “рақамли
иқтисодиёт”ни шаклантириш, микрокластер ти-
зимини ривожлантириш, тадбиркорликни ҳар
тарафлама рағбатлантириш ва қўллаб-қувват-
лаш орқали барқарор, самарали, меҳнатга муно-
сиб ҳақ тўланадиган иш жойлари ташкил этиш-
ни кўпайтиришга эриши;
- рақамли иқтисодиёт шароитида иш
билан бандлик даражасини ошириш, меҳнат
бозорини барқарорлаштиришга эришиш учун
ишга жойлашишга муҳтож шахсларга касбий
тайёргарлик, қайта тайёрлаш ва малака оши-
риш тизимини кенгайтириш.
- тирикчилик воситаларидан маҳрумлик,
тенгсизлик, маданий, эксплуатация кўриниши-
даги ҳамда таркибий камбағалликка қарши
курашиш борасида кишиларнинг иқтисодий та-
факкури ва иқтисодий тарбиясини ўзгартириш-
га эришиш.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1. БМТ Европа Иқтисодий комиссиясининг «Камбағалликни ўлчаш бўйича қўлланма». 2017 йил Нью-Йорк,
Женева.www. undp.org.
2. Сазанов И.С. Бедность: Национальные и международные критерии // Челябинский гуманитарий. – 2012, - №3(20). –
С.80-84.
3. Абулқосимов Х.П.,Абулқосимов М.Х. Иқтисодиётга оида атама ва тушунчаларнинг изоҳли луғути / Абулқосимов Х.П.
Абулқосимов М.Х. -Т.: “ABU MATBUOT-KONSALT” 2017. – 261-262 б.
4. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга
Мурожаатномаси. “Халқ сўзи” газетаси, 2020 йил 25 январь, № 19 (7521)
5. В.С.Сычева. «Бедность и её измерение», Социология:4М, 2011, №14 с.128
6.OECD (2020), Poverty gap (indicator). DOI: 10.1787/349eb41b-en (Accessed on 23 April 2020) [6]
7.Жумаев Н. Коронавирус ортидаги иқтисодий муаммолар, камбағаллик, ошаётган ташқи қарз ва ЕОИИ. 16.04.2020.
https://kun.uz
8. Ш.Мустафақулов, Н.Муродуллаев, Р.Хамидов, О. Рахимбердиев. Ўзбекистонда камбағалликни аниқлаш ва
қисқартириш давлат сиёсати даражасида. “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” Ilmiy elektron jurnali. № 1, yanvar-fevral,
2020 yil.
9. Majeed M.T., Malik M.N. Determinants of Household Poverty: Empirical Evidence from Pakistan. he Pakistan Development
Review 54:4, Part II (Winter 2015) pp. 701–718 [9].
11. Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар марказининг маълумотлари. https://review.uz.
12. Jonathan Bradshaw; Yekaterina Chzhen; Gill Main; Bruno Martorano; Leonardo Menchini; Chris de Neubourg (January
2012). Relative Income Poverty among Children in Rich Countries (PDF) (Report). Innocenti Working Paper. Florence, Italy: UNICEF
Innocenti Research Centre. ISSN 1014-7837
AKSIYADORLIK KORXONALARIDA PERSONALNI BOSHQARISH XUSUSIYATLARI
Omanova Nargiza Rustam qizi -
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
magistratura talabasi
Annotatsiya.
Mazkur maqolada hozirgi aksiyadorlik korxonalarida personalni boshqarish xususiyatlari va korxona
xodimlarining samaradorligini oshirish to’g’risida bayon qilingan. Tadqiqotlar natijasida personalni boshqarish xususiyatlariga
iqtisodiy, ijtimoiy va prixologik konsepsiyalar asosida baho berilgan.
Kalit so’zlar.
Personalni boshqarish, aksiyadorlik korxonalari, samaradorlik, vaqt o’lchovi, inson faktori, tashkiliy
tuzilma, tashkiliy madaniyat.
ДЕМОГРАФИЯ. МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
