192
learning”[2;2].In fact, students can improve their listening comprehension skills in a foreign language
by using independent Internet resources outside of class at home.
Additionally,Sorokov’s and Zikova’s opinions are that the success of teaching listening can be
related to the development of individual strategies for the development of students' auditory skills,
the design of personal methodological support taking into account the needs of students, the level of
language proficiency. What’s more, the goals of professional foreign language education undoubtedly
represent a complex technology of gradual removal of both linguistic and psychological difficulties
in listening to foreign speech[4;156]. The teacher should introduce new methods that would develop
the cognitive activity of students: problem-search (discussions, problematic tasks), creative
reproduction (business games, situational tasks)[5;72]. By doing these tasks, teachers can overcome
students’ psychological barriers in listening.
Most EFL students face psychological obstacles in learning EFL listening comprehension skill.
By utilizing modern internet technologies in the classroom and preparing cognitive activities and
surveys previously in order to improve cognitive awareness, teachers can achieve the pedagogical
goal.
REFERENCES
1.
Aytimbetova
Ulbiyke
Toqtarbaevna.
(2023).
IMPROVING
LISTENING
COMPREHENSION OF EFL STUDENTS IN HIGHER EDUCATION THROUGH DIGITAL
EDUCATION.
INTERNATIONAL
SCIENTIFIC
CONFERENCES
WITH
HIGHER
EDUCATIONAL
INSTITUTIONS,
1(05.10),
84–87.
Retrieved
from
https://www.myscience.uz/index.php/issue/article/view/583
2.
K. G. Bakieva and Sh. K. Muradkasimova, “Enhancing ICT Technologies in Teaching,
Learning and Assessment of foreign languages in Uzbekistan.,” Int. Conf. Inf. Sci. Commun.
Technol. Appl. Trends Oppor. ICISCT 2019, pp. 1–3, 2019.
3.
Morozov D.L. "Theoretical foundations of teaching foreign language listening" Bulletin of
Voronezh State University. Series: Linguistics and Intercultural Communication, no. 1, 2014, pp.
126-130
4.
Sorokov Galina Viktorovna va Zikova Anastasiya Valerievna. “Chet tili matnni
tinglanishning lingvodidaktik muammolari reyesteri” Ta’lim pedagogikasi va psixologiyasi, №. 1,
2020, bet. 146-157.
5.
Агеева Наталия Валерьевна. "Развитие познавательной активности студентов как
способ преодоления психологических барьеров при аудировании" Язык и культура, no. 2,
2008, pp. 65-73.
6.
Моисеенко О.А.. "Аутентичное аудирование как феномен иноязычного образования"
Вопросы журналистики, педагогики, языкознания, vol. 32, no. 28 (240), 2016, pp. 138-146.
7.
Яна Борисовна Емельянова. "От общего аудирования к переводческому: трудности и
пути их решения" Вестник Томского государственного педагогического университета, no. 6
(230), 2023, pp. 58-68. doi:10.23951/1609-624X-2023-6-58-68
O’RTA TA’LIM MAKTABLARIDA INGLIZ TILI FANINI O’QITISHDA
UCHRAYDIGAN MUAMMOLAR VA ULARNING YECHIMLARI
Bekbagambetova Jansaya Ruslanovna, Ajiniyoz nomidagi NDPI tayanch doktoranti
Kurbanbaeva Mirigul Jenisbaevna, NDPI Chet tillari fakulteti, 1 bosqish talabasi
Mamlakatimiz mustaqillika erishgandan so'ng chet tillarni o'rganishga talab keskin oshdi
davlatimiz tomonidan til o'rganishga keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Ingliz tili dunyodagi eng koʻp
ishlatiladigan tillar ichida 3-oʻrinda turadi (Ispan hamda Mandarin Xitoycha tillardan keyin). Yevropa
Ittifoqining asosiy tili. Avstraliya, AQSH, Birlashgan Qirollik, Hindiston, Irlandiya, JAR, Kanada,
Liberiya, Malta va Yangi Zelandiyaning rasmiy tili.
Bugungi kunda maktablarda zamonaviy kompyuterlar, elektron manbalar, Internetga kirish
imkoniyati mavjud. Axborot texnologiyalaridan foydalanish nafaqat maktab o'quvchilarining
mashg'ulotlarining turli bosqichlarida, balki odatiy ingliz tili darslarida ham mumkin. An'anaviy
193
darsning sxemasidagi kompyuter texnologiyalarini joriy etish o'qituvchiga o'quv jarayonini
kompyuterdagi ishining bir qismini kompyuterda ishlashni, o'quv jarayonini yanada qiziqarli, rang-
barang, qizg'in. Kompyuter o'rnini bosa olmaydi, lekin faqat o'qituvchilarni to'ldiradi.Kompyuterni
jalb qilish sizga har qanday darsni jozibali va haqiqatan ham zamonaviylashtirishga imkon beradi.
Har qanday vazifani bajarish, kompyuterdan foydalanib, darsdan foydalanib, darsning intensivligini
oshirish imkoniyatini yaratadi. O'zgaruvchan materiallardan foydalanish va operatsion rejalar
o'qishni individuallashtirishga yordam beradi. Kompyuterda o'qitishning barcha bosqichlarida
qo'llanilishi mumkin: yangi materiallar, birlashtirish, takrorlash, bilimlarni boshqarish, ko'nikma va
ko'nikmalarni tushuntirishda qo'llanilishi mumkin. Shu bilan birga, bola uchun u turli xil
funktsiyalarni bajaradi: o'qituvchilar, ishchi vositalari, o'quv qurollari, o'qish ob'ekti, hamkorlik qilish
guruhi, o'yin muhiti, o'yin-kulgi. Bu yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etishga yordam beradi,
masalan: ma'lumotlar va kommunikativ, kompyuter va multimedia texnologiyalari bir-biri bilan
chambarchas bog'liq. Amalga oshirish axborot texnologiyalari Maktab o'quv jarayonini faollashtirish
uchun zaruriy shartlarni yaratadi.
Kompyuter texnologiyasi talabalarning shaxsiy fazilatlarini oshkor etish, saqlash va
rivojlantirishga yordam beradi. Maktablarda har bir fan dars jarayonida shu bilan birga ingliz tilli
ularning faoliyatida har doim axborot texnologiyalaridan (ma'lumotni saqlash, qayta ishlash va
uzatish vositalari) ishlatgan; Ularning takomilini oshirish samaradorligini oshirishga yordam beradi.
Shuning uchun kompyuterdan eng mukammal axborot manbai sifatida, kitob, favvora, televizor,
kalkulyator, videomagnitori va boshqalar yordamida kompyuterdan foydalanish. Tabiiyki, o'quv
jarayonini takomillashtirishga olib keladi.
Kompyuterlar va dasturiy ta'minotning rivojlanishi ularning rivojlanmagan foydalanuvchilari,
shu jumladan ham maktabgacha bolalarni o'zlashtirishning eng soddaligiga olib keldi. So'nggi
yillarda maktablarda innovatsion texnologiyalardan foydalanish masalasi tobora ko'proq
ko'tarilmoqda. Bu nafaqat yangi texnik vositalar, balki o'quv jarayonlari va o'qitish usullari, o'quv
jarayoniga yangi yondashuvdir.
O'quv jarayoniga innovatsion texnologiyalarni joriy etish Chet tillarini ehtiyojlarga nisbatan
chet tillarini o'rganish jarayonida ta'lim va ta'lim usullarini takomillashtirish bilan bog'liq. Chet
tillarida o'qitishning asosiy maqsadi -bu maktab o'quvchilarining kommunikatori madaniyatini
shakllantirish va rivojlantirish, chet tilida amaliy mahoratni o'rganish. O'qituvchining vazifasi har bir
o'quvchi uchun til bilan amaliy mahoratni yaratish, har bir o'quvchi faoliyatini, ijodini ko'rsatishga
imkon beradigan bunday o'quv usullarini tanlash kerak. Hamkorlik, loyihaning metodologiyasi, yangi
axborot texnologiyalaridan foydalangan holda zamonaviy pedagogik texnologiyalar, yangi axborot
texnologiyalaridan foydalanish, Internet-resurslarni bolalarning qobiliyatlarini hisobga olgan holda,
ularning ta'lim darajasi, ularni individuallashtirish bilim darajasini oshirishda yordam beradi.
Aloqaviy yondashuv -bu muloqotni uyg'otadigan strategiya bo'lib, ular bilan aloqa qilishning moddiy
va usullarini ongli ravishda tushunishga qaratilgan.
Foydalanuvchi Internetdagi kommunikativ yondashuvni amalga oshirish uchun bu juda qiyin
emas. Kommunal vazifa muammoni yoki munozara uchun savol tug'ilishi kerak va o'quvhilar
shunchaki ma'lumot almashish, balki uni baholash ham mumkin. Ushbu yondashuvning boshqa
turdagi faoliyat turlaridan farqlashga imkon beradigan asosiy mezon shundan iboratki, o'quvchilar o'z
fikrlarini bildirish uchun til birligini tanlaydilar. Internativ yondashuvda Internetdan foydalanish
yaxshiroq emas: uning maqsadi chet tilni o'rganishda va ularning bilim va tajribasini kengaytirish
orqali chet tilini o'rganishda manfaatdor. Internet resurslaridan foydalangan holda chet tillarini
o'rganish uchun asosiy talablardan biri bu interaktivlik usulida odatiy deb nomlanadigan darsda o'zaro
ta'sir yaratishdir. Interaktivlik "o'zaro maqsadga erishish va nutq mablag'lari natijasini" uyushtirish,
muvofiqlashtirish va to'ldirishdir. Haqiqiy til bilan mashg'ulotlar, Internet ko'nikmalar va
ko'nikmalarni shakllantirishda yordam beradi, shuningdek, lug'at va grammatika o'rganishda haqiqiy
qiziqish va, shuning uchun samarali hisoblanadi.[1;10]
Interaktivlik nafaqat hayotdan haqiqiy vaziyatlarni yaratmaydi, balki o'quvchilarni chet tillari
orqali etarli darajada javob berishga majbur qiladi. Shaxsiy dars berishni taklif qiluvchi
texnologiyalardan biri bu loyihalar usuli ijodkorlik, kognitiv faoliyat, mustaqillikni rivojlantirish
194
yo'lidir. Loyihalarning tipologiyasi turlicha. Haqiqiy amaliyotda bu turli xil ilmiy-tadqiqot, ijodiy,
amaliy yo'naltirilgan va axborotning belgilari mavjud bo'lgan aralash loyihalar bilan shug'ullanishi
kerak. Loyihaning ishi o'qish, audit, nutq va grammatika tilini o'rganish uchun ko'p darajadagi
yondashuvdir. Loyihaning usuli o'quvchilarda faol mustaqil fikrlarni rivojlantirishga katta hissa
qo'shadi. Menimcha, loyihalarni tayyorlash bolalarni hamkorlik qilishga o'rgatish va hamkorlikni
tayyorlash o'zaro yordami va ijodiy qobiliyatlarni ko'taradi. Shu bilan birga ingliz tilini o'rganish
bo'yicha innovatsion ta'limning mohiyati shundaki, o'quv jarayoni deyarli barcha talabalar bilim
jarayoniga jalb qilinishi yangi ped texnollogiyalarni qo'llash dars sifatini oshiradi.Misol uchun
quydagi pedagogik texnologiyalarni qaraydigan bo'lsak.[2;15-16]
"Karusel" texnologiyasi. Ko'plab innovatsion texnologiyalar singari, karusel qarzga olingan.
Bolalar bunday ish turadi, odatda juda ko'p. Ikkita halqa hosil bo'ladi: ichki va tashqi. Ichki halqaning
tashqi tomoniga qarab harakatsiz talabalar, tashqi tomondan har 30 sekundda aylanib yuradigan tashqi
tomondan. Shunday qilib, ular bir necha daqiqa gapirish uchun vaqtlari bor va suhbatdoshini
o’zlarining o'ng tomonida ishontirishga harakat qilishadi. Lauretik tabiatning dialoglari mukammal
darajada amal qiladi, mavzu - tanishish, millati, jamoat joyida suhbat va boshqalar. Yigitlar hayajon
bilan gapirishadi, kasb dinamik va samarali o'tadi.
"Sotsiologik so'rov" texnologiyasi. U bolalarning harakati davomida taklif qilingan mavzu
bo'yicha ma'lumot to'plash uchun hisob davomida harakatlanishni o'z ichiga oladi. Har bir ishtirokchi
vazifalar ro'yxati bilan ro'yxatni oladi. O'qituvchi savol-javoblarni shakllantirishga yordam beradi,
o'zaro ta'sir ingliz tilidan boshlanishini ta'minlaydi.
"Qurilishi tugallanmagan taklif" texnologiyasi. Bolalarni tugallanmagan taklifni o'qishga taklif
qilinadi va uni har qanday so'z bilan davom ettiring, bu xayolga kelgan birinchi fikr. Takliflar juda
noaniq boshlanadi, shuning uchun yigitlar buni yakunlash uchun deyarli cheksiz imkoniyatlarga ega.
Ular turli xil hayot joylariga taalluqli va har qanday mavzularni qamrab olishi mumkin.[3; 40]
O’rta maktablarda ingliz tili o’rgatishda uchraydigan grammatik qiyinchiliklar xususida
gapirilganda, o’quvchilar ko’plab qiyinchiliklarga duch kelishlarini aytish joiz. Kishi tilidagi hamma
so’zlarni bilsa-yu, gaplar, so’zlar o’rtasidagi bog’lanishlarni bilmasa, u nutqning mazmunini
tushunishga qiynaladi. Shuning uchun o’rta maktablarda o’quvchilarga grammatikani o’rgatish
judayam muhimdir. Agar o’quvchi grammatik ko’nikmalarni yaxshi egallamagan bo’lsa, u o’z fikrini
to’g’ri bayon eta olmaydi. Gapirishda, yozishda va tarjimada qiynaladi. Til grammatikasi o’ziga xos
murakkab sistemadir. Shuning uchun ham uni o’zlashtirish oson emas.
Maktab o’quvchilari quyidagi qiyinchiliklarga odatda duch keladilar: Artikl muammosi. Buni
grammatika o’rganishdagi eng katta muammo desa ham bo’ladi. Ko’pchilik ingliz tili o’rganuvchilar
bilan suhbatlashib ko’rganimizda, deyarli hammalari ingliz tili grammatikasini o’zlashtirishlarida
asosan artikl va zamonlar qiyinchilik tug’dirishini aytganlar. Darhaqiqat, o’zbek tilida aynan artikl
so’z turkumi bo’lmagani uchun uni qo’llashda va tarjima qilishda qiynaladilar. Artikl qoidalarni yod
olish kerak. Biroq qoidalardagi talaygina istisno holatlari o’rganuvchilarga, ayniqsa maktab
yoshdagilarga, uni o’zlashtirishni murakkablashtiradi. Tarjimasi aniqroq qilib o’rgatilsa, o’quvchilar
artiklni qo’llashda ko’p qiyinchiliklarga uchramaydilar. Masalan: noaniq artikl bir, qandaydir bir deb,
aniq artikl esa o’sha, haligi deb tarjima qilinadi deb o’rgatish mumkin.
Bir so’z bilan aytganda, artiklning ishlatilish holatlarini bolalarga misollar yordamida qayta-
qayta tushuntirilsa, ingliz tilidagi bu yordamchi so’z turkumini o’zlashtirishdagi qiyinchiliklarni
kamaytirib bartaraf etsa bo’ladi. Ingliz tili grammatikasini o’zlashtirishdagi qiyinchiliklardan yana
biri predloglardir. O’zbek tilida predloglar kelishik qo’shimchalari bilan ifodalanadi. Ingliz tilida esa
kelishik qo’shimchalari predloglar orqali ifodalanadi. Jumladan, o’zbek tilidagi o’rin-payt kelishigi,
ingliz tilida in, on, at predloglari bilan ifodalanishi mumkin. Masalan: in — in January, in 2015, in a
week on — on Monday, on January 15, on birthday at — at the weekend, at 10 o’clock O’rin payt
kelishigining qo’shimchasi, o’rin joyni bildirganda ham ingliz tilida yuqoridagi predloglardan
foydalanamiz. Masalan: in — in Uzbekistan, in Madrid, in our week on — on the sofa, on the table
at — at the station, at school ingliz va o’zbek tillarida so’z tartibining o’xshash emasligi.
Ma’lumki, ingliz tilida so’z tartibi qat’iydir, aksariyat hollarda darak gap boshida doim ega
turadi ketidan esa kesim keladi. O’zbek tilida esa gap bo’laklari o’rnini almashtirsak ham ma’nosi
195
o’zgarmaydi. Tarjimada esa o’quvchilar qiyinchiliklarga uchraydilar. Metodistlar fikriga ko’ra,
ingiliz tili grammatikasini o’rgatishda, avvalambor, grammatika minimumini to’g’ri tanlash va ingliz
tili grammatikasini o’ziga xos xususiyatlarini inobatga olish taqozo etiladi. Ingiliz tili grmmatikasini
o’ziga xos qiyinchliklari va xususiyatlari quydagilar: ingiliz tilidagi noto’g’ri fe’llar mavjudligi,
ingliz tilidagi gap qurilishni qat’iyligi, ingliz tilidagi artikillar, predlog va zamonlarning ko’pligidir.
Shu kabi xususiyatlar ingliz tili grammatikasini o’zbek tili grammtikasidan farqlaydi.
J. Jalolov fikriga ko’ra, grammatikani o’quvchilarga o’rgatishda asosan ikkita yo’ldan
foydalanishimiz mumkin: 1. Induktiv. 2. Diduktiv. Induktiv usulda o’quvchilarga avval qoida so’ngra
esa misol beriladi. Diduktiv usulda esa avval misol so’ngra qoida beriladi. Maktab yoshidagi
bolalarga ingliz tilini o’rgatishda avvalo bolalar uchun rangbaranglikka e’tibor berishimiz zarur.
Rasmlar asosida yoki qo’shiq va she’rlar orqali ham ingliz tili grammatikasini o’rgatishimiz mumkin.
Maktablarda kuzatilayotgan muammolar qatorida o’quvchida darsga nisbatan passivlik, zerikish,
diqqatni jamlay olmaslik kabi jihatlar ham mavjud. Ingliz tilini o’rgatishdagi leksik qiyinchiliklarga
kelsak, ular quyidagilar: ingliz tilidagi deyarli barcha so’zlar turli ma’nolarni anglatadi. Ya’ni bir so’z
birdan oshiq ma’noni anglatadi. M. Norovaning ta’kidlashicha, ingliz tilida bitta so’z maksimal 23ta
ma’noni berar ekan. Ingliz tili lug’atining ma’lum qismi boshqa tillardan kirib kelganligi; Ingliz
tilining idiomalarga boyligi hamda bir qancha boshqalar. Xulosa qilib aytganda, Ingliz tili darslarida
innovatsion usullarni qo'llash hamda grammatikadan foydalanish natijasida o'quvchilarning mantiqiy
fikrlash qobiliyatlari rivojlanadi, nutqi ravonlashadi, tez va to'g'ri javob berish malakasi
shakllanadi.Bunday usullar o'quvchida bilimga ishtiyoq uyg'otadi. O'quvchi darslarga puxta hozirlik
ko'rishga intiladi. Bu esa o'quvchilarni ta'lim jarayonining faol sub'yektlariga aylantiradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Bekmuratova U. B. "Ingliz tilini o'qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish"
mavzusida referat. Toshkent — 2012 yil [1;10]
2.Mehri Norova. Tarjimada leksik birlik va leksik transformatsiyning qo’llanilishi.[2;15-16]
3. Q. Xatamova, M.N.Mirzayeva. "Ingliz tili darslarida qo'llaniladigan interfaol usullar" (uslubiy
qo'llanma), Navoiy, 2006, 40 bet.[3]
4.www.ziyonet.uz.
INGLIZ TINGLIZ TILI FANINI O`QITISHDA YANGI INTERFAOL METODLARDAN
FOYDALANISHNING SAMARADORLIGI
Bekbagambetova Jansaya Ruslanovna, Ajiniyoz nomidagi NDPI tayanch doktoranti
Bahodirova Sevinchoy Qudratovna, NDPI Chet tillari fakulteti, 1 bosqish talabasi.
Davlatimiz mustaqillikka erishgandan keyin, yoshlarning chet tillarini o'rganishga bo'lgan
intilishi kengaydi va mamlakatimiz tomonidan til o'rganishga ko'pgina sharoitlar yaratilmoqda.
Dastlabki Prezidentimiz Islom Karimov ta'kidlaganidek: "Hozirgi paytda xorijiy tillarni o'rgatishga
yurtimizda katta ahamiyat berilmoqda. Bu ham, albatta, bejiz emas.
Bugun jahon hamjamiyati o'ziga munosib o'rin egallashga intilayotgan mamlakatimiz uchun,
chet ellik sheriklarimiz bilan hamjihatlikda, hamkorlikda o'z buyuk kelajagini qurayotgan xalqimiz
uchun xorijiy tillarni mukammal bilishning ahamiyatini baholashning hojati yo'qdir". Ayniqsa, ijobiy
yangilanishlarga sabab bo'lgan qonunlardan biri bu O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining
2012-yil 10-dekabrdagi "Chet tillarini o'rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
tog'risida" PQ1875-soni Qarori hisoblanadi. Mana shu qarorga muvofiq chet tillarini,asosan, ingliz
tilini boshlang'ich sinfdan boshlab o'qitish, ularni chet tillarini o'rgatishga bo'lgan intilishink yanada
takomillashtirish uchun hamam umumta'lim maktablarda 1-sinfdan boshlab ingliz tili darslarini har
xil qiziqarli o'yinlar tarzida o'qitish va shu bilan birga o'quvchilarning og'zaki nutqini ham
shakllantirish, 2-sinfdan boshlab esa, alifbo, o'qish va grammatikani o'qitishni zamonaviy,
innovatsion usullar yordamida o'tish bosqichma-bosqich boshlandi. Darhaqiqat, chet tilini
rivojlantirish orqali dunyo tan olgan davlatlar standartiga javob bera oladigan maktab dars, darslik
yaratish biz pedagogklarning vazifamizdir. Quvonarlisi, ingliz tilida biyron so`zlasha oladigan lar
maktabning birinchi sinfidayoq topilayotgani, tizimda ingliz tili mutaxassislarning ko`p mehnati
