STARS International University
301
Annotatsiya:
Bu maqolada siz raqamli iqtisodiyot haqida quyidagi ma’lumotlarni ol-
ishingiz mumkin. “Raqamli iqtisodiyot o‘zi nima?”, “Raqamli iqtisodiyotnimg maqsad va
vazifalari” , “O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yo‘llari”, shu yo‘nalishdagi
muammolar, bugungi kunda raqamli iqtisodiyotning nafaqat O‘zbekistonda, balki rivojlan-
gan chet mamlakatlarda ham rivojlanish omillariga katta ta’sir ko‘rsatayotganligi va jami-
yat hayotida muhim rol o‘ynayotganligi haqida bilib olasiz.
Kalit so
‘
zlar:
sun’iy intellekt (AI), raqamli iqtisodiyot (digital economy), Axborot xavf-
sizligi , IT, fundamental innovatsiyalar, raqamli texnologiyalar.
Raqamli iqtisodiyotning yuksalishi 21-asrning o‘ziga xos xususiyatlaridan biridir.
Raqamli texnologiyalar jamiyat va iqtisodiyotga ko‘p jihatdan ta’sir qiladi, shu
jumladan, yangi aloqa va hamkorlik vositalari orqali; xizmat ko‘rsatishning kuchli
tarkibiy qismiga ega bo‘lgan yangi mahsulotlar; ma’lumotlarning iqtisodiy o‘sish
omili sifatida roli; sun’iy intellekt (AI) yordamida vazifalarni avtomatlashtirish va
platformalar kabi yangi biznes modellarining paydo bo‘lishiga. Shu sababli raqa-
mlashtirish bizning hayotimiz va birgalikda ishlash tarzimizni tubdan o‘zgartiradi.
Bu butun jamiyat farovonligi va birlashishi uchun oqibatlarga olib keladi; shun-
ingdek, barcha sohalardagi korxonalar uchun samaradorlik, bandlik, ko‘nikmalar,
daromadlarni taqsimlash, savdo va atrof-muhitga ta’sir ko‘rsatuvchi ta’sirlar.
So‘nggi vaqtlarda «raqamli iqtisodiyot» tushunchasi juda ko‘p marta qo‘llanilm-
oqda. Darhaqiqat, ko‘plab rivojlangan mamlakatlarda raqamli iqtisodiy ularning
rivojlanish omillariga sezilarli darajada ta’sir o‘tkazgan. Jamiyat hayotida raqamli
iqtisodiyot muhim rol o‘ynaydi.
Demak, ushbu maqola raqamli iqtisodiyot haqida bo‘ladi. Una «Raqamli iqtisodi-
yot nima?», «Raqamli iqtisodiyot vazifalari va maqsadlari», «Raqamli iqtisodiyot-
ni O‘zbekistonda rivojlanishdagi to‘siqlar» kabi muhim savollarga javob izlashga
harakat qilamiz.
Raqamli iqtisodiyot deganda, faqatgina Blokcheyn (Blockchain) texnologiya-
sini va ulardan xalqaro moliya bozorlarida foydalanish masalalarini yoki kriptovaly-
utalarni tushunish kerak emas. Raqamli iqtisodiyot (Digital Economy) deganda,
raqamli kommunikatsiyalar, IT yordamida olib boriladigan iqtisodiyot tushuniladi.
RAQAMLI
IQTISODIYOTNING
BUGUNGI KUNDAGI
O‘RNI
https://doi.org/10.47689/STARS.univer-
s i t y - 5 - p p 2 9 9 - 3 0 2
Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston
Milliy universtiteti
SAITOV SIROJIDDIN ABDUVALIYEVICH
assistent o‘qituvchi.
1-kurs talabasi
XONKELOV YASSIM
KOMILJON
O‘G‘LI
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
302
Hozirgi kunda raqamli iqtisodiyot tushunchasi bir qator mamlakatlarning
iqtisodiy nazariyasi va amaliyotida paydo bo‘ldi. Bu raqamli texnologiyalarning
jadal rivojlanishi, axborot sohasida inqilob va iqtisodiyotning globallashuv
jarayonlarini tezlashtirish bilan ajralib turdi. Ulardan foydalanish samaradorligi
ortib borayotgan bilimga aylantirildi va ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar tobora kengayib
Hozirgi kunda raqamli iqtisodiyot tushunchasi bir qator mamlakatlarning
iqtisodiy nazariyasi va amaliyotida paydo bo‘ldi. Bu raqamli texnologiyalarning
jadal rivojlanishi, axborot sohasida inqilob va iqtisodiyotning globallashuv
jarayonlarini tezlashtirish bilan ajralib turdi. Ulardan foydalanish samaradorligi
ortib borayotgan bilimga aylantirildi va ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar tobora kengayib
bormoqda.
Hozirgi kunda raqamli iqtisodiyot tushunchasi bir qator mamlakatlarning
iqtisodiy nazariyasi va amaliyotida paydo bo‘ldi. Bu raqamli texnologiyalarning
jadal rivojlanishi, axborot sohasida inqilob va iqtisodiyotning globallashuv
jarayonlarini tezlashtirish bilan ajralib turadi. Ulardan foydalanish samarador-
ligi ortib borayotgan bilimga aylantirildi va ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar tobora ken-
gayib bormoqda.
“Raqamli iqtisodiyot” atamasi birinchi bo‘lib 1995-yilda Don Tepkott muallifligi-
da chop etilgan “Raqamli iqtisodiyot: tarmoqli intelekt asrida va’da va xavf-xatar”
(The Digital Economy: Promise and Peril in the Age of Networked Intelligence)
nashrida alohida tushuncha sifatida istiloh etilgan. Ushbu nashrda raqamli iqti-
sodiyotning asosiy tarkibiy qismlariga fundamental innovatsiyalar (yarimo‘tka-
zgichlar, protsessorlar), asosiy texnologiyalar (kompyuterlar) va bog‘lovchi infra-
tuzilmalar (internet va telekommunikatsiya tarmoqlari) ajratib ko‘rsatiladi.
Raqamli iqtisodiyot ikki xil turli tushunchalarni ifodalash uchun ishlatiladi.
Birinchidan, raqamli iqtisodiyot – bu rivojlanishning zamonaviy bosqichi
hisoblanib, u ijodiy mehnat va axborot ne’matlarining ustuvor o‘rni bilan tav-
siflanadi. Ikkinchidan, raqamli iqtisodiyot – bu o‘ziga xos tushuncha bo‘lib, uning
o‘rganish ob’yekti axborotlashgan jamiyat hisoblanadi. Bugungi shiddat bilan rivo-
jlanayotgan global iqtisodiyot sharoitida raqamli iqtisodiyot o‘z rivojlanishining
boshlang‘ich davrida bo‘lib, zamonamizning raqamli axborot bosqichiga o‘tishi
atiga bir necha o‘n yilni tashkil etadi.
Darhaqiqat, raqamli iqtisodiyot miqyosining kengayib borishida xalqaro
hamkorlikni imkon qadar kuchaytirish zarur. Shu o‘rinda mamnuniyat bilan qayd
etish joizki, O‘zbekistonda axborot xavfsizligi sohasida olib borilayotgan ta’sirchan
chora-tadbirlar natijasida 2019-yilda kiberxavfsizlik global indeksida 41 pog‘onaga
ko‘tarilib, 52 o‘rinni egalladik.
Yoshlar duch keladigan onlayn xavf-xatarlarni bartaraf etish bo‘yicha olib
borilayotgan izchil ishlar doirasida O‘zbekiston Axborot xavfsizligi marka-
zi (TsOIB) mart oyida kollejlar va akademik litseylarda komputer texnologiyalari
bo‘yicha qator o‘quv seminarlarini o‘tkazdi.
5G mamlakatlarning iqtisodiy ko‘rsatkichlari va yalpi ichki mahsulotiga katta
ta’sir ko‘rsatishi belgilangan. 2016-yilda mobil texnologiyalar va xizmatlar dun-
yo miqyosida yalpi ichki mahsulotning 4,4 foizini tashkil qildi, bu iqtisodiy qiymat-
ga ega 3,3 trln. 2020-yilga kelib bu ko‘rsatkich 4,2 trln. AQSh dollaridan oshadi
yoki dunyo yalpi ichki mahsulotining 4,9 foizini tashkil etadi, chunki tezkor
mobil aloqaning samaradorligi oshib boraveradi.
STARS International University
303
Shunga o‘xshab, GSMA mobil texnologiyalar va xizmatlar 2017-yilda Yevropada
yalpi ichki mahsulotning 3,3 foizini tashkil qilgan. Yevropa dunyodagi eng yuqori
darajada
rivojlangan mintaqaviy mobil bozor, 2017-yil oxiriga kelib 465 million noyob
uyali abonentga ega bo‘lib, bu aholining 85 foizini tashkil qiladi. YaIMning ulushi
2022-yilga kelib 4,1 foizgacha o‘sishi kutilmoqda va Yevropada 2020-yilga kelib
birinchi 5G ishga tushirilishi bilan, mamlakatlar yangi uyali tarmoqdan o‘z
foydalariga foydalanishga intilishadi.
5G potentsial iqtisodiy ta’sirining ahamiyatini chindan ham e’tibordan
chetda qoldirmaslik kerak: AQSh 4G yetakchisi sifatida o‘z o‘rnini yaratish uchun
ko‘p ishladi, 4G mobil keng polosali ulanishi mamlakatning yalpi ichki mahsulotiga
100 milliard dollar qo‘shdi. GSMA prognoziga ko‘ra, 4G ulanishlar 2020-yilga kelib
Shimoliy Amerikadagi beshta uyali ulanishning to‘rttasini o‘z ichiga oldi, bu
boshqa global mintaqalarga qaraganda yuqori. Agar AQSh simsiz aloqa bo‘yicha
dunyoda yetakchilik mavqeini yo‘qotsa, bu ish o‘rinlarining yo‘qolishi va chet elga
texnologiya innovatsiyalari ta’sirini sezishi mumkin. AQShning 4G yetakchiligidagi
iqtisodiy foydasi yo‘q bo‘lib ketadi. O‘zbekistonda UCELL mobil aloqa operatori
ham 5G ni ishga tushirish uchun 2019-yilda ruxsat olgan.
Umuman olganda, raqamli iqtisodiyot – bu jarayonlarni tahlil qilish natijalaridan
foydalanish va katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash asosida turli
xildagi ishlab chiqarishlar, texnologiyalar, asbob-uskunalar, tovar va xizmatlarni
saqlash, sotish va yetkazib berish samaradorligini jiddiy ravishda oshirishga
imkon beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Akramovich N. A. THE PRIORITY OF USING INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN
THE AGRICULTURAL EDUCATION SYSTEM //Journal of Academic Research and
Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 10. – С. 185-191.
2.G‘aybullayev Sarvar O. et al. O ‘ZBEKISTONDA ISTE’MOL SAVATCHASI HO-
ZIRGI HOLATINI VA UNI SHAKILLANTIRISH YO‘NALISHLARI //Talqin va tadqiqot-
lar ilmiy-uslubiy jurnali. – 2022. – Т. 1. – №. 4. – С. 119-125.
3.Nizametdinov А., Аhmedova H. Elektron ta ‘lim metodologiyasi rivojlantirish-
ning usullari //Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb muammolari va
rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 29-31.
4.Nizametdinov A. A. OLIY TA’LIM TIZIMINING AGRAR SOHASIDA INNOVAT-
SION TEXNOLOGIYALARNING QO‘LLASH USTUVORLIGI. INTERNATIONAL CON-
FERENCES, 1 (6), 58–60. – 2022.
5.Nizametdinov A. A. OLIY TA’LIM TIZIMIDA AGRAR SOHANING USTUVORLIGI
UNDA INNOVATSIYALARNING QULLANISHI. INTERNATIONAL CONFERENCES, 1
(6), 96–98. – 2022.
6.Мухтаров Б. А. Имитационная система прогнозирования факторов в
легкой промышленности //Молодой ученый. – 2017. – №. 40. – С. 122-124.
7.Muxtarov B., Murotjonova M. O‘zbekiston respublikasida kichik biznes va xusu-
siy tadbirkorlik sub ‘ektlarining rivojlanishi //Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarn-
ing dolzarb muammolari va rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar. –
2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 581-584.
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
304
8.Ogli R. A. R. THE DIFFERENCE BETWEEN THE CONCEPTS OF DATABASE
AND DATABASE MANAGEMENT SYSTEM //Archive of Conferences. – 2022. – С.
33-34.
9.Nodira T., Maxfirat T. FORMATION AND DEVELOPMENT OF PRONUNCIA-
TION IN FOREIGN LANGUAGE TEACHING IN SCHOOL STUDENTS //INTERNA-
TIONAL CONFERENCES ON LEARNING AND TEACHING. – 2022. – Т. 1. – №. 1.
10.Nodira T., Maxfirat T. MODERN METHODS OF TEACHING FOREIGN LAN-
GUAGE PRONUNCIATION TO PRIMARY SCHOOL PUPILS IS BASED ON THE JAP-
ANESE EXPERIENCE //TA’LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JUR-
NALI. – 2022. – С. 205-208.
