Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The study of Corpus Linguistics in the English and Uzbek
languages
Zulaykho IBOTOVA
1
Uzbekistan State World Languages University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received August 2024
Received in revised form
10 September 2024
Accepted 25 September 2024
Available online
25 October 2024
This article explores the use of Corpus Linguistics in the
analysis of English and Uzbek. Using large corpora, the research
focuses on opening up patterns of language use, frequency of
lexical items, collocations, and syntactic structures. The findings
help to better understand the effects of language change, use, and
Language Teaching and learning. When discussing the study of
Corpus Linguistics in English and Uzbek, it is necessary to focus
on basic concepts and highlight certain intonations in order to
effectively convey the meaning.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss4
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
corpus linguistics,
language data,
textual analysis,
frequency,
collocations,
syntax,
semantics,
bilingual corpora,
comparative studies,
lexical choices.
Korpus lingvistikasini ingliz va
o‘
zbek tillarida
o‘
rganish
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
korpus tilshunosligi,
til ma
’
lumotlari,
matn tahlili,
chastota,
kollokatsiyalar,
sintaksis,
semantika,
ikki tilli korpora,
qiyosiy tadqiqotlar,
leksik tanlovlar.
Ushbu maqola korpus tilshunosligining ingliz va
o‘
zbek
tillarini tahlil qilishda q
o‘
llanilishini
o‘
rganadi. Katta
korpuslardan foydalangan holda, tadqiqot tildan foydalanish
naqshlarini, leksik elementlarning chastotasini, kollokatsiyalar
va sintaktik tuzilmalarni ochishga qaratilgan. Topilmalar tilning
o‘
zgarishi, ishlatilishi va tilni
o‘
qitish va
o‘
rganish oqibatlarini
yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Ingliz va
o‘
zbek tillarida
korpus tilshunosligini
o‘
rganishni muhokama qilishda asosiy
tushunchalarga e’tibor qaratish va ma’noni samarali etkazish
uchun ayrim intonatsiyalarni ta’kidlash zarur.
1
Trainee-Teacher, Uzbekistan State World Languages University.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
4 (2024) / ISSN 2181-3701
330
Изучение корпусной лингвистики на английском и
узбекском языках
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
корпусная лингвистика,
языковая информация,
анализ текста,
частота,
словосочетания,
синтаксис,
семантика,
двуязычие,
сравнительное
исследование,
лексический выбор.
В данной статье исследуется применение корпусной
лингвистики к анализу английского и узбекского языков.
Используя большой корпус, исследование направлено на
выявление моделей использования языка, частоты
лексических элементов, словосочетаний и синтаксических
структур. Полученные данные помогают лучше понять
языковые вариации, использование и последствия
преподавания и изучения языка. При обсуждении изучения
корпусной лингвистики на английском и узбекском языках
необходимо обратить внимание на основные понятия и
выделить определенные интонации для эффективной
передачи значения.
KIRISH
Korpus tilshunosligi tilni tabiiy sharoitda tahlil qilish uchun hisoblash vositalari va
katta ma
’
lumotlar t
o‘
plamlaridan foydalanadigan tez rivojlanayotgan sohadir. Ushbu
yondashuv tilshunoslarga tilni
o‘rganishning an’anaviy usullaridan tashqariga chiqishga
imkon beradi, ular k
o‘
pincha introspektsiya yoki anekdot dalillarga tayanib, tildan
foydalanishni yanada empirik tushunishga intilishadi. Haqiqiy matnlarni
o‘
rganish orqali
tadqiqotchilar tilning turli kontekstlarda qanday ishlashini ochib beradigan s
o‘
z
chastotasi, kollokatsiya, sintaksis va nutq naqshlarini ochishlari mumkin.
Korpus tilshunosligining ahamiyati, ayniqsa, tillarni aniq grammatik tuzilmalar,
madaniy kelib chiqishi va foydalanish kontekstlari bilan taqqoslashda yaqqol namoyon
b
o‘
ladi. Ingliz tili, global lingua franca sifatida, turli xil korpuslar orqali keng
o‘
rganilib,
uning rivojlanayotgan tabiati va foydalanish naqshlari haqida tushunchaga olib keldi.
Aksincha,
o‘
zbek tili
o‘
zining boy tarixi va
o‘
ziga xos lingvistik xususiyatlari bilan korpus
tilshunosligi doirasida
o‘
rganilmagan sohani taqdim etadi.
O‘
zbekiston global landshaftda
o‘
zligini rivojlantirishda davom etar ekan, uning tilining nuanslarini tushunish tobora
muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Ushbu tadqiqot ingliz va
o‘
zbek tillarini tahlil qilish uchun korpus lingvistikasi
metodologiyasini q
o‘
llash orqali ushbu ikki til
o‘
rtasidagi tafovutni bartaraf etishga
qaratilgan. Ikki tilli korpuslarni qurish va miqdoriy va sifat tahlillarini q
o‘
llash orqali ushbu
tadqiqot leksik tanlovlar, sintaktik tuzilmalar va semantik naqshlardagi
o‘
xshashlik va
farqlarni aniqlashga intiladi. Topilmalar nafaqat har bir til haqidagi tushunchamizni
oshiradi, balki lingvistik tadqiqotlar bilan qiziqqan
o‘
qituvchilar, tarjimonlar va
tilshunoslar uchun qimmatli tushunchalarni beradi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI
Korpus lingvistikasi
–
bu tilni empirik ma’lumotlar asosida o‘rganish usuli bo‘lib, u
katta hajmdagi matnlar to‘plamidan (korpus) foydalanadi.
Ingliz va
o‘
zbek tillarida korpus
lingvistikasining
o‘
rganilishi k
o‘
plab olimlar tomonidan tadqiq qilingan. Quyida ba
’
zi
fikrlar va nazariyalar keltiriladi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
4 (2024) / ISSN 2181-3701
331
Ingliz tilidagi korpus lingvistikasining rivoji
1. Mikhael Halliday: Halliday tilni ijtimoiy jarayon sifatida k
o‘
radi va korpus
lingvistikasini tilning kontekstual va funktsional xususiyatlarini
o‘
rganishda muhim vosita
deb hisoblaydi. U tilni
o‘
rganishda katta ma
’
lumotlar bazasidan foydalanish zarurligini
ta
’
kidlaydi.
2. Tony McEnery va Andrew Hardie: Ular korpus lingvistikasining metodologik
asoslarini rivojlantirgan va tilshunoslikda korpuslarni qanday qilib samarali ishlatish
kerakligini k
o‘
rsatgan. Ularning fikricha, korpuslar tilning haqiqiy foydalanishini aks
ettiradi va bu orqali til
o‘
zgarishlari haqida aniq tasavvur hosil qilish mumkin.
3. John Sinclair: Sinclair korpus lingvistikasining asosiy prinsiplari va uning
leksik va grammatik tadqiqotlarda qanday q
o‘
llanilishini
o‘
rganadi. U
“
kolokatsiya
”
tushunchasini ilgari suradi, bu esa s
o‘
zlarning bir-biri bilan qanday bo
g‘
lanishini
tushunishga yordam beradi.
O‘
zbek tilidagi korpus lingvistikasi
1. Abdulaziz Hamroyev:
O‘
zbek tilidagi korpus lingvistikasining rivojlanishi haqida
gapirganda, Khamraev
o‘
zbek tilida korpuslarni yaratish va ularni tadqiq qilish zarurligini
ta
’
kidlaydi. U, shuningdek,
o‘
zbek tilining morfologik va sintaktik xususiyatlarini
o‘
rganishda korpusning ahamiyatini k
o‘
rsatadi.
2. Marufjon Shodiev: Shodiev
o‘
zbek tilidagi leksik va frazeologik birliklarni korpus
asosida tahlil qilish usullarini ishlab chiqadi. U, shuningdek,
o‘
zbek tilining zamonaviy
tendensiyalarini aniqlashda korpus lingvistikasining rolini ta
’
kidlaydi.
3. Dilshodbek Abdurazzakov: Abdurazzakov
o‘
zbek tilidagi korpuslarni yaratish
jarayonida yuzaga keladigan muammolarni va ularni hal qilish y
o‘
llarini k
o‘
rib chiqadi.
U, shuningdek,
o‘
zbek tilidagi yangi leksik birliklarning paydo b
o‘
lishi va ularni korpus
orqali tahlil qilish zarurligini ta
’
kidlaydi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Ingliz va
o‘
zbek tillarida korpus lingvistikasining
o‘
rganilishi, tilning haqiqiy
foydalanishini tushunishga yordam beradi va turli xil metodologiyalarni q
o‘
llash orqali
tilshunoslikda yangi yondashuvlarni taklif etadi. Har ikkala tilning xususiyatlari va
ularning
o‘
zaro ta
’
siri haqida chuqurroq bilim olish uchun korpus lingvistikasidan
foydalanish zarur. Bu esa nafaqat ilmiy tadqiqotlar, balki ta
’
lim va tarjima sohalarida ham
foydali b
o‘
ladi.
Korpus tilshunosligini ingliz va
o‘
zbek tillarida
o‘
rganish ushbu tillarning tuzilishi,
ishlatilishi va evolyutsiyasi t
o‘g‘
risida muhim tushunchalarni ochib berdi. Ushbu
munozara korpus tilshunosligining asosiy jihatlarini, shu jumladan metodologiya,
topilmalar va ikkala kontekstda ham tilni
o‘
rganish natijalarini qamrab oladi.
Ingliz tili: turli xil korpuslar ishlab chiqilgan, shu jumladan Britaniya Milliy korpusi
(BNC), zamonaviy Amerika ingliz Tili korpusi (COCA) va akademik, o
g‘
zaki va yozma
matnlar uchun ixtisoslashgan korpuslar. Ushbu korpuslar turli xil kontekstlarda til
naqshlarini tahlil qilish uchun keng qamrovli manbani taqdim etadi.
O‘
zbek:
o‘
zbek korpusining rivojlanishi nisbatan yangi, ammo
o‘
sib bormoqda.
Tadqiqotchilar zamonaviy foydalanish va lingvistik xususiyatlarni tahlil qilish uchun
adabiyot, ommaviy axborot vositalari va o
g‘
zaki til kabi turli manbalardan korpuslarni
tuzishni boshladilar.
Har ikki tilda bunday muvofiqlik tahlil qilish, chastota soni va joylashtirish
tadqiqotlar uchun AntConc, Sketch Engine va s
o‘
z ustasi vositalari sifatida dasturiy
ta
’
minot vositalari foydalanish. Ushbu vositalar tadqiqotchilarga tildan samarali
foydalanish naqshlari va tendentsiyalarini aniqlashga imkon beradi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
4 (2024) / ISSN 2181-3701
332
Ingliz tili: tadqiqotlar shuni k
o‘
rsatdiki, ingliz tili kontekstga bo
g‘
liq b
o‘
lgan turli xil
kollokatsiyalar va idiomatik iboralarni namoyish etadi. Katta korpuslarni tahlil qilish
ma
’
lum grammatik tuzilmalarning chastotasini ta
’
kidlab, o
g‘
zaki va yozma nutqdagi
afzalliklarni ochib berdi.
O‘
zbek Tili: tadqiqotlar shuni k
o‘
rsatdiki,
o‘
zbek tili tarkibida aglutinatsiya kabi
o‘
ziga xos morfologik xususiyatlar namoyon b
o‘
ladi. Korpus tahlilida zamonaviy
o‘
zbek
tiliga, xususan, raqamli aloqaga xos b
o‘
lgan umumiy kollokatsiyalar va sintaktik tuzilmalar
aniqlandi.
Ingliz tili: korpus tilshunosligi vaqt
o‘
tishi bilan til
o‘
zgarishini kuzatishda hal
qiluvchi rol
o‘
ynadi, yangi s
o‘
zlar va iboralar qanday paydo b
o‘
lishini va madaniy
o‘
zgarishlarga javoban foydalanish qanday
o‘
zgarishini k
o‘
rsatdi. Masalan, raqamli
aloqaning k
o‘
tarilishi leksikonga sezilarli ta
’
sir k
o‘
rsatdi.
O‘
zbek tili: tadqiqotda globallashuv va texnologik taraqqiyotning
o‘
zbek tiliga ta
’
siri
ham ta
’
kidlandi. Jamiyatdagi
o‘
zgarishlarni aks ettiruvchi texnologiya va ijtimoiy
tarmoqlar bilan bo
g‘
liq yangi atamalar qabul qilinmoqda.
Ikkala til ham tildan foydalanish orqali
o‘
z madaniyatlarini aks ettiradi. Ingliz tilidagi
korpus tadqiqotlari k
o‘
pincha xushmuomalalik strategiyalari, hazil va ijtimoiy me
’
yorlar
bilan bo
g‘
liq nuanslarni ochib beradi. Aksincha,
o‘
zbek korpus tadqiqotlari madaniy
o‘
ziga
xoslik, an
’
anaviy qadriyatlar va ijtimoiy ierarxiyalarning tilda aks etgan jihatlarini
ta
’
kidlaydi.
Korpus tadqiqotlari natijalari tilni
o‘
qitish metodologiyasini xabardor qilishi
mumkin. Ingliz tili uchun umumiy kollokatsiyalarni tushunish ona tilida
s
o‘
zlashmaydiganlarga ravonlikka erishishda yordam berishi mumkin.
O‘
zbek tili uchun
korpus ma
’
lumotlari zamonaviy foydalanish va madaniy dolzarblikni aks ettiruvchi
materiallarni ishlab chiqishda yordam beradi.
Korpus tilshunosligi idiomatik iboralar va kontekstual ma
’
nolarni ta
’
kidlash orqali
tarjima amaliyoti uchun qimmatli tushunchalarni beradi. Bu, ayniqsa, ingliz va
o‘
zbek
tillari uchun
o‘
ziga xos lingvistik xususiyatlari tufayli juda muhimdir.
Lingvistik tadqiqotlarni chuqurroq olib borish uchun
o‘
zbek tilida yanada kengroq
korpuslarga ehtiyoj bor. Kelajakdagi tadqiqotlar muayyan janrlarga (masalan, akademik
yozuv, ijtimoiy media) yoki til ichidagi dialektal
o‘
zgarishlarga qaratilishi mumkin. Korpus
tilshunosligini ingliz va
o‘
zbek tillarida
o‘
rganish ushbu tillarning tuzilishi, foydalanish
tartibi va madaniy ahamiyati haqidagi tushunchamizni yanada boyitdi. Korpus
metodologiyalari rivojlanishda davom etar ekan, ular tobora
o‘
zaro bo
g‘
liq b
o‘
lgan
dunyoda til dinamikasi haqidagi tushunchamizni oshirishi mumkin b
o‘
lgan keyingi
tadqiqotlar uchun istiqbolli y
o‘
llarni taklif etadi.
O‘
qitish, tarjima va lingvistik tadqiqotlar
uchun natijalar korpus tilshunosligining zamonaviy til tadqiqotlarida muhim vosita
sifatida muhimligini ta
’
kidlaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘
YXATI:
1.
Khalilov, A. (2018). Corpus linguistics: theory and practice in the context of the
Uzbek language. Tashkent State University Press.
2.
Saidov, M. (2020). The role of corpus linguistics in modern Uzbek language
studies. Journal of Uzbek linguistics.
3.
S.Sodikova. (2022). “The basic features of creating Uzbek
-English-Russian
ideographic dictionaries”. Models and Methods for increasing the efficiency of innovative,
ISSUE 16-330p.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
4 (2024) / ISSN 2181-3701
333
4.
Khalilova, D. (2021). Building a corpus for the Uzbek language: Challenges and
Opportunities. Proceedings of the International Conference on Linguistics.
5.
Abdullaeva, N. (2019). Lexical innovations in modern Uzbek: a corpus-based
study. Uzbek journal of language studies.
6.
Azimov, A., Makhmudov, R. (2022). Comparative analysis of English and Uzbek
corpora: methodological approaches. International journal of linguistic studies.
7.
Bekmurodova M.J. “Pole Semantic features of linguistic terminology i
n English
and Uzbek”. European Journal of Pedagogical initiatives and educational practices (2024)
ISSN(E): 2938-3625.
8.
Biber, D., Conrad, S., Reppen, R. (1998). Corpus linguistics: Investigating Language
structure and use. Cambridge University Press.
9.
McEnery, T., Hardie, A. (2011). Corpus linguistics: method, theory and practice.
Cambridge university press.
10.
Tognini-Bonelli, E. (2001). Corpus linguistics at work. John Benjamins
publishing company.
