Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika –
Зарубежная лингвистика и
лингводидактика – Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The usage of Anglicisms in Uzbek pedagogical discourse
and their semantic characteristics
Zarifa MUSTAFAKULOVA
1
Termez University of Economics and Service
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received December 2024
Received in revised form
10 January 2025
Accepted 25 January 2025
Available online
25 February 2025
This study focuses on analyzing the influence of the English
language and the use of anglicisms in Uzbek pedagogical
discourse. The semantic features of anglicisms in Uzbek
pedagogical literature, their process of adoption and
transformation in the Uzbek language, as well as their role in
pedagogical communication, are examined. The work explores the
changes in the meanings of English words in Uzbek, their position
in linguistics and pedagogy, and the related cultural and linguistic
issues. The increasing use of anglicisms in Uzbek, the youth’s
growing interest in the English language, and the impact of
globalization processes on pedagogical discourse are also studied.
2181-3701/© 2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss2
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
English,
discourse,
semantic,
pragmatic,
research,
method,
innovative education,
interactive method.
O‘zbek pedagogik diskursida anglisizmlarning qo‘llanilishi
va ularning ma’no xususiyatlari
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar:
anglisizm,
diskurs,
semantik,
pragmatik,
tadqiqot,
metod,
innovatsion ta’lim,
interaktiv metod.
Mazkur maqolada o‘zbek pedagogik diskursida ingliz tilining
ta’siri va ingliz so‘zlarining qo‘llanilishi tahlil qilinadi. O‘zbek
tilidagi pedagogik adabiyotlarda ingliz tilidan olingan so‘zlar
va iboralarning ma’no xususiyatlari, ularning o‘zbek tiliga
qanday kirib, qanday o‘zgarishlarga uchrashi, shuningdek, bu
jarayonlarning pedagogik kommunikatsiyadagi roli ko‘rib
chiqiladi. Ishda ingliz so‘zlarining o‘zbek tilida ma’no o‘zgarishi,
ularning tilshunoslik va pedagogika sohasidagi o‘rni, shuningdek,
lingvistik va madaniy muammolar tahlil etiladi. O‘zbek tilida
anglisizmlarining ortib borayotgan qo‘llanilishi, yosh avlodning
ingliz tiliga qiziqishi va globallashuv jarayonlarining pedagogik
diskursga ta’siri o‘rganiladi.
1
Teacher, Department of Foreign Language and Literature, Termez University of Economics and Service.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 2 (2025) / ISSN 2181-3701
279
Применение англицизмов в узбекском педагогическом
дискурсе и их семантические особенности
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
англицизм,
дискурс,
семантический,
прагматический,
исследование,
метод,
инновационное
образование,
интерактивный метод.
Данное исследование посвящено анализу влияния
английского языка и употребления англицизмов в
узбекском педагогическом дискурсе. Рассматриваются
особенности смыслового значения англицизмов в
узбекской педагогической литературе, процесс их
заимствования и изменений в узбекском языке, а также
роль этих изменений в педагогической коммуникации. В
работе исследуются изменения значений английских слов
в узбекском языке, их место в лингвистике и педагогике, а
также связанные с этим культурные и лингвистические
проблемы. Увеличение использования англицизмов в
узбекском языке, интерес молодежи к английскому языку
и влияние процессов глобализации на педагогический
дискурс также становятся объектом исследования.
KIRISH
Globalizatsiya va xalqaro aloqalar rivojlanishi, yangi texnologiyalar va bilimlarni
o‘zaro almashish jarayonlarining tezlashishi natijasida anglisizmlar (ingliz tilidan olingan
so‘zlar) ko‘plab tillarda, shu jumladan o‘zbek tilida ham keng qo‘llanilmoqda. O‘zbek
pedagogik diskursida anglisizmlar pedagogik jarayonlarni ta’riflashda va zamonaviy
ta’lim metodlarini tavsiflashda o‘z o‘rnini topgan. Pedagogik matnlarda inglizcha so‘zlar
va iboralar ko‘p ishlatiladi va bu o‘zgarishlar nafaqat til, balki o‘qitish metodikasi va
pedagogik yondashuvlar uchun ham yangi ma’no qatlamlarini yaratmoqda. Tadqiqotning
maqsadi – o‘zbek pedagogik diskursida anglisizmlarning qo‘llanilishining semantik va
pragmatik xususiyatlarini, shuningdek, ularning ma’no o‘zgarishlarini tahlil qilishdir.
METODOLOGIYA
Tadqiqotda anglisizmlarning o‘zbek pedagogik diskursida qo‘llanilishiga oid
matnlar sifatli va miqdoriy tahlil qilish metodlari asosida o‘rganildi. Tadqiqotda quyidagi
metodologiyalar qo‘llaniladi:
semantik tahlil: anglisizmlarning o‘zbek tilidagi ma’no o‘zgarishlarini aniqlash va
ularning pedagogik kontekstdagi ma’nolarini o‘rganish.
Lingvistik tahlil: anglisizmlarning morfologik va sintaktik o‘zgarishlarini tahlil
qilish, ularning til tizimidagi funksiyasini aniqlash.
Pragmatik tahlil: anglisizmlarning pedagogik jarayondagi ahamiyatini va ular
o‘quvchilar tomonidan qanday qabul qilinishini o‘rganish.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Pedagogik diskursda anglizmlarning qo‘llanilishi masalasini turli olimlar tadqiq
qilgan. Ba’zi tadqiqotlarda anglizmlarning ijtimoiy tilda qanday ko‘rinishda ishlatilishi
o‘rganilgan (Jabborov, 2020). Jabborovning fikriga ko‘ra, o‘zbek tilida inglizcha
so‘zlarning ishlatilishi o‘zgaruvchan va o‘zgartirilgan ma’no bilan bog‘liq. Misol uchun,
“computer” so‘zi “kompyuter” deb tarjima qilinishi bilan birga, u pedagogik muloqotda
“informatika” yoki “kompyuter texnologiyalari” degan yangi ma’no shakllarini ham qabul
qilgan. Shunga o‘xshash boshqa bir qator anglizmlar pedagogik diskursda faol qo‘llanilib,
ularning ma’nolari ba’zan o‘zgarib, tilga xos yangi ma’nolarni yaratgan (Mirzaev, 2019).
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 2 (2025) / ISSN 2181-3701
280
Ayniqsa, pedagogika sohasidagi ilmiy va o‘quv materiallarida ingliz tilining ta’siri
sezilarli darajada kuchaygan. A. Rahimov (2021) o‘z tadqiqotida anglizmlarning pedagogik
diskursda qanday ishlatilishi, ular qanday kontekstlarda qo‘llanilishini va o‘zgartirilgan
ma’no xususiyatlarini tahlil qilgan. Rahimovning fikriga ko‘ra, pedagogik tilshunoslikda
anglizmlarning ishlatilishi pedagogik jarayonni yanada samarali qilishga yordam beradi,
ammo ularning noto‘g‘ri ishlatilishi noaniqlik va tushunmovchilikka olib kelishi mumkin.
TAHLIL VA NATIJALAR
O‘zbek pedagogik diskursida anglisizmlar, xususan, zamonaviy ta’lim metodlari,
pedagogik yondashuvlar va yangi texnologiyalarni tavsiflashda keng qo‘llaniladi.
Darsliklarda va o‘quv qo‘llanmalarda inglizcha so‘zlar keng tarqalgan. Bu so‘zlar
pedagogik jarayonlarni modernizatsiya qilishda, yangi metodlarni o‘quvchilarga
tanishtirishda katta rol o‘ynaydi. Quyidagi misollarni ko‘rib chiqamiz:
“Online ta’lim”: “Online” (onlayn) so‘zi, ingliz tilida “on-line” yoki “in-line”
ma’nolariga ega bo‘lsa, o‘zbek tilida “onlayn” (internet orqali) ma’nosida ishlatiladi.
Ta’lim jarayonining yangi shakli sifatida ishlatilayotgan bu atama o‘zbek tiliga kirganidan
keyin nafaqat “internet orqali” tushunchasini, balki “masofaviy ta’lim” va “elektron
darslar” kabi yangi pedagogik yondashuvlarni anglatmoqda [1;B.45.].
“Feedback” (fikr bildirish): pedagogik jarayonda o‘qituvchining o‘quvchilarga
beradigan konstruktiv baholash va fikrlarining muhimligini ta’kidlash uchun ishlatiladi.
O‘zbek tilida “feedback” atamasi “fikr bildirish”, “mulohazalar” deb tarjima qilinsa ham, u
pedagogik tilga inglizcha shaklda kirib, o‘zbek tilidagi tengdoshiga nisbatan yanada
kengroq, aniqroq ma’no ko‘lamini ifodalaydi.
“Workshop” (trening): trening yoki seminar shaklida tashkil etilgan mashg‘ulotlar
pedagogik jarayonda ko‘p qo‘llanilmoqda. “Workshop” so‘zi ingliz tilida ko‘proq amaliy
va interaktiv faoliyatni anglatadi. Bu so‘z o‘zbek pedagogik diskursida “amaliy dars”,
“pragmatik mashg‘ulot” yoki “seminar” o‘rnida ishlatilmoqda. Lekin, ko‘pincha, o‘zbek
tilida aynan “workshop” shaklida ishlatilmoqda, bu esa innovatsion ta’lim metodlarini
ifodalashda muhim rol o‘ynaydi.
“E-learning” (elektron ta’lim): Elektron ta’limni ifodalovchi bu atama o‘zbek
pedagogik diskursida keng qo‘llanilmoqda. E-learning (elektron ta’lim) texnologiyasi
ta’lim olish jarayonini masofadan turib, zamonaviy platformalar orqali amalga oshirishni
anglatadi. O‘zbek tilida bu atama doimiy ishlatilib, ilgari qo‘llanilmagan yangi pedagogik
shakllarni ifodalaydi.
Semantik o‘zgarishlar.
Anglisizmlar o‘zbek tilida nafaqat fonetik, balki semantik
jihatdan ham o‘zgaradi. Ba’zi inglizcha atamalar o‘zbek tilida yangi ma’no qatlamlarini
hosil qiladi. Misollarni ko‘rib chiqamiz:
“Teamwork” (jamoaviy ish): “Teamwork” ingliz tilida biror jamoa doirasida
birgalikda ish olib borishni anglatadi, o‘zbek tiliga kirib, “jamoaviy ish” tarzida
ishlatilmoqda. Bu so‘z nafaqat o‘quvchilarni birlashtirish va guruhda ishlashni anglatadi,
balki pedagogik jarayonda o‘quvchilar o‘rtasidagi hamkorlikni, jamoaviy faoliyatni
rivojlantirishni ham ifodalaydi.
“Manager” (menedjer): “Manager” so‘zi ingliz tilida tashkilotda boshqaruvchi yoki
rahbar ma’nosini anglatadi. O‘zbek tilida “menedjer” so‘zi ko‘proq biznes va ta’lim
muassasalaridagi rahbarlarni tasvirlashda ishlatilmoqda. Bu so‘z pedagogik diskursda
ta’lim muassasasining boshqaruvchisini yoki rahbarini bildiradi, ammo bu atamaning
qo‘llanilishi ko‘pincha aniq ma’noni anglatmaydi, chunki o‘zbek tilidagi “rahbar” so‘zi bu
tushuncha bilan yaxshiroq mos keladi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 2 (2025) / ISSN 2181-3701
281
Pragmatik xususiyatlar:
anglisizmlarning pedagogik jarayondagi qo‘llanilishi,
nafaqat yangi leksik unitlarni yaratishda, balki ta’lim jarayonining samaradorligini
oshirishga ham yordam beradi. Quyidagi misollarni ko‘rib chiqamiz:
‘Online” (onlayn) ta’lim: ushbu atama o‘zbek pedagogik diskursida ta’lim
shakllarini yangilashda, o‘quvchilarga ta’lim olishning yangi imkoniyatlarini taqdim
etishda katta rol o‘ynaydi. Onlayn ta’limning qo‘llanilishi, masofaviy ta’limning
kengayishini, innovatsion metodlarning joriy etilishini bildiradi.
“Hybrid” (gibrid) ta’lim: gibrid ta’lim – bu onlayn va an’anaviy (yuzma-yuz)
ta’limni birlashtirgan ta’lim shakli. Anglisizm sifatida kiritilgan “hybrid” so‘zi o‘zbek tilida
“gibrid’ deb ishlatiladi. Bu ta’lim usuli pandemiya davrida keng qo‘llanilayotgan va
kelajakda ham kengaytirilishi kutilayotgan usullardan biridir.
“Brainstorming” (fikr almashish): “Brainstorming” metodikasi, ingliz tilida guruh
shaklida fikrlarni tezda yig‘ish va muammo yechimini topish uchun ishlatiladi. O‘zbek
pedagogik tilida bu so‘z “fikr almashish” tarzida ishlatilsa-da, “brainstorming” atamasi
pedagogik diskursda ko‘proq ishlatiladi, chunki u o‘zida samarali va interaktiv faoliyatni
ifodalaydi.
Anglisizmlarning o‘zbek pedagogik diskursida qo‘llanilishi, nafaqat yangi leksik
birliklarni yaratishga, balki ta’lim jarayonini yangilashga ham olib kelmoqda.
Anglisizmlar pedagogik tilga yangi ma’no qatlamlarini qo‘shadi va ta’lim metodlarini
zamonaviylashtiradi. Shu bilan birga, ba’zi anglisizmlar tilga kirib kelganida, ularning
ma’nosi o‘zgaradi, noaniqliklar va murakkabliklar yuzaga keladi. Misol uchun, “manager”
va “leader” so‘zlarining o‘zbek tilidagi aniq ekvivalentlari bo‘lishiga qaramay, ularning
pedagogik kontekstdagi ishlatilishi ba’zan chalkashliklarga olib kelishi mumkin.
XULOSA
O‘zbek pedagogik diskursida anglisizmlarning qo‘llanilishi ta’lim jarayonining
global miqyosda yangilanishini aks ettiradi. Anglisizmlar o‘zbek tilida pedagogik
jarayonlarni zamonaviylashtirish, yangi metodlarni joriy etish va ta’lim shakllarini
kengaytirishga xizmat qiladi. Biroq, anglisizmlarning o‘zbek tilida qo‘llanilishining salbiy
tomoni ham mavjud. Ularning noaniqliklarni keltirib chiqarishi va o‘zbek tilining
semantik tizimiga zarar yetkazishi mumkin. Shuning uchun, anglisizmlarning pedagogik
tilga ehtiyotkorlik bilan kirishini ta’minlash zarur.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Xodjayev, A. O‘zbek tilidagi anglisizmlar: Lingvistik tahlil. Toshkent: Fan va
ta’lim nashriyoti. (2023). B. 45.
2.
Sharipova, D. (2022). Pedagogik tilshunoslik va anglisizmlar. Tashkent:
O‘qituvchi nashriyoti.
3.
Karimova, N. (2021). Globalizatsiya va til: O‘zbek tilida anglisizmlar. Journal of
Linguistics, 15(2), 34-45.
4.
Soliev, F. (2020). O ‘zbek pedagogik tilida anglisizmlarning ro ‘li. Journal of
Pedagogical Studies, 8(1), 58-67.
5.
Jabborov, A. (2020). O‘zbek tilidagi anglizmlarning pedagogik diskursdagi o‘rni.
Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti.
6.
Mirzaev, M. (2019). Pedagogik tildagi anglizmlar va ularning ma'no
xususiyatlari. Tashkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 2 (2025) / ISSN 2181-3701
282
7.
Rahimov, A. (2021). Pedagogik muloqotda anglizmlarning ishlatilishi va
semantik o‘zgarishlar. Tashkent: O‘zbekiston pedagogika akademiyasi.
8.
Karimov, A. (2022). Anglizmlarning o‘zbek pedagogik tilida qo‘llanilishining
ijtimoiy va madaniy konteksti. O‘zbek tilshunoslik ilmiy jurnali, 35(2), 45-59.
9.
Ismoilov, D. (2018). O‘zbek tilidagi anglizmlarning semantik o‘zgarishlari va
ularga ta'sir etuvchi omillar. Tashkent: Sharq nashriyoti.
10.
Toshpulatov, S. (2020). Ingliz tilining o‘zbek pedagogik diskursidagi ta'siri:
tarixiy va lingvistik tahlil. O‘zbekiston ilmiy ta’limi jurnali, 29(1), 12-18.
11.
Pirov, B. (2021). Pedagogik tilshunoslikda anglizmlarning qo‘llanilishining
zamonaviy tendensiyalari. O‘zbekiston pedagogik ilm-fan yilligi, 40(3), 105-113.
12.
Kamilov, M. (2023). Globalizatsiya va pedagogik tilda anglizmlarning roli.
Tashkent: O‘qituvchilar nashriyoti.
13.
Abduvokhidova, G. (2022). Pedagogik diskursda inglizcha so‘zlarning ma'no
kengayishi: o‘zbek tilidagi tendensiyalar. Tashkent: Xalqaro nashriyot.
14.
Shukurov, J. (2019). O‘zbek pedagogik diskursidagi anglizmlarning ishlatilishi
va ular bilan bog‘liq til va madaniyat omillari. Tashkent: Universitet nashriyoti.
