II конгресс детских врачей
РУз с международным участием
«Актуальные вопросы практической
педиатрии»
256
HARBIY XIZMATCHILARNI JISMONI VA JANGOVAR
TAYORGARLIGINI RIVOJLANTIRISH USLUBLARI
Ochilov B.A.
Toshkent pediatriya tibbiyot instituti
Xudayberganov Z.R.
Toshkent pediatriya tibbiyot instituti
Dolzarbligi
O‘
zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida xizmat qilish ustuvor vazifaga
aylangan. Muddatli harbiy xizmatga chaqirilayotganda chaqiriluvchining jismoniy
rivojlanishi va harbiy xizmatchining tayyorgarligiga alohida e
’
tibor qaratiladi.
Tekshiruv maqsadi
Harbiy xizmatchilarni ekstremal sharoitlarda ishlashga psixologik
tayyorlash muammolarini, ruhiy holati
o‘
rganish.
Materiallar va usullar
S
o‘
nggi yillarda chop etilgan mahalliy va xorijiy adabiyot manbalari
o‘
rganildi va taxlil qilindi.
Natijalar
Yuqori malakali harbiy sportchilar bilan ishlash tajribasiga asoslanib,
psixoterapevtlar avto- va geteropsixik ta
’
sir qilish usullaridan foydalanishni
o‘
z
ichiga olgan hissiy-irodaviy tayyorgarlik tizimini ishlab chiqidi.
Kuchli raqobat sharoitida harbiy sportchilarning nevrotik reaktsiyalari
k
o‘
pincha doimiy patologiyaning namoyon b
o‘
lishi sifatida qaralmasligi kerak.
Biroq, nevrotik reaktsiyalarning psixoprofilaktikasi va psixoterapiyasi sport
k
o‘
rsatkichlariga keskin salbiy ta
’
sir k
o‘
rsatishi tufayli juda jiddiy muammo b
o‘
lib
k
o‘
rinadi.
Raqobat paytida t
o‘
satdan paydo b
o‘
lgan nevrotik reaktsiya harbiy
sportchining k
o‘
p yillik mehnatini bekor qilishi mumkin.
Psixogen anoreksiya. Muhim musobaqalar kunlarida sportchilar
o‘
zini
imotsional boshqarishi susayadi va ishtahani y
o‘
qotadilar. Ovqatning k
o‘
rinishi
va hidi yoqimsiz b
o‘
ladi. Psixogen anoreksiya harbiy sportchini tinchlantirish va
unga ishonchni singdirish orqali y
o‘
q qilinadi. Psixogen k
o‘
ngil aynishi va qayt
qilish. Ba
’
zi hollarda, musobaqa kunlarida sportchilar ovqatdan nafratlanish
k
o‘
rinishi bilan birga, qusishga aylanadigan k
o‘
ngil aynishini boshdan
kechirishadi. Odatda, musobaqa kuni ertalab k
o‘
ngil aynishi boshlanadi va
sportchi ovqatga qarashni yoqimsiz deb biladi. Bunday sharoitlarni bartaraf etish
uchun bir nechta gipnoz seanslari
o‘
tkaziladi.
Uyqu buzilishi. Harbiy sportchilarni musobaqalarga tayyorgarlik
k
o‘
rmaslik, yuqori mas
’
uliyat hissi va b
o‘
lajak musobaqalarning borishi haqidagi
taxminlar haqida
o‘
ylash bezovta qilishi va uyqusizlikka olib kelishi mumkin.
II конгресс детских врачей РУз с международным участием
«Актуальные вопросы практической
педиатрии»
257
Uyqusizliklar kechikkan uyqu boshlanishida, erta uy
g‘
onishda va dam olish
tuy
g‘
usini keltirmaydigan sayoz engil uyquda namoyon b
o‘
lishi mumkin. Harbiy
sportchilar uyqu buzilishiga juda o
g‘
riqli munosabatda b
o‘
lishadi. Ular charchab
raqobat qilishlaridan xavotirda. Ba
’
zi odamlar bosh o
g‘
ri
g‘
iga duchor b
o‘
lishadi.
Uyqusizlikni davolashda siz darhol uyqu tabletkalarini buyurmasligingiz kerak.
Siz asosan psixoterapevtik va boshqa dorivor b
o‘
lmagan vositalardan (vannalar,
massaj va boshqalar) foydalanib, uyqu buzilishini bartaraf etishga harakat
qilishingiz kerak.
Nozofobiya (xiddan q
o‘
rqish): Musobaqalardan oldin sportchilar ularni
bezovta qiladigan yoqimsiz his-tuy
g‘
ularni psixologik qayta ishlovdan
o‘
tadi,
ularning ta
’
siri ostida turli nozofobiyalar paydo b
o‘
lishi mumkin.
Kardiofobiya: Ular orasida k
o‘
proq uchraydi. Muhim musobaqalar oldidan
sportchilar yurak-qon tomir tizimini tekshirishlari kerak (puls, qon bosimi,
elektrokardiogramma). Shu sababli, sportchilarning e
’
tibori muqarrar ravishda
ularning yurak-qon tomir tizimining holatiga qaratiladi. Ularni tekshirayotgan
tibbiyot mutaxassislarining fikrini bilishga harakat qilishadi. Shifokorlar
o‘
z
fikrlarini murabbiyga etkazishadi va birgalikda sportchiga psixoprofilaktikasi
o‘
tkiziladi, ob
’
ektiv tadqiqot ma
’
lumotlari taqdim etiladi. Kardiofobiya,
sportchilar uchun
o‘
zlarining q
o‘
rquvlari asossiz ekanligiga ishonch hosil
qilishadi.
Musobaqaga tushirishdan oldingi reaktsiyalar: Harbiy sportchilar bu
holatda notinch, befarq b
o‘
lib qoladilar, ularda vegetativ-qon tomir kasalliklari
(taxikardiya, terlash, oshqozon-ichak disfunktsiyasi, uyqu buzilishi) rivojlanadi.
Agar sportchi musobaqa kunida bunday reaktsiyani boshdan kechirsa,
psixoterapevt boshlanishidan 4-6 soat oldin heterosuggestiya (Geterosuggestion
–
bir kishining boshqasiga ta
’
siri, uning psixikasi va xatti-harakatlarida
o‘
zgarishlarga kiritish)
o‘
tkazishi kerak.
Sportchilarda nevrotik reaktsiyaning yana bir shaklini musobaqadan
oldingi apatiya deb atash mumkin. Harbiy sportchi tushkunlikka tushgan, letargik
va musobaqalarda qatnashishni istamasligi haqida gapiradi. Reaktsiyaning bu
shakli juda kam uchraydi. Agar bu sodir b
o‘
lsa, u holda gipnozuggestiv
psixoterapiya q
o‘
llaniladi, sportchini bir necha daqiqaga gipnoz uyquga soladi va
birinchi navbatda unga xotirjamlik va ishonch holatini singdiradi, s
o‘
ngra
safarbarlik taklifiga
o‘
tadi.
Xulosa
Nevrotik reaktsiyalarning oldini olish b
o‘
yicha ishlar harbiy sportchining
shaxsiyatini
o‘
rganishdan boshlanishi kerak. Bunda sportchilarning
musobaqalarga ruhiy tayyorgarligi holatiga alohida e
’
tibor qaratish lozim.
Sportchining nevrotik reaktsiyasini rivojlanishining oldini olish undan
qutulishdan k
o‘
ra osonroqdir.
II конгресс детских врачей
РУз с международным участием
«Актуальные вопросы практической
педиатрии»
258
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
«Об организации боевой подготовки в Вооруженных Силах
Республики Узбекистан», приказы министра и Наставление по физической
подготовке и спорту в ВС РУ, введенный в действие приказом МО РУ №585
от 15 сентября 2012 года.
2. Sultonov
M.M., Yanchenko N.V. Sport inshootlari nazariyasi, shakli vа
o‘
lchamlari.
O‘
quv q
o‘llanma Tоshkent, 1994 y.
3.
К.Rахimqulov, G.Xo‘
rozov. Sport inshootlari.
O‘
quv q
o‘llanma. Tоshkent,
2013 y. 4. I. Mamatov “Qo‘
shinlarning tibbiy ta
’minlash asoslari” Darslik Tоshkent.
4.
Агзамова, Ш. А. "Клеточный и гуморальный иммунитет у детей раннего
возраста, инфицированных внутриутробно цитомегаловирусом и вирусом
простого герпеса." Вятский
медицинский
вестник
2 (46) (2015): 13-17.
5. Abdusalamovna, Agzamova Shoira. "Factor analysis of cause-effect
relationship of fetal infections of children by the agents of TORCH
–
complex."
European science review 5-6 (2015): 43-46.
6.
Турдиева
,
Ш
.
Т
.,
Г
.
Р
.
Насирова
, and
Д
.
К
.
Ганиева
.
"Возможности
ингаляционной бактериофаготерапии при лечении детей с острым
тонзиллитом." Медицинский совет 17 (2021): 86
-93.
7.
Деворова, Маърифат, and М. И. Шайхова. "Анализ изучение
клинических проявлений аллергических заболеваний у детей, рожденных
от матерей, страдающих аллергической патологией." in Library 20.2 (2020):
76-78.
8.
Махкамова,
Г.Т.
"Межкультурные
измерения
ценностных
ориентаций языка, дискурса и поведения."
Toshkent: Taffakkur Qanoti
(2012).
9. Ergasheva, N., Y. Madjidova, and B. Ergasheva. "Disorders of defecation in
children with spinal pathology." EUROPEAN JOURNAL OF NEUROLOGY. Vol. 22.
111 RIVER ST, HOBOKEN 07030-5774, NJ USA: WILEY, 2015.
10.
Улугов, А. И., and Ж. Ж. Бутаев. "Биофизические свойства мембраны
эритроцитов при респираторных аллергических заболеваниях у детей."
Врач
-
аспирант 62.1.4 (2014): 556
-561.
11.
Шамансурова, Эльмира Аманнулаевна, and Нигора Хикматовна
Исаханова. "Частые респираторные заболевания у детей и дефицит
витамина D." Медицина: теория и практика 4.S (2019): 606
-606.
12. Cheol-Ho, B., Young-Heon, L., Diuraeva, G., & Euy-Sung, C. (2005). A study on
the characteristics of total heat exchanger under various conditions. Korean Journal
of Air-Conditioning and Refrigeration Engineering, 17(10), 891-897.
13.
Акбарова
,
Г
.,
Г
.
Джураева
, and
Ф
.
Валиев
.
"Социально
-
воспитателные особенности использования инновационны х терминов в
сфере физического воспитания и спорта." in Library 20.1 (2020): 158
-161.
