
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
148
ЗАХИРАЛАРНИ БОШҚАРИШ АЛГОРИТМЛАРИНИ
ИШЛАБ ЧИҚИШ
Нурмухамедов Т.Р.,
т.ф.д, “Транспортда ахборот тизимлари
ва технологиялари” кафедраси доценти,
ntolaniddin@mail.ru
Гулямов Ж.Н.,
Транспортда ахборот тизимлари ва технологиялари кафедраси
катта ўқитувчиси, email: javlonbek1207@gmail.com
Хакимов Ш.Х.,
Транспортда ахборот тизимлари ва технологиялари
кафедраси катта ўқитувчиси
https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-0-1-v2-pp148-151
Аннотация: Мақолада захираларни бошқариш моделлари асосида
захираларни бошқариш процедураси ҳамда алгоритмлари ишлаб чиқилган.
Корхона захираларини бошқариш алгортмини ишлаб чиқиш бўйича
тавсиялар берилган.
Калит сўзлар: Захираларни бошқариш моделлари, процедура,
алгоритм, имитация моделлари
Annotation: The article developed a procedure for managing stocks and
algorithms based on stock management models. Recommendations for the
development of an enterprise stock management algorithm are given.
Keywords: stock management models, prosedura, algorithm, imitation
models
Ишлаб чиқариш корхоналарида технологик жараёнларни бажариш учун
захираларга бўлган талабни аниқлаш, ўз вақтида етказиш, захиралар билан
мунтазам таъминлаш ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишнинг зарурий
талаби ҳисобланади [1, 2]. Шу билан бирга ишлаб чиқариш корхоналари
омборхоналарини захиралар билан керагидан ортиқ таъминланиши, корхона
маблағларини музлатилишига, корхонанинг самарадорлигига салбий таъсир
қилади [3-6].
Ҳозирги кунда ишлаб чиқариш корхоналарида захираларни оптимал
хажмини аниқлашнинг замонавий ечимлари мавжуд бўлиб [4], жумладан
захираларни бошқариш тизимларидан фойдаланиб келинмоқда [7-9].
Захираларни бошқаришда иккита моделдан фойдаланиш таклиф
қилинади:
1.
Белгиланган буюртма ҳажми
2.
Белгиланган вақт оралиғи билан захирани тўлдириш.
Захираларни бошқариш моделлари қуйидаги шартларни бажарилишини
талаб қилади:
– Мунтазам равишда захираларни истеъмол қилиш;
– Захираларни буюртмаси ва тўлдирилишига белгиланган вақт;
– Буюртмани бажаришда рухсат этилган кечикиш вақти.

«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
149
Захираларни
бошқаришнинг
асосий
моделларининг
иккита
модификацияси – захираларни маълум даражада тўлдиришнинг белгиланган
частотасига эга модел, “минимал-максимал” модел – ўзгарувчан талаб
шароитида ишлашга имкон беради, аммо асосий моделлар сингари улар ҳам
аниқ ва қатъий белгиланган иш шароитлари билан боғлиқ [10-13]. Кўрсатилган
модификацияларнинг биринчиси, захиралар етишмаслигидан йўқотишлар
захирани яратиш ва сақлаш харажатларидан сезиларли даражада ошиб
кетганда, иккинчиси – аксинча, захираларни яратиш ва сақлаш харажатлари
камомад харажатларидан сезиларли даражада юқори бўлган тақдирда
самарали ишлайди. Оралиқ вазиятларда ушбу моделларни амалга ошириш
жуда қимматга тушади [3, 4].
Аксарият ташкилотлар захираларни бошқариш жараёнини ташкилот
фаолиятининг ушбу шартлари учун мақбул тарзда амалга ошириш учун
мўлжалланган янги, мулкий ёки корпоратив захираларни бошқариш моделларини
ишлаб чиқишга мажбур [14, 15]. Бир қатор ташкилотлар амалиётини ўрганиш ва
ихтисослаштирилган адабиётларни таҳлил қилишда кўрсатилгандек, захираларни
оптимал бошқариш цикли, қуйидаги процедуралардан иборат:
1.
Ташкилот стратегиясини амалга оширишда захираларнинг ролини баҳолаш.
2.
Захираларнинг ҳолатини кузатиш.
3.
Захиралар номенклатурасининг ABC ва XYZ таҳлили.
4.
Захираларга бўлган эҳтиёжни прогноз қилиш. Эҳтиёж даражасини
аниқлаш.
6.
Захираларни тўлдириш учун оптимал буюртма ҳажмини ҳисоблаш.
7.
Захирани тўлдириш учун буюртма ҳажмини аниқлаш.
8.
Етказиб бериш шартларини мувофиқлаштириш.
9.
Захираларни бошқариш алгоритмини ишлаб чиқиш.
10.
Таъминот занжирида заҳираларни жойлаштириш.
Юқоридаги процедуралар асосида қуйидаги алгоритм ишлаб чиқилди (1-расм).
1-
расм. Захираларни бошқариш алгоритми

«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
150
2-
расм. Захираларни шаклланиши умумий схемаси
Шундай қилиб, захирани бошқариш алгоритмини ишлаб чиқиш тартиби
қуйидаги босқичларни ўз ичига олади (1-жадвал):
1.
Белгиланган буюртма ҳажми билан захирани бошқариш моделининг
хатти-ҳаракатларини имитация қилиш.
2.
Буюртмалар орасидаги белгиланган вақт оралиғи билан захирани
бошқариш моделининг хатти-ҳаракатларини имитация қилиш.
3.
1 ва 2-босқичлар натижалари бўйича захиралар хатти-ҳаракатларини
таҳлил қилиш.
4.
Захирани бошқариш бўйича қарор қабул қилишнинг асосий ва
қўшимча қоидаларини шакллантириш.
5. 4-
бандда ишлаб чиқилган алгоритм асосида кўрсатмалар ёки техник
шартларни ишлаб чиқиш.
Ушбу босқичларнинг ҳар бири (охиргисидан ташқари) имитация
моделлаштириш
техникаси
ёрдамида
ишлаб
чиқилган
захирани
бошқаришнинг классик моделларининг хатти-ҳаракатларини таҳлил қилиш
натижаларига асосланган ҳаракатларни ўз ичига олади.
1-
жадвал
Захирани бошқариш алгоритмини ишлаб чиқиш босқичлари
№
Босқич номи
1.
Белгиланган буюртма ҳажми билан захирани бошқариш моделининг хатти-
ҳаракатларини имитация қилиш
2.
Буюртмалар орасидаги белгиланган вақт оралиғи билан инвентаризацияни
бошқариш моделининг хатти-ҳаракатларини имитация қилиш
3.
1 ва 2-босқичлар натижалари бўйича захиралар айланмасини таққослаш
4.
Захирани бошқариш бўйича қарор қабул қилишнинг асосий ва қўшимча
қоидаларини шакллантириш
5.
4-
бандда ишлаб чиқилган алгоритм асосида кўрсатмалар ёки техник шартларни
ишлаб чиқиш.
Юқорида ишлаб чиқилган захираларни бошқариш алгоритми корхона
захиралар
ҳажмини
оптимиллаштириш,
корхона
маблағларини
музлатилмаслиги, ишлаб чиқаришга мунтазам равишда захираларни
етказилиши таъминланади.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Автоматизация учета товарных ценностей на складе вагонного депо.
Т.Р. Нурмухамедов, Ж.Н. Гулямов – Интеллектуальные технологии на
транспорте, 2021.

«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
151
2. Development of the information system for inventory control of wagon
depot stock. T.R. Nurmukhamedov, J.N. Gulyamov, T.S. Tashmetov
– AIP
Conference Proceedings, 2022.
3.
Бродецкий Г.Л. Методические указания к изучению математических
методов управления запасами. – М.: МЦЛ0ГУ-ВШЭ, 2003. – C. 117.
4. Aliev R.M., Aliev Marat Mukhamedovich, Tokhirov E.T. Improvement
sensors of system crossing signalization and reduction delays at level crossings //
Монография / Международный центр научного партнерства «Новая Наука»,
2022,
– C. 110.
5. Matvaliyev D., Aliev R. Development of a Program and Algorithm for
Determining the Resource of Relays of Automatic and Telemechanics in Railway
Transport // Universum:
технические науки: электрон. научн. журн. 2022. 11(104).
6.
Матвалиев Д., Алиев Р.М. Development оf аn Algorithm аnd Program оn
Mysql to Create a Database to Control the Turnover of Railway Automation Relays
// Universum:
технические науки: электрон. научн. журн. 2022. 11(104).
7.
Алиев Р.М., Алиев М.М., Хакимов Ш.Х., Тохиров Э.Т. Методы расчёта
коэффициентов рельсового четырехполюсника бесстыковых рельсовых
цепей. Фундаментальная и Прикладная Наука: Состояние и Тенденции
Развития: Монография / [Алиев М.М. и др.]. – Петрозаводск: МЦНП «Новая
наука», 2022. – C. 537.
8. Tashmetov K.Sh., Aliev R.M., Aliev M.M. Expert system for diagnosing
faults railroad switch of automation and telemechanic systems // AIP Conference
Proceedings.
– AIP Publishing LLC, 2022. – Т. 2432. – №. 1. – С. 030083.
9. Aliev R., Aliev M. Methods calculation for station tonal rail circuits with
current receiver // Transportation Research Procedia.
– 2022. – Т. 63. – С. 401–411.
10. Tokhirov E.T., Aliev R.M., Aliev M.M. Modern Means and Methods for
Monitoring the Condition of Track Sections //
Наука, Общество, Технологии: проблемы
и перспективы взаимодействия в современном мире. – 2022. – С. 186–203.
11. Aliev R.M., Aliev M.M., Tokhirov E.T. Methods of Monitoring the Condition
of Track Sections
Наука, Общество, Технологии: проблемы и перспективы
взаимодействия в современном мире: монография / [Абакирова Э.М. и др.]. –
Петрозаводск: МЦНП «Новая наука», 2022. – C. 438.
12. Aliev R., Aliev M., Tokhirov E. Analysis, development of a model and an
algorithm in the concept of the growth of tone jointless rail circuits // Transportation
Research Procedia.
– 2022. – Т. 63. – С. 178–186.
13. Aliev R., Aliev M. Algorithm for Determining the Optimal Length of the
Rail Line by Current Automatic Locomotive Signaling // International Conference
TRANSBALTICA: Transportation Science and Technology.
– Springer, Cham,
2021.
– С. 363–374.
14. Aliev R., Toshmetov K. Telecontrol of the expert system of automatic
traffic control //
Актуальные вопросы развития инновационно-информационных
технологий на транспорте. – 2021. – Т. 2021. – С. 20–22.
15. Aliev R. Method for Optimizing Speed and High-Speed Routes with Semi-
Automatic Blocking //
XIV International Scientific Conference “INTERAGROMASH
2021
”. – Springer, Cham, 2022. – С. 339–345.